အမှနျတကယျရှိတဲ့တရား(ပရမတ္ထ)
အကျဉ်းချုပ်”
**ကြီးကျယ်မြင့်မြတ်ပြီးအမှန်တကယ် ရှိတဲ့(ပရမတ္ထ)တရားအကျဉ်းချုပ်**
လွန်ခဲ့တဲ့ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားလက် ထက်ကစာလဝမ်မှာကျောက်မာန်လှတို့ ရဲ့ဝင်နားတဲ့နေရာဖြစ်တဲ့ကုသိနာလန် မြို့တွင်ကိလေသာကင်းစင်တော်မူ သောဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်အင်ကြင်း ပင်နှစ်ပင်ရဲ့ကြားမှာပရိနိဗ္ဗာန်စံတော်မူ သွားတယ်။ဒါကြောင့်လောကမှာရှိတဲ့ သတ္တဝါတွေအားလုံးသည်မြတ်စွာဘု ရားဆီမှတရားဟောကြားခြင်းတွေနာ ကြားဖို့အတွက်အခွင့်အရေးတွေကုန် သွားပြီးရှေ့ဆက်နာကြားဖို့မရရှိတော့ ဘူး။မြတ်စွာဘုရားပရိနိဗ္ဗာန်စံပြီးတဲ့ နောက်ပိုင်းမှာမြတ်စွာဘုရားဆိုဆုံးမ သွားခဲ့တဲ့တရားတော်နှင့်ပညတ်သွားခဲ့ တဲ့ဝိနည်းသိက္ခာပုဒ်တွေကိုဗုဒ္ဓမြတ်စွာ ဘုရားရဲ့ကိုယ်စားအဖြစ်ချန်ထားပေးခဲ့ တယ်။
ဗုဒ္ဓသာသနာဆိုတာကကိလေ သာကင်းစင်တော်မူတဲ့ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားရဲ့`အဆုံးအမ’တရားတော်တွေဖြစ်ပြီး အဆင့်သုံးဆင့်ဖြင့်ခွဲခြားထားတယ်။ (၁) ပရိယတ္တိအဆင့်—>ဝိနည်းတရား တော်တွေကိုလေ့လာသင်ကြားခြင်း၊ (၂)ပတိပတ္တိအဆင့်—>တရားတော် တွေကိုတိုးတက်အောင်ပါွးများပြီးထိုး ထွင်းစွာသိမြင်နိုင်ဖို့အတွက်နှင့်ကိလေသာအားလုံးတွေကိုငြိမ်းသတ်ခြင်း၊ (၃)ပတိဝေဒအဆင့်—>ကိလေသာအား လုံးနှင့်ဆင်းရဲခုက္ခတွေကိုငြိမ်းသတ်ပြီး တရားတော်တွေကိုထိုးထွင်းစွာသိမြင် ခြင်းတို့ဖြစ်ကြတယ်။
ဗုဒ္ဓသာဝကတွေသည်မြတ်စွာဘု ရားရဲ့မြင့်မြတ်တဲ့တရားတော်တွေနှင့် ဝိနည်းသိက္ခာပုဒ်ထဲမှသိမုှ၊နားလည်မှု အတိုင်းမြတ်စွာဘုရားကိုအရိုအသေ ကြီးစွာဖြင့်ပူဇော်ကြတယ်။မြတ်စွာဘု ရားရဲ့ရုပ်ခန္ဓာကိုယ်ကိုမြင်ဖူးတဲ့သူ၊ မြတ်စွာဘုရားဆီမှတရားတော်တွေကို နာကြားဖူးတဲ့သူနှင့်မြတ်စွာဘုရားရဲ့ သင်္ကန်းကိုကိုင်ပြီးနောက်လိုက်ဖူးတဲ့သူ ဖြစ်နေရင်တောင်မှမြတ်စွာဘုရားရဲ့တ ရားတော်တွေကိုမသိ၊နားမလည်ဘူးဆို ရင်အဲဒီပုဂ္ဂိုလ်သည်မြတ်စွာဘုရားကို မြင်တဲ့သူဖြစ်နိုင်မလာ?တရားဓမ္မကိုသိ၊ နားလည်ခြင်းဖြင့်မြင်တဲ့သူသည်မြတ် စွာဘုရားကိုမြင်တဲ့သူဖြစ်တယ်။
ဗုဒ္ဓသာဝကတွေသည်မြတ်စွာဘု ရားရဲ့မြင့်မြတ်တဲ့တရားတော်တွေနှင့် ဝိနည်းသိက္ခာပုဒ်ထဲမှသိမုှ၊နားလည်မှု အတိုင်းမြတ်စွာဘုရားကိုအရိုအသေ ကြီးစွာဖြင့်ပူဇော်ကြတယ်။မြတ်စွာဘု ရားရဲ့ရုပ်ခန္ဓာကိုယ်ကိုမြင်ဖူးတဲ့သူ၊ မြတ်စွာဘုရားဆီမှတရားတော်တွေကို နာကြားဖူးတဲ့သူနှင့်မြတ်စွာဘုရားရဲ့ သင်္ကန်းကိုကိုင်ပြီးနောက်လိုက်ဖူးတဲ့သူ ဖြစ်နေရင်တောင်မှမြတ်စွာဘုရားရဲ့တ ရားတော်တွေကိုမသိ၊နားမလည်ဘူးဆို ရင်အဲဒီပုဂ္ဂိုလ်သည်မြတ်စွာဘုရားကို မြင်တဲ့သူဖြစ်နိုင်မလာ?တရားဓမ္မကိုသိ၊ နားလည်ခြင်းဖြင့်မြင်တဲ့သူသည်မြတ် စွာဘုရားကိုမြင်တဲ့သူဖြစ်တယ်။
ဗုဒ္ဓသာသနာဆိုတာကကိလေ သာကင်းစင်တော်မူတဲ့ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားရဲ့`အဆုံးအမ’တရားတော်တွေဖြစ်ပြီး အဆင့်သုံးဆင့်ဖြင့်ခွဲခြားထားတယ်။ (၁) ပရိယတ္တိအဆင့်—>ဝိနည်းတရား တော်တွေကိုလေ့လာသင်ကြားခြင်း၊ (၂)ပတိပတ္တိအဆင့်—>တရားတော် တွေကိုတိုးတက်အောင်ပါွးများပြီးထိုး ထွင်းစွာသိမြင်နိုင်ဖို့အတွက်နှင့်ကိလေသာအားလုံးတွေကိုငြိမ်းသတ်ခြင်း၊ (၃)ပတိဝေဒအဆင့်—>ကိလေသာအား လုံးနှင့်ဆင်းရဲခုက္ခတွေကိုငြိမ်းသတ်ပြီး တရားတော်တွေကိုထိုးထွင်းစွာသိမြင် ခြင်းတို့ဖြစ်ကြတယ်။
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားမိန့်တော်မူ ခြင်းအရတရားဓမ္မကိုသိနားလည်ပြီး မြင်တဲ့သူသည်`ငါဘုရားကိုမြင်တဲ့သူ ဖြစ်တယ်’။တရားတော်တွေကိုသိမြင် ခြင်းသည်ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသိတော်မူ သွားတဲ့တရားတော်တွေကိုထိုးထွင်းစွာ နဲ့သိမြင်ခြင်းဖြစ်တယ်။ဘာတွေလဲဆို တော့ပတိဝေဒအဆင့်ဖြစ်တဲ့လောကု တ္တရာတရား(၉)ပါးဖြစ်တယ်။တရား တော်တွေကိုသိမြင်ခြင်းရဲ့ပတိဝေဒအ ဆင့်သည်တရားအသိတွေတိုးတက်ပွား များစေတဲ့ပတိပတ္တိအဆင့်ရဲ့အကျိုး တွေဖြစ်တယ်။ဒီတရားအသိတွေတိုး တက်ပွားများစေတဲ့ပတိပတ္တိအဆင့် သည်ပလိယတ္တိအဆင့်ကိုမှီခိုရတယ်။ဒီ အကြောင်းတွေကြောင့်ပလိယတ္တိသည် ဝိနည်းတရားတော်တွေကိုလေ့လာသင် ကြားပြီးကိုးကွယ်အားထားရာဖြစ်တဲ့ `သရဏာဂုံ’ဖြစ်တယ်။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားရဲ့သာသနာတွင်ပတိပတ္တိအဆင့်ကို ရောက်စေတဲ့နည်းလမ်းဖြစ်ပြီးဆက်လက်ပြီးတော့ပတိဝေဒအဆင့်ထိရောက်သွားစေတယ်။
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားရဲ့အဆုံးအမ တရားတော်တွေသည်`မွန်ပထ’အဖြင့်နဲ့ တစ်ဆင့်ပြီးတစ်ဆင့်မှတ်သားလာခဲ့ တယ်။မွန်ပါထဆိုတာကမြတ်စွာဘုရား ရဲ့သာဝကတွေဆီကတစ်ဆင့်တစ်ဆင့်နဲ့ ရွတ်ဆိုကျက်မှတ်လာခဲ့ခြင်းကိုဆိုလိုခြင်း ဖြစ်တယ်။`သံဃာရဏာကိုတင်တဲ့ရ ဟန်းတွေသည်ဝိနည်းတရားတော်သုံးပုံ ကိုတင်ပြီး`ပိဋကတ်သုံးပုံ’လို့ခေါ်တယ်။ ဒါတွေကိုတစ်ဆင့်တစ်ဆင့်နဲ့ရွတ်ဆို ကျက်မှတ်လာခဲ့ကြပြီးအက္ခရာစာလုံး တွေဖြစ်လာတဲ့အထိရေးပြီးမှတ်သား လာခဲ့တယ်။မြတ်စွာဘုရားရဲ့သာဝက တွေသည်ဝိနည်းတရားတော်တွေဖြစ်တဲ့`ပိဋကတ်သုံးပုံ’ကိုသံဃာရဏာတင် ထားကြတယ်။အဲဒီပိဋကတ်သုံးပုံတွေကတော့(၁)ဝိနည်းသုတ်၊(၂)သုတ္တန်နှင့် (၃)အဘိဓမ္မာသုတ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။
ဝိနည်းပိဋကတ်သုတ်တော်သည် အများအားဖြင့်သေသပ်မှုတွေနဲ့သက်ဆိုင်တဲ့ကျင့်ကြံအားထုတ်မှုတွေဖြစ်ပြီး မြင့်မြတ်တဲ့ကျင့်ကြံမှုအတွက်ပိုပြီးအဆင့်မြင့်ရခြင်းဖြစ်တယ်။သုတ္တန်ပိဋ ကတ်သုတ်တော်သည်အများအားဖြင့် မြတ်စွာဘုရားကပုဂ္ဂိုလ်အကြောင်း တွေနှင့်နေရာဌာနတွေမှာတရားဟော ကြားတဲ့နေရာမှာသက်သေအထောက် အထားနဲ့ပတ်သက်တဲ့သုတ်တော်ဖြစ်တယ်။အဘိဓမ္မာပိဋကတ်သုတ်တော်သည် တရားတွေအားလုံးရဲ့အကြောင်းအ ကျိုးတွေနှင့်လက္ခဏတရားသဘော တွေနဲ့ပတ်သက်တဲ့သုတ်တော်ဖြစ် တယ်။
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်တရား အားလုံးရဲ့အကြောင်းအကျိုးတွေနှင့် လက္ခဏသဘောတွေကိုဘာတစ်ခုမှမ ကျန်အောင်အလုံးစုံသိတော်မူသွားတယ်။မြတ်စွာဘုရားသည်တရားစပြီးသိ တော်မူကတည်းကသတ္တဝါတွေဆင်းရဲ ဒုက္ခကနေလွတ်မြောက်ဖို့အတွက်ကိုယ် တိုင်သိတော်မူသွားတဲ့တရားတော်တွေ ကိုဆိုဆုံးသွားတယ်။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား ပရိနိဗ္ဗာန်စံတော်မူသွားတဲ့အထိဘယ်သူ တစ်ဦးတစ်ယောက်နဲ့မှနိုှင်းယှဉ်လို့မရတဲ့ပညာဂုဏ်၊ကိလေသာတွေကင်းစင် တော်မူတဲ့ဂုဏ်နှင့်ကြီးမားတဲ့မဟာဂရု ဏာတော်တွေနဲ့ပြည့်စုံတော်မူတယ်။ဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရားသည်တရားတော်တွေကို သိမြင်နိုင်ဖို့နှင့်ကိလေသာတွေကင်းစင် တော်မူတဲ့မြတ်စွာဘုရားဖြစ်ဖို့အတွက်ပါရမီတွေဖြည့်ဆည်းခဲ့ရတယ်။ဗုဒ္ဓမြတ် စွာဘုရားသည်အကြောင်း၊အကျိုးတွေနဲ့ပြည့်စုံပြီးအကျင့်ဗီဇနှင့်သတ္တဝါတွေ ကိုကူညီခြင်းနဲ့ပြည့်စုံတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ် တယ်။
ဒါကြောင့်မို့အကြောင်းတွေ ဖြည့်ဆည်းခြင်းသည်ပါရမီဖြစ်တယ်။ တရားတော်တွေကိုထိုးထွင်းစွာသိမြင်ဖို့အတွက်မြတ်စွာဘုရားဖြစ်လာတယ်။ မြတ်စွာဘုရားဖြစ်လာခြင်းသည်အကျိုးကြောင့်ဖြစ်ပြီးအနည်းအများပေါ်မှာကွာခြားတယ်။
ပါရမီဆိုတဲ့အကြောင်းတွေနဲ့ ပြည့်စုံတဲ့အခါမှာအကျိုးနဲ့ပြည့်စုံတဲ့အ ကြောင်းတွေရောက်စေတယ်။ဆိုလို တာကတရားတော်တွေကိုသိမြင်ပြီးဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရားဖြစ်ခြင်းသည်မြတ်စွာဘုရားတစ်ပါးတည်းဒုက္ခဆင်းရဲမှလွတ် မြောက်ဖို့အတွက်မဟုတ်ဘူး။အဲဒီပါရ မီတွေဖြည့်ဆည်းလာရခြင်းသည်တရာ တော်တွေကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့သိမြင်ပြီမှ သဗ္ဗေညုတ္တမြတ်စွာဘုရားဖြစ်လာ တယ်။ဒါကြောင့်ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား သည်ဝေနေယျသတ္တဝါတွေကိုဒုက္ခဆင်းရဲမှလွတ်မြောက်အောင်တရားတော် တွေကိုဟောကြားသွားခြင်းဖြစ်တယ်။ တကယ်လို့မြတ်စွာဘုရားပါရမီတွေ ဖြည့်ဆည်းလာတာမြတ်စွာဘုရားတစ် ပါးတည်းအတွက်ပဲကိလေသာတွေရဲ့ ဒုက္ခဆင်းရဲမှငြိမ်းဖို့အတွက်ဆိုရင်မြတ် စွာဘုရားသည်ကိလေသာကင်းစင် တော်မူတဲ့မြတ်စွာဘုရားလို့နာမည်ခေါ် ခြင်းမခံရဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားမှာ(၂)မျိုးရှိပြီး ဘာတွေလဲဆိုတော့ (၁)သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓ—>ကြီးမားတဲ့ပညာ ဉာဏ်နဲ့အညီတရားတော်တွေကိုထိုး ထွင်ူစွာနဲ့သိမြင်တော်မူသွားတဲ့ပုဂ္ဂုလ် ဖြစ်တယ်။တစ်ခါမှမနာကြားဘူးသေးတဲ့သစ္စာတရားတွေနဲ့အတူတရားတော်တွေအားလုံးကိုမြတ်စွာဘုရားကိုယ် တိုင်သိမြင်ပြီးသဗ္ဗေညုတ္တမြတ်စွာဘု ရားဖြစ်လာတယ်။တရားတော်တွေကို ဘာတစ်ခုမှမကျန်အောင်ထိုးထွင်းစွား နဲ့သိမြင်တော်မူသွားတယ်။ဒါကြောင့်တ ရားတွေအားလုံးရဲ့အင်အားတွေဖြစ်ပြီးကျမ်းကျင်စွာနဲ့သိမြင်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ် တယ်။ (၂)ပစ္စေကဗုဒ္ဓ—>တစ်ခါမှမနာကြားဖူး သေးတဲ့သစ္စာတရားတွေအားလုံးကို ကိုယ်တိုင်သိမြင်တော်မူသွားတဲ့ပုဂ္ဂိုလ် ဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီတရားတွေနဲ့ သဗ္ဗေညုတ္တမြတ်စွာဘုရားမဖြစ်လာဘူး။ပြီးတော့တရားတွေအားလုံးရဲ့အင်အားတွေနဲ့ကျွမ်းကျင်ခြင်းတွေမရောက်တဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်တယ်။
အကြောင်းနဲ့ပြည့်စုံခြင်းဆိုတာ ကဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်ဒီပင်္ကရာမြတ် စွာဘုရားဆီမှဗျာဒိတ်ခံယူပြီးတဲ့နောက် တရားတော်တွေသိမြင်နိုင်ဖို့နှင့်ကိလေ သာတွေကင်းစင်တော်မူတဲ့မြတ်စွာဘု ရာဖြစ်ဖို့အတွက်လေးသခေ်ျနှင့်ကမ္ဘာ တစ်သိန်းထိအောင်ပါရမီဖြည့်ဆည်းခဲ့ ရတယ်။
သတ္တဝါတွေရဲ့အကျင့်ဗီဇကိုကူ ညီခြင်းတွေနှင့်ပြည့်စုံခြင်းသည်ကောင်း မြတ်တဲ့အကျင့်ဗီဇနှင့်ပြည့်စုံပြီးလောကသတ္တဝါတွေကိုကူညီထောက်ပံ့တဲ့နေ ရာမှာကြိုးစားအားထုတ်မှုတွေရှိတယ်။ အမြင်မှားတဲ့အရှင်ဒေဝဒတ်ကိုမြတ်စွာ ဘုရားကသီးခံခွင့်လွှတ်ပြီးကူညီခဲ့တယ်။ထို့ပြင်ကြီးမားတဲ့ပညာတွေမရင့် ကျက်သေးတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေရှိတဲ့အတွက် ကြောင့်ဝေနေယျသတ္တဝါတို့ရဲ့ကြီးမား ပြီးရင့်ကျက်တဲ့အချိန်တွေကိုစောင့်နေ ခြင်းဖြစ်တယ်။ပြီးတော့မြတ်စွာဘုရား သည်ပစ္စည်းဥစ္စာတွေကိုမမျှော်လင့်ပဲနဲ့တရားတော်တွေကိုဟောကြားခြင်းဖြင့် သတ္တဝါတွေအားလုံးကိုဒုက္ခဆင်းရဲမှ လွှတ်မြောက်အောင်ကူညီခဲ့တယ်။
ဒီလိုအကြောင်းတွေကြောင့် ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားဟောကြားတဲ့တရား တော်တွေသည်ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရားကထိုးထွင်းစွာသိမြင် တော်မူသွားတဲ့တရားတွေဖြစ်တယ်။ မြတ်စွာဘုရားသည်တရားတော်တွေကို သိမြင်တော်မူသွားတဲ့အတွက်ကြောင့်ကိလေသာတွေကုန်ခန်းသွားတယ်။ပြီး တော့မြတ်စွာဘုရားသိမြင်တော်မူသွား တဲ့တရားတော်တွေကိုဟောကြားခြင့် ဖြင့်လိုက်နာကျင့်ကြံသူတွေအတွက်ကိ လေသာတွေကုန်ခန်းအောင်တရားတွေ ဟောကြားရခြင်းဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့်မြတ်စွာဘုရားသိ ြ်မင်တော်မူသွားတဲ့အဲဒီအမှန်တရားတွေ သည်ဘာတွေလဲဆိုတာဗုဒ္ဓဘာသာလူ မျိုးတွေသည်တရားတော်တွေကိုလေ့ လာသင်ကြားပြီးဝေဖန်သုံးသပ်သင့် ဖြင့်သိနားလည်ရမယ်။မြတ်စွာဘုရား သိတော်မူသွားတဲ့အဲဒီအမှန်တရားတွေ သည်ဒို့တွေစဉ်းစားထားတဲ့အမှန်တရား တွေနဲ့ကွာခြားတယ်။(သို့)ဘယ်လိုနားလည်ကြသလဲ?
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်အ ကြောင်းတွေနဲ့ပြည့်စုံခြင်း၊အကျိုးတွေ နဲ့ပြည့်စုံခြင်းနှင့်ပြည့်စုံတဲ့အချိန်းမှာဝေ နေယျသတ္တဝါတွေကိုဒုက္ခဆင်းရဲမှ လွတ်မြောက်အောင်ကယ်တင်ပေး တယ်။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်ပြည့်စုံ ခြင်းသုံးမျိုးနဲ့ပြည့်စုံတဲ့မြတ်စွာဘုရား ဖြစ်တယ်။
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်အ ကြောင်းတွေနဲ့ပြည့်စုံခြင်း၊အကျိုးတွေ နဲ့ပြည့်စုံခြင်းနှင့်ပြည့်စုံတဲ့အချိန်းမှာဝေ နေယျသတ္တဝါတွေကိုဒုက္ခဆင်းရဲမှ လွတ်မြောက်အောင်ကယ်တင်ပေး တယ်။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်ပြည့်စုံ ခြင်းသုံးမျိုးနဲ့ပြည့်စုံတဲ့မြတ်စွာဘုရား ဖြစ်တယ်။
ဒီလိုအကြောင်းတွေကြောင့် ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားဟောကြားတဲ့တရား တော်တွေသည်ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရားကထိုးထွင်းစွာသိမြင် တော်မူသွားတဲ့တရားတွေဖြစ်တယ်။ မြတ်စွာဘုရားသည်တရားတော်တွေကို သိမြင်တော်မူသွားတဲ့အတွက်ကြောင့်ကိလေသာတွေကုန်ခန်းသွားတယ်။ပြီး တော့မြတ်စွာဘုရားသိမြင်တော်မူသွား တဲ့တရားတော်တွေကိုဟောကြားခြင့် ဖြင့်လိုက်နာကျင့်ကြံသူတွေအတွက်ကိ လေသာတွေကုန်ခန်းအောင်တရားတွေ ဟောကြားရခြင်းဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့်မြတ်စွာဘုရားသိ ြ်မင်တော်မူသွားတဲ့အဲဒီအမှန်တရားတွေ သည်ဘာတွေလဲဆိုတာဗုဒ္ဓဘာသာလူ မျိုးတွေသည်တရားတော်တွေကိုလေ့ လာသင်ကြားပြီးဝေဖန်သုံးသပ်သင့် ဖြင့်သိနားလည်ရမယ်။မြတ်စွာဘုရား သိတော်မူသွားတဲ့အဲဒီအမှန်တရားတွေ သည်ဒို့တွေစဉ်းစားထားတဲ့အမှန်တရား တွေနဲ့ကွာခြားတယ်။(သို့)ဘယ်လိုနားလည်ကြသလဲ?
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသိမြင်တော် မူသွားတဲ့အမှန်တရားတွေသည်ဗုဒ္ဓသာဝကတွေသိနားလည်ဖို့အတွက်ဆိုဆုံးမ သွားတယ်။ပြီတော့အဲဒီအမှန်တရား တွေကိုသိမြင်တဲ့အထိလိုက်နာကျင့်ကြံ ရမယ်။ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့အရာတွေအားလုံးသည်တရားတွေရဲ့အမျိုးအစားတစ်ခုစီ၊တစ်မျိုးစီတွေဖြစ်တယ်။ငါလည်းမဟုတ်နင်လည်းမဟုတ်ဘူး။ပုဂ္ဂိုလ်၊ သတ္တဝါတွေလည်းမဟုတ်ဘူး။အဲဒီဖြစ် ပေါ်လာတဲ့တရားတွေအားလုံးသည်ပြု ပြင်ပြောင်းလဲပြီးအကြောင်းရှိတဲ့အ တွက်ကြောင့်ဖြစ်ပေါ်လာရတယ်။ဥပ မာ-ရလိုခြင်(လောဘ)၊အမျက်ထွက် ခြင်း(ဒေါသ)၊စိတ်ဆင်းရဲခြင်း၊ဒုက္ခဖြစ် ခြင်း၊ပျော်ရွှင်ခြင်း၊မနာလိုခြင်း၊ဝန်တို ခြင်း၊မိတ်ဆွေစိတ်ရှိခြင်း(မေတ္တာ)၊သ နားကြင်နာစိတ်ရှိခြင်း(ဂရုဏာ)၊နှင့်မြင် ခြင်း၊ကြားခြင်းတွေကအစအားလုံး သည်တရားသဘောတွေရဲ့တစ်ခုစီတွေ ဖြစ်တယ်။အဲဒီတရားသဘောတစ်ခုစီ တွေသည်ကွာခြာကြတယ်။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့အကြောင်းဖြစ်ပေါ်ခြင်းတွေ ကွာခြားတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။
ရလိုခြင်း၊အမျက်ထွက်ခြင်းနှင့် တစ်ခြားသောတရားသဘောတွေကိုစွဲး ထားပြီးငါဖြစ်တယ်၊နင်ဖြစ်တယ်၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေဖြစ်တယ်လို့စွဲထားကြ တယ်။အဲလိုစွဲထားခြင်းသည်အမြင်မှား ပြီးနားလည်မှုတွေမှာခြင်းဖြစ်တယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့တရားတွေအား လုံးသည်ဖြစ်ပေါ်လာပြီတော့ပျက်သွား တယ်။ကုန်သွားတယ်။မွေးကတည်းကနေသေတဲ့အထိတစ်ချိန်လုံးပြောင်းလဲ သွားတယ်။နင်၊ငါဖြစ်တယ်။ပုဂ္ဂိုလ်၊ သတ္တဝါတွေဖြစ်တယ်လို့သွားပြီးနား လည်မှုတွေမှားခြင်းသည်အမှန်ရှိတဲ့
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်အမှန်တ ကယ်ရှိတဲ့တရားသဘောတွေအားလုံးကိုသိမြင်တော်မှုပြီးတဲ့နောက်မှာမြတ် စွာဘုရားကအဲဒီတရားသဘောတွေအားလုံးသည်နင်၊ငါမဟုတ်ဘူး၊ပုဂ္ဂိုလ်၊ သတ္တဝါတွေမဟုတ်ဘူးဆိုတာသာဝက တွေအားလုံးကိုသွန်သင်ပြီးဆုံးမသွားတယ်။ပြီတော့အမှန်တကယ်ရှိတဲ့(ပရမတ္ထ)တရားတွေဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကတရားသဘောအားလုံးတွေသည်လက္ခဏတစ်ခုစီ၊တစ်ခုစီတွေဖြစ်ပြီးဘယ်သူတစ်ဦးတစ်ယောက်ကမှအဲဒီလက္ခဏတရားသဘောတွေကိုပြောင်းလဲလို့မရဘူး။တစ်ဦးတစ်ယောက်ကသိသည်ဖြစ် စေ၊မသိခဲ့သည်ဖြစ်စေ၊(သို့)ဘယ်သူ တွေကအဲဒီတရားသဘောတွေကိုဘယ် လိုစကားလုံး၊ဘယ်လိုဘာသာတွေနဲ့ပဲ ခေါ်ခေါ်၊ခေါ်လို့ရတယ်။(သို့)အဲဒီတရား သဘောတွေကိုဘယ်လိုမှမခေါ်လည်းရ တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီတရားသဘောတွေသည်ဘယ်သူမှပြောင်းလဲ လို့မရတဲ့သဘောဖြစ်တယ်။ဖြစ်ပေါ် လာတဲ့ဘယ်တရားသဘောမဆိုအဲဒီတ ရားသဘောတွေသည်အကြောင်းကြောင့်ဖြစ်ပေါ်လာပြီးပြန်ပျက်သွားတယ်။အ ရှင်အာနန္ဒာကိုမြတ်စွာဘုရားတရား ဟောပြသလို`ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ဘယ်အ ရာမဆိုရှိပြီး၊အကြောင်းတွေပြုပြင် ပြောင်းလဲပြီတော့ပျက်ဆီးခြင်းသို ရောက်ရတယ်။’
တရားသဘောတွေအားလုံးကိုမသိတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။မြင်တဲ့အချိန် မှာအဲဒီမြင်လိုက်တဲ့တရားသဘောတစ်ခုကိုငါမြင်တယ်လို့မြင်ခြင်းကိုစွဲထား လိုက်တယ်။ကြားတဲ့အချိန်မှာအဲဒီကြား လိုက်တဲ့သဘောကိုငါကြားတယ်လို့ ကြားခြင်းကိုစွဲထားလိုက်တယ်။အနံ့ရ တဲ့အချိန်၊အရသာရတဲ့အချိန်တွေမှာအဲဒီအနံ့၊အရသာတွေကိုရလိုက်တဲ့တရားသဘောတွေကိုငါဖြစ်တယ်၊ငါအရသာရတယ်လို့အနံ့၊အရသာတွေကိုစွဲထား လိုက်တယ်။အကြောင်းအရာတွေကို စဉ်းစားတဲ့အချိန်မှာအဲဒီစဉ်းစားလိုက် တဲ့တရားသဘောတွေကိုငါဖြစ်တယ်၊ငါ စဉ်းစားတယ်လို့စဉ်းစားခြင်းတွေကိုစွဲ ထားလိုက်တယ်။
မသိခြင်းတွေကြောင့်နားလည် မှုမှားခြင်းတွေဖြစ်ပေါ်စေတယ်။ပြီး တော့ဖြစ်၊ပျက်နေတဲ့တရားသဘော တွေကိုနင်၊ငါဖြစ်တယ်၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါ တွေဖြစ်တယ်လို့စွဲထားလိုက်တယ်။ဒါ ကြောင့်အဆင့်အတန်း၊အမျိုးအနွယ် တွေကအစကျေနပ်ခြင်းတွေဖြစ်ပေါ်ပြီး အစွဲတွေပိုပြီးများလာတယ်။အမှန်တကယ်တမ်းကျတော့မြင်လိုက်တဲ့အရာ တွေသည်မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်လာတဲ့အ ရောင်အမျိုးမျိုးတွေဖြစ်ကြတယ်။နင်၊ငါမဟုတ်ဘူး၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေမ ဟုတ်ဘူး။ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့တရားသ ဘောတွေရဲ့တစ်မျိုးစီ၊တစ်မျိုးစီတွေ သည်အကြောင်းတွေကွာခြားကြတယ်။
တရားသဘောတွေအားလုံးကို နင်၊ငါဖြစ်တယ်၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေဖြစ်တယ်လို့အဲလိုစွဲထားခြင်းသည်“ခရီးသွားနေတဲ့လူတစ်ယောက်သည် အရှေ့မှာ ရှိတဲ့အရိပ်သည်ရေထဲမှာရှိတယ်လို့မြင်ရတယ်”ဒါပေမယ့်အနားရောက်လာ တော့ရေထဲကမြင်ရတဲ့အရိပ်ကပျောက် သွားတာနဲ့ဥပမာပြထားတယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့အမှန်တကယ်ဆို `ရေ’ရှိရဲ့လာ?မြင်လိုက်တဲ့ရေထဲကအ ရိပ်သည်မာယာဖြစ်တယ်။မျက်လှည့် သဘောဖြစ်တယ်။ထို့နည်းတူပဲမသိမှု၊ မှတ်သားမှုကြောင့်နှင့်အစွဲထားတဲ့အတွက်ကြောင့်တရားသဘောတွေအားလုံးကိုနင်၊ငါဖြစ်တယ်၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေ ဖြစ်တယ်လို့နားလည်မှုတွေမှားနေခြင်း ဖြစ်တယ်။
မိန်းမ၊ယောကျ်ား၊ပုဂ္ဂိုလ်၊ သတ္တဝါဆိုတဲ့အဲဒီအခေါ်အဝေါ်တွေက အစမြင်တဲ့အရာ၊ကြားတဲ့အရာတွေရဲ့အဓိပ္ပါယ်တွေကိုသိဖို့အတွက်အမည်နာမအဖြင့်ခေါ်ဝေါ်ထားခြင်းဖြစ်တယ်။ နောက်တစ်မျိုးနဲ့မြင်လို့ရတဲ့ပစ္စည်း ဥစ္စာအမျိုးမျိုး၊အသံအမျိုးမျိုး၊အနံ့အ မျိုးမျိုး၊အေးခြင်း၊ပူခြင်း၊ပျော့ခြင်း၊မာ ခြင်း၊တင်းခြင်း၊လှုပ်ရှားခြင်းစတဲ့အ ကြောင်းအမျိုးမျိုးတွေသည်ဘယ် လောက်ပဲထူးဆန်းနေပါစေဖြစ်ပေါ်ပေး ခြင်းဖြင့်သိလို့မရဘူး။တကယ်လို့သိတဲ့ တရားသဘောတွေမရှိဘူးဆိုရင်မြင်ခြင်း၊ကြားခြင်း၊အနံ့ရခြင်း၊အရသာရခြင်း၊အအေးကိုသိခြင်း၊အပူ၊အပျော့၊အမာ၊ အတင်းတွေကိုသိခြင်း၊လှုပ်ရှာခြင်းတွေ ကိုသိခြင်းစတဲ့အရာအမျိုးမျိုးတွေရဲ့အဓိပ္ပါယ်ကိုသိခြင်းနှင့်စဉ်းစားတွေး တောခြင်းတို့မရှိဘူး။
တရားသဘောအမျိုးမျိုးတွေ ကိုသိမြင်ခြင်းဖြင့်အဆင်းကိုသိတဲ့တ ရားသဘော၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အ အေး၊အပူ၊အပျော့၊အမာ၊အတင်းနှင့် လှုပ်ရှားခြင်းတွေကိုသိတဲ့တရားသ ဘောစတဲ့အရာတွေအမျိုးမျိုးရဲ့အ ဓိပ္ပါယ်တွေကိုသိတဲ့တရားသဘောနှင့်အကြောင်းအမျိုးမျိုးတွေကိုစဉ်းစား တွေးတောတဲ့တရားသဘောတွေကအစအဲဒီတရားအမျိုးမျိုးတွေကိုသိတဲ့တရားသဘောကိုဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားက `စိတ်’လို့ခေါ်ဝေါ်ထားတယ်။
☆အမှန်တကယ်ရှိတဲ့(ပရမတ္ထ) တရား(၄)ပါး☆ စိတ်—>စိတ်သည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးသိတဲ့အ ရာတွေထဲမှာအကြီးမားဆုံးသောတရား သဘောသည်`စိတ်’ဖြစ်တယ်။ဥပမာ- မြင်ခြင်း၊ကြားခြင်းတို့ဖြစ်ကြတယ်။ စိတ်အားလုံး(၉၈)ပါးရှိပြီးအသေးစိတ် အားဖြင့်(၁၂၁)ပါးရှိတယ်။ စေတသိက်—>စေတသိက်သည်နောက် ထပ်တရားသဘောတစ်မျိုးဖြစ်ပြီးစိတ် နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ပြီးတော့စိတ်နဲ့အတူသိပြီးစိတ်နဲ့အတူပျက်တယ်။စိတ်နဲ့ အတူတစ်နေရာထဲမှာဖြစ်ပေါ်တယ်။စေတသိက်တစ်ခုစီတွေသည်အဲဒီစေတ သိက်တွေရဲ့အမျိုးအစားအရလက္ခဏ သဘောရှိပြီးတာဝန်တွေကွာခြားတယ်။ စေတသိက်အားလုံး(၅၂)ပါးရှိတယ်။ ရုပ်—>ရုပ်ရဲ့သဘောတရားသည်သိတဲ့ သဘောတရားမဟုတ်ဘူး။ဥပမာ-အ ဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာစသည်တို့ ဖြစ်ကြတယ်။ရုပ်အားလုံး(၂၈)ပါး ရှိတယ်။ နိဗ္ဗာန်—>နိဗ္ဗာန်သည်ကိလေသာတွေ အားလုံးနှင့်ဆင်းရဲဒုက္ခတွေငြိမ်းတဲ့တ ရားဖြစ်တယ်။နိဗ္ဗာန်သည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးပြု ပြင်ပြောင်းလဲတဲ့အကြောင်းတွေမရှိဘူး။ဒါကြောင့်နိဗ္ဗာန်သည်ဖြစ်မှု၊ပျက်မှုတွေ မရှိတော့ဘူး။
☆စိတ်(ပရမ)ရဲ့အမှန်ရှိတဲ့တရား☆ အဲဒီမျက်စိနဲ့အရောင်(အဆင်း)အမျိုး မျိုးကိုမြင်တဲ့အချိန်မှာမျက်စိကဘာမှ မမြင်ဘူး။မျက်စိကအကြောင်းကံ ကြောင့်ဖြစ်ပြီးစိတ်ကမြင်ခြင်းကိုဖြစ် ပေါ်စေတယ်။အသံကနားကိုတိုက်တဲ့အ ခါမှာနားသည်စိတ်မဟုတ်တဲ့အတွက် ကြောင့်အသံနဲ့နားသည်ဘာမှမသိဘူး။ ဒါပေမယ့်အသံကိုကြားတဲ့တရားသ ဘော(သို့)အဲဒီအသံကိုသိတဲ့တရားသ ဘောသည်`စိတ်’ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် စိတ်(ပရမ)အရှိတရားသည်အဆင်းသိ ခြင်း၊အသံသိခြင်းနှင့်အရာအမျိုးမျိုး တွေကိုသိတဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။ (ပရမတ္ထ)အမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရားဆို တာကတကယ်ရှိတဲ့တရားသဘောဖြစ် ပြီးကြီးမားတဲ့(အဘိဓမ္မာ)တရားဖြစ် တယ်။အနတ္တတရားလည်းဖြစ်တယ်။ ဘယ်သူတစ်ဦးတစ်ယောက်ရဲ့အလို ဆန္ဒသဘောအတိုင်းမရဘူး။ထိန်းချုပ် လို့လည်းမရဘူး။အကြောင်းအရဖြစ် ပေါ်တဲ့တရားသဘောတွေဖြစ်တယ်။တ ကယ်လို့မြတ်စွာဘုရားမပွင့်ပေါ်လာဘူး၊တရားသဘောတွေအားလုံးကိုမသိ တော်မူခဲ့ဘူးဆိုရင်တောင်မှတရားသ ဘောတွေအားလုံးသည်အကြောင်းအရ ဖြစ်ပေါ်လာပြီးသားဖြစ်တယ်။
နံပါတ်(၂၂)
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်မြင့်မြတ် တဲ့မြတ်စွာဘုရားဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့မြတ်စွာဘုရားသည်တရား တော်တွေအားလုံးကိုကိုယ်တော်တိုင်သိ မြင်တော်မူတဲ့မြတ်စွာဘုရားဖြစ်တယ်။ တရားသဘောတွေအားလုံးသည်နင်၊ငါ မဟုတ်ဘူး၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေမဟုတ် ဘူး။ပြီးတော့ဘယ်သူတစ်ဦးတစ် ယောက်ရဲ့အလိုဆန္ဒ၊သဘောအတိုင်း မရဘူး။ဘာတစ်ခုမှထိန်းချုပ်လို့လည်း မရဘူး။`အဘိ’ဆိုတဲ့စကားလုံးရဲ့အဓိ ပ္ပါယ်ကအကြီးမားဆုံးဖြစ်ပြီး`အဘိဓမ္မာ’ဆိုတာကအကြီးမားဆုံးတရားဖြစ် တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အနတ္တတ ရားဖြစ်ပြီးဘယ်သူတစ်ဦးတစ်ယောက်ရဲ့အလိုဆန္ဒ၊သဘောအတိုင်းမရဘူး။ ဘာတစ်ခုမှထိန်းချုပ်လို့လည်းမရဘူး။
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်တရား တော်တွေကိုသိမြင်တော်မူပြီးဘုရား ဖြစ်ပြီးတဲ့နောက်မှာသိမြင်တော်မူသွား တဲ့တရားတော်တွေအားလုံးကိုဟော ကြားတော်မူတယ်။အဲဒီတရားသဘော ရဲ့အမှန်တွေအရအဲဒီတရားတော်တွေ အားလုံးရဲ့အကြောင်းအကျိုးတွေပါမ ကျန်မြတ်စွာဘုရားကဟောပြတော်မူ သွားတယ်။မြတ်စွာဘုရားသိမြင်တော် မူသွားတဲ့တရားတော်တွေကိုအရိုအ သေရှိတယ်။မြတ်စွာဘုရားကတရား တော်တွေအားလုံးသည်`ငါဘုရားရဲ့အ လိုဆန္ဒအတိုင်းရှိတယ်လို့’မဟောထားခဲ့ ဘူး။ဒါပေမယ့်မြတ်စွာဘုရားက`ငါဘု ရားတောင်မှဘယ်သူ့ရဲ့ဒုက္ခဆင်းရဲကိုမှ လွတ်မြောက်ဖို့နှင့်မဂ်၊ဖိုလ်၊နိဗ္ဗာန် ရောက်အောင်တန်ခိုးနဲ့လုပ်ဆောင်ပေး လို့မရဘူး။ဒါကြောင့်တရားတော်တွေကိုကျင့်ကြံအားထုတ်တဲ့အကြောင်းရှိမှ သာကျင့်ကြံတဲ့သူသည်မဂ်၊ဖိုလ်၊နိဗ္ဗာန် ကိုရောက်နိုင်ပြီးဒုက္ခဆင်းရဲကနေလွှတ် မြောက်နိုင်မယ်။
ပရမတ္ထတရား(သို့)အဲဒီအဘိ ဓမ္မာတရားတွေသည်နားလည်လို့မရနိုင် တဲ့တရားတွေမဟုတ်ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ပရမတ္ထတရားတွေသည်တ ကယ်ရှိတဲ့တရားတွေဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်မို့အမြင်မှန်၊နားလည်မှုမှန်တွေ သည်အဲဒီတကယ်ရှိတဲ့(ပရမတ္ထ)တရား ရဲ့လက္ခဏသဘောအတိုင်းတကယ်ရှိတဲ့တရားတွေကိုအမှန်သိခြင်းဖြစ် တယ်။စိတ်သည်တကယ်ရှိတဲ့တရား ဖြစ်ပြီးအဆင်းသိခြင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရ သာ၊အထိအတွေ့သိခြင်းနှင့်အရာအ မျိုးမျိုးတွေကိုသိခြင်းဖြင့်အဲဒီစိတ်ရဲ့အ မျိုးအစားအရဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ဥပမာ- မျက်စိမှမြင်တဲ့အရောင်(အဆင်း)သည် စိတ်မှဖြစ်ပေါ်ပြီးစိတ်ရဲ့အမျိုးအစား တစ်ခုဖြစ်တယ်။နားမှကြားရတဲ့အသံ သည်စိတ်မှဖြစ်ပေါ်ပြီးစိတ်ရဲ့နောက် ထပ်အမျိုးအစားတစ်ခုဖြစ်တယ်။ စိတ်မှဖြစ်ပေါ်တဲ့အအေးသိခြင်း၊အပူ၊ အပျော့၊အမာ၊အတင်းသိခြင်းနှင့်ကိုယ်မှလှုပ်ရှားမှုကိုသိခြင်းတွေသည်စိတ်ရဲ့အမျိုးအစားတစ်ခုဖြစ်တယ်။စဉ်းစား တွေးတောတဲ့စိတ်သည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးစိတ် ကနေအကြောင်းအမျိုးမျိုးတွေကိုသိ ခြင်းသည်စိတ်ရဲ့အမျိုးအစားတစ်ခု ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်စိတ်ရဲ့အမျိုးအစားအရနှင့်အဲဒီစိတ်ရဲ့အမျိုးအစားတွေ သည်အကြောင်းအရဖြစ်ရတယ်။
တစ်စုံတစ်ခုကိုစိတ်ကမြင်နေတဲ့ အချိန်သည်အဲဒီအချိန်မှာမြင်စိတ်တစ်ခု ပဲရှိတာမရှိဘူး။(သို့)မြင်နိုင်တဲ့အရာ တစ်ခုထဲရှိတာမဟုတ်ဘူး။ဒါကြောင့် မြင်စိတ်နှင့်မြင်နိုင်တဲ့အရာနှစ်ခုစလုံးရှိ ရတယ်။မြင်ခြင်းကိုခံရတဲ့အရာတွေရှိတဲ့အချိန်သည်အဲဒီအချိန်မှာမြင်တဲ့သ ဘောရှိရတယ်။ဆိုလိုတာကစိတ်လည်း မြင်တယ်။ဒါပေမယ့်တကယ်လို့များပစ္စ ည်းတစ်ခုခုကိုပဲစိတ်ဝင်စားနေမယ်(သို့) မြင်ခြင်းကိုခံရတဲ့အရာကိုပဲစိတ်ဝင်စား နေမယ်ဆိုရင်အမှန်တွေကိုသိအောင်မ ပြုလုပ်ပေးနိုင်ဘူး။ဒါကြောင့်အဲဒီမြင် ခြင်းကိုခံရတဲ့အရာတွေဖြစ်ပေါ်နိုင်ဖို့အ တွက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ရပြီးအဲဒီမြင်တဲ့အရာ ကိုတာဝန်ယူရတယ်။ပြီးတော့စဉ်းစား တွေးတောတဲ့အချိန်တွေမှာလည်းထို့ နည်းတူပဲဖြစ်တယ်။အကြောင်းတစ်ခုခု ကိုစိတ်ကစဉ်းစားနေတဲ့အချိန်မှာအဲဒီ အကြောင်းအရာတွေကိုစိတ်ကစဉ်းစား နေတဲ့အချိန်ဖြစ်တယ်။တစ်ခုခုကိုစိတ်ကဖြစ်ပေါ်ပြီးသိနေတဲ့အချိန်မှာအဲဒီ စိတ်ကသိတဲ့အရာသည်အာရုံလို့ခေါ် တယ်။
အဲဒီအာရုံသည်ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ ဘုရားရဲ့အဆုံးအမတရားတွေထဲမှာရှိ ပြီးစိတ်ရဲ့သိခြင်းကိုခံရတဲ့အရာ(သို့) စိတ်ကသိတဲ့အရာဖြစ်တယ်။မျက်စိမှ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာကိုစိတ်ကဖြစ်ပေါ်ပြီး မြင်တဲ့အချိန်မှာအဲဒီအရာသည်စိတ်ရဲ့ အာရုံဖြစ်တယ်။စိတ်မှဖြစ်ပေါ်ပြီးအသံ ကိုကြားလိုက်တဲ့အချိန်မှာအဲဒီအသံသည်စိတ်ရဲ့အာရုံဖြစ်တယ်။စိတ်ဖြစ်ပေါ် ပြီးအနံ့၊အရသာတွေကိုသိလိုက်တဲ့အ ချိန်မှာအဲဒီအနံ့၊အရသာတွေသည်စိတ် ရဲ့အာရုံဖြစ်တယ်။စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးအ အေးသိခြင်း၊အပူ၊အပျော့၊အမာ၊အ တင်းသိခြင်းနှင့်လှုပ်ရှားမှုတွေကိုသိ လိုက်တဲ့အချိန်မှာအဲဒီအေး၊ပူ၊မာ၊ပျော့ တွေသည်စိတ်ရဲ့အာရုံတွေဖြစ်တယ်။ စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးအကြောင်းအမျိုးမျိုးကိုစဉ်းစားနေတဲ့အချိန်မှာအဲဒီအကြောင်းအမျိုးမျိုးသည်စိတ်ရဲ့အာရုံတွေဖြစ် တယ်။စိတ်ရှိရင်အာရုံလည်းရှိပြီးတစ် ပြိုင်တည်းအမြဲတမ်းဖြစ်ပေါ်တယ်။ စိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်သည်အဲဒီအချိန် မှာအာရုံကိုသိရတယ်။စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီး ဆိုရင်အာရုံကိုမသိလို့မရဘူး။(သို့)သိတဲ့သဘောဖြစ်တဲ့စိတ်ပဲရှိပြီးအာရုံတွေ မရှိဘူးဆိုရင်သိခြင်းကိုခံရတဲ့အရာဖြစ် လို့မရဘူး။
အဲဒီအာရုံကိုသိတဲ့တရားသ ဘောဖြစ်တဲ့စိတ်သည်ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘု ရားရဲ့သာသနာထဲမှာ(သို့)လူလောက တစ်ခုထဲမှာပဲရှိတာမဟုတ်ဘူး။မြင်စိတ်၊ကြားစိတ်တွေကအစပရမတ္ထတရား တွေသည်ဘယ်တိုင်းပြည်၊ဘယ်လူမျိုး တွေကမှမဟုတ်ဘူး။ဒီပုဂ္ဂိုလ်ကမြင် တယ်၊အဲဒီသတ္တဝါကကြားတယ်ဆိုပြီး အမည်နာမတွေပေးထားခြင်းသည်ရုပ် နှင်ဘမှတ်သားခြင်းကိုမှီခိုကြတယ်။တကယ်လို့ရုပ်နှင့်မှတ်သားခြင်းတွေမရှိ ရင်အဲဒီမြင်စိတ်နှင့်ကြားစိတ်တွေကိုအ မည်နာမတွေပေးလို့မရဘူး။ဒါကြောင့်ဒီ ပုဂ္ဂိုလိတွေမြင်လို့မရဘူး။(သို့)အဲဒီသ တ္တဝါတွေကြားလို့လည်းမရဘူး။စိတ် သည်ပရမတ္ထတရားဖြစ်ပြီးဘယ်ပုဂ္ဂိုလ်၊ဘယ်သတ္တဝါတွေရဲ့မြင်စိတ်တွေဖြစ် နေပါစေအဲဒီဖြစ်ပေါ်နေတဲ့မြင်စိတ် သည်မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်လာတဲ့အရာတွေ ကိုမြင်ရတယ်။ကြားသိစိတ်ကအသံကို ပဲကြားရတယ်။မြင်စိတ်သည်အသံကိုသိလို့မရဘူး။ပြီးတော့ကြားစိတ်သည် မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုသိလို့မ ရဘူး။ ပရမတ္ထတရားရဲ့လက္ခဏသ ဘောနှင့်အဲဒီပရမတ္ထတရားရဲ့သဘော ကိုဘယ်သူတစ်ဦးတစ်ယောက်ရဲ့အလို ဆန္ဒအတိုင်းတစ်ခြားလိုမျိုးဖြစ်အောင် ပြောင်းလဲလို့မရဘူး။ပရမတ္ထတရားဖြစ် တဲ့စိတ်သည်အဲဒီအာရုံကိုဖြစ်ပေါ်ပြီးသိ တယ်။အကြောင်းကြောင့်ဖြစ်ပေါ်ရပြီး အကြောင်းရှိလို့ဖြစ်ပေါ်ရတယ်။အ ကြောင်းတွေမရှိလို့ရှိရင်စိတ်လည်း ဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။ဥပမာ–နားကိုထိ တွေ့ဖို့အသံမဖြစ်ပေါ်ရင်ကြားသိစိတ် လည်းဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။နှခေါင်းကိုထိ တွေ့ဖို့အနံ့မဖြစ်ပေါ်ရင်အနံ့သိစိတ် လည်းဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။စိတ်အမျိုး အစားတစ်မျိုးစီတွေဖြစ်ပေါ်နိုင်ဖို့အ တွက်အဲဒီစိတ်တွေဖြစ်ပေါ်ရခြင်းသည် အကြောင်းရှိတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်ပေါ် ရတယ်။ဒါကြောင့်မို့ဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်တွေ (၈၉)ပါးနှင့်အသေးစိတ်အားဖြင့်(၁၂၁) ပါးတို့ကွာခြားကြတယ်။ပြီးတော့အဲဒီ စိတ်ရဲ့အမျိုးအစားတစ်ခုစီတွေကိုဖြစ် ပေါ်စေတဲ့အကြောင်းသည်အကြောင်း တစ်ခုထဲနဲ့မဟုတ်ဘူး။ဒါကြောင့်အ ကြောင်းအမျိုးမျိုးရှိကြတယ်။ဥပမာ– အကြောင်းရှိတဲ့အတွက်ကြောင့်မြင် စိတ်ဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ဘာလဲဆိုတော့ မျက်စိသည်စက္ခုပသာဓာတ်ဖြစ်တယ်။ ပြီးတော့ရုပ်ဆိုတာကမျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေဖြစ်တယ်။ရုပ်မဟုတ်တဲ့ စိတ်သည်ပရမတ္ထတရားဖြစ်ပြီးရုပ်မ ဟုတ်တဲ့ဘယ်ပရမတ္ထတရားမဆိုအဲဒီ ပရမတ္ထတရားသည်နာမ်တရားဖြစ် တယ်။စိတ်၊စေတသိက်၊နိဗ္ဗာန်တို့သည် နာမ်တရားဖြစ်ပြီးရုပ်သည်ရုပ်တရား ဖြစ်တယ်။
☆စေတသိက်ရဲ့အမှန်တကယ်ရှိ တဲ့(ပရမ)တရား☆ စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးအဲဒီအာရုံတွေကိုသိတဲ့ အချိန်မှာအမှန်တကယ်ရှိတဲ့(ပရမ)နာမ် တရားနောက်တစ်မျိုးသည်စိတ်နဲ့အတူ ဖြစ်ပေါ်ပြီးစိတ်နဲ့အတူအာရုံကိုသိတယ်။အဲဒီနာမ်တရားသည်စေတသိက်ဖြစ်ပြီးစိတ်ဆိုးခြင်း၊တပ်မက်ခြင်း၊ဆင်းရဲခြင်း၊ချစ်ခြင်း၊မုန်းခြင်း၊မနာလိုဝန်တိုခြင်း၊ ကပ်စေးနည်းခြင်း၊မေတ္တာစိတ်ရှိခြင်း နှင့်သနားကြင်နာခြင်းတွေကအစဖြစ် ကြတယ်။ဒီလိုတရားသဘောတွေသည် စိတ်တရားတွေမဟုတ်ဘူး။စေတသိက် တရားတွေဖြစ်ကြတယ်။ စိတ်ဆိုးခြင်း၊ချစ်ခြင်း၊ဆင်းရဲ ခြင်းစသည်တို့သည်အမှန်တကယ်ရှိတဲ့ တရားတွေဖြစ်တယ်။နင်၊ငါမဟုတ်ဘူး၊ ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေမဟုတ်ဘူး။စိတ်နဲ့ အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသဘောတွေဖြစ် တယ်။တကယ်လို့စိတ်မရှိရင်စေတ သိက်ဆိုတဲ့ချစ်ခြင်း၊မုန်းခြင်းစတဲ့တရားသဘောတွေလည်းဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။ စေတသိက်(ပရမ)သည်(၅၂)ပါးရှိ တယ်။ဥပမာ-စိတ်ဆိုးခြင်း(ဒေါသ) သည်စေတသိက်တစ်မျိုးဖြစ်တယ်။ဒေါ သရဲ့လက္ခဏသဘောသည်ကြမ်းတမ်း ခြင်း၊ပြင်းထန်းခြင်း၊အမျက်ထွက်ခြင်း တို့ဖြစ်ကြတယ်။ချစ်ခြင်းသည်စေတ သိက်တစ်မျိုးဖြစ်ပြီးလောဘစေတ သိက်ဖြစ်တယ်။လောဘစေတသိက် သည်စွဲလန်းခြင်းရဲ့လက္ခဏသဘော တွေရှိတယ်။ဒါကြောင့်အာရုံတွေကိုလို ခြင်တပ်မက်ပြီးစွန့်လွတ်ခြင်းတွေမရှိဘူး။စေတသိက်အမျိုးအစားတစ်ခုစီ၊တစ်ခုစီတွေသည်တရားသဘောရဲ့တစ်ခုစီ တွေဖြစ်တာကိုမြင်တွေ့နိုင်တယ်။လက္ခ ဏသဘောတွေကွာခြားခြင်းရှိတာက လွဲပြီးတရားသဘောတစ်မျိုးထဲပဲရှိတာ မဟုတ်ဘူး။ပြီးတော့စေတသိက်တစ်ခုစီရဲ့တာဝန်တွေလည်းမတူကြဘူး။အကျိုးဆိုတဲ့အခြေအနေဖြစ်ပေါ်ခြင်း လည်းကွာခြားကြတယ်။ပြီးတော့စေတ သိက်အမျိုးအစားတစ်မျိုးစီ၊တစ်မျိုးစီ တွေကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အကြောင်းလည်း ကွာခြားကြတယ်။
စိတ်(ပရမ)နှင့်စေတသိက်(ပရ မ)တွေသည်အာရုံကိုအတူသိပြီးအတူ ဖြစ်ပေါ်တဲ့နာမ်တရားတွေဖြစ်တယ်။စေတသိက်သည်စိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ပြီး စိတ်နဲ့အတူပျက်တယ်။စိတ်နဲ့အတူအာ ရုံကိုသိပြီးစိတ်နဲ့အတူတစ်နေရာထဲမှာ ဖြစ်ပေါ်တယ်။စိတ်ဘယ်နေရာမှာဖြစ်၊ ပျက်သလဲ?စေတသိက်လည်းအဲဒီနေ ရာမှာပဲဖြစ်၊ပျက်ရတယ်။စိတ်နှင့်စေတ သိက်တွေသည်မခွဲခွာကြဘူး။ဆိုလိုတာကစေတသိက်တစ်မျိုးတည်းနဲ့မဖြစ်၊မ ပျက်ဘူး။စိတ်သည်အကြီးဆုံးဖြစ်ပြီး အာရုံသိတဲ့နေရာမှာအကြီးအကဲဖြစ် တယ်။စေတသိက်တွေကတော့စိတ်နဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်ပြီးစိတ်နဲ့အတူအာရုံတစ်ခုထဲ ကိုသိတယ်။ဒါပေမယ့်လက္ခဏသဘော နှင့်အဲဒီအာရုံကိုသိတဲ့တာဝန်တွေတယ်။ စေတသိက်အမျိုးအစားတစ်မျိုးစီတွေအရလက္ခဏသဘောနှင့်တာဝန်တွေ လည်းကွာခြားကြတယ်။ဘာကြောင့်လဲ ဆိုတော့အဲဒီစိတ်တစ်မျိုးစီ၊တစ်မျိုးစီ ဖြစ်ပေါ်ရတဲ့အကြောင်းသည်အတူဖြစ် ပေါ်တဲ့စေတသိက်အနည်းအများပေါ် မှာကွာခြားတယ်။စေတသိက်အမျိုးအ စားတွေကွာခြားပြီးစိတ်လည်း(၈၉)ပါး (သို့)အသေးစိတ်(၁၂၁)ပါးတို့ကွာခြား ကြတယ်။အဲဒီစိတ်အမျိုးအစားတစ်မျိုးစီတွေလည်မတူကြဘူး။စိတ်တွေသည် အာရုံသိတဲ့နေရာမှာကွာခြားပြီးတာဝန် လုပ်တဲ့နေရာမှာလည်းကွာခြားကြ တယ်။ဒါကြောင့်စေတသိက်နဲ့အတူ ဖြစ်ပေါ်တဲ့နေရာမှာလည်းကွာခြားကြ တယ်။ဥပမာ-တစ်ချို့စိတ်ကမျက်စိမှ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာ(အဆင်း)မှာအာရုံဖြစ် တယ်။တစ်ချို့စိတ်ကအသံမှာအာရုံ ဖြစ်တယ်။တစ်ချို့စိတ်ကမြင်တဲ့တာ ဝန်ကိုလုပ်တယ်။တစ်ချို့စိတ်ကလော ဘစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ တစ်ချို့စိတ်ကဒေါသစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးစသည်တို့ဖြစ်ကြတယ်။
ဝေနေယျသတ္တဝါတွေသည်အ ဘိဓမ္မာတရားတော်တွေကိုနာကြားပြီး တော့အတိတ်ဘဝကစုစောင်းလာခဲ့ကြ တဲ့ပညာနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ဆဲဖြစ်တဲ့အမှန် တကယ်ရှိတဲ့(ပရမတ္ထ)တရားတွေကိုဝေ ဖန်သုံးသပ်ကြတယ်။ဒါကြောင့်မို့အဲဒီအ ချိန်မှာပရမတ္ထတရားရဲ့အမှန်တွေကိုသိ လာကြတယ်။ဒါကြောင့်မြတ်စွာဘုရား လက်ထက်တုန်းကတရားတော်တွေကို နာကြားပြီးတဲ့အချိန်မှာမဂ်၊ဖိုလ်၊နိဗ္ဗာန် ကိုရောက်နိုင်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေအများကြီး ရှိကြတယ်။အဲဒီပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်တရားတော်တွေကိုနာကြားပြီးနာလည်ကြ တယ်။ပြီးတော့အဲဒီအချိန်မှာဖြစ်ပေါ် ဆဲဖြစ်တဲ့ပရမတ္ထတရားသဘောတွေကို ဝေဖန်သုံးသပ်ပြီးအမှန်တွေကိုသိသွား ကြတယ်။ဥပမာ-မြတ်စွာဘုရားဟော သွားတဲ့တရားတော်တွေကအဲဒီမြင်ခြင်း (စက္ခုဝိဉာဏ်)ကိုမြင်တဲ့စိတ်သည်မမြဲဘူး။အဲဒီပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်မြင်နေဆဲအ ချိန်မှာမှန်ကန်စွာနဲ့စိတ်ရဲ့လက္ခဏသ ဘောတွေကိုသိရှိကြတယ်။တရားသ ဘောဖြစ်တဲ့နာမ်တရားတွေသည်နင်၊ ငါမဟုတ်ဘူး။ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေမ ဟုတ်ဘူး။အဲဒီပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်ကြား နေတဲ့အချိန်တွင်းမှာတရားသဘောရဲ့ လက္ခဏတွေကိုသိကြတယ်။မမြဲတဲ့ လက္ခဏသဘောတွေကိုပညာကထိုး ထွင်းစွာနဲ့သိပြီး၊အဲဒီဖြစ်ပေါ်ပြီးတဲ့ပရ မတ္ထတရားရဲ့ဖြစ်၊ပျက်ခြင်းသည်ဆင်းရဲဒုက္ခတွေဖြစ်တယ်။အဲဒီပရမတ္ထတရား တွေသည်နင်၊ငါဖြစ်တယ်။မြဲတယ်။ ပျှော်ရွှင်တယ်လို့အမြင်မှားပြီးစွဲထားတဲ့ သာယာမှုတွေအပေါ်မှာလျော့နည်းလာ တယ်။ဒါကြောင့်မို့မြတ်စွာဘုရားသိ တော်မူသွားတဲ့တရားတော်တွေနှင့် ဟောကြားသွားတဲ့တရားတော်တွေကို နားလည်မှုတွေမှန်ကန်ရမယ်။ပြီးတော့ တရားတော်တွေအားလုံးကိုပိဋကတ်တရားတော်အဖြင့်စုပေါင်းပြီးသိမ်းဆည်း ထားကြတယ်။တရားသဘောတွေအား လုံးရဲ့အမှန်တကယ်ရှိတဲ့အကြောင်း တွေဖြစ်တဲ့ပရမတ္ထတရားတွေကိုလေ့ လာသင်ကြားပြီးနားလည်တဲ့အခါမှာ ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ပရမတ္ထတရားတွေကိုဝေ ဖန်သုံးသပ်သင့်တယ်။အဲဒီဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ပရမတ္ထတရားရဲ့လက္ခဏသဘောအ မှန်တွေကိုထိုးထွင်းစွာသိဖို့အတွက်နှင့် ပရမတ္ထတရားရဲ့လက္ခဏသဘောတွေအပေါ်မှာသံသယရှိခြင်းနှင့်မသိခြင်း တွေကိုစွန့်လွတ်နိုင်မယ်။
အဲဒီပရမတ္ထတရားတွေကို လေ့လာသင်ကြားရခြင်းသည်နားလည် ဖို့အတွက်နှင့်အကြောင်းအကျိုးတွေကို ဝေဖန်သုံးသပ်ဖို့အတွက်ဖြစ်တယ်။အဲဒါ မှတရားတော်တွေကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့နား လည်နိုင်မယ်။ဥပမာ-မြင်တဲ့သဘောနှင့် ကြားတဲ့သဘောတွေသည်တူလာ၊မတူ ဘူးလာဆိုတာသိရမယ်။တကယ်လို့တူ တယ်ဆိုရင်ဘယ်လိုတူသလဲ?တကယ် လို့မတူရင်ဘယ်လိုမတူသလဲ?မြင်တဲ့သ ဘောနှင့်ကြားတဲ့သဘောတွေသည်စိတ် ရဲ့တကယ်ရှိတဲ့(ပရမတ္ထ)တရားတော့ မှန်တယ်။ဒါပေမယ့်တစ်စိတ်ထဲမဟုတ် ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ဖြစ်ပေါ်စေ တဲ့အကြောင်းကကွာခြားတယ်။အဲဒီ မြင်စိတ်သည်အကြောင်းဖြစ်တဲ့စက္ခု ပသာဓာတ်နဲ့ထိတွေ့ပြီးမျက်စိမှဖြစ် ပေါ်တဲ့အရာ(အဆင်း)တွေကိုမှီခိုရ တယ်။အဲဒါမှမြင်စိတ်ဖြစ်ပေါ်လို့ရ တယ်။မြင်စိတ်နှင့်ကြားစိတ်သည်တာ ဝန်တွေကွာခြားကြပြီးအကြောင်းဖြစ် ပေါ်တဲနေရာမှာလည်းကွာခြားကြတယ်။
☆ရုပ်ရဲ့အမှန်တကယ်ရှိ(ပရမ)တဲ့ တရား☆ ရုပ်(ပရမ)သည်အာရုံကိုမသိတဲ့တရား သဘောဖြစ်တယ်။ရုပ်သည်ပြုပြင် ပြောင်းလဲရတဲ့အကြောင်းရှိပြီးဖြစ် ပေါ်ပြီးပျက်ရတယ်။စိတ်၊စေတသိက် တွေနဲ့တူတယ်။ရုပ်သည်(၂၈)ပါးရှိပြီး နားလည်ထားတဲ့အဓိပ္ပါယ်တွေနဲ့မတူဘူး။ဥပမာ-စာပွဲတစ်လုံး၊ကုလာထိုင်တစ် လုံး၊စာအုပ်တစ်အုပ်စသည်တို့ဖြစ်ကြ တယ်။အဲဒီရုပ်(၂၈)ပါးတွေသည်မျက်စိ မှစိတ်သိနိုင်တဲ့ရုပ်တွေဖြစ်တယ်။ဆိုလို တာကမျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတစ်ခု သာဖြစ်ပြီးတစ်ရုပ်ကိုပဲမြင်လို့ရတယ်။အဲဒီကျန်တဲ့(၂၇)ရုပ်ကတော့စိတ်မြင်လို့မရဘူး။ဒါပေမယ့်အဲဒီရုပ်ရဲ့အမျိုး အစားအရတစ်ခြားဘက်တွေမှာသိလို့ ရတယ်။ဥပမာ-အသံကိုနားမှသိလို့ရ တယ်။
စိတ်နဲ့စေတသိက်တွေကိုမျက်စိနဲ့မြင် လို့မရသလိုရုပ်(၂၇)ရုပ်လည်းမြင်လို့ မရဘူး။ဒါပေမယ့်စိတ်နဲ့စေတသိက် တွေသည်ရုပ်တွေမဟုတ်ဘူး။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့စိတ်နဲ့စေတသိက် တွေသည်အာရုံကိုသိတဲ့ပရမတ္ထတရား ဖြစ်တယ်။ရုပ်သည်အာရုံကိုမသိတဲ့ပရ မတ္ထတရားဖြစ်တယ်။ရုပ်(ပရမ)သည် သင်္ခာရတရားဖြစ်တယ်။ပြုပြင်ပြောင်း လဲတဲ့အကြောင်းရှိပြီးဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ ရုပ်တစ်ရုပ်သည်တစ်ခြားရုပ်တွေကိုမှီခို ပြီးဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ဒါကြောင့်တစ်ရုပ်ပဲ ရှိပြီးဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။ပြီးတော့အတူ ဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်တွေရှိရတယ။ပြီးတော့ ရုပ်အများစုနဲ့စုပေါင်းပြီးအတူဖြစ်ပေါ် တဲ့အဖွဲ့သေးသေး(၁)ဖွဲ့ဖြစ်လာတယ်။ ဒါကြောင့်တစ်ခုနဲ့တစ်ခုခွဲထုတ်လို့မရ ဘူး။အဲဒါကိုပါဠိလို“တစ်ကာလာလ” လို့ခေါ်တယ်။
ရုပ်သည်အသေးစိတ်ပြီးအရမ်း ကိုသေးငယ်တဲ့တရားသဘောဖြစ် တယ်။တစ်ချိန်လုံးလျှင်မြန်စွာနဲ့ဖြစ် ပေါ်ပြီးပျက်သွားတယ်။ဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ် တစ်ကာလာလပျက်ဖို့သည်စိတ်(၁၇) ကြိမ်ဖြစ်၊ပျက်ရပြီးတကယ့်ကိုလျှင် မြန်စွာနဲ့ဖြစ်ရတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့အခုမြင်တဲ့စိတ်နှင့်ကြားတဲ့စိတ် သည်တစ်ပြိုင်ထဲဖြစ်ပေါ်တယ်လို့ထင်ရ ခြင်းသည်ဖြစ်၊ပျက်တဲ့စိတ်ရဲ့(၁၇)ကြိမ် ထက်ကွာဝေးတယ်။ဒါကြောင့်မို့ကြား စိတ်မဖြစ်ပေါ်ခင်မြင်စိတ်နဲ့အတူဖြစ် ပေါ်တဲ့ရုပ်သည်ပျက်သွားရတယ်။ရုပ် တစ်ရုပ်နဲ့တစ်ရုပ်သည်တကယ့်ကိုအ သေးစိတ်လွန်းတယ်။ဒါကြောင့်စုပေါင်း ပြီးဖြစ်၊ပျက်နေတဲ့ရုပ်ကိုအသေးစိတ်ခွဲ ထုတ်လိုက်မယ်ဆိုရင်အဲလိုခွဲလို့မရ လောက်အောင်ရုပ်ရဲ့အဖွဲ့ထဲမှာ(တစ် ကာလာလ)အရမ်းသေးပြီးအဲလိုနောက် ထပ်ခွဲလို့မရတော့တဲ့စုပေါင်းတဲ့ရုပ်အ နည်းဆုံး(၈)ရုပ်ရှိပြီး“အဝိဏိဖိုခရုပ်” (၈)ရုပ်လို့ခေါ်တယ်။ဘာတွေလဲဆို တော့ရုပ်ရဲ့အကြီးအကဲဖြစ်တဲ့“မဟာ ဘူတရုပ်(၄)ရုပ်ရှိပြီး၁။ပထဝီ(မြေဓာတ်)–>ရုပ်ရဲ့အမာ(သို့)အပျော့ဖြစ်တဲ့ ရုပ်၁ရုပ်၊၂။အာပေါ(ရေဓာတ်)–>ရုပ်ရဲ့ ပြည့်ခြင်း(သို့)ယိုစီးခြင်းဖြစ်တဲ့ရုပ်၁ရုပ်၊၃။တေဇော(မီးဓာတ်)–>ရုပ်ရဲ့အအေး (သို့)အပူဖြစ်တဲ့ရုပ်၁ရုပ်၊၄။ဝါယော( လေဓာတ်)–>ရုပ်ရဲ့လှုပ်ရှားခြင်း(သို့) တင်းခြင်းဖြစ်တဲ့ရုပ်၁ရုပ်တို့ဖြစ်ကြ တယ်။
ဒီမဟာဘူတရုပ်လေးရုပ်သည် ခွဲလို့မရလောက်အောင်မှီခိုပြီးဖြစ်ပေါ် ကြတယ်။ပြီးတော့ဒီမဟာဘူတရုပ်လေးရုပ်သည်အကြောင်းကြောင့်ဖြစ်ပေါ်ပြီးကာလာလနဲ့အတူစုပေါင်းပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့တစ်ခြားရုပ်၄ရုပ်ကိုမှီခိုပြီးဖြစ်ပေါ် ကြတယ်။တစ်ခြားရုပ်(၄)ရုပ်ကတော့ ၁။ဝဏ္ဏ(အဆင်း)သည်မျက်စိမှဖြစ် ပေါ်တဲ့ရုပ်၁ရုပ်ဖြစ်တယ်။၂။ခန္ထော(အ နံ့)သည်နှခေါင်းမှဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်၁ရုပ် ဖြစ်တယ်။၃။လစော(အရသာ)သည် လျှာမှဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်၁ရုပ်ဖြစ်တယ်။၄။ အိုချာသည်အစာအာဟာရရုပ်ကိုဖြစ် ပေါ်စေတဲ့အကြောင်းရုပ်၁ရုပ်တို့ဖြစ်ကြ တယ်။ဒီရုပ်(၈)ရုပ်သည်ခွဲလို့မရတော့တဲ့ရုပ်တွေဖြစ်ပြီးအသေးငယ်ဆုံးဖြစ် တဲ့ရုပ်ရဲ့အဖွဲ့တွေဖြစ်တယ်။ပြီးတော့ လျှင်မြန်စွာနဲ့အတူပျက်သွားရတယ်။ မဟာဘူတရုပ်(၄)ရုပ်ရှိပြီးအူပါထာရ ရုပ်(မဟာဘူတရုပ်ကိုမှီခိုပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့ ရုပ်)၄ရုပ်မရှိပဲနဲ့မရဘူး။
ကာလာလတစ်ခုထဲမှာအတူ ဖြစ်ပေါ်ပြီးအူပါထာရရုပ်ကိုမှီခိုပြီးဖြစ် တဲ့မဟာဘူတရုပ်၄ရုပ်သည်အကြောင်း ဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်ကာလာလတစ်ခုထဲမှာမဟာဘူတရုပ်နှင့်အူပါထာရရုပ် သည်အတူဖြစ်ပေါ်ပေမယ့်အူပါထာရ ကြောင့်မဟာဘူတရုပ်ဖြစ်ပေါ်ရတဲ့အ ကြောင်းမဟုတ်ဘူး။ဒါကြောင့်မို့မဟာ ဘူတရုပ်(၄)ရုပ်သည်အူပါထာရရုပ်နဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်ပြီးမဟာဘူတရုပ်ကပဲအ ကြောင်းဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကမဟာ ဘူတရုပ်သည်အူပါထာရရုပ်ရဲ့မှီခိုတဲ့ နေရာဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်အူပါထာရရုပ်သည်မဟာဘူတရုပ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အ ကြောင်းဖြစ်ပေးရတာမဟုတ်ဘူး။
ရုပ်အားလုံး(၂၈)ရုပ်ရှိပြီးမဟာ ဘူတရုပ်(၄)ရုပ်နှင့်အူပါထာရရုပ်(၂၄) ရုပ်တို့ရှိကြတယ်။မဟာဘူတရုပ်(၄)ရုပ် မဖြစ်ပေါ်ရင်အူပါထာရရုပ်(၂၄)ရုပ် လည်းဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။အဲဒီရုပ်(၂၈) ရုပ်ရဲ့အကြောင်းကိုပြောရမယ်ဆိုရင် အကြောင်းအမျိုးမျိုးတွေနဲ့ပြောလို့ရ တယ်။ဒါကြောင့်ရုပ်(၂၈)ရုပ်နဲ့ပတ် သက်တဲ့အကြောင်းတွေကိုပြောရခြင်း သည်နားလည်သဘောပေါက်ဖို့နှင့်မှတ် သားခြင်းတွေလွယ်ကူဖို့အတွက်ဖြစ် တယ်။ရုပ်ရဲ့အဖွဲ့တစ်ဖွဲ့ခြင်းတွေနှင့်အဲ ဒီတစ်ကာလာလစီတွေသည်ဖြစ်ပေါ်ပြီး တော့ချက်ချင်းမပျက်သွားသေးဘူး။ သဘာဝရုပ်(ကိုယ်ပိုင်လက္ခဏသဘော ရှိတဲ့ရုပ်)သည်စိတ်ဖြစ်၊ပျက်ခြင်းရဲ့(၁၇)ကြိမ်နဲ့ညီတဲ့အသက်ရှိတယ်။အဲဒီစစ ခြင်းဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်–>အူပါချရရုပ်၁ရုပ်၊ အစထက်ပို(ကြီး)တိုးတက်လာတဲ့ရုပ်–>ဆန်တတီရုပ်၁ရုပ်၊ငြိုးနွမ်းလာတဲ့ရုပ် –>ချလာတာရုပ်၁ရုပ်၊ပျက်သွားတဲ့ရုပ် –>အနိကြာတာရုပ်၁ရုပ်တို့ဖြစ်ပြီးစုစု ပေါင်းလက္ခဏရုပ်(၄)ရုပ်တို့ဖြစ်ကြ တယ်။
ဒီ`လခဏ’ရုပ်(၄)ရုပ်သည်အသ ဘာဝရုပ်တွေဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာက ကိုယ်ပိုင်သဘာဝရုပ်မရှိတဲ့ရုပ်ဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီသဘာဝရုပ်ရဲ့ရုပ်တိုင်း သည်လက္ခဏသဘောတွေ(၄)မျိုးရှိပြီး ကွာခြားတဲ့လက္ခဏသဘောတွေရှိကြတယ်။ဆိုလိုတာကရုပ်စဖြစ်ပေါ်တဲ့အ ချိန်မှာရုပ်တွေ(ကြီး)တိုးတက်လာတဲ့အ ချိန်မဟုတ်ဘူး။ပြီးတော့ရုပ်ညိုးနွမ်း သွားတဲ့အချိန်မှာတိုးတက်ဆဲမဟုတ်မ ဘူး။ပြီးတော့ရုပ်ပျက်သွားတဲ့အချိန်မှာ ညိုးနွမ်းသွားတဲ့ရုပ်မဟုတ်ဘူး။ဒါ ကြောင့်`အူပါချရရုပ်’နှင့်`ဆန်တတီရုပ်’ လို့ခေါ်တယ်။ဆိုလိုတာကဖြစ်ပြီးတော့ မပျက်ရသေးတဲ့အချိန်မှာဖြစ်တယ်။အဲဒီ`ချလာတာရုပ်’နှင့်`အာနိချတာရုပ်’ တွေကတော့ပျက်ခါနီးအချိန်နှင့်ပျက် သွားတဲ့အချိန်တွေမှာဖြစ်တယ်။ စုစုပေါင်းအဝိနိဖိုခရုပ်(၈)ရုပ်၊လခဏ ရုပ်(၄)ရုပ်၊ပေါင်း(၁၂)ရုပ်တို့ဖြစ်ကြ တယ်။အဲဒီထက်ရှိသေးတယ်။
ပရိစ္ဒေရုပ်ဆိုတဲ့အာကာသ ရုပ်သည်ကာလာလရုပ်တိုင်းမှာရှိနေရ ပြီးကာလာလရုပ်တစ်ရုပ်စီတွေကိုမ ကပ်အောင်ပြုလုပ်ပေးတယ်။ရုပ်တွေ ဘယ်လောက်ပဲကြီးကြီးသေးသေးဖြစ် ပေါ်နေပါစေကာလာလရုပ်တိုင်းရဲ့ကြားမှာအာကာသရုပ်ကအသေးစိတ်ရှိနေ တာကိုသိလို့ရတယ်။ကာလာလရုပ်တစ် ရုပ်စီတွေကိုခွဲထုတ်လို့ရအောင်ပြုလုပ် ပေးတယ်။တကယ်လို့ကာလာလရုပ် တစ်ရုပ်စီတွေရဲ့ကြားမှာပရိစ္ဒေရုပ်တွေ မရှိဘူးဆိုရင်ရုပ်အားလုံးတွေသည်တစ် ရုပ်နဲ့တစ်ရုပ်ကပ်နေကြတယ်။ဒါ ကြောင့်ပြန့်လွင့်အောင်ခွဲထုတ်လို့မရ တော့ဘူး။ဒါပေမယ့်ရုပ်တွေအကြီးဆုံး ဖြစ်ပေါ်နေပေမယ့်အဲသလိုအသေးစိတ် ခွဲထုတ်လို့ရနိုင်တာသည်`အာကာသ ဓာတ်ရုပ်’ရှိတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ် တယ်။ဆိုလိုတာက`ကာလာလရုပ်’ တိုင်းရဲ့ကြားထဲမှာပရိစ္ဒေရုပ်ရှိနေတဲ့အ တွက်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ပရိစ္ဒေရုပ် သည်အသဘာဝရုပ်ရဲ့နောက်ထပ်တစ် ရုပ်ဖြစ်တယ်။တစ်ခြားသက်သက်ဖြစ် ပေါ်တဲ့ကိုယ်ပိုင်လက္ခဏသဘောမရှိတဲ့ အတွက်ဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်အဲသလို တစ်ပြိုင်ထဲဖြစ်ပေါ်တဲ့ကာလာလရုပ်အ မျိုးမျိုးတွေရဲ့ကြားမှာဖြစ်ပေါ်တယ်။ အဝိနိဖိုခရုပ်(၈)ရုပ်၊လခဏရုပ်(၄)ရုပ်၊ ပရိစ္ဒေရုပ်(၁)ရုပ်စုစုပေါင်း(၁၃)ရုပ်တို့ ဖြစ်ကြတယ်။
ရုပ်သည်ဘယ်နေရာမှာ၊ဘယ် ဘုံမှာပဲဖြစ်ပေါ်နေပါစေစိတ်ရှိတဲ့ရုပ်(အူ ပါထီနကာရုပ်)သို့မဟုတ်စိတ်မရှိတဲ့ရုပ် (အနုပါထီနကာရုပ်)တွေဖြစ်နေပါစေဒီ ရုပ်(၁၃)ရုပ်တွေမရှိလို့မရဘူး။စိတ်ရှိတဲ့ ရုပ်တွေကတော့ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေရဲ့ ရုပ်တွေဖြစ်တယ်။အဲဒီခန္ဓာ(၅)ပါးရှိတဲ့ ဘုံတွေမှာပသာဓာတ်ရုပ်တွေရှိတယ်။ ကံမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အကြောင်းတွေဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်စက္ခုပသာဓာတ်ရုပ်–> မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာနဲ့ထိတွေ့တဲ့ ရုပ်(၁)ရုပ်၊သောတပသာဓာတ်ရုပ်–>အ သံနဲ့ထိတွေ့တဲ့ရုပ်(၁)ရုပ်၊ဃာနပသာ ဓာတ်ရုပ်–>အနံ့နဲ့ထိတွေတဲ့ရုပ်(၁)ရုပ်၊ ဇိဝါှပသာဓာတ်ရုပ်–>အရသာနဲ့ထိတွေ့ တဲ့ရုပ်(၁)ရုပ်၊ကာယပသာဓာတ်ရုပ်–> ခန္ဓာကိုယ်နဲ့ထိတွေ့တဲ့ရုပ်(၁)ရုပ်(အ အေး၊အပူ->မီးဓာတ်၊အမာ၊အပျော့-> မြေဓာတ်၊တင်း၊လှုပ်ရှား->လေဓာတ်) စုစုပေါင်းပသာဓာတ်ရုပ်->၅ရုပ်တို့ဖြစ် ကြပြီးအဝိနိဖိုခရုပ်၈+လခဏရုပ်၄+ပရိ စ္ဒေရုပ်၁+ပသာဓာတ်ရုပ်၅=စုစုပေါင်း ၁၈ရုပ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။
စိတ်ရှိတဲ့ရုပ်ဆိုတာကအဲဒီရုပ် နဲ့ဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်ရှိပြီးခန္ဓာငါးပါးရှိတဲ့ဘုံ မှာစိတ်တိုင်းသည်အဲဒီစိတ်ရဲ့အမျိုးအ စားအရရုပ်မှာဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ဆိုလို တာကစက္ခုဝိညာဉ်သည်စက္ခုပသာ ဓာတ်ရုပ်မှာမြင်မှုဖြစ်ပေါ်ဖို့အတွက်တာ ဝန်လုပ်တယ်။သောတဝိညာဉ်သည် သောတပသာဓာတ်ရုပ်မှာကြားမှုဖြစ် ပေါ်ဖို့အတွက်တာဝန်လုပ်တယ်။ဃာန ဝိညာဉ်သည်ဃာနပသာဓာတ်ရုပ်မှာအနံ့ရမှုတွေဖြစ်ပေါ်ဖို့အတွက်တာဝန်လုပ် တယ်။ဇိဝါှဝိညာဉ်သည်ဇိဝါှပသာဓာတ် ရုပ်မှာအရသာဖြစ်ပေါ်ဖို့အတွက်တာဝန် လုပ်တယ်။ကာယဝိညာဉ်သည်ကာယပ သာဓာတ်ရုပ်မှာထိ့တွေ့ခြင်းတွေဖြစ် ပေါ်ဖို့အတွက်တာဝန်လုပ်တယ်။
တစ်ခြားစိတ်(ခန္ဓာငါးပါးရှိတဲ့ ဘုံ)တွေသည်ရုပ်တစ်ရုပ်ရဲ့အပေါ်မှာ ဖြစ်ပေါ်တာကလွဲပြီးအဲဒီရုပ်ကို`ဟာ ထိုင်ရရုပ်’လို့ခေါ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲ ဆိုတော့ဟာထိုင်ရရုပ်သည်စိတ်ရဲ့ဖြစ် ပေါ်တဲ့နေရာဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်မို့ပစ္စည်းရုပ်လို့ခေါ်တဲ့ စိတ်ရဲ့ဖြစ်ပေါ်တဲ့နေရာဖြစ်ပြီး(၆)ရုပ် ရှိကြတယ်။အဝိနိဖိုခရုပ်၈+လခဏရုပ် ၄+ပရိစ္ဒေရုပ်၁+ပသာဓာတ်ရုပ်၅+ဟာ ထိုင်ရရုပ်၁၊စုစုပေါင်း=၁၉ရုပ်ဖြစ်ကြ တယ်။
ကံမှဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်သည်ကာလာလအား လုံးတွေရဲ့အကြောင်းဖြစ်တယ်။ကာ လာလအားလုံးထဲမှာအသက်ရှိတဲ့ရုပ် (ချီဝီ့အိန္ဒြယ)သည်အတူဖြစ်ပေါ်ရတယ် ။အသက်ရှိတဲ့ရုပ်သည်အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ ရုပ်တွေကိုထိန်းသိမ်းပေးရပြီးကာလာ လရုပ်တစ်ခုထဲမှာအသက်ရှင်နေထိုင်ဖို့ အတွက်ပြုလုပ်ပေးရတဲ့ရုပ်ဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့်အသက်ရှင်နေထိုင်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်၊ သတ္တဝါတွေရဲ့စိတ်သည်စိတ်မရှိတဲ့ရုပ် တွေအားလုံးနဲ့ကွာခြားတယ်။ဒါကြောင့် အဝိနိဖိုခရုပ်၈+လခဏရုပ်၄+ပရိစ္ဒေ၁+ ပသာဓာတ်ရုပ်၅+ဟာထိုင်ရရုပ်၁+ချီဝီ့ အိန္ဒြယရုပ်၁၊စုစုပေါင်း=၂၀ရုပ်တို့ဖြစ် ကြတယ်။အများအားဖြင့်ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တ ဝါတွေအားလုံးသည်အဲဒီမိန်းမအသွင် အပြင်နှင့်ယောကျ်ားအသွင်အပြင်တွေ ကွာခြားရခြင်းမှာဘာဝရုပ်(၂)ရုပ် ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကအီထိ ဘာဝရုပ်သည်ခန္ဓာကိုယ်တစ်ကိုယ်လုံး မှာစိပ်ဝင်နေတဲ့ရုပ်ဖြစ်တယ်။မိန်းမတွေ ရဲ့အသွင်အပြင်ကိုပုံသဏ္ဋန်၊အနေအ ထားနှင့်အမူအရာတွေဖြစ်ပေါ်အောင် လုပ်ပေးတဲ့ရုပ်ဖြစ်တယ်။
ပူရိသဘာဝရုပ်သည်ခန္ဓာကိုယ်တစ် ကိုယ်လုံးမှာစိပ်ဝင်နေတဲ့ရုပ်ဖြစ်တယ်။ ယောကျ်ားတွေ့ရဲ့အသွင်အပြင်ကိုပုံသဏ္ဋန်၊အနေအထားနှင့်အမူအရာတွေ ဖြစ်ပေါ်အောင်လုပ်ပေးတဲ့ရုပ်ဖြစ် တယ်။ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးတစ်ယောက်စီမှာ ဘယ်ဘာဝရုပ်တစ်ရုပ်မဆိုရှိမယ်ဆိုရင် ဆိုလိုတာကအီထိဘာဝရုပ်(သို့)ပူရိသ ဘာဝရုပ်ဆိုတဲ့ရုပ်တစ်ရုပ်ထဲသာရှိရ တယ်။ပြီးတော့တစ်ချို့ပုဂ္ဂိုလ်တွေမှာ ဘာဝရုပ်တွေမရှိဘူး။ဥပမာ-ဗြဟ္မာဘုံ ကဗြဟ္မာပုဂ္ဂိုလ်နှင့်မိန်းမစာ/အခြောက် လိုပုဂ္ဂိုလ်မျိုးတွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် အဝိနိဖိုခရုပ်၈+လခဏ၄+ပရိစ္ဒေရုပ်၁+ ပသာဓာတ်ရုပ်၅+ဟာထိုင်ရရုပ်၁+ချီဝိ့အိန္ဒြယ၁+ဘာဝရုပ်၂၊စုစုပေါင်း=၂၂ ရုပ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။
ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေအားလုံးလှုပ်ရှား သွားလာနိုင်တဲ့ရုပ်ဖြစ်ရခြင်းသည်စိတ် ရှိတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်စိတ်မှဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်ရှိရပြီးအ ကြောင်းလည်းဖြစ်ရတယ်။တကယ်လို့ ကံမှဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်ပဲရှိမယ်ဆိုရင်အလုပ် တာဝန်တွေ၊ကိစ္စတွေကိုလုပ်ဖို့ဘယ်လို မှလှုပ်ရှားသွားလာလို့မရဘူး။ရုပ်ခန္ဓာ ကိုယ်လှုပ်ရှားနိုင်ဖို့နှင့်အလုပ်တာဝန်အ မျိုးမျိုးတွေလုပ်နိုင်ဖို့သည်ဝိကမ်ရုပ်(၃) ရုပ်ရှိရတယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့၁။လ ဟူတာရုပ်–>ပေါ့တဲ့ဘာဝရုပ်ဖြစ်ပြီးရုပ် ကိုမလေးစေဘူး။ဥပမာ-ရောဂါမရှိတဲ့ သူရဲ့ပုံစံနဲ့တူတယ်။၂။မူးထူးတာရုပ်–> ပျော့တဲ့ဘာဝရုပ်ဖြစ်ပြီးရုပ်ကိုမတောင့် တင်းစေဘူး။ဥပမာ-သရေတွေကို ကောင်းစွာဆွဲထားတာနဲ့တူတယ်။၃။ ကမ္မရတာရုပ်–>ရုပ်ရဲ့အလုပ်တွေနဲ့သင့် တော်တဲ့ဘာဝရုပ်ဖြစ်တယ်။ဥပမာ-ရွှေ တွေကိုကောင်းစွာစစ်ထားတာနဲ့တူ တယ်။ဒီဝိကမ်ရုပ်(၃)ရုပ်သည်အသဘာ ဝရုပ်ဖြစ်ပြီးကိုယ်ပိုင်သဘာဝရုပ်သက် သက်မရှိတဲ့ရုပ်ဖြစ်တယ်။မဟာဖူတရုပ် ရဲ့ကိုယ်ပိုင်သဘာဝရုပ်မရှိတဲ့ရုပ်(ဝိကမ်)ပုံစံဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကပေါ့ခြင်း၊ ပျော့ခြင်းနှင့်အလုပ်နဲ့သင့်တော်တဲ့ရုပ် တွေဖြစ်တယ်။
ဝိကမ်ရုပ်(၃)ရုပ်သည်ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါ တွေထဲမှာပဲဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်ဖြစ်တယ်။ စိတ်မရှိတဲ့ရုပ်သည်ဝိကမ်ရုပ်(၃)ရုပ် တွေမရှိဘူး။ပြီးတော့ဒီဝိကမ်ရုပ်(၃) ရုပ်သည်မခွဲခွာကြဘူး။ကာလာလရုပ် တစ်ခုထဲမှာလဟူတာရုပ်ရှိမယ်ဆိုရင် အဲဒီကာလာလရုပ်ထဲမှာမူထူတာရုပ် နှင့်ကမ္မရတာရုပ်လည်းရှိရတယ်။အဲဒါ ကလွဲပြီးတော့ခန္ဓာကိုယ်ရဲ့ဘယ်အစိတ်အပိုင်းမှာမဆိုသွားလာလှုပ်ရှားဖို့အ တွက်စိတ်အလိုရှိရင်အဲဒီခန္ဓာကိုယ်ရဲ့ အစိတ်အပိုင်းသည်အကြောင်းဖြစ်တဲ့ ဥတုမှ(အအေး၊အပူဓာတ်တွေရဲ့မျှတ ခြင်း)ဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝိကမ်ရုပ်ရှိရတယ်။ ပြီးတော့အကြောင်းဖြစ်တဲ့အစားအာ ဟာရ(အောဇာရုပ်)မှဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝိကမ် ရုပ်ရှိရတယ်။အဲသလိုမှမဟုတ်ရင်သွား လာလှုပ်ရှားဖို့စိတ်အလိုဆန္ဒတွေရှိပေ မဲ့လည်းရုပ်သည်သွားလာလှုပ်ရှားလို့ မရဘူး။ဥပမာ-လေထိခြင်း(သို့)အကြေ ာသေခြင်းဖြစ်တဲ့သူတွေသည်အကြော စွဲခြင်းနှင့်ကိုယ်ရွဲ့စောင်းခြင်းတွေဖြစ် တတ်တယ်။အဝိနိဖိုခရုပ်၈+လခဏရုပ်၄+ပရိစ္ဒေရုပ်၁+ပသာဓာတ်ရုပ်၅+ဟာထိုင်ရရုပ်၁+ချီဝိ့အိန္ဒြယရုပ်၁+ဘာဝရုပ် ၂+ဝိကမ်ရုပ်၃၊စုစုပေါင်း=၂၅ရုပ်တို့ဖြစ် ကြတယ်။
အဲဒီစိတ်ရှိတဲ့ရုပ်သည်ဘယ်အချိန်မဆို စိတ်ရဲ့အလိုဆန္ဒသဘောအတိုင်းရုပ် တွေဖြစ်စေဖို့စိတ်ကိုအလိုရှိတဲ့အချိန် မှာစိတ်သည်အကြောင်းဖြစ်ပေးရတယ် ။ကာယဝီရတီရုပ်ဆိုတာကအထူးအဓိ ပ္ပါယ်ရှိတဲ့ပုံစံ(သို့)ရုပ်တွေရဲ့မျက်စိမှ(သို့)မျက်နာမှ(သို့)ပုံစံမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အခြေ အနေရှိပြီးအဲဒီအခြေအနေတွေကိုစိတ်ကသိလိုက်တယ်။ဥပမာ-မျက်စပ်ပျစ်/ မျက်စောင်းထိုးခြင်း၊ရွဲ့ပြီးရည်ခြင်း၊နင်းချခြင်း၊နှင့်တားဆီးခြင်းတို့ဖြစ်ကြ တယ်။ရုပ်တွေကိုအဓိပ္ပါယ်ပြသဖို့စိတ် အလိုဆန္ဒမရှိတဲ့အချိန်မှာ(သို့)တိုက် ရိုက်အခြေအနေရှိတဲ့စိတ်တွေရဲ့အလို ဆန္ဒအတိုင်းဖြစ်မယ်ဆိုရင်ကာယဝီရတီ ရုပ်လည်းမဖြစ်ပေါ်တော့ဘူး။
ပါးစပ်မှအသံဖြစ်ပေါ်အောင်စိတ်က အကြောင်းဖြစ်ပေးတဲ့အချိန်မှာအဓိပ္ပါယ်သိဖို့အသံဖြစ်ပေါ်ပြီးစကားပြောတာ နဲ့တူတယ်။အဲဒီအချိန်မှာစိတ်သည်အ ကြောင်းဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကဝစီဝီရ တီရုပ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့စိတ်ကအကြောင်းဖြစ် ပေးရတယ်။အသံအမျိုးမျိုးနဲ့ထိတွေ့ ပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့နေရာဖြစ်တယ်။ဥပမာ- နှုတ်ခမ်းတို့ဖြစ်တယ်။တကယ်လို့ဝစီဝီရ တီရုပ်မဖြစ်ပေါ်ရင်စကားပြောခြင်း၊(သို့)အသံအမျိုးမျိုးဖြစ်ပေါ်ခြင်းတွေရှိလို့မ ရတော့ဘူး။
ကာယဝီရတီရုပ်နှင့်ဝစီဝီရတီရုပ်တွေ သည်စိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပြီးပျက်သွားတဲ့ အသဘာဝရုပ်တွေဖြစ်တယ်။အဝိနိဖိုခ ရုပ်၈+လခဏရုပ်၄+ပရိစ္ဒေရုပ်၁+ပသာ ဓာတ်ရုပ်၅+ဟာထိုင်ရရုပ်၁+ချီဝိ့အိန္ဒြယရုပ်၁+ဘာဝရုပ်၂+ဝိကမ်ရုပ်၃+ဝီရတီရုပ်၂ရုပ်၊စုစုပေါင်း=၂၇ရုပ်တို့ဖြစ် ကြတယ်။တစ်ချို့နေရာတွေမှာဝိကမ် ရုပ်၃ရုပ်နှင့်ဝီရတီရုပ်၂ရုပ်တို့ကိုဝိကမ် ရုပ်၅ရုပ်ဆိုပြီးစုပေါင်းထားကြတယ်။
အသံ(သို့)သတ္ထာရုပ်သည်ဝစီဝီရတီ ရုပ်မဟုတ်ဘူး။အသံသည်သောတပ သာဓာတ်ရုပ်နဲ့ထိတွေ့တဲ့ရုပ်ဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့်ကြားသိစိတ်ကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ အကြောင်းဖြစ်တယ်။တစ်ချို့သောအ သံသည်စိတ်မှဖြစ်ပေါ်တယ်။နောက် တစ်ချို့အသံတွေကစိတ်နဲ့မဖြစ်ပေါ် ဘူး။ဥပမာ-မိုးချုန်းသံ၊လေမုန်တိုင်းသံ၊ ကားစက်သံ၊ဗြောသံ၊လေဒီယိုသံနှင့်T.V သံတို့ဖြစ်ကြတယ်။အဝိနိဖိုခရုပ်၈+လခဏရုပ်၄+ပရိစ္ဒေရုပ်၁+ပသာဓာတ်ရုပ်၅+ဟာထိုင်ရရုပ်၁+ချီဝီ့အိန္ဒြယရုပ်၁+ ဘာဝရုပ်၂+ဝိကမ်ရုပ်၃+ဝီရတီရုပ်၂+ သတ္ထာရုပ်၁၊စုစုပေါင်း=၂၈ရုပ်တို့ဖြစ် ကြတယ်။
တစ်ချို့နေရာမှာရုပ်တွေရဲ့အရေအ တွက်ကိုပြထားတာကွာခြားတယ်။ဥပ မာ-အတ္ထသာလိနီရုပ်ကမ်ထဲမှာပကီဏ ဂါထာရုပ်၂၅ရုပ်ကိုပြသွားတယ်။ဘာ တွေလဲဆိုတော့မြေဓာတ်၊မီးဓာတ်၊လေ ဓာတ်၊(ဖောဠဗ္ဗာရတန)ရုပ်ကိုထိတွေ့ တဲ့ကာယပသာဓာတ်တွေနဲ့စုပေါင်းထား တယ်။နောက်ဟာထိုင်ရရုပ်၁ရုပ်=၂၆ ရုပ်ဖြစ်ကြတယ်။ရုပ်တစ်ရုပ်ရုပ်မှာဖြစ် ပေါ်ရင်နောက်ထပ်ရုပ်ဘယ်နှစ်ရုပ်နဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်မလဲ?စုပေါင်းလိုက်ရင်တစ် ကာလာလဖြစ်တယ်။အဲဒီတစ်ကာလာ လသည်အများအားဖြင့်အဲဒီရုပ်ရဲ့အမျိုးအစားအရကွာခြားကြတယ်။ပြီးတော့ ရုပ်၂၈ရုပ်ကိုဝေခွဲပိုင်းခြားခြင်းမှာအ ကြောင်းအမျိုးမျိုးရှိတယ်။ဒါကြောင့် တရားအနှစ်သာရချုပ်မှာသင့်တော်သ လောက်သာရှင်းပြသွားတယ်။
`☆“နိဗ္ဗာန်(ပရမ)အမှန်ရှိတဲ့တရား”☆ အမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရားအမျိုးအစား နောက်တစ်မျိုးကတော့`နိဗ္ဗာန်’ဖြစ် တယ်။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားဟောကြား သွားတဲ့နိဗ္ဗာန်ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲ ဆိုတော့`တဏှာဆိုတဲ့ဝါဏ’တွေကနေ ထွက်ခွာသွားတယ်။အမှန်တကယ်ရှိတဲ့ နိဗ္ဗာန်သည်ဒုက္ခဆင်းရဲတွေကိုငြိမ်းစေ တဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။စိတ်၊စေတ သိက်၊ရုပ်တွေသည်ဆင်းရဲဒုက္ခတွေဖြစ် တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့မမြဲတဲ့အ တွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။နောက်ပြီးဖြစ် ပေါ်ပြီးပျက်သွားရတယ်။အဲဒီဆင်းရဲ ဒုက္ခတွေကိုငြိမ်နိုင်ဖို့သည်တဏှာတွေ ကိုငြိမ်းသတ်ရတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့အကြောင်းဖြစ်တဲ့တဏှာသည် ဆင်းရဲဒုက္ခတွေကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အ ကြောင်းဖြစ်တယ်။ပြီတော့ခန္ဓကိုယ်ကို ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အကြောင်းလည်းဖြစ် တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့စိတ်၊စေတ သိက်နှင့်ရုပ်တွေဖြစ်တယ်။အဲဒီတဏှာ ကိုငြိမ်းသတ်နိုင်ဖို့သည်စိတ်၊စေတ သိက်၊ရုပ်တွေရဲ့ဖြစ်၊ပျက်တဲ့လက္ခဏ သဘောတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိတဲ့အထိ ပညာတွေကိုပွားများခြင်းဖြင့်ရနိုင်တယ်။ပြီးတော့စိတ်၊စေတသိက်၊ရုပ်တွေရဲ့ အပေါ်မှာအမြင်မှားတဲ့စွဲလန်းမှုတွေ၊ သာယာမှုတွေလျော့နည်းလာနိုင်တယ်။နိဗ္ဗာန်ကိုထိုးထွင်စွာနဲ့သိမြင်နိုင်ခြင်း သည်တဏှာတွေ၊ဆင်းရဲဒုက္ခတွေ၊ ခန္ဓာတွေကိုငြိမ်းနိုင်တဲ့တရားသဘော တွေဖြစ်ကြတယ်။နိဗ္ဗာန်သည်အမှန်တ ကယ်ရှိတဲ့(ပရမတ္ထ)တရားသဘောဖြစ် တယ်။ထိုးထွင်းစွာနဲ့သိနိုင်တဲ့တရားသ ဘောလည်းဖြစ်တယ်။
နိဗ္ဗာန်(ပရမ)အရှိတရားသည်အ ကြောင်းအားဖြင့်(၂)မျိုးရှိတယ်။ဘာ တွေလဲဆိုတော့ စာအူပါထီစေစာနိဗ္ဗာန် ဓာတ်၁၊ အနုပါထီစေစာနိဗ္ဗာန်ဓာတ်၁ တို့ဖြစ်ကြတယ်။အူပါထီဆိုတဲ့စကား လုံးသည်ခန္ဓငါးပါးရဲ့နာမည်ဖြစ်တယ်။ ဘာတွေလဲဆိုတော့စိတ်၊စေတသိက်၊ ရုပ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။စာအူပါထီစေစာ နိဗ္ဗာန်ဆိုတာကကိလေသာတွေအားလုံး ကုန်ဆုံးသွားခြင်းဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့် ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်တဲ့ခန္ဓာရှိသေးတယ်။ အနုပါထီစေစာနိဗ္ဗာန်ဆိုတာကခန္ဓာအား လုံးတွေကိုငြိမ်းသတ်နိုင်ပြီးရဟန္တာတွေရဲ့ပရိနိဗ္ဗာန်ပြုခြင်းဖြစ်တယ်။
နိဗ္ဗာန်(၂)မျိုးကိုအမည်နာမပေးခြင်းရဲ့ အကြောင်းဖြစ်ပြီးကျန်ရှိသေးတဲ့ခန္ဓာ နှင့်မကျန်ရှိတော့တဲ့ခန္ဓာတွေကိုဆိုလို တယ်။မဟာဗောဓိညောင်ပင်ရင်းမှာ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်တရားတော်တွေ ကိုသိမြင်တော်မှုတဲ့အခါမှာမြတ်စွာဘု ရားသည်စာအူပါထီစေစာနိဗ္ဗာန်ဓာတ် ကိုထိုးထွင်းစွာသိမြင်တော်မူတယ်။ကိ လေသာနှင့်တရား(စိတ်နှင့်တစ်ခြားစေတသိက်)တွေသည်အဲဒီကိလေသာနဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုအားလုံးငြိမ်း သတ်သွားပြီးနောက်ထပ်မဖြစ်ပေါ် တော့ဘူး။ဒါပေမယ့်ခန္ဓာတော့ရှိသေး တယ်။ဆိုလိုတာကစိတ်၊စေတသိက် (ကိလေသာတွေကနေကင်းတယ်)နှင့် ရုပ်တွေဆက်လက်ပြီးဖြစ်ပေါ်နေတယ်။
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားက“ရဟန်းတို့အား လုံးနားထောင်ကြ!စာအူပါထီစေစာ နိဗ္ဗာန်သည်ဘယ်လိုမျိုးလဲ?ဒီဝိနည်း သိက္ခာပုဒ်ထဲကရဟန်းတွေသည်မြင့် မြတ်တဲ့ကျင့်ကြံခြင်းတွေနဲ့အဆုံးထိနေ တဲ့ရဟန္တာတွေဖြစ်ကြတယ်။လုပ်သင့် တဲ့လုပ်ရပ်တွေကိုသင့်တော်သလောက် လုပ်လုပ်ပြီးခြင်း၊ကိစ္စအဝဝတွေကိုချထားနိုင်ခြင်း၊ကိုယ့်အတွက်နဲ့အကျိုးရှိ တာတွေကိုကောင်းစွာသိတော်မှုခြင်း၊ ဘုံဘဝမှလွတ်မြောက်ကျော်လွှားနိုင် ကြပြီးကောင်းစွာနဲ့သိတော်မူကြ တယ်လို့ရဟန်းတွေကိုဆိုဆုံးမသွား တယ်။အဲဒီရဟန်းတွေသည်စိတ်အလို ဆန္ဒရှိတဲ့အရာနှင့်စိတ်အလိုဆန္ဒမရှိတဲ့အရာတွေမှာအာရုံတွေကိုခံစားကြ တယ်။ပြီးတော့ပျော်ရွှင်ခြင်းနှင့်ဆင်းရဲ ဒုက္ခတွေကိုလည်းခံစားကြရသေးတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ဘယ်အင်စီ(၅) ပါးမဆိုသဘာဝတရားတွေဖြစ်တယ်။ မပျက်ပြယ်သွားကြဘူး။ရဟန်းတို့တွေ ရဲ့အဲဒီအင်စီ(၅)ပါးသည်ကျန်ရှိနေကြ သေးတယ်။ရဟန်းတို့အားလုံးနား ထောင်ကြ!အဲဒီရဟန်းတွေရဲ့ရာဂကုန် ဆုံးသွားခြင်း၊ဒေါသကုန်ဆုံးသွားခြင်း နှင့်မောဟကုန်ဆုံးသွားခြင်းတွေသည် ငါ!ဘုရားကစာအူပါထီစေစာနိဗ္ဗာန် ဓာတ်လို့ခေါ်တယ်။
အနုပါထီစေစာနိဗ္ဗာန်ဆိုတာကခန္ဓာ တွေမကျန်တော့တဲ့နိဗ္ဗာန်ဖြစ်တယ်။ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်အင်ကြင်းပင် နှစ်ပင်ရဲ့ကြားမှာပရိနိဗ္ဗာန်စံတော်မူတဲ့ အခါမှာအနုပါထီစေစာနိဗ္ဗာန်နဲ့ပရိနိဗ္ဗာန် စံတော်မူတယ်။ဘာတစ်ခုမှမကျန် အောင်ခန္ဓာတွေအားလုံးငြိမ်းသွား တယ်။အကြောင်းတွေအားလုံးနှင့်ဘုံဘ ဝအားလုံးတွေကိုပါငြိမ်းသွားတယ်။ စိတ်၊စေတသိတ်၊ရုပ်တွေအားလုံးကို လည်းငြိမ်းသွားတယ်။နောက်ထပ်ဘဝ တွေဖြစ်ပေါ်ဖို့မရှိတော့ဘူး။အရှင်သော တာပန်၊အရှင်သဒ္ဒါဂါမ်၊အရှင်အနာဂါမ် တို့သည်အရှင်စေခါပုဂ္ဂိုလ်တွေဖြစ်ကြ တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ကျန်ရှိနေ သေးတဲ့ကိလေသာတွေအားလုံးကိုငြိမ်း ဖို့အတွက်တရားတော်တွေကိုပိုပြီးလေ့ လာသင်ကြားရအုံးမှာဖြစ်တယ်။ရဟန္ဓာတွေကတော့အရှင်အစေခါပုဂ္ဂိုလ်တွေ ဖြစ်ကြတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ ဘာတစ်ခုမှမကျန်အောင်ကိလေသာ တွေအားလုံးကိုငြိမ်းသတ်နိုင်ခြင်းဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်နောက်ထပ်ကိလေသာ တွေကိုငြိမ်းဖို့အတွက်တရားတော်တွေ ကိုလေ့လာသင်ကြားဖို့မလိုတော့ဘူး။
မမြဲတဲ့သဘောအရနဲ့တရားသဘောတွေကိုကောင်းစွာသိလိုက်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေ သည်အနိမိတ္တဝိမုတ္တိနဲ့လွတ်မြောက်သွားတယ်။ဆိုလိုတာကအရိယာသစ္စာတ ရားတွေကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့သိခြင်းဖြစ် တယ်။ဆင်းရဲဒုက္ခသဘောအရနဲ့ကောင် းစွာသိလိုက်တဲ့အခါမှာအပ္ပဏီဟိတဝိ မုတ္တိနဲ့လွတ်မြောက်သွားတယ်။အနတ္တသဘောနဲ့တရားသဘောတွေကိုကောင်း စွာသိလိုက်တဲ့အခါမှာသုညတဝိမုတ္တိနဲ့ လွတ်မြောက်သွားတယ်။
ဝိမုတ္တိ(၃)မျိုးသည်ကွာခြားခြင်းရှိပြီး ပုံစံ(၄)မျိုးရှိကြတယ်။ဘာတွေလဲဆို တော့ ၁။ကြီးမားခြင်း–>မမြဲတဲ့သဘော ဖြစ်ခြင်းနဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေကောင်းစွာသိ လိုက်တဲ့အခါမှာအနိမိတ္တဝိမုတ္တိသည် အကြီးဖြစ်တယ်။ဆင်းရဲဒုက္ခသဘော အရနဲ့ကောင်းစွာသိလိုက်တဲ့အခါမှာအပ္ပဏီဟိတဝိမုတ္တိသည်အကြီးဖြစ်တယ်။ အနတ္တသဘောအရနဲ့ကောင်းစွာသိ လိုက်တဲ့အခါမှာသုညတဝိမုတ္တိသည် အကြီးဖြစ်တယ်။ ၂။တည်ကြည်ခြင်း –>မမြဲတဲ့သဘောဖြစ်ခြင်းနဲ့ကောင်းစွာ သိလိုက်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်အနိမိတ္တဝိ မုတ္တိနဲ့စိတ်ကိုတည်ကြည်စွာရပ်တည် နိုင်တယ်။ဆင်းရဲဒုက္ခဖြစ်ခြင်နဲ့ကောင်း စွာသိလိုက်တဲ့အခါမှာအပ္ပဏီဟိတဝိမု တ္တိနဲ့စိတ်ကိုတည်ကြည်စွာရပ်တည်နိုင် တယ်။အနတ္တသဘောဖြစ်ခြင်းနဲ့ကောင်းစွာသိလိုက်တဲ့အခါမှာသုညတဝိမုတ္တိနဲ့ စိတ်ကိုတည်ကြည်စွာရပ်တည်နိုင်တယ်။ ၃။စိတ်မှာသက်ဝင်စေခြင်း–>မမြဲတဲ့ သဘောဖြစ်ခြင်းနဲ့ကောင်းစွာသိလိုက် တဲ့ပုဂ္ဂုလ်တွေသည်အနိမိတ္တဝိမုတ္တိနဲ့ စိတ်မှာသက်ဝင်စေနိုင်တယ်။ဆင်းရဲ ဒုက္ခသဘောအရနဲ့ကောင်းစွာသိလိုက် တဲ့အခါမှာအပ္ပဏီဟိတဝိမုတ္တိနဲ့စိတ်မှာ သက်ဝင်စေနိုင်တယ်။ ၄။စိတ်မှနှုတ် ထွက်စေခြင်း–>မမြဲတဲ့သဘောဖြစ်ခြင် းနဲ့ကောင်းစွာသိလိုက်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေ သည်အနိမိတ္တဝိမုတ္တိနဲ့စိတ်ကိုငြိမ်းတဲ့ နိဗ္ဗာန်သို့ရောက်စေနိုင်တယ်။ဆင်းရဲဒုက္ခသဘောဖြစ်ခြင်းနဲ့ကောင်းစွာသိ လိုက်တဲ့အခါအပ္ပဏီဟိတဝိမုတ္တိနဲ့စိတ် ကိုငြိမ်းတဲ့နိဗ္ဗာန်သို့ရောက်စေနိုင်တယ်။အနတ္တသဘောအဖြစ်နဲ့ကောင်းစွာသိ လိုက်တဲ့အခါမှာသုညတဝိမုတ္တိနဲ့စိတ် ကိုငြိမ်းတဲ့နိဗ္ဗာန်သို့ရောက်စေနိုင်တယ်။
☆ထောက်မပေးတဲ့ပရမတ္ထ(အမှန်တ ကယ်ရှိတဲ့)တရား(၄)ပါး☆
စိတ်၊စေတသိက်၊ရုပ်နှင့်နိဗ္ဗာန်တို့သည် ပရမတ္ထတရားတွေဖြစ်ကြပြီးတကယ် ရှိတဲ့တရားလည်းဖြစ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့စိတ်၊စေတသိက် နှင့်ရုပ်တွေသည်အဆက်မပြတ်ဆက် လက်ပြီးဖြစ်၊ပျက်နေတယ်။ဒါကြောင့် ဖြစ်ပေါ်ပြီးသိနိုင်တယ်။ဥပမာ-ရုပ်ကို မြင်တဲ့အချိန်၊အသံကိုကြားတဲ့အချိန် နှင့်စဉ်းစားတွေးတောတဲ့အချိန်တွေမှာ စိတ်သည်အဆက်မပြတ်ဖြစ်၊ပျက်နေ ပြီးတာဝန်အမျိုးမျိုးတွေကိုလုပ်ကြ တယ်။ဥပမာ-တစ်ချို့စိတ်သည်အဆင်း ကိုမြင်တယ်။တစ်ချို့စိတ်သည်အသံကို ကြားတယ်။တစ်ချို့စိတ်သည်စဉ်းစား တွေးတောတယ်စသည်တို့ဖြစ်ကြတယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီစိတ်ကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အ ကြောင်းတွေသည်စိတ်ရဲ့အမျိုးအစား အရအဲဒီစိတ်၊စေတသိက်နှင့်ရုပ်ရဲ့အ ဆက်မပြတ်ဖြစ်၊ပျက်ခြင်းသည်လျှင် မြန်စွာနဲ့ဖြစ်ပြီး၊ဖြစ်ပျက်ခြင်းတွေမမြင် နိုင်အောင်မြန်တယ်။ရုပ်တွေသည်တစ် ဖြည်းဖြည်းနဲ့ပြောင်းလဲသွားတယ်လို့ နားလည်လိုက်ရတယ်။ပြီးတော့အဲဒီ စိတ်သည်လူနဲ့သတ္တဝါတွေမွေးဖွားတဲ့အခါမှာဖြစ်ပေါ်တယ်။အဲဒီစိတ်သည် လူနဲ့သတ္တဝါတွေသေသွားတဲ့အခါမှာ ပျက်သွားတယ်။ပညာသည်ဖြစ်ပေါ်ဆဲ ဖြစ်တဲ့စိတ်၊စေတသိက်နှင့်ရုပ်ရဲ့လက္ခ ဏသဘောတွေကိုသိစေတယ်။တကယ် လို့မလေ့လာ၊မဝေဖန်မသုံးသပ်ဘူး၊သတိတွေကိုတိုးတက်အောင်မပွားများဘူး ဆိုရင်နာမ်တရားနှင့်ရုပ်တရားတွေရဲ့လက္ခဏသဘောတွေကိုမသိနိုင်ဘူး။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့စိတ်၊စေတသိက်နှင့် ရုပ်တွေသည်အဆက်မပြတ်တစ်ချိန်လုံးဖြစ်၊ပျက်နေတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ် တယ်။
ဖြစ်ပေါ်တဲ့ဘယ်တရားသဘောမဆို အဲဒီတရားသဘောတွေသည်ပြုပြင် ပြောင်းလဲတဲ့ဖြစ်ပေါ်ခြင်းတွေအကြောင်းရှိရတယ်။တကယ်လို့အကြောင်းမရှိ ရင်မဖြစ်ပေါ်ဘူး။အရှင်သာလိပုတ္တရာ သည်မြတ်စွာဘုရားရဲ့အဆုံးအမတရား တွေထဲမှာသဒ္ဒါတရားတွေဖြစ်ပေါ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ပဉ္စဝဂ္ဂီ(၅)ပါး ထဲကရဟန်းတစ်ပါးဖြစ်တဲ့အရှင်အာသ စိကိုမြင်လိုက်ရတဲ့အတွက်ဖြစ်တယ်။ အရှင်သာလိပုတ္တရာသည်အရှင်အာသစိကိုမြင်ပြီးသဒ္ဒါတရားတွေအများကြီး ရှိလာတယ်။ဒါကြောင့်အရှင်အာသစိရဲ့ နောက်ကိုလိုက်ပြီးတော့အရှင်အာသစိ ကိုမေးတယ်။“ဘယ်သူကအရှင်ရဲ့ဆ ရာလဲ?”ပြီးတော့“အရှင်ရဲ့ဆရာက ဘယ်လိုဆိုဆုံးမသလဲ?လို့မေးတယ်။ “အကြောင်းကဖြစ်ပေါ်တဲ့ဘယ်တရား မဆိုဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကအဲဒီတရား တွေရဲ့အကြောင်းအရင်တွေကိုဟော ကြားသွားတယ်။ပြီးတော့အဲဒီတရား တွေရဲ့ပျက်ရခြင်းအကြောင်းတွေကို လည်းမြတ်ဗုဒ္ဓကဆိုဆုံးမသွားတယ်လို့ အရှင်အာသစိကပြန်ဖြေတယ်။
တကယ်လို့မြတ်စွာဘုရားသိတော် မူသွားတဲ့တရားတော်တွေရဲ့အကြောင်း တွေအားလုံးနဲ့အတူမြတ်စွာဘုရားကမ ဟောကြားသွားဘူးဆိုရင်တရားတော် တွေသည်ဘယ်အကြောင်းကနေဖြစ် ပေါ်လာသလဲဆိုတာကိုဘယ်သူမှမသိ နိုင်ဘူး။စိတ်၊စေတသိက်၊ရုပ်ဆိုတဲ့အ ရှိတရားတွေရဲ့အမျိုးအစား တစ်မျိုးစီတွေသည်ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့တ ရားဖြစ်ပြီးဘယ်အကြောင်းကဖြစ် တယ်ဆိုတာဘယ်သူမှမသိနိုင်ဘူး။တ ရားတော်တွေအားလုံးကိုဗုဒ္ဓမြတ်စွာ ဘုရားက“အဲဒီဖြစ်ပေါ်လာတဲ့တရား တွေအားလုံးသည်ပြုပြင်ပြောင်းလဲပြီး ဖြစ်ပေါ်မယ့်အကြောင်းတွေရှိတဲ့အ တွက်ဖြစ်ပေါ်ရတယ်လို့ပြန်ပြီးဟော ကြားသွားတယ်။ပြီးတော့အဲဒီတရား တွေဖြစ်ပေါ်ရတဲ့အကြောင်းတွေကို လည်းဆိုဆုံးမသွားတယ်။အဲဒီဖြစ်ပေါ် လာတဲ့တရားတွေအားလုံးသည်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းမရှိရင်ဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။
နတ်၊လူ၊သတ္တဝါတွေမွေးတယ်လို့ပြော ဆိုကြခြင်းသည်စိတ်၊စေတသိက်၊ရုပ် တွေဖြစ်ပေါ်ခြင်းကြောင့်ဖြစ်တယ်။စိတ် စေတသိက်တွေရဲ့အမျိုးအစားတစ်ခု သည်ရုပ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာလူ တွေမွေးလာတယ်လို့အမည်နာမ(ပညတ်)နဲ့သိထားကြတယ်။စိတ်၊စေတသိက် တွေသည်နတ်ရဲ့ရုပ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာနတ်မွေးလာတယ်လို့အမည်နာ မနဲ့သိထားကြတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့အဲဒီဖြစ်ပေါ်လာတဲ့အကြောင်း တွေသည်ကွာခြားကြပြီးအများကြီးရှိ ကြတယ်။ပြီးတော့အရမ်းကိုစုပ်ထွေး လှပြီးထူထပ်တယ်။ဒါပေမယ့်မြတ်ဗုဒ္ဓ ရဲ့သဗ္ဗေညုတဉာဏ်သည်အဲဒီတရား တွေရဲ့အကြောင်းအားလုံးတွေနဲ့အတူ တရားတော်တွေအားလုံးကိုသိတော်မူ သွားတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်တ ရားအမျိုးအစားတစ်မျိုးစီတွေရဲ့သ ဘောတရားရဲ့အမှန်တွေကိုမြတ်စွာဘု ရားက“ဖြစ်ပေါ်တဲ့ဘယ်တရားမဆိုအဲဒီ တရားကဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အကြောင်းတွေရှိတယ်။ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့တရားတွေသည် သင်္ခာရတရားတွေဖြစ်တယ်”လို့ဟော ကြားသွားတယ်။
စိတ်၊စေတသိက်၊ရုပ်တွေသည်အ ကြောင်းရှိတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်ပေါ် ရပြီးသင်္ခာရတရားတွေဖြစ်ကြတယ်။ အဲဒီဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားရဲ့အဆုံးအမတ ရားတော်တွေသည်အက္ခရာ၊သင်္ခေတ နှင့်အမှတ်အသားတွေနဲ့အတူပြီးပြည့်စုံ တယ်။တရားတွေရဲ့အချက်အလက် တစ်ခုခုမှာနားလည်မှုတွေမှားနိုင်တဲ့ပု ဂ္ဂုလ်တွေရှိနိုင်တယ်။ဒါကြောင့်မြတ်စွာ ဘုရားကအသုံးအနှုန်းတွေကိုပိုပြီးတော့ သေချာအောင်ပညတ်ထားခဲ့တယ်။အဲဒီ တရားရဲ့အချက်အလက်တွေကိုဘယ်သူတွေမဆိုအဓိပ္ပါယ်တွေ၊နားလည်မှု တွေမမှားဖို့အတွက်ဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်မြတ်စွာဘုရားပညတ်သွားခဲ့တဲ့ “ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့တရားတွေသည်အ ကြောင်းရှိပြီးဖြစ်ပေါ်ရတဲ့သင်္ခာရတရား တွေဖြစ်တယ်။အဲဒီဖြစ်ပေါ်လာတဲ့တရားတွေသည်ဘယ်သူ့ကိုမှနားလည်မှုတွေမမှားစေချင်ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့ဖြစ်ပေါ်ပြီးသွားရင်တစ်ချိန်လုံးအ မြဲတမ်းပုံမှန်ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့အတွက် ကြောင့်ဖြစ်တယ်။
မြတ်စွာဘုရားပညတ်ထားခဲ့တဲ့“အဲဒီ သင်္ခာရတရား(ပြုပြင်ပြောင်းလဲတဲ့တ ရား)ဖြစ်တဲ့တရားတွေသည်သင်္ခတတ ရား(ပြုပြင်ပြောင်းလဲပြီးသွားတဲ့တရား)တွေဖြစ်တယ်။သင်္ခတတရားဆိုတာက ဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွာတဲ့တရားဖြစ်တယ်။မြတ်စွာဘုရားပညတ်သွားတဲ့သင်္ခတဆိုတဲ့စကားလုံးနှင့်သင်္ခာရဆိုတဲ့စကား လုံးတွေသည်ဘယ်တရားမဆိုဖြစ်ပေါ် ပြီးအဲဒီတရားသည်အကြောင်းရှိပြီးဖြစ် ပေါ်ရတယ်။အကြောင်းတွေပျက်သွား ရင်အဲဒီအကြောင်းကြောင့်ဖြစ်ပေါ်လာ တဲ့တရားတွေလည်းပျက်သွားရတယ်။ သင်္ခတတရားဆိုတာကဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက် သွားတဲ့တရားဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်သ င်္ခာရတရားဆိုတာကအဲဒီပြုပြင်ပြောင်း လဲတဲ့အကြောင်းတရားရှိပြီးသင်္ခတတ ရားဖြစ်ရတယ်။စိတ်၊စေတသိက်၊ရုပ်ဆို တဲ့အရှိတရားတွေသည်သင်္ခာရတရား ဖြစ်ပြီးသင်္ခတတရားလည်းဖြစ်တယ်။ “သဗ္ဗေသင်္ခာရအနိစ္စ–>ခန္ဓအားလုံး သည်မမြဲဘူး။သဗ္ဗေသင်္ခာရဒုက္ခ–>ခန္ဓာ အားလုံးသည်ဆင်းရဲတယ်။သဗ္ဗေဓမ္မာ အနတ္တာ–>တရားအားလုံးသည်အစိုမရ တဲ့သဘောရှိတယ်။
☆ခန္ဓာအားလုံးသည်မမြဲဘူး☆ သင်္ခာရတရားအားလုံးမမြဲဘူး။အဲဒီရုပ် တရားရဲ့မမြဲတဲ့ပျက်ဆီးခြင်းကိုမြင်နိုင် အောင်ဖြစ်ပေါ်စေတယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီ နာမ်တရားရဲ့မမြဲခြင်းသည်သိရခက် တယ်။ဒါကြောင့်အနာထပဏ်သူဌေး ကြီးရဲ့စေတဝန်ကျောင်းမှာမြတ်စွာဘု ရားကရဟန်းတွေအားလုံးကိုပြောဆို သွားခဲ့တယ်။“ရဟန်းတို့အားလုံးနား ထောင်ကြ!တရားတွေကိုမနာကြားရတဲ့ ပုထုဇဉ်လူတွေဆိုရင်ဒီဓာတ်ကြီး(၄)ပါး မှစုစည်းခြင်းဖြစ်တဲ့ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာငြီး ငွေ့ခြင်းတွေရှိလာပြီးလိုချင်မှုတွေ လျော့နည်းလာကာလွတ်မြောက်ခြင်း တွေရှိချင်လာတယ်။အဲဒီအချက်က ဘယ်အကြောင်းကြောင့်ဖြစ်တာလဲ? ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ဒီဓာတ်ကြီး(၄) ပါးရဲ့စုစည်းခြင်းဖြစ်တဲ့ခန္ဓာကိုယ်ထဲမှာ တိုးတက်ခြင်းသော်လည်းကောင်း၊ပျက် ဆီးခြင်းသော်လည်းကောင်း၊မွေးခြင်း သော်လည်းကောင်း၊သေခြင်းသော် လည်ကောင်းစသည်တို့ဖြစ်ပေါ်ရတယ် ။ဒါပေမယ့်တရားတွေကိုမနာကြားရတဲ့ ပုထုဇဉ်တွေဆိုရင်မငြီးငွေ့ချင်ကြဘူး။လိုချင်မှုတွေမလျော့နည်းချင်ကြဘူး၊ စိတ်ထဲမှလွတ်မြောက်ချင်တဲ့စိတ်တွေ မရှိကြဘူး။အဲဒီအချက်ကဘယ်အ ကြောင်းကြောင့်ဖြစ်တာလဲ?ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့တရားတော်တွေကိုမနာကြားရတဲ့ပုထုဇဉ်တွေရဲ့စိတ်တွေ သည်တဏှာနဲ့စွဲငြိနေပြီး`အဲဒါငါ့ဥစ္စာ၊ အဲဒါငါ့ရဲ့ကိုယ်ပိုင်ဥစ္စာစသည်ဖြင့်အ မြင်မှားခြင်းဖြင့်စွဲထားကြတယ်။ဒါ ကြောင့်ငါ့ဟာ၊ငါ့ဥစ္စာလို့စွဲထားခြင်း သည်အချိန်ကြာမြင့်စွာနဲ့စွဲလာခဲ့ကြ တယ်။အဲဒီစိတ်တွေသည်နေ့ရောညပါ တစ်စိတ်ပြီးတစ်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက် သွားတယ်။
စိတ်၊စေတသိက်၊ရုပ်တွေသည်တစ်ချိန်လုံးဖြစ်၊ပျက်နေတဲ့အတွက်သိဖို့ရန်ခက် ခဲတယ်။ပြီးတော့ငြီးငွေ့လာကြတယ်။ရုပ်နဲ့နာမ်တွေထဲမှာသာယာမှုတွေစွန့် လွတ်ပြီးအစွဲတွေလျော့နည်းလာကြ တယ်။အဲဒီရုပ်နဲ့နာမ်တွေကိုငြီးငွေ့နိုင် ဖို့နှင့်သာယာမှု၊ငြိတွယ်မှုတွေစွန့်လွတ် နိုင်ဖို့သည်ပညာအမြင်နဲ့အတူဝေဖန် သုံးသပ်ရမယ်လို့မြတ်စွာဘုရားက ဟောပြောဆုံးမသွားတယ်။ဘယ်အ ချိန်မဆို`ခန္ဓာအားလုံးသည်မမြဲဘူး’ဆို တာပညာနဲ့မြင်ပြီးဝေဖန်သုံးသပ်တဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်အဲဒီအချိန်မှာဆင်းရဲ ဒုက္ခထဲမှသူတို့တွေငြီးငွေ့လာကြတယ်။ ဒါတွေသည်ဖြူစင်သန့်ရှင်းတဲ့နည်းလမ်းတွေဖြစ်တယ်။ဘယ်အချိန်မဆို`ခန္ဓာမှန်သမျှသည်ဆင်းရဲဒုက္ခတွေဖြစ်တယ်’လို့ပညာနဲ့မြင်ပြီးဝေဖန်သုံးသပ်တဲ့ပု ဂ္ဂိုလ်တွေသည်အဲဒီအချိန်မှာဆင်းရဲ ဒုက္ခထဲမှသူတို့တွေငြီးငွေ့လာကြတယ်။ ဘယ်အချိန်မဆို`ခန္ဓာမှန်သမျှအစိုးမရဘူး’လို့ပညာနဲ့မြင်ပြီးဝေဖန်သုံးသပ်တဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်အဲဒီအချိန်မှာဆင်းရဲဒုက္ခထဲမှသူတို့တွေငြီးငွေ့လာကြတယ်။ ဒါတွေသည်ဖြူစင်သန့်ရှင်းတဲ့လမ်းဖြစ် တယ်။
ဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွားတဲ့နာမ်တရားနဲ့ ရုပ်တရားတွေလျော့နည်းသွားတဲ့အထိ မမြင်တဲ့ဘယ်သူမဆိုအဲဒီလူတွေသည် သစ္စာလေးပါးကိုသိမြင်တဲ့အရိယာပုဂ္ဂိုလ်တွေဖြစ်လို့မရဘူး။အရိယာပုဂ္ဂိုလ် တွေသည်ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားရဲ့`ဗုဒ္ဓ’ဘု ရားဖြစ်ခြင်းကိုသိမြင်ကြတယ်။မြတ်စွာ ဘုရားသိတော်မှုသွားပြီးဆိုဆုံးမသွားတဲ့တရားတော်တွေကိုလေ့လာသင်ကြားယုံလောက်နဲ့ပဲမဟုတ်ဘူး။အရိယာပု ဂ္ဂိုလ်တွေသည်မြတ်စွာဘုရားသိတော် မှုသွားတဲ့တရားတော်တွေကိုသံသယ တွေမရှိတော့ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့အရိယာပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်အဲဒီတ ရားတော်တွေကိုထိုးထွင်းစွာသိပြီး`ဗုဒ္ဓ’ ပညာဖြစ်ခြင်းကိုသိမြင်သွားကြတယ်။ မြတ်စွာဘုရားဆိုဆုံးမသွားတဲ့တရား တော်တွေသည်ခတ်မှန်းယူခြင်းဖြင့်သိ နိုင်တဲ့အရာတွေမဟုတ်ဘူး။ဒါပေမယ့်အမှန်အတိုင်းရှိတဲ့အဲဒီတရားတွေအားလုံးကိုသိတော်မူတယ်။“တရားတွေကို မြင်တဲ့ဘယ်သူမဆိုအဲဒီပုဂ္ဂိုလ်သည်ငါဘုရားကိုမြင်တဲ့သူဖြစ်တယ်။”ဘယ်သူ မဆိုတရားတွေကိုသိမြင်ဖို့အတွက်လေ့လာသင်ကြားပြီးကျင့်ကြံမယ်ဆိုရင်အဲဒီပုဂ္ဂိုလ်သည်တရားတော်တွေကိုသိမြင် နိုင်ပြီးကိလေသာတွေကိုငြိမ်းတဲ့အရိ ယာပုဂ္ဂိုလ်တွေတစ်ဆင့်ပြီးတစ်ဆင့်ဖြစ် လာတယ်။ဆိုလိုတာကအရှင်သောတာ ပန်ကနေအရှင်သဒ္ဒါဂါမ်၊အရှင်အနာဂါမ်၊အရှင်ရဟန္တာအထိဖြစ်လာကြတယ်။
☆ခန္ဓာမှန်သမျှဆင်းရဲတယ်☆ သင်္ခာရတရားအားလုံးသည်ဖြစ်ပြီး တော့ပျက်သွားတယ်။စိတ်ရဲ့အမျိုးအ စားတွေကောင်းသည်ဖြစ်စေ၊မကောင်း သည်ဖြစ်စေ၊ရုပ်တွေချောသည်ဖြစ်စေ၊ မချောသည်ဖြစ်စေ၊အားလုံးသည်အတူတူပဲဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွားရတယ်။ဖြစ်၊ ပျက်ပြီးမမြဲတဲ့အတွက်ကြောင့်ဆင်းရဲ တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ရှေ့ဆက် ပြီးမတည်မြဲတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ် တယ်။ခန္ဓာမှန်သမျှဆင်းရဲခြင်းသည် ကိုယ်ခန္ဓာတစ်ခုထဲနာကျင်ပြီးဆင်းရဲ တာမရိဟုတ်ဘူး။ဖျားနာခြင်းဒုက္ခ၊ပူ ဆွေးသောကဖြစ်ရတဲ့ဆင်းရဲဒုက္ခ၊ချစ် ခင်နှစ်သက်တဲ့သူနဲ့ခွဲခွာရတဲ့ဒုက္ခ(သို့) မချစ်မနှစ်သက်တဲ့သူနဲ့ကြုံတွေ့ရတဲ့ ဆင်းရဲဒုက္ခတွေလောက်နဲ့မဟုတ်ဘူး။ ခန္ဓာမှန်သမျှဆင်းရဲဒုက္ခဖြစ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့ခန္ဓာမှန်သမျှမမြဲတဲ အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် ပျော်ရွှင်တယ်၊ချမ်းသာတယ်ဆိုပြီးမငြိ တွယ်သင့်ဘူး။တစ်ချို့ကစိတ်ရဲ့ပျော် ရွှင်သာယာမှုတွေမှာချမ်းသာမှုရှိတယ် လို့သံသယရှိကြတယ်။ဘာကြောင့်ခန္ဓာ မှန်သမျှဆင်းရဲတယ်လို့ပြောရသလဲ? ခန္ဓာမှန်သမျှဆင်းရဲတယ်လို့ပြောရ ခြင်းသည်အဲဒီချမ်းသာတယ်လို့ဆိုတဲ့ စိတ်ရဲ့ပျော်ရွှင်သာယာမှုတွေလည်းမ မြဲဘူး။ဒါကြောင့်သင်္ခာရတရားတွေဖြစ် တဲ့စိတ်၊စေတသိက်၊ရုပ်တွေအားလုံး သည်ဆင်းရဲခြင်းဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့စိတ်၊စေတသိက်၊ရုပ်တွေ အားလုံးသည်မမြဲကြောင့်ဖြစ်တယ်။
☆တရားမှန်သမျှ(အနတ္တ)အစိုး မရဘူး☆ တရားအားလုံးသည်ပရမတ္ထတရား(၄) ပါးဖြစ်ပြီးစိတ်၊စေတသိက်၊ရုပ်နှင့်နိဗ္ဗာန် တို့ဖြစ်ကြတယ်။တရားအားလုံးတွေ သည်အနတ္တသဘောဖြစ်တယ်။ဆိုလို တာကနင်၊ငါလည်းမဟုတ်၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေလည်းမဟုတ်၊ဘယ်သူတစ်ဦး တစ်ယောက်ရဲ့အလိုဆန္ဒအတိုင်းမရှိတဲ့ သဘောတွေဖြစ်တယ်။နိဗ္ဗာန်သည်ပရမတ္ထတရားဖြစ်တယ်။အမှန်တကယ်ရှိတဲ့ တရားလည်းဖြစ်တယ်။နိဗ္ဗာန်သည်သင်္ခာရတရားမဟုတ်ဘူး။ဝိသင်္ခာရတရား (မဖြစ်ပေါ်တဲ့တရား)ဖြစ်တယ်။သင်္ခာရ တရားနဲ့ဆန့်ကျင်ဘက်ဖြစ်တယ်။သင်္ခာရတရားဆိုတာကဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားဖြစ် ပြီးပြုပြင်ပြောင်းလဲတဲ့အကြောင်းတွေရှိတယ်။ဝိသင်္ခာရတရားဆိုတာကမဖြစ် ပေါ်တဲ့တရားဖြစ်ပြီးပြုပြင်ပြောင်းလဲတဲ့အကြောင်းတွေမရှိဘူး။နိဗ္ဗာန်သည် အသင်္ခတရားဖြစ်ပြီးသင်္ခတတရားမ ဟုတ်ဘူး။သင်္ခတတရားဆိုတာကဖြစ်၊ပျက်တဲ့တရားဖြစ်တယ်။အသင်္ခတတ ရားဆိုတာကမဖြစ်၊မပျက်တဲ့တရား ဖြစ်တယ်။နိဗ္ဗာန်သည်ပြုပြင်ပြောင်း လဲတဲ့အကြောင်းမရှိတဲ့အတွက်မဖြစ်၊ မပျက်တဲ့တရားဖြစ်တယ်။
စိတ်၊စေတသိက်၊ရုပ်တွေသည်သင်္ခာရ တရားဖြစ်ပြီးလောကီရတရားဖြစ် တယ်။လောကရဆိုတဲ့အဓိပ္ပါယ်ကကွဲ ပျက်ခြင်း၊ပျက်စီးခြင်းတို့ဖြစ်ကြတယ်။ ဝိသင်္ခာရတရားဖြစ်တဲ့နိဗ္ဗာန်ကတော့ လောကုတ္တရာတရားဖြစ်တယ်။လော ကုတ္တရားတရားဆိုတာကလောကက နေလွတ်မြောက်ခြင်းဖြစ်တယ်။စိတ်ပရမ ၈၉(သို့)၁၂၁ပါးနှင့်စေတသိက်ပရမ ၅၂ပါးသည်အားရုံကိုသိတဲ့နာမ်တရား ဖြစ်ပြီးရုပ်ပရမ ၂၈ပါးသည်ရုပ်တရား ဖြစ်တယ်။နိဗ္ဗာန်ပရမသည်အာရုံကိုမသိတဲ့နာမ်တရားဖြစ်ပြီးဝိသင်္ခာရတရား (သို့)အသင်္ခတတရားဖြစ်တယ်။
☆ခန္ဓာ(၅)ပါး☆ ခန္ဓ(၅)ပါးတွေကတော့ရူပက္ခန္ဓာ၊ဝေဒန က္ခန္ဓာ၊သညက္ခန္ဓာ၊သင်္ခာရက္ခန္ဓာ၊ဝိညာက္ခန္ဓာတို့ဖြစ်ကြတယ်။ခန္ဓာအရပရမတ္ထ တရား(၄)ပါးရှိပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့ ၁။စိတ်သည်ဝိညာက္ခန္ဓာဖြစ်တယ်။၂။ စေတသိက်သည်ဝေဒနက္ခန္ဓာ၊သညက္ခန္ဓာ၊သင်္ခာရက္ခန္ဓာတို့ဖြစ်ကြတယ်။၃။ရုပ် သည်ရူပက္ခန္ဓာဖြစ်တယ်။၄။နိဗ္ဗာန်သည် ခန္ဓာမဟုတ်ဘူး၊ဝိမုတ္တိခန္ဓာဖြစ်တယ်။ ဝိမုတ္တိဆိုတာကခန္ဓာကနေလွတ်မြောက် ခြင်းဖြစ်တယ်။
ခန္ဓာဆိုတဲ့စကားလုံးရဲ့အဓိပ္ပါယ် သည်အသေးစိတ်ခွဲစိပ်လိုက်တဲ့တရား သဘောဖြစ်ပြီးအတိတ်၊အနာဂတ်နှင့် ပစ္စုပ္ပန်တို့ဖြစ်ပြီးအထဲ၊အပြင်၊အကြီး၊အသေး၊အကြမ်း၊အချော၊အနီး၊အဝေး တို့ဖြစ်ကြတယ်။ဒါကြောင့်ခန္ဓာသည်သင်္ခတတရားဖြစ်ပြီး၊ဖြစ်၊ပျက်ပြီးပြုပြင် ပြောင်းလဲရတဲ့အကြောင်းရှိတဲ့တရား ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်အတိတ်၊အနာဂတ် နှင့်ပစ္စုပ္ပန်တွေဖြစ်ကြတယ်။နိဗ္ဗာန်ဆိုတဲ့ အသင်္ခတတရားသည်မဖြစ်ပေါ်တဲ့တ ရားဖြစ်ပြီးပြုပြင်ပြောင်းလဲတဲ့အ ကြောင်းတွေမရှိဘူး။ဒါကြောင့်ဖြစ်ပေါ် ပြီးတဲ့တရားဖြစ်တယ်လို့ပြောလို့မရဘူး။မဖြစ်ပေါ်သေးတဲ့တရားဖြစ်တယ်လို့ ပြောလို့မရဘူး။ဖြစ်ပေါ်မယ့်တရားဖြစ် တယ်လို့လည်းပြောလို့မရဘူး။အတိတ်၊အနာဂတ်၊ပစ္စုပ္ပန်ဖြစ်တယ်လို့လည်း ပြောလို့မရဘူး။ဒါကြောင့်မို့နိဗ္ဗာန်ဆိုတဲ့ ဝိသင်္ခာရတရားသည်ခန္ဓာမဟုတ်တဲ့ဝိမုတ္တိခန္ဓာဖြစ်ပြီးခန္ဓာမှလွတ်မြောက်တဲ့တရားဖြစ်တယ်။
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကခန္ဓာ(၅)ပါးနှင့်ဥပါ ဒါန်ခန္ဓာ(၅)ပါးတွေကိုဒီလိုဟောပြောဆုံးမသွားတယ်။ရဟန်းတို့အားလုံးနား ထောင်ကြ!ငါဘုရားဟောပြောမယ့်ခန္ဓာ (၅)ပါးနှင့်ဥပါဒါန်ခန္ဓာ(၅)ပါးတွေကိုရဟန်းတို့အားလုံးနာယူကြ။အိုရဟန်းတို့! ခန္ဓာ(၅)ပါးဆိုတာဘယ်လိုတွေလဲ?ရ ဟန်းတို့အားလုံး!ဘယ်ရုပ်တစ်မျိုးမျိုး တွေမဆိုအတိတ်၊အနာဂတ်နှင့်ပစ္စုပ္ပန်၊ အတွင်း(သို့)အပြင်၊အကြီး(သို့)အသေး၊အကြမ်း(သို့)အချော၊အနီး(သို့)အဝေး အားလုံးတွေသည်ရုပ်ခန္ဓာလို့ခေါ်တယ်။ဘယ်ဝေဒနာတစ်မျိုးမျိုးတွေမဆို၊ ဘယ်သညာ၊ဘယ်သင်္ခာရ၊ဘယ်ဝိညာ ဏတစ်မျိုးမျိုးတွေမဆိုအားလုံးတွေ သည်အတိတ်၊အနာဂတ်နှင့်ပစ္စုပ္ပန်တွေ ဖြစ်ပြီး၊အတွင်း(သို့)အပြင်၊အနီး(သို့)အဝေးအားလုံးတို့သည်ဝိညာဏခန္ဓာလို့ ခေါ်တယ်။ဒါတွေအားလုံးကိုခန္ဓာ(၅)ပါး လို့ခေါ်တယ်။
ရဟန်းတို့အားလုံးနားထောင်ကြ!ဥပါ ဒါန်ခန္ဓာ(၅)ပါးဆိုတာဘယ်လိုတွေလဲ? ရဟန်းတို့အားလုံးဘယ်ရုပ်တစ်မျိုးမျိုး တွေမဆိုအတိတ်၊အနာဂတ်နှင့်ပစ္စုပ္ပန်၊ အတွင်း(သို့)အပြင်၊အကြီး(သို့)အသေး ၊အနီး(သို့)အဝေးတွေသည်အာသဝေါနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးဥပါဒါန်တွေဖြစ်ရတဲ့အ ကြောင်းဖြစ်တယ်။ဒါကို`ရုပ်ဘူပါထာခန္ဓာ’လို့ခေါ်တယ်။ဘယ်ဝေဒနာတစ်မျိုး မျိုးမဆို၊ဘယ်သညာ၊ဘယ်သင်္ခာရ၊ ဘယ်ဝိညာဏတစ်မျိုးမျိုးမဆို၊အတိတ်၊အနာဂတ်နှင့်ပစ္စုပ္ပန်စသည်တို့ဖြစ် ပြီးအနီး(သို့)အဝေးတို့တွေသည်အာသ ဝေါနဲ့အတူဖြစ်ပြီးဥပါဒါန်ဖြစ်ရတဲ့အ ကြောင်းဖြစ်တယ်။ဒါတွေအားလုံးကို ဝိညာနူပါထာခန္ဓာလို့ခေါ်တယ်။ဒါတွေအားလုံးသည်ဥပါဒါန်ခန္ဓာ(၅)ပါးလို့ ခေါ်တယ်။
☆ခန္ဓာ(၅)ပါးဖြစ်တဲ့ပရမတ္ထတရား (၃)ပါး☆ စိတ်ပရမသည်၈၉(သို့)၁၂၁မျိုးရှိပြီးအမျိုးအစားအားလုံးသည်ဝိညာက္ခန္ဓာဖြစ်တယ်။စေတသိက်ပရမသည်(၅၂)ပါးရှိ ပြီးဝေဒနာစေတသိက်(၁)ပါးသည်ဝေဒ နက္ခန္ဓာဖြစ်တယ်။သညာစေတသိက်(၁) ပါးသည်သညာက္ခန္ဓာဖြစ်တယ်။ကျန်တဲ့ စေတသိက်(၅၀)ပါးသည်သင်္ခာရက္ခန္ဓာ ဖြစ်တယ်။ရုပ်ပရမ(၂၈)ပါးရှိပြီးအမျိုး အစားအားလုံးသည်ရူပက္ခန္ဓာဖြစ်တယ်။
☆“ပရမတ္ထတရား(၃)ပါးဖြစ်တဲ့ ခန္ဓာ(၅)ပါး”☆ ရူပက္ခန္ဓာသည်ရုပ်ပရမ (၂၈)ပါးဖြစ် တယ်။ဝေဒနက္ခန္ဓာသည်ဝေဒနာစေတ သိက်(၁)ပါး၊သညာက္ခန္ဓာသည်သညာ စေတသိက်(၁)ပါး၊သင်္ခာရက္ခန္ဓာသည် စေတသိက်(၅၀)ပါးတို့တွေသည်စေတ သိက်ပရမ(၅၂)ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။ဝိ ညာဏ္ခန္ဓာသည်စိတ်ပရမ(၈၉)သို့(၁၂၁) ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။
☆“စိတ်ရဲ့တရားသဘောအကျဉ်း”☆ “အပိုင်း(၁)”သံယုတ္တနိကယ်သခါထ ဝေါ်(၇)စိတ္တသုတ်(၂) (၁၈၀)နတ်သားရဲ့အမေး–>လောကကို ဘယ်အရာကခေါ်ဆောင်သွားသလဲ? ပျက်စီးခြင်းသို့ဘယ်အရာကခေါ် ဆောင်သွားသလဲ?လောကအားလုံး သည်ဘယ်တရားရဲ့အာဏာအတိုင်း ဖြစ်ရလဲ? (၁၈၁)မြတ်စွာဘုရားရဲ့အဖြေ–>လော ကကို`စိတ်’ကခေါ်ဆောင်သွားတယ်။ ပျက်စီးခြင်းသို့`စိတ်’ကခေါ်ဆောင်သွား တယ်။လောကအားလုံးသည်`စိတ်’တ ရားရဲ့အားဏာအတိုင်းဖြစ်ရတယ်။
စိတ်သည်သိတဲ့သဘောနှင့်သိတဲ့ဓာတ် တွေဖြစ်ပြီးစိတ်ရဲ့အရေးကြီးခြင်းကို တွေ့မြင်နိုင်းတယ်။ဒါကြောင့်ဖြစ်ပေါ်ဆဲဖြစ်တဲ့အရာကိုသိတဲ့နေရာမှာအကြီး အကဲဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်မြင်ခြင်းတစ် မျိုးထဲသိတာမဟုတ်ဘူး။ကြားခြင်း၊အနံ့ရခြင်း၊အရသာရခြင်း၊ထိတွေ့တဲ့အ ရာတွေနဲ့သိခြင်းတွေလောက်ပဲသိတာ မဟုတ်ဘူး။ပြီးတော့တွေးတောကြံစည် ခြင်းတွေလည်းသိသေးတယ်။ဒါ ကြောင့်တစ်ဦးစီတွေရဲ့လောကသည် တစ်ဦးစီတွေရဲ့အာဏာအတိုင်းဖြစ်ရ တယ်။တစ်ချို့လူတွေရဲ့စိတ်သည်ကု သိုလ်ကောင်းမှုတွေကိုများစွာစုစောင်း ထားတယ်။ဒါကြောင့်အကုသိုလ်တရားတွေများတဲ့သူတွေကိုမြင်ရင်လည်းကု သိုလ်တရားတွေကိုများစွာစုစောင်းထားတဲ့သူတွေရဲ့စိတ်သည်မေတ္တာစိတ်တွေ ဖြစ်ပေါ်သေးတယ်။(သို့)ကရုဏာစိတ် နှင့်ဥပေက္ခာစိတ်တွေဖြစ်နိုင်သေးတယ်။ တစ်ပြုင်ထဲမှာပဲတစ်ခြားသူတွေရဲ့ လောကသည်နာကြီးစိတ်ရှိခြင်း၊စိတ်မ ပျော်ခြင်း၊စိတ်ဆိုးခြင်းနှင့်စိတ်အနှောက်အယှက်ဖြစ်ခြင်းရဲ့လောကတွေဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်တစ်ဦးစီတွေသည် ကိုယ်စီ၊ကိုယ်စီတွေရဲ့လောကတစ် လောကစီတွေဖြစ်ကြတယ်။အချိန် တိုင်းတွေသည်အမှန်အတိုင်းဖြစ်ကြ ရတယ်။
ဒို့တွေအားလုံးကိုကြည့်လိုက်မယ်ဆိုရင် တစ်လောကထဲမှာပဲအတူတူနေကြ တယ်လို့ထင်ရတယ်။ဒါပေမယ့်တကယ် တမ်းကျတော့ရုပ်တရားဖြစ်တဲ့အရာတွေအမျိုးမျိုးသည်မျက်စိမှာဖြစ်ပေါ်ရ တယ်။ထို့အတူနား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်နှင့်အဲဒီစိတ်တွေမှာလည်းဖြစ်ပေါ်ရတယ်။တ ကယ်လို့အဲဒီအရာတွေအမျိုးမျိုးကိုသိ တဲ့သဘောဖြစ်တဲ့စိတ်တွေမရှိဘူးဆိုရင် ဘာဆိုဘာမှအရေးကြီးတဲ့အရာတွေမ ဖြစ်ပေါ်တော့ဘူး။ဒါပေမယ့်စိတ် ကြောင့်မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်နှင့် စိတ်မှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုသိရခြင်း ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်တစ်ဦးစီရဲ့လောကသည်တစ်ဦးစီတွေရဲ့`စိတ်’အာဏာ အတိုင်းဖြစ်ရတယ်။ကုသိုလ်တွေများ စွာစုစောင်းတဲ့လောက၊မေတ္တာ၊ကရုဏာ၊မုဒိတာ၊ဥပေက္ခာနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ လောက၊နာကြီးခြင်း၊စိတ်ဆိုးခြင်း၊အ မျက်ထွက်ခြင်းနှင့်စိတ်အနှောက်အယှက်ဖြစ်ခြင်းစတဲ့လောကတွေသည်ဘယ် လောကကကောင်းမလဲ?အဲဒီလူတစ်ဦးကိုထပ်တူမြင်တယ်၊လူတစ်ဦးရဲ့အ ကြောင်းကိုထပ်တူသိတယ်ဆိုပါစို့၊ဒါ ပေမယ့်တစ်ဦးစီရဲ့လောကသည်မေတ္တာစိတ်ဖြစ်မလာ?(သို့)နာကြီးစိတ်ဖြစ်မ လာ?အားလုံးတွေသည်တစ်ဦးစီရဲ့စိတ် အာဏာအတိုင်းဖြစ်ရတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့စုစောင်းလာခဲ့တဲ့အကြောင်းတွေကွာခြားတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ် တယ်။
အချိန်အခါအရလောကမှာမျက်စိမှဖြစ် ပေါ်တဲ့အရာတွေကြောင့်လူတွေများစွာ စုပေါင်းပြီးနေထိုင်ကြတယ်လို့ထင်ရ တယ်။ဒါပေမယ့်တကယ်လို့သိတဲ့သ ဘောနဲ့သိတဲ့ဓာတ်တွေရဲ့လက္ခဏတွေ ကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့သိမယ်ဆိုရင်အဲဒီအချိန် မှာဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုမြင်ရင်မြင်တဲ့လောကဖြစ်ပြီးမြင်ခြင်းပဲဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့်နင်၊ငါမဟုတ်ဘူး။ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေမဟုတ်ဘူး။ဘာအရာဝတ္တု တွေမှမဟုတ်ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့အဲဒီအချိန်မှာမြင်ယုံသာဖြစ်ပြီး မြင်ရတဲ့ကိုယ်ခန္ဓာ၊ပုံဏ္ဋန်နှင့်အကြောင်း အမျိုးမျိုးတွေကိုမတွေးတောဖြစ်သေး ဘူး။ဒါကြောင့်လောကဖြစ်တယ်လို့သိ လိုက်တဲ့အချိန်မှာပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေ ၊အဲဒီအရာဝတ္တုအမျိုးမျိုးတွေနှင့်ဖြစ်ပေါ်ပြီးမြင်လို့ရတဲ့အရာတွေကိုစိတ်က စဉ်းစားနေတဲ့အချိန်ဖြစ်တယ်ဆိုတာမှန် ကန်စွာနဲ့နားလည်သင့်တယ်။ဒါပေမယ့် ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့အရာတွေကိုစဉ်းစားနေတဲ့အချိန်မဟုတ်ဘူး။မြင်နေတဲ့အချိန် သည်နောက်တစ်ခဏအချိန်ဖြစ်တယ်။
လူတစ်ဦးတစ်ယောက်စီတွေမှာစိတ် တွေတစ်ခဏစီဖြစ်ပေါ်ပြီးဆက်ခါ၊ထပ် ခါနဲ့ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အတွက်ကြီး မားတဲ့လောကတွေဖြစ်ပေါ်လာတယ်လို့ ထင်ရတယ်။လူ၊သတ္တဝါတွေနှင့်အရာ ဝတ္တုအမျိုးမျိုးတွေများစွာရှိကြတယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီလောကကိုအမှန်အတိုင်းနားလည်နိုင်ဖို့အတွက်ဖြစ်ပေါ်တဲ့တရား သဘောတွေသည်စိတ်ရဲ့တစ်ခဏစီသာ ဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါပေမယ့်လျှင်မြန်စွာနဲ့ ဆက်လက်ပြီးဖြစ်၊ပျက်ခြင်းကြောင့်မ ပျက်စီးတဲ့လောကနဲ့တူပြီးခိုင်မြဲပြီးဖြစ် ပေါ်တဲ့လောကဖြစ်တယ်လို့ထင်ရတယ်။ဒါပေမယ့်တကယ်တမ်းကျတော့လော ကရဲ့တစ်ခဏစီးတွေသည်ဖြစ်ပေါ်ပြီး အာရုံကိုသိတဲ့စိတ်ရဲ့ဖြစ်ပေါ်ခြင်းသည် တစ်ခဏပဲသိပြီးပြန်ပျက်သွားတယ်။
ဂုတ္တနိကယ်၊မဟာနီးထေ့၊ပါဆူလသုတ္တ နီထေ့(၈)နံပါတ်(၃၁၉)မှာအချက်အ လက်တွေရှိတယ်။“စိတ်”ဆိုတဲ့`မနော’ သည်စကားအသုံးအနှုန်းထဲကမြင်မှု အားလုံးတွေသည်စိတ်နဲ့အတူစဉ်းစား တယ်။`စိတ်’ဆိုတဲ့အဓိပ္ပါယ်ကတော့ စိတ်၊မနော၊မဏ၊ဟာထိုင်၊ပဏ္တလ၊မနာ ရတန၊မဏီစီ၊ဝိညာဉ်၊ဝိဉာဏ္ခန္ဓာ၊မနော ဝိညာဉ်ဏဓာတ်၊ဖဿ(ထိတွေ့ခြင်း) တွေနဲ့ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေဖြစ်တယ်။
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကအသုံးအနှုန်းတွေအမျိုးမျိုးကိုသုံးခြင်းသည်လူတိုင်းမှာ ရှိတဲ့စိတ်ရဲ့လက္ခဏသဘောကိုနား လည်ဖို့အတွက်ဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့် စိတ်သည်သိတဲ့သဘောနှင့်အမူအရာ တွေကိုသိတဲ့သဘောဖြစ်တဲ့အတွက် ကြောင့်သိနိုင်ဖို့ခဲယှဉ်တယ်။နောက်ပြီး အဲဒီလက္ခဏကိုသိတဲ့ဓာတ်ကဘယ်လို လဲ?စိတ်တစ်ချို့ရဲ့အဓိပ္ပါယ်ကိုနား လည်ရမယ်။`စိတ်’သည်ယောက်တိုင်း မှာရှိတယ်။ဒါပေမယ့်ရှိတယ်လို့သိရုံ လောက်ပဲဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့စိတ်ဖြစ်တာဘယ်အချိန်မှာလဲ? ဘယ်လောက်လဲဆိုတာမဝေဖန်မသုံးသပ်ရင်မသိနိုင်ဘူး။
အတ္ထဇာလိနီထဲကအဌကထာ၊ဓမ္မသံခ ဏီပကော်၊အချက်အလက်ထဲမှာ`စိတ်’ ဆိုတဲ့သဘာဝတရားသည်ထူးဆန်းတဲ့ သဘာဝတရားဖြစ်တယ်ဆိုတာရှင်းပြ သွားတယ်။သိတဲ့ဓာတ်သည်တစ်မျိုး တည်းရှိတာမဟုတ်ဘူး။အများကြီးရှိ တယ်။စိတ်ရဲ့သဘောသည်အကြောင်း အမျိုးမျိုးတွေကိုစဉ်းစားတွေးတောတဲ့ အချိန်မှာဖြစ်ပေါ်တယ်။အဲဒီတစ်နေ့တာ ဘဝမှာဘယ်သူတွေဘာပဲလုပ်လုပ်ဝေ ဖန်သုံးသပ်ရမယ်ဆိုရင်စိတ်ရဲ့သဘော အတိုင်းဖြစ်ပေါ်တာကိုသိနိုင်တယ်။
ဒီနေ့ဘာတွေလုပ်လာပြီးပြီးလဲ?ညနေ ကျရင်၊မနက်ဖြန်ကျရင်ဆက်ပြီးတော့ ဘာတွေလုပ်ကြရအုံးမလဲ?တကယ်လို့ စိတ်မရှိရင်ဘာမှလုပ်လို့မရဘူး။တစ်နေ့ တာဘဝမှာလူတိုင်းလုပ်ရတဲ့တာဝန် တွေကွာခြားရတဲ့အကြောင်းကတော့ လူတစ်ဦးစီတွေရဲ့နေထိုင်မှုဘဝတွေ သည်လုပ်ရပ်တွေအားလုံးနှင့်အဲဒီတစ် ဦးစီတွေသည်စိတ်ရဲ့သဘောအတိုင်း ဖြစ်ကြတယ်ဆိုတာတွေ့မြင်နိုင်တယ်။ ဒါကြောင့်တစ်နေ့တာဘဝမှာကာယကံ၊ ဝစီကံတွေရဲ့လုပ်ရပ်တွေသည်အကြောင်းတွေဖြစ်ပေါ်တာကွာခြားရခြင်းဖြစ်တယ်။စိတ်သည်စဉ်းစားတွေးတောတဲ့ သဘာဝတရားတစ်မျိုးဖြစ်ပြီး၊လူတစ် ဦးစီတွေရဲ့အတွေးတွေသည်ကွာခြား ကြတယ်။ဒါကြောင့်အရမ်းကိုစဉ်းစား တွေးတောတဲ့သဘောရှိတယ်။တရား တော်တွေကိုစိတ်ဝင်စားစွာနဲ့လေ့လာ သင်ကြားတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်အားလုံးတွေမှာ လည်းတရားဓမ္မတွေကိုဝေဖန်သုံးသပ်တဲ့နေရာမှာကွာခြားကြတယ်။တရား တော်တွေကိုအစဉ်လိုက်ကျင့်ကြံအာ ထုတ်တဲ့နေရာတွေမှာလည်းအတွေး အမြင်တွေကွာခြားကြတယ်။လူ၊ပုဂ္ဂိုလ် တွေရဲ့အဖွဲ့အစည်းထဲမှာတစ်ဖွဲ့စီနှင့်အ မျိုးအစားတစ်မျိုးစီမှာလည်းကွာခြား ကြတယ်။ပြီးတော့လောကရဲ့အကြောင်းတွေမှာလည်းကွာခြားကြတယ်။ဒါ ကြောင့်အားလုံးကိုစုပေါင်းလိုက်ပြီးဆို ရင်လောကရဲ့အကြောင်းတွေအမျိုးမျိုးဖြစ်လာတယ်။အဲဒီအချိန်တစ်ချိန်စီတွေသည်လူတစ်ဦးစီတွေရဲ့စဉ်းစားတွေး တောတဲ့သဘောအတိုင်းဖြစ်ပေါ်ရတယ်။
ယခုခေတ်လောကတွေသည်ဒီလိုမျိုး တွေဖြစ်လာကြတယ်။ယခုခေတ်၊ယခု အခါမှာလည်းလူတစ်ဦးစီတွေရဲ့စိတ် သည်စဉ်းစားတွေတောခြင်းအတိုင်းဖြစ်ကြတယ်။ပြီးတော့လောကတွေဘယ် လိုဖြစ်လာမလဲ?မနက်ဖြန်ဘယ်လိုဖြစ် လာအုံးမလဲဆိုတာအမျိုးမျိုးစဉ်းစားတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် အားလုံးသည်စိတ်အတိုင်းဖြစ်ပေါ်ပြီး ဖြစ်ရတယ်။မျက်စိမှမြင်တဲ့စိတ်သည် စိတ်အမျိုးအစားတစ်မျိုးဖြစ်ပြီးနားမှ ကြားတဲ့စိတ်နဲ့ကွာခြားတယ်။ဒကြောင့် နောက်ထပ်စိတ်အမျိုးအစားတစ်မျိုး ဖြစ်ပြီးစဉ်းစားတဲ့စိတ်နဲ့ကွာခြားတယ်။
စိတ်ဆိုတဲ့“မနော”သည်အာရုံကိုသိတဲ့ အတွက်ဖြစ်တယ်။အာရုံရဲ့အဓိပ္ပါယ် ကတော့စိတ်သိတဲ့အရာဖြစ်တယ်။ သိတဲ့ဓာတ်နှင့်သိတဲ့သဘော ဖြစ်တဲ့စိတ်သည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးဆိုရင်အဲဒီ အချိန်မှာစိတ်ရဲ့သိခြင်းကိုခံရတဲ့အရာ ကိုအာရုံလို့ခေါ်တယ်။“အသံ”တကယ် ရှိလာ?`မာ’တဲ့အရာတွေထိတွေ့တဲ့အ ခါမှာအသံတွေဖြစ်ပေါ်ရတဲ့အကြောင်း ဖြစ်တယ်။တကယ်လို့အသံကိုသိတဲ့စိတ်မဖြစ်ပေါ်ဘူးဆိုရင်အဲဒီအသံသည် စိတ်ရဲ့အာရုံမဖြစ်ပေါ်ဘူး။ဒါကြောင့် ဘယ်အရာမဆိုဖြစ်ပေါ်ရင်အကြောင်း ကြောင့်ဖြစ်ရတယ်။ဒါပေမယ့်ဘယ်အ ချိန်မဆိုအဲဒီအရာကိုစိတ်ကမသိရင်အဲ ဒီအရာလည်းအာရုံမဖြစ်ဘူး။
စိတ်ဆိုတဲ့“ဟာထိုင်”သည်အတွင်းမှာရှိ တဲ့သဘာဝဖြစ်တယ်။စိတ်သည်အတွင်း စိတ်ဖြစ်ပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့အာရုံကိုသိတဲ့သ ဘောဖြစ်တယ်။အာရုံသည်အပြင်အာရုံ ဖြစ်ပြီးစိတ်သိနေဆဲဖြစ်တဲ့အရာဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်စိတ်ရဲ့အကြောင်းတွေ ကိုလေ့လာသင်ကြားသည်ယခုဖြစ်ပေါ် နေတဲ့တရားသဘောတွေကိုအတွင်းနှင့် အပြင်ပါဝေဖန်သုံးသပ်ဖို့အတွက်ဖြစ် တယ်။အဲဒါမှစိတ်ရဲ့လက္ခဏသဘော တွေကိုသိနိုင်မယ်။စိတ်သည်တကယ်ရှိ တဲ့အရာဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်အခုစိတ် ဘယ်မှာရှိလဲ?စိတ်သည်အတွင်မှာဖြစ် တဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။မြင်နေတဲ့အချိန်မှာစိတ်သည်အပြင်မှာမရှိဘူး။အ ရောင်အဆင်းတွေကအပြင်မှာဖြစ်ပေါ် နေတယ်။စိတ်သည်အတွင်းမှာနေတဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာက မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်နေတဲ့အရာတွေကိုသိ တဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။
ပညာတွေကိုတိုးတက်အောင်စုစောင်း ခြင်းသည်မြတ်စွာဘုရားသိတော်မူပြီး ဟောပြောသွားတဲ့တရားသဘောရဲ့ လက္ခဏတွေကိုအမှန်အတိုင်းသိရမယ်။ ဒါကြောင့်စိတ္တနုပဿနာသတိပဌာန်းဆို တာကတော့မြင်ပြီးတဲ့အချိန်မှာအောက် မေ့ခြင်းဖြစ်တယ်။ပြီတော့လေ့လာသင် ကြားပြီးသတိရှိခြင်းဖြင့်တစ်ဖြေးဖြေးနဲ့ သိလာပြီးဝေဖန်သုံးသပ်ဖို့အတွက်မမေ့ တော့ဘူး။မြင်တဲ့သဘောသည်သိတဲ့သ ဘောဖြစ်တယ်။မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အ ရာသည်သိတဲ့ဓာတ်ဖြစ်တယ်။အသံကို ကြားရတဲ့အချိန်မှာသတိဖြစ်ပေါ်နိုင်ပြီး အသံကိုကြားနေဆဲဖြစ်တဲ့သဘောကို အောက်မေ့ပြီးသိတဲ့သဘောဖြစ်တယ်။ အမူအရာတွေကိုသိခြင်းဖြစ်ပြီးအတွင်း ဖြစ်တဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ဝေဖန်သုံးသပ်ပြီးသိနိုင်ဖို့ခဲယှဉ်တယ်။ပြီးတော့အဲဒီအသံကိုကြားရတဲ့သဘောသည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးတဲ့အသံကိုသိပြီးချက် ချင်းပြန်ပျက်သွားတယ်။အဲဒီသိတဲသဘောဖြစ်တဲ့စိတ်သည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးတော့ လျှင်မြန်စွာနဲ့ပျက်သွားတယ်။စိတ်မြင် နေဆဲ၊ကြားနေဆဲ၊စဉ်းစားတွေးတောဆဲ အချိန်တွေမှာနားလည်သဘောပေါက်မှု မှန်တဲ့အချိန်သည်သတိပဌာန်းဖြစ်ပေါ် ပြီးသိတဲ့သဘောဖြစ်တဲ့စိတ်ရဲ့လက္ခဏ သဘောကိုအောက်မေ့သိခြင်းဖြစ်တယ်။အဲဒီအချိန်မှာသိတဲ့`ဓာတ်’ဖြစ်တယ်။
ပညာတွေကိုတိုးတက်အောင်စုစောင်း ခြင်းကြောင့်တရားသဘောတွေရဲ့လက္ခ ဏသဘောကိုသိနိုင်တယ်။ဒါကြောင့်ဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရားရဲ့ဟောပြောဆုံးမသွားတဲ့တရားတော်နဲ့အညီဖြောင့်မတ်တဲ့ အရိယာသစ္စာတရားတွေကိုထိုးထွင်း စွာသိမြင်နိုင်ပြီးကိလေသာတွေကိုငြိမ်း သတ်နိုင်တယ်။အရိယာပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်တဲ့အရှင်သောတာပန်၊အရှင်သဒ္ဒါဂါမ်၊အ ရှင်အနာဂါမ်နှင့်အရှင်ရဟန္တာတို့အသီး သီးဖြစ်လာကြတယ်။
“စိတ်”ဆိုတဲ့`ပဏ္တရ’သည်ဖြူစင် သန့်ရှင်းခြင်းကိုဆိုလိုတယ်။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့အာရုံတစ်ခုတည်းကိုထိုး ထွင်းစွာသိပြီးလက္ခဏသဘောတွေရှိတဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်။သဘောတရားအရဆိုရင်ဖြူစင်သန့်ရှင်းတဲ့သဘာဝတရား ဖြစ်တယ်။အတ္ထကာထာ၊ဂုတ္တနိကယ်၊ပတီဆန်ဘိထာမဂ်၊အာနာပါနဂါထာ၊ဓမ္မပကာဆီနီအချက်အလက်ထဲမှာအဲဒီ`စိတ်’ရဲ့အမည်ကအဖြူ`ပဏ္တရ’ဖြစ်တယ်။တစ်နည်းအားဖြင့်ဖြူစင်သန့်ရှင်းခြင်း ကိုဆိုလိုတယ်။အာရုံကိုမသိတဲ့စိတ်(ဘ ဝင်စိတ်)ကိုဆိုလိုခြင်းဖြစ်တယ်။ဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရားဟောကြားသွားတဲ့အတိုင်းဆိုရင်`ရဟန်တို့အားလုံးနားထောင်း ကြ!ဒီစိတ်သည်သီးသန့်ရှိပြီးဘာတွေနဲ့မှ မပေါင်းစပ်ထားတဲ့ကြည်လင်တဲ့သဘောရှိတယ်။ဒါပေမယ့်စိတ်ညိုးနွမ်းရခြင်း သည်စုစောင်းလာတဲ့ဥပကိလေသာတွေ ကြောင့်ဖြစ်တယ်။တစ်ခုသောနေရာမှာ အကုသိုလ်စိတ်ဖြစ်ခဲဘရင်လည်းဖြူ စင်သန့်ရှင်းတယ်လို့ဆိုထားတယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီစိတ်ကနေအကု သိုလ်တွေထွက်သွားပြီးဖြစ်တယ်။ဥပမာ-ဂင်ဂါမြစ်ထဲကရေသည်ဂင်ဂါမြစ်က နေစီးထွက်သွားတာနဲ့တူပြီးခိုထာဝလီ မြစ်ထဲကရေသည်ခိုထာဝလီမြစ်ကနေ စီးထွက်သွားတာနဲ့တူတယ်။တစ်ခုသော နေရာမှာ!အားရုံကိုထိုးထွင်းစွာသိပြီး လက္ခဏသဘောရှိတဲ့စိတ်ဖြစ်တဲ့အ တွက်ကြောင့်ညိုးနွမ်းခြင်းနဲ့အတူကိ လေသာတွေမဖြစ်တော့ဘူး။ဒါပေမယ့် ကိလေသာတွေနဲ့ပေါင်းစပ်လိုက်တဲ့အ ခါမှာညိုးနွမ်းရခြင်းဖြစ်တယ်။အဲဒီအ ကြောင်းတွေဖြစ်ပေမယ့်`ပဏ္တရ’ဖြူစင် သန့်ရှင်းတယ်လို့ခေါ်ခြင်းသည်သင့် တော်တယ်။
စိတ်သည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးချက်ချင်းပျက် သွားရတဲ့သဘောဖြစ်တယ်။အရင်စိတ် ပျက်သွားရခြင်းသည်နောက်စိတ်ဖြစ် ပေါ်ဖို့အတွက်အကြောင်းဖြစ်ပေးရ တယ်။မြင်စိတ်သည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးတော့ ပျက်သွားရတယ်။ဒါကြောင့်တစ်ချိန် လုံးမြင်နေတဲ့စိတ်၊ကြားနေတဲ့စိတ်တွေ မရှိဘူး။ပြီးတော့တစ်ချိန်လုံးကိုယ်ခန္ဓာကိုထိတွေ့တဲ့အရာကိုသိတဲ့စိတ်တွေမရှိ ဘူး။နောက်ပြီးတစ်ချိန်လုံးစဉ်းစားတွေးတောတဲ့စိတ်တွေမရှိဘူး။အိပ်မောကြတဲ့အချိန်၊အိမ်မက်မမက်တဲ့အချိန်မှာ စိတ်သည်ဖြစ်၊ပျက်ပြီးဆက်ခါ၊ဆက်ခါ နဲ့အာရုံကိုပုံမှန်သိတယ်။ဒါပေမယ့်မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်နှင့်စိတ်တွေမှအာရုံကိုမသိဘူး။အာရုံကိုမသိတဲ့ဘယ်စိတ် မဆိုမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ် တွေသည်အဲဒီစိတ်ရဲ့ဘဝင်စိတ်ဖြစ် တယ်။ဆိုလိုတာကအဲဒီပုဂ္ဂိုလ်တွေ ဆက်လက်အသက်ရှင်ဖို့အတွက်ဆက် ခါ၊ဆက်ခါနဲ့တာဝန်ယူရတယ်။နောက် ထပ်စိတ်တွေရဲ့မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ ကိုယ်နှင့်စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်ပြီးအာရုံကို သိတဲ့အထိအလှည့်ကြပုံမှန်ဖြစ်ပြီးအဲဒီ ပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်ခြင်းရဲ့နောက်ဆုံးအချိန်ထိ `ဘဝင်စိတ်’ကအလုပ်လုပ်ပေးရတယ်။
ဘဝင်စိတ်သည်မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ ကိုယ်၊နှင့်စိတ်မှအာရုံတွေကိုမသိဘူး။ ဒါကြောင့်လူတွေအားလုံးအိပ်မောကျ နေတဲ့အချိန်မှာကြိုက်တဲ့စိတ်၊မုန်းတဲ့ စိတ်၊မနာလိုတဲ့စိတ်၊ဝန်တိုတဲ့စိတ်၊မာန ရှိတဲ့စိတ်မေတ္တာစိတ်၊သနားကြင်နာစိတ် တွေမရှိဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့မမြင်တော့ဘူး၊မကြားတော့ဘူး၊ထိတွေ့တဲ့ အရာတွေမသိတော့ဘူး။ဘာကိုမှစဉ်းစားတွေတောတဲ့စိတ်တွေမရှိတော့ဘူး။ ဒါပေမယ့်မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်နှင့် စိတ်တွေမှစိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးအာရုံကိုသိတဲ့အချိန်မှာအကုသိုလ်စိတ်တွေဖြစ် တယ်ဆိုတာသိနိုင်တယ်။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့ကိလေသာအမျိုးမျိုးတွေကိုစုစောင်းလာခဲ့တဲ့အတွက်ကြောင့် စိတ်ကျေနပ်တဲ့အရာတွေကိုမြင်တဲ့အချိန်မှာစိတ်မသာယာမှုတွေနှင့်စိတ်မပျော်ရွှင်မှုတွေဖြစ်ပေါ်စေတယ်။
မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်နှင့်အဲဒီစိတ် တွေမှစိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးအာရုံကိုသိတဲ့အ ချိန်မှာဘယ်လိုသဘောရသလဲ?အဲဒီပုံ မှန်စိတ်၊ဝမ်းသာစိတ်နှင့်ဆင်းရဲစိတ်တွေ သည်`စိတ်’မဟုတ်ဘူး။စိတ်ရဲ့နောက်အမျိုးအစားတစ်မျိုးဖြစ်တဲ့`စေတ သိက်’ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ ဘုရားက`ဝေဒနာစေတသိက်’ဖြစ်တယ် လို့ပညတ်ပြီးခေါ်တယ်။စိတ်သည်ကြီး မားတဲ့နာမ်တရားဖြစ်တယ်။အာရုံကိုသိ တဲ့နေရာမှာအကြီးအကဲဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်စိတ်သည်ဝေဒနာစေတသိက် မဟုတ်ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ အဲဒီဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသဘောတွေအား လုံးသည်အားရုံတွေထဲမှာဖြစ်ပေါ်တဲ့ ပုံမှန်စိတ်(သို့)ဝမ်းသားစိတ်နှင့်ဆင်းရဲတဲ့စိတ်တွေသည်တစ်ကိုယ်တည်းဖြစ် ပေါ်လို့မရဘူး။တစ်ခြားတရားသဘော တွေကိုမှီခိုပြီးအတူဖြစ်ပေါ်တဲ့အကြောင်းဖြစ်တယ်။စိတ်သည်စေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ရပြီးစေတသိက်လည်းစိတ်နဲ့ အတူဖြစ်ပေါ်ရတယ်။အဲဒီစိတ်နဲ့စေတသိက်သည်အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးအတူပျက် သွားတယ်။တစ်နေရာထဲမှာပဲအာရုံကို သိကြတယ်။ပြီတော့တစ်နေရာထဲမှာပဲ ဖြစ်ပြီးပျက်ကြတယ်။စေတသိက်နှင့် စိတ်တွေဖြစ်ပေါ်တဲ့တစ်ခုဏစီတွေ သည်အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးအကြောင်းတွေ ကွာခြားကြတယ်။ပြီးတော့တာဝန်အ လုပ်တွေလည်းကွာခြားကြတယ်။ဒါ ကြောင့်စိတ်သည်အမျိုးအစားတွေအ မျိုးမျိုးရှိပြီးကွာခြားကြတယ်။
စိတ်မပျော်ရွှင်တဲ့အချိန်၊နှလုံးတုန်ရင် ခုန်ဖြစ်နေတဲ့အချိန်၊စိတ်ဆင်းရဲတဲ့အချိန်၊ူပူပြင်သောကဖြစ်နေတဲ့အချိန်တွေမှာ ဘယ်သူမှမကြိုက်ကြဘူး။ဒါပေမယ့်စိတ်ပျော်ရွှင်တဲ့အချိန်၊သာယာပျော်ပါး နေတဲ့အချိန်တွေကိုသာကြိုက်ကြတယ်။အဲဒီစိတ်တွေသည်အကုသိုလ်စိတ်ဖြစ် တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့လောဘ စေတသိက်ဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်အာရုံတွေထဲမှာမျှော် လင့်ခြင်း၊ကျေနပ်ခြင်း၊သာယာခြင်းနှင့် ငြိတွယ်ခြင်းစတဲ့တရားသဘောတွေဖြစ်တယ်။မြတ်စွာဘုရားဆိုဆုံးမသွားတဲ့ တရားတော်တွေကိုလေ့လာသင်ကြာ ခြင်းသည်ဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသဘောရဲ့ လက္ခဏတွေကိုအောက်မေ့ပြီးသိတဲ့သ တိပဌာန်းဖြစ်ဖို့အတွက်ပညာတွေတိုးတက်အောင်လေ့လာသင်ကြားခြင်းဖြင့် စုစောင်းရတယ်။ဆိုလိုတာကအဲဒီတရားသဘောတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိတဲ့အထိ `ဘယ်တရားသဘောကကုသိုလ်ဖြစ်သလဲ?ဘယ်တရားသဘောကအကုသိုလ် ဖြစ်သလဲ?ဆိုတာအမှန်အတိုင်းသတိနဲ့ မှန်ကန်စွာဝေဖန်သုံးသပ်ရမယ်။ပြီးတော့ဘယ်တရားသဘောကကုသိုလ်(သို့)အကုသိုလ်တွေဖြစ်သလဲ?ဘယ်အကု သိုလ်တရားမဆိုကြီးတဲ့အဆင့်(သို့)သေးတဲ့အဆင့်ပဲဖြစ်နေပါစေအားလုံးသည် အကုသိုလ်တရားတွေဖြစ်တယ်။ဒေါသ စိတ်ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့အချိန်တွင်းမှာပဲအကု သိုလ်တရားဖြစ်တာမဟုတ်ဘူး။
တစ်ချို့သူတွေကမေးတယ်။ဒေါသ စိတ်တွေမဖြစ်အောင်ဘယ်လိုလုပ်ရမလဲ?တရားသဘောတွေအားလုံးသည် (အနတ္တ)အစိုးမရခြင်းသဘောဖြစ်တယ်။ဒေါသစိတ်လည်းအနတ္တသဘော ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ ဒေါသဖြစ်ခြင်းသည်အကြောင်းကြောင့် ဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ဒေါသတွေအစအနမကျန်အောင်ငြိမ်းသတ်နိုင်တဲ့သူနှင့်အဲဒီ ဒေါသစေတသိက်တွေမဖြစ်ပေါ်နိုင်တဲ့အထိငြိမ်းသတ်နိုင်တဲ့သူသည်ပညာတွေ တိုးတက်အောင်စုစောင်းတဲ့သူဖြစ်ရပြီးအရိယာသစ္စာတရားတွေကိုထိုးထွင်းစွာ သိပြီးအရိယာပုဂ္ဂိုလ်အဆင့်ဖြစ်တဲ့အရှင်အနာဂါမ်ပုဂ္ဂိုလ်အဆင့်ရောက်တဲ့အထိဖြစ်ရမယ်။
တစ်ချို့သူတွေကမေးတယ်။ဒေါသ စိတ်တွေမဖြစ်အောင်ဘယ်လိုလုပ်ရမလဲ?တရားသဘောတွေအားလုံးသည် (အနတ္တ)အစိုးမရခြင်းသဘောဖြစ်တယ်။ဒေါသစိတ်လည်းအနတ္တသဘော ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ ဒေါသဖြစ်ခြင်းသည်အကြောင်းကြောင့် ဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ဒေါသတွေအစအနမကျန်အောင်ငြိမ်းသတ်နိုင်တဲ့သူနှင့်အဲဒီ ဒေါသစေတသိက်တွေမဖြစ်ပေါ်နိုင်တဲ့အထိငြိမ်းသတ်နိုင်တဲ့သူသည်ပညာတွေ တိုးတက်အောင်စုစောင်းတဲ့သူဖြစ်ရပြီးအရိယာသစ္စာတရားတွေကိုထိုးထွင်းစွာ သိပြီးအရိယာပုဂ္ဂိုလ်အဆင့်ဖြစ်တဲ့အရှင်အနာဂါမ်ပုဂ္ဂိုလ်အဆင့်ရောက်တဲ့အထိဖြစ်ရမယ်။
အရိယာပုဂ္ဂိုလ်တွေရဲ့လောကုတ္တရာ ပညာတစ်ဆင့်စီတွေသည်ကိလေသာ တစ်ဆင့်စီတွေကိုဘယ်လိုငြိမ်းသတ်သ လဲဆိုတာနားလည်သဘောပေါက်ပြီးဆို ရင်ပညာတွေတိုးတက်အောင်စုစောင်း ပြီးကျင့်ကြံအားထုတ်တဲ့နည်းလမ်းတွေ ကိုနားလည်သဘောပေါက်အောင်လေ့လာသင်ကြားရမယ်။ပြီးတော့ဖြစ်ပေါ် နေတဲ့တရားသဘောတွေကိုထိုးထွင်းစွာ သိဖို့အတွက်နှင့်မြတ်စွာဘုရားဆိုဆုံးမ သွားတဲ့အတိုင်းပြီးကိလေသာတွေကို အမှန်တကယ်ငြိမ်းသတ်နိုင်မှာဖြစ်တယ်။စိတ်ရဲ့လက္ခဏသဘောတွေကိုစကားလုံးရဲ့အဓိပ္ပါယ်ထဲမှာ`ပဏ္တရ’ဆိုပြီးဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရားကဆိုဆုံးမသွားတယ်။ပြီးတော့စိတ်ရဲ့လက္ခဏသဘောတွေကိုပို ပြီးနားလည်နိုင်ဖို့အတွက်စကားလုံးရဲ့အဓိပ္ပါယ်တွေကို`မနာရတန’လို့ထပ်ပြီး ဟောပြောဆုံးမသွားတယ်။
☆“စိတ်ဆိုတဲ့မနာရတန”☆ အဲဒီ`မနာရတန’ဆိုတဲ့စကားလုံးကိုရှင်း ပြရမယ်ဆိုရင်`မန’သည်`အာရတန’ဖြစ် တယ်။ဘာကြောင်လဲဆိုတော့မှီခိုအားထားတဲ့နေရာ၊စုစည်းတဲ့နေရာတွေမှာ ဖြစ်ပေါ်ခြင်းဖြစ်တယ်။ပြီတော့အဲလိုမျိုးမှန်ကန်တဲ့အကြောင်းတွေဖြစ်တယ်။ထိတွေ့ခြင်း(ဖဿ)တွေကအစဒီ`မန’ ထဲမှာဖြစ်ပေါ်ရတယ်။အပြင်ကအဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအတွေ့တွေ သည်အာရုံဖြစ်တဲ့အနေနဲ့`မန’ထဲမှာစု စည်းကြတယ်။အဓိပ္ပါယ်အရအထိအ တွေ့(ဖဿ)ရဲ့အကြောင်းဖြစ်တဲ့အ တွက်ကြောင့်အသုံးအနှုန်းအနေနဲ့တစ်ခု နဲ့တစ်ခုဆက်စပ်ပြီးမှီခိုအားထားရတဲ့အ ကြောင်းဖြစ်တယ်။စိတ်ရဲ့အချိန်တိုင်း တွေသည်သိတဲ့သဘောဖြစ်တယ်။အမူ အရာကိုသိတဲ့ဓာတ်လည်းဖြစ်တယ်။ဒါ ပေမယ့်စိတ်ရဲ့အနတ္တသဘောဖြစ်တဲ့ လက္ခဏတွေကိုနားလည်ပြီးသိရမှာက စိတ်သည်`မနာရတန’ဖြစ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့မှီခိုအားထားတဲ့နေ ရာ၊ဖြစ်ပေါ်တဲ့နေရာ၊စုစည်းတဲ့နေရာနှင့် အကြောင်းဖြစ်တဲ့နေရာတို့ဖြစ်တယ်။
အဆင်းရှိမယ်ဆိုရင်မှန်တယ်၊အသံဖြစ် ပေါ်မယ်ဆိုရင်မှန်တယ်၊အနံ့အကြောင်း ရှိပြီးဖြစ်ပေါ်မယ်ဆိုရင်မှန်တယ်၊အရ သာအမျိုးမျိုးရှိမယ်ဆိုရင်လည်းမှန် တယ်။အေး၊ပူ(သို့)မာ၊ပျော့အမျိုးမျိုး ရှိမယ်ဆိုရင်လည်းမှန်တယ်။ဒါပေမယ့် တကယ်လို့သိတဲ့စိတ်မဖြစ်ပေါ်ရင်အဲဒီ တရားတွေရဲ့စုစည်းတဲ့နေရာမှာစိတ်မ ဖြစ်ပေါ်ဘူးဆိုရင်မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အ ရာတွေလည်းဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။အသံ၊ အနံ့၊အရသာနှင့်အေး၊ပူ(သို့)မာ၊ပျော့ အမျိုးမျိုးတွေလည်းဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။ဒါပေမယ့်စိတ်သည်သိတဲ့တရားသ ဘောဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့်မှီခိုအား ထားတဲ့နေရာဖြစ်ပြီးစုစည်းတဲ့နေရာ လည်းဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်တရားသ ဘောတွေဖြစ်ပေါ်ရတဲ့အကြောင်းဖြစ် တယ်။စုစည်းခြင်းမရှိတဲ့အနောက်မှာ အရောင်(အဆင်း)တွေမဖြစ်ပေါ်ဘူး။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့စိတ်နှင့်စက္ခုပသာဓာတ်တွေမထိတွေ့တဲ့အတွက်ကြောင့် အနောက်မှာရှိတဲ့အရာတွေကိုမြင်ဖို့ စိတ်မဖြစ်ပေါ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ် တယ်။ကံကြောင့်ဖြစ်တဲ့စက္ခုပသာ ဓာတ်သည်မျက်စိမကန်းသရွေ့တော့ တစ်ချိန်လုံးဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်၊ပျက်သွားရတယ်။ဒါကြောင့်မြင်တဲ့စိတ်သည်တစ် ချိန်လုံးမဖြစ်ပေါ်ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အရောင်(အဆင်း)တွေဖြစ်ပေါ်နေ တဲ့အချိန်တွင်းမှာစိတ်သည်အဲဒီအချိန်မှာစက္ခုပသာဓာတ်နဲ့ထိတွေ့ပြီးရုပ်ရဲ့စု စည်းတဲ့နေရာ(မနာရတန)ဖြစ်တယ်။အဲဒီအချိန်မှာစက္ခုပသာဓာတ်နဲ့ထိတွေ့တဲ့ရုပ်သည်`ရူပါရတန’ဖြစ်တယ်။ရုပ်နဲ့ထိ တွေ့တဲ့စက္ခုပသာဓာတ်သည်`စက္ခာရတန’ဖြစ်တယ်။ဘယ်တရားသဘောမဆိုအတူစုစည်းတဲ့အချိန်မှာ`အာရတန’ ဖြစ်ပြီးအားလုံးသည်အာရတနတစ်ခုစီ တွေဖြစ်ကြတယ်။
အသံသည်သောတပသာဓာတ်နဲ့ထိတွေ့ ရတယ်။ပြီတော့စိတ်နဲ့လည်းထိတွေ့ရ တယ်။အဲဒါမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အသံကိုစိတ် ဖြစ်ပေါ်ပြီးသိနိုင်တယ်။ဒါကြောင့်စိတ် သည်ဖြစ်ပေါ်နေဆဲဖြစ်တဲ့တရားသ ဘောတွေရဲ့စုစည်းတဲ့နေရာ(အာရတန)ဖြစ်တယ်။အတ္ထာစာလိနီအချက်အ လက်ထဲမှာစိတ်ရဲ့အကြောင်းတွေကို ရှင်းပြသွားတယ်။ဆိုလိုတာကစိတ် သည်ထိတွေ့တဲ့နေရာမှာအကြောင်း ဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။
စေတသိက်(၅၂)ပါးထဲကထိတွေ့ခြင်း (ဖဿ)သည်စေတသိက်အမျိုးအစား တစ်မျိုးဖြစ်တယ်။ဖဿစေတသိက် သည်အာရုံကိုထိတွေ့တဲ့နာမ်တရားဖြစ် တယ်။ရုပ်အချင်းချင်းထိတွေ့တဲ့အချိန် မှာဖြစ်တယ်။ဥပမာ-သစ်ပင်လှဲကျပြီး မြေကြီးနဲ့ထိတွေ့တာကိုဆိုလိုတယ်။ သစ်ပင်ရဲ့ထိတွေ့ခြင်းနှင့်မြေကြီးသည် ဖဿစေတသိက်မဟုတ်ဘူး။သောတပ သာဓာတ်နဲ့အသံတွေထိတွေ့တဲ့အချိန်မှာသောတပသာဓာတ်နဲ့အသံတွေထိတွေ့တဲ့အချိန်မှာသောတပသာဓာတ်သည် ရုပ်ဖြစ်တယ်။အသံလည်းရုပ်ဖြစ်တယ်။တကယ်လို့သောတပသာဓာတ်ကိုထိ တွေ့တဲ့ဖဿစေတသိက်သည်အသံနဲ့ ထိတွေ့ပြီးမဖြစ်ပေါ်ဘူးဆိုရင်ကြား စိတ်လည်းဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။
ဖဿစေတသိက်သည်နာမ်တရားဖြစ်ပြီးစိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။စိတ်နဲ့အတူပျက်တယ်။စိတ်နဲ့အတူအာရုံကိုသိ တယ်။ပြီးတော့စိတ်နဲ့အတူတစ်နေရာ ထဲမှာဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါကြောင့်စိတ် သည်ထိတွေ့ရတဲ့အကြောင်းဖြစ်တယ်။ခန္ဓာ၅ပါးရှိတဲ့ဘုံမှာစိတ်နဲ့စေတသိက် သည်ရုပ်တစ်ရုပ်ရုပ်ထဲမှာဖြစ်ပေါ်တဲ့ ဘယ်ရုပ်မဆိုအဲဒီရုပ်သည်ဝတ္ထုရုပ် ဖြစ်တယ်။စက္ခုပသာဓာတ်သည်ဝတ္ထု ရုပ်ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ စက္ခုဝိညာဉ်သည်အတူဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ ဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသဘောတွေသည် တစ်ခုထဲဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။ဒါပေမယ့် တစ်ရားသောတရားသဘောတွေရရှိပြီး အဲဒီအချိန်မှာတစ်ပြိုင်ထဲနဲ့အတူဖြစ် ပေါ်ရတဲ့အကြောင်းဖြစ်တယ်။ဘယ်တ ရားသဘောမဆိုကိုယ်နဲ့အတူတစ်ခြားတရားသဘောတွေကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အ ကြောင်းဖြစ်တယ်။အဲဒီတရားသဘော သည်သဟဇာတပစ္စယောအကြောင်း(သဟ-အတူတကွဖြစ်ခြင်း၊ဇာတ-ဖြစ် ပေါ်ခြင်း/မွေးခြင်း)ဖြစ်တယ်။
အကြောင်းဆိုတဲ့တရားသည်တစ်ခြား တရားသဘောတွေဖြစ်ပေါ်ဖို့(သို့)ဆက် လက်ပြီးတည်ရှိနေဖို့အတွက်ကူညီ စောင့်ရှောက်ပေးတယ်။ဒါကြောင့်ဖြစ် ပေါ်တဲ့တရားသဘောတွေအားလုံး သည်သင်္ခာရတရားဖြစ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့တစ်ခြားတရားသ ဘောတွေကိုမှီခိုရတဲ့အကြောင်းဖြစ်တဲ့ အတွကိကြောင့်ဖြစ်တယ်။တကယ်လို့အကြောင်းနဲ့ကင်းမဲ့ရင်တရားသဘောအားလုံးလည်းဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။ပြီး တော့တရားသဘောဖြစ်တဲ့အဲဒီသဟ ဇာတပစ္စယောသည်ကိုယ်နဲ့အတူတစ် ခြားတရားသဘောတွေကိုဖြစ်ပေါ်စေ တယ်။ဒါပေမယ့်တစ်ချို့တရားသဘော သည်အရင်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အကြောင်းဖြစ်ပြီးတစ်ချို့တရားသဘောသည်နောက်မှ ဖြစ်ပေါ်ရတဲ့အကြောင်းဖြစ်တယ်။
စိတ်၊စေတသိက်၊ရုပ်နှင့်နိဗ္ဗာန်တို့သည် ပရမတ္ထတရား(၄)ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။ ပရမတ္ထတရားတစ်ပါးစီတွေသည်ဖြစ် ပေါ်တဲ့သင်္ခတတရားရဲ့တစ်ခြားပရမတ္ထ တရားဖြစ်ရတဲ့အကြောင်းဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကစိတ်သည်စေတသိက်ဖြစ် ပေါ်ဖို့အတွက်အကြောင်းဖြစ်ပေးရပြီး ရုပ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့လည်းအကြောင်းဖြစ်ပေး ရတယ်။စေတသိက်သည်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့ အတွက်အကြောင်းဖြစ်ပေးရပြီးရုပ် ဖြစ်ပေါ်ဖို့အတွက်လည်းအကြောင်း ဖြစ်ပေးရတယ်။ရုပ်သည်ရုပ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့ အတွက်အကြောင်းဖြစ်ပေးရတယ်။ ဝတ္ထုရုပ်ဖြစ်တဲ့အချိန်မှာစိတ်ဖြစ်ပေါ် ဖို့အတွက်အကြောင်းဖြစ်ပေးရတယ်။ ဆိုလိုတာကရုပ်သည်စိတ်ရဲ့အားရုံဖြစ် တဲ့အချိန်မှာစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့နေရာဖြစ် တယ်။အဲဒီပရမတ္ထတရားသဘောတွေ သည်သင့်တော်သလောက်အကြောင်း တွေကွာခြားကြတယ်။ဥပမာ-အတူဖြစ် ပေါ်ရတဲ့(သဟဇာတပစ္စယော)အ ကြောင်းဖြစ်တယ်။
စေတသိက်နဲ့အဲဒီစိတ်တွေအတူဖြစ်ပေါ် ဖို့အတွက်စိတ်သည်အတူဖြစ်ပေါ်ဖို့အ ကြောင်း(သဟဇာတပစ္စယော)ဖြစ် တယ်။ပြီတော့စိတ်နဲ့အဲဒီစေတသိက် တွေအတူဖြစ်ပေါ်ဖို့အတွက်စေတသိက် သည်သဟဇာတပစ္စယောဖြစ်တယ်။ဖဿစေတသိက်ဖြစ်ပေါ်ပြီးအာရုံတစ်ခုခု ကိုထိတွေ့တဲ့အခါမှာစိတ်နဲ့အတူဖြစ် ပေါ်တဲ့အဲဒီဖဿစေတသိက်သည်ထိ တွေ့တဲ့အာရုံသိရတယ်။ဖဿစေတ သိက်ကအာရုံတစ်ခုကိုထိတွေ့ပြီးအဲဒီ စေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်သည် နောက်အာရုံတစ်ခုကိုသွားပြီးသိတာမ ဟုတ်ဘူး။ဖဿစေတသိက်သည်အသံ တစ်ခုခုကိုထိတွေ့ပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်မှာအတူဖြစ်ပေါ်တဲ့သောတဝိညာဉ်နှင့် အဲဒီအသံကိုထိတွေ့တဲ့ဖဿစေတ သိက်တွေသည်အဲဒီအသံသည်အာရုံ ဖြစ်တယ်။
စေတသိက်နဲ့အဲဒီစိတ်တွေအတူဖြစ်ပေါ် ဖို့အတွက်စိတ်သည်အတူဖြစ်ပေါ်ဖို့အ ကြောင်း(သဟဇာတပစ္စယော)ဖြစ် တယ်။ပြီတော့စိတ်နဲ့အဲဒီစေတသိက် တွေအတူဖြစ်ပေါ်ဖို့အတွက်စေတသိက် သည်သဟဇာတပစ္စယောဖြစ်တယ်။ဖဿစေတသိက်ဖြစ်ပေါ်ပြီးအာရုံတစ်ခုခု ကိုထိတွေ့တဲ့အခါမှာစိတ်နဲ့အတူဖြစ် ပေါ်တဲ့အဲဒီဖဿစေတသိက်သည်ထိ တွေ့တဲ့အာရုံသိရတယ်။ဖဿစေတ သိက်ကအာရုံတစ်ခုကိုထိတွေ့ပြီးအဲဒီ စေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်သည် နောက်အာရုံတစ်ခုကိုသွားပြီးသိတာမ ဟုတ်ဘူး။ဖဿစေတသိက်သည်အသံ တစ်ခုခုကိုထိတွေ့ပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်မှာအတူဖြစ်ပေါ်တဲ့သောတဝိညာဉ်နှင့် အဲဒီအသံကိုထိတွေ့တဲ့ဖဿစေတ သိက်တွေသည်အဲဒီအသံသည်အာရုံ ဖြစ်တယ်။
ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးစီတွေရဲ့စုစောင်းလာတဲ့တရားသဘောတွေသည်ဆန်ကြယ်စွာနဲ့ ကွာခြားကြတယ်။တစ်ချို့ကအကု သိုလ်တွေများပြီးတစ်ချို့ကကုသိုလ် တွေများတယ်။ဒါပေမယ့်သတိပဌာန်း ပွားများတဲ့အကြောင်းတွေကိုနားလည် တဲ့သူနှင့်သတိပဌာန်းတွေပွားများ အောင်စုစောင်းတဲ့သူတွေသည်ကုသိုလ် တွေအားလုံးဖြစ်ဖို့ကူညီထောက်ပံ့ပေးတဲ့ပါရမီတွေဖြစ်တယ်။ပြီးတော့`နင်,ငါ မဟုတ်ဘူး၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေမဟုတ် ဘူး၊’ဆိုတဲ့တရားသဘောရဲ့လက္ခဏ တွေကိုသတိကအောက်မေ့ပြီးသိစေ ခြင်းဖြစ်တယ်။နောက်ဆုံးတော့အရိ ယာသစ္စာတရားတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိ နိုင်ပြီးတစ်ဆင့်စီနဲ့ကိလေသာတွေကို တစ်ဖြေးဖြေးနဲ့အားလုံးငြိမ်းသတ်နိုင် တယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီသတိပဌာန်းကိုစ ပြီးပွားများတဲ့သူသည်သတိပဌာန်းတွေ အားမကောင်းသေးတဲ့အချိန်မှာ`ငါဆို တဲ့’အစွဲကအားကောင်းရခြင်းဖြစ်တယ်။မြင်နေ၊ကြားနေရတဲ့အချိန်၊အကုသိုလ် ကိုရှက်ဆုတ်နေတဲ့အချိန်နှင့်ကုသိုလ် တွေကိုပွားများတဲ့အချိန်တွေမှာအဲဒီ တရားသဘောတွေကို`ငါဖြစ်တယ်၊ငါ့ ကုသိုလ်တွေဖြစ်တယ်’ဆိုပြီးစွဲထားသေးတယ်။
ပရမတ္ထတရားတွေကိုလေ့လာသင်ကြားရခြင်းရဲ့အဓိကအချက်တွေသည်စိတ် အကြောင်းဖြစ်ပြီးမြင်နေဆဲ၊ကြားနေဆဲ စဉ်းစားတွေးတောဆဲတွေကအစစိတ်ရဲ့လက္ခဏသဘောတွေကိုနားလည်ပြီးကူညီထောက်ပံ့ပေးတဲ့အကြောင်းဖြစ် တယ်။သိတဲ့သဘော၊သိတဲ့ဓာတ်နှင့်ဖြစ် ပေါ်တဲ့ဘယ်အရာတစ်ခုခုမဆိုသိနေတဲ့ တရားသဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုသိပြီး သတိပဌာန်းဖြစ်ပေါ်ဖို့အတွက်အောက် မေ့သိရတယ်။စိတ်အကြောင်းတွေကို လေ့လာသင်ကြားတဲ့အချိန်မှာစိတ်ရဲ့ လက္ခဏသဘောတွေကိုသေချာစွာနဲ့ထိုးထွင်းစွာသိပြီးလို့မထင်လိုက်နဲ့အုံး။ပြီး တော့အဲဒီစိတ်အကြောင်းတွေကိုများစွာသိတဲ့သူဖြစ်ဖို့အတွက်မဟုတ်ဘူး။ဒါပေမယ့်ပြုပြင်ပြောင်းလဲတဲ့သင်္ခာရက္ခန္ဓာ ဖြစ်ဖို့အတွက်သတိဖြစ်ပေါ်ပြီးနာမ်တ ရားဖြစ်တဲ့စိတ်ရဲ့သဘောတွေကိုအောက်မေ့သိရတယ်။သိတဲ့ဓာတ်ဖြစ်တဲ့အခု သိဆဲအချိန်မှာအဲဒီတိုးတက်ပွားများပြီး တဲ့ပညာတွေအတွက်`ငါဖြစ်တယ်ငါရှိတယ်’ဆိုတဲ့တရားသဘောအားလုံးတွေကိုအစွဲမှစွန့်လွတ်နိုင်အောင်ဖြစ်တယ်။
အဌာဇာလိနီ၊စိတ်ထုပါထကန်ထဲမှာ `စိတ်'(သို့)`စိတ္တံ’ဆိုတဲ့အဓိပ္ပါယ်ကိုရှင်း ပြရမယ်ဆိုရင်`စိတ်’ဆိုတဲ့အမည်က အက္ခရာအသုံးအနှုန်းအရစဉ်းစားတွေး တောခြင်းနှင့်အာရုံကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့သိတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။နောက် တစ်မျိုးကတော့ဒီ`စိတ္တံ’သည်သတ်ပုံရဲ့ အကြောင်းကြောင့်အားလုံးသောစိတ် တွေနှင့်သက်ဆိုင်တယ်။ဒါကြောင့်ဒီ `စိတ္တံ’ဆိုတဲ့စကားသည်လောကီကု သိုလ်စိတ်၊အကုသိုလ်စိတ်နှင့်မဟာကီရိ ယာစိတ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။ကိုယ်စီ၊ကိုယ်စီတွေရဲ့အကျင့်စာရိတ္တတွေကိုစုစောင်း တဲ့အတွက်ကြောင့်နှင့်ချဝနဝိထီအဖြင့်မှ ရနိုင်တဲ့အတွက်ကြောင့်စိတ်လို့ခေါ် တယ်။ကိလေသာဝဋ်(ဝိပက်)တွေကို စုစောင်းတဲ့ကံရဲ့သဘာဝတရားဖြစ်တဲ့ အတွက်ကြောင့်`စိတ်’လို့ခေါ်တယ်။စိတ် တစ်ခုမှာအားလုံးဖြစ်နေရင်လည်းသင့် တော်သလောက်နဲ့ဆန်းကြယ်ပြီးသဘာ ဝတရားဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့်`စိတ်’လို့ ခေါ်တယ်။
တကယ်လို့စုစည်းပြီးရေးသားထားတဲ့ အရင်ကမှတ်တမ်းစာအုပ်တွေကနေပြန်ပြီးလေ့လာသင်ကြားကြည့်ရင်`စိတ်၆ မျိုး’ရဲ့အက္ခရာအသုံးအနှုန်းတွေကိုအဲဒီ မှတ်တမ်းစားအုပ်ထဲမှာပြောထားပြီး၊ အတ္ထဇာလိနီအချက်အလက်ထဲကနေ လာတယ်ဆိုတာသိနိုင်တယ်။အဌာဂါ ထာ၊ဓမ္မသံခဏီပကောမှာတစ်ပုဒ်စီ၊ တစ်ပုဒ်စီခွဲထွက်လို့ရနိုင်တဲ့`စိတ်’ဆိုတဲ့စကားအသုံးအနှုန်းကိုရှင်းပြသွားတယ်။ ဒါကြောင့်စိတ်ရဲ့လက္ခဏသဘောတွေ ကိုနားလည်သဘောပေါက်ဖို့အတွက် အဌာဇာလိနီထဲမှာပြောထားတဲ့အတိုင်း တစ်ဆင့်စီ၊တစ်ဆင့်စီနဲ့ရှင်းပြသွား တယ်။
☆“အက္ခရာအသုံးအနှုန်းအနေနဲ့`စိတ်’ လို့ခေါ်တဲ့စဉ်းစားတွေးတောခြင်းကို ရှင်းပြပြီးအာရုံကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့သိခြင်း” လူတိုင်းသည်အမြဲတမ်းစဉ်း စားကြတယ်။တကယ်လို့စဉ်းစားခြင်း ကိုသတိထားပြီးဝေဖန်သုံးသပ်ကြည့် ရင်တကယ့်ကိုစဉ်းစားတွေးတောနိုင်ပြီး အမျိုးမျိုးလည်းစဉ်းစားတွေးတောကြ တာကိုတွေ့မြင်နိုင်တယ်။စဉ်းစားခြင်း တွေကိုဘယ်လိုမှမရပ်ဆဲနိုင်ဘူး။တချို့ လူတွေကမစဉ်းစားချင်တော့တဲ့အထိ ဖြစ်နေကြတယ်။ငြိမ်သက်ချင်ကြတယ် ။မစဉ်းစားချင်ကြတော့ဘူး။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့စဉ်းစားလိုက်တိုင်းပူ ပြင်သောကစိတ်ဖြစ်တာကိုမြင်ရတယ်။လောဘအဖြင့်နဲ့(သို့)ဒေါသအဖြင့်နဲ့စိတ် ပူခြင်း၊ပူဆွေးသောကဖြစ်ခြင်း၊တုန် လှုပ်ခြင်းတွေဖြစ်ကြတယ်။တကယ်လို့မစဉ်းစားလို့ရရင်ပိုကောင်းမယ်လို့ထင် တယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီစိတ်ကပဲစဉ်းစား တွေးတောတဲ့တရားသဘောဖြစ်တာကို သိရမယ်။ရုပ်တရားကစဉ်းစားတွေး တောလို့မရဘူး။စိတ်စဉ်းစားတွေး တောတဲ့အကြောင်းတွေကိုဝေဖန် သုံးသပ်တဲ့အချိန်မှာဘယ်အကြောင်း ကြောင့်စိတ်ကအဲလိုအကြောင်းအမျိုး မျိုးတွေကိုစဉ်းစားရသလဲဆိုတာသိနိုင် တယ်။မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ် တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေရဲ့အ ကြောင်းတွေကိုစိတ်မှာအမြဲတမ်း ဖြစ်ပေါ်ပြီးပုံမှန်အတိုင်းစဉ်းစားနေ တယ်။ဒါကြောင့်တကယ့်ကိုထွေထွေ ထူးထူးကိစ္စဖြစ်တယ်လို့ထင်ရတယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီမြင်ရတဲ့ထွေထွေထူးထူးအ ကြောင်းကိစ္စတွေအားလုံးသည်စိတ် ဖြစ်ပေါ်ပြီးအဲဒီအကြောင်းတွေကိုစဉ်း စားတွေးတောတဲ့အတွက်ကြောင့်သာ ဖြစ်တယ်။ပြီတော့အဲသလောက်နဲ့ပဲ ပျက်သွားတယ်။ဒါကြောင့်တကယ်လို့ အဲဒီအကြောင်းတွေကိုစိတ်ကမစဉ်းစား ရင်အဲဒီအကြောင်းတွေကမရှိနိုင်ဘူး။
“သိ”တဲ့သဘောသည်အဲဒီတရားသ ဘောရဲ့အမျိုးအစားအရလက္ခဏတွေ ရှိပြီးကွာခြားကြတယ်။ဥပမာ-စေတ သိက်သည်အားရုံကိုသိတဲ့တရားသ ဘောဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်အာရုံကိုသိ တဲ့နေရာမှာအကြီးအကဲမဟုတ်ဘူး။စေ တသိက်အမျိုးအစားတစ်မျိုးစီတွေ သည်စိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးစိတ်နဲ့အတူ အာရုံတွေကိုသိတယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီစေ တသိက်တွေသည်ကိုယ်စီတာဝန်တွေကို လုပ်စောင်ကြတယ်။ဥပမာ-ဖဿစေတ သိက်(ထိတွေ့ခြင်း)သည်စိတ်နဲ့အတူ တစ်ပြိုင်ထဲဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါပေမယ့် ဖဿစေတသိက်သည်အာရုံကိုထိတွေ့ ခြင်းဖြင့်သိတဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့်ဖဿစေတသိက်သည်အာရုံ ကိုမသိရင်အာရုံကိုထိတွေ့လို့မရဘူး။ ဒါပေမယ့်အားရုံကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့သိတာ မဟုတ်ဘူး။ပညာစေတသိက်သည်တ ရားတွေကိုမြင်ပြီးမှန်ကန်စွာနဲ့အမှန်အ တိုင်းသိတဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။ဥပ မာ-နင်၊ငါမဟုတ်ဘူး။ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါ တွေမဟုတ်ဘူးဆိုတဲ့လက္ခဏသဘော တွေကိုသိပြီးမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊ စိတ်မှဖြစ်ပေါ်ဆဲဖြစ်တဲ့အရာတွေရဲ့ လက္ခဏသဘောတွေကိုသိကြတယ်။ ဒါပေမယ့်အဲဒီသိတဲ့သဘောဖြစ်တဲ့စိတ် ကိုရှင်းပြရမယ်ဆိုရင်အာရုံကိုထိုးထွင်း စွာသိပြီးအာရုံကိုထိတွေ့(ဖဿ)တဲ့သိ ခြင်းနဲ့မဟုတ်ဘူး။အာရုံကိုမှတ်သားတဲ့ လက္ခဏသဘောလိုမျိုးသိခြင်းနဲ့မဟုတ် ဘူး။ပညာသိသလိုမျိုးနဲ့သိတာမဟုတ် ဘူး။ဒါပေမယ့်စိတ်သည်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အာ ရုံရဲ့လက္ခဏသဘောအမျိုးမျိုးတွေကို ထိုးထွင်းစွာသိတဲ့တရားသဘောဖြစ် တယ်။အခုချိန်မှာမျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အ ရာတွေသည်ကွာခြားသလာ?တရားသ ဘောတွေသည်သစ္စာတရားဖြစ်ပြီး သက်သေနဲ့လက်တွေ့ပြနိုင်တဲ့အရာ ဖြစ်တယ်။အခုချိန်မှာအဆင်းနှင့်အရာ ဝတ္တုအမျိုးမျိုးတွေကိုတစ်မျိုးတည်း မြင်ရတယ်။(သို့)ဖြစ်ပေါ်ဆဲဖြစ်တဲ့အ ရာတွေကိုအဆင်းအမျိုးမျိုးတွေနဲ့အ သေးစိတ်မြင်ရတဲ့အတွက်ကွာခြားခြင်း တွေကိုသိနိုင်တယ်။ဥပမ-အဲဒီမြင်လိုက် တဲ့အရာတွေသည်စိန်အတုလာ?(သို့) စိန်အစစ်လာ?ဆိုတာခွဲခြားနိုင်တယ်။
စိတ်သည်ထိုးထွင်းစွာမြင်ရတဲ့တရား သဘောဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကအာရုံအ မျိုးမျိုးတွေရဲ့အသေးစိတ်ရှိတဲ့လက္ခ ဏသဘောတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိရ တယ်။ဥပမာအားဖြင့်သန့်ရှင်းပြီးကြည် လင်တဲ့မှန်တစ်ချပ်လိုမျိုးဘယ်အရာပဲ ဖြစ်ဖြစ်ဖြတ်သန်းလာရင်မှန်ထဲမှာအ ရိပ်ဖြစ်ပေါ်လာတာကိုတွေ့ရတယ်။အ ခုချိန်မှာစက္ခုပသာဓာတ်သည်ရုပ်ဖြစ် ပြီးအထူးကြည်လင်တဲ့လက္ခဏသ ဘောရှိတယ်။မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာ တွေကိုထိတွေ့နိုင်တယ်။သောတပသာ ဓာတ်သည်အသံကိုသာထိတွေ့နိုင်တယ် ။ဃာနပသာဓာတ်သည်အနံ့ကိုသာထိ တွေ့နိုင်တယ်။ဇိဝှာပသာဓာတ်သည်အ ရသာကိုသာထိတွေ့နိုင်တယ်။ကာယပ သာဓာတ်သည်ကိုယ်ခန္ဓာနဲ့ထိတွေ့တဲ့ ရုပ်ကိုသာထိတွေ့နိုင်တယ်။ဒါကြောင့် စိန်စစ်ရဲ့အရောင်၊စိန်တုရဲ့အရောင်၊ ကျောက်စိမ်းအရောင်စတဲ့ဘယ်လိုအ ဆင်းအရောင်တွေပဲဖြစ်နေပါစေစိတ် ကဖြစ်ပေါ်ပြီးအားလုံးကိုမြင်ရတယ်။ အခုချိန်မှာထိုးထွင်းစွာသိတဲ့စိတ်နဲ့အတူ ဖြစ်ပေါ်ပြီးမျက်စိမှဖြစ်ပေါ်ဆဲဖြစ်တဲ့အ ရာတွေသည်အဲဒီဖြစ်ပေါ်တဲ့ဘယ်အရာ တွေမဆိုဘယ်လိုလက္ခဏသဘောတွေ ရှိသလဲဆိုတာစိတ်ကအဲဒီဖြစ်ပေါ်တဲ့ လက္ခဏသဘောတွေကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့သိတယ်။ဆိုလိုတာကဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာ အမျိုးမျိုးတွေရဲ့အရောင်အဆင်းအမျို းမျိုးတွေအားလုံးကိုမြင်ရတယ်။ဒါ ကြောင့်အဓိပ္ပါယ်တွေကိုသိရပြီး၊ရုပ်ပုံ သဏ္ဋန်တွေကိုသိရတယ်။ပြီးတော့မျက် စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုစဉ်းစားပြီး အောက်မေ့နိုင်တယ်။
နားမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အသံအားလုံးသည် အသံတစ်မျိုးတည်းဖြစ်တယ်။(သို့)အ ဒီအသံတွေကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အသံတစ် မျိုးစီတွေသည်အကြောင်းအားဖြင့်ကွာ ခြားကြတယ်။လူတွေဘယ်လောက်ရှိ သလဲ?ရှိတဲ့လူတစ်ဦစီတွေရဲ့အသံတွေ သည်ကွာခြားကြတယ်။အမျိုးမျိုးဖြစ် ပေါ်တဲ့အသံတွေအားလုံးကိုစိတ်ကထိုး ထွင်းစွာသိတယ်။လောင်ပြောင်တဲ့အသံ ၊အထင်သေးခြင်းဖြင့်ရွက်တိုက်ပြောဆို သံ၊လေတိုက်သံ၊ရေတံခွန်ကျသံ၊တိရ စ္ဆာန်တွေရဲ့အော်သံတွေကွာခြားကြ တယ်။(သို့)တိရစ္ဆာန်တွေရဲ့အသံတွေကို ရှောင်လွှဲတဲ့သူတွေလည်းကွာခြားတဲ့အ သံတွေရဲ့လက္ခဏသဘောတွေကိုစိတ် ကထိုးထွင်းစွာသိတယ်။စိတ်သည်အသံ တွေကိုထိုးထွင်းစွာသိပြီးကြားတယ်။ ဆိုလိုတာကကွာခြားတဲ့အသံတွေအား လုံးကိုကြားရတယ်။တရားသဘောတွေ အားလုံးဖြစ်ပေါ်ရခြင်းသည်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အဲဒီအာရုံတွေကိုစိတ်ကဖြစ်ပေါ်ပြီးထိုး ထွင်းစွာသိတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ် ။စိတ်သည်နှခေါင်းမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အနံ့အ မျိုးမျိုးတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိသည်။ ဖြစ်ပေါ်တဲ့တိရစ္ဆာန်အားလုံးရဲ့အနံ့အ မျိုးမျိုး၊ပန်းတွေရဲ့အနံ့အမျိုးမျိုး၊ဟင်း နံ့၊မှုန့်အနံ့စသည်တို့သည်မမြင်ရပေမယ့် အနံ့ရရုံလောက်နဲ့ဘာအနံ့တွေလဲဆိုတာ သိနိုင်တယ်။
စိတ်သည်လျှာမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရသာအ မျိုးမျိုးတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိတယ်။အ စားအသောက်တွေမှာအရသာတွေအ မျိုးမျိုးရှိတယ်။အသားရဲ့အရသာ၊ဟင် းသီးဟင်းရွက်တွေရဲ့အရသာ၊လက် ဖက်အရသာ၊ကော်ဖီအရသာ၊ဆားအရ သာ၊သကြား၊လိမ္မော်ရည်၊သံဖရာရည် နှင့်မန်ကျည်းရည်အရသာတွေသည်မ တူကြတဲ့အရသာတွေဖြစ်ကြတယ်။ဒါ ပေမယ့်အရသာကိုသိတဲ့စိတ်သည်ဖြစ် ပေါ်တဲ့အရသာအမျိုးမျိုးတွေကိုထိုး ထွင်းစွာသိတယ်။ဘယ်လောက်ပဲအရ သာတွေကွာခြားနေပါစေအဲဒီအသေး စိတ်ကွာခြားတဲ့လက္ခဏသဘောတွေကို စိတ်ကထိုးထွင်းစွာသိနိုင်တယ်။ဥပမာ- ဟင်းတွေကိုမြည်းကြည့်တဲ့အခါမှာအဲဒီ အရသာကိုသိတဲ့စိတ်သည်ဘာအရသာ တွေလိုနေသေးလဲဆိုတာသိတယ်။ နောက်ပြီးဘာတွေထပ်ဖြည့်၊ထပ်ထည့်၊ ထပ်တိုးရအုံးမလဲဆိုတာကိုစိတ်ကသိ တယ်။ကိုယ်ခန္ဓာတွေကိုထိတွေ့တဲ့အ ရာကိုထိုးထွင်းစွာသိတဲ့စိတ်သည်ကိုယ် ခန္ဓာကိုထိတွေ့တဲ့လက္ခဏအမျိုးမျိုး တွေကိုထိုးထွင်းစွာသိတယ်။ဥပမာ- လေအေးရဲ့လက္ခဏ၊ရေအေးတွေရဲ့ လက္ခဏ(သို့)အာကာသရဲ့အေးခြင်း တွေသည်ကိုယ်ခန္ဓာကိုထိတွေ့တဲ့ချီအ ဝတ်၊သိုးမွေးအဝတ်တွေရဲ့လက္ခဏသ ဘောတွေကိုသိတယ်။
ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးကပြောခဲ့ဖူးတယ်။သူလမ် းမပေါ်မှာမတ်တပ်ရပ်နေတဲ့အချိန်သည် မာတဲ့လက္ခဏသဘောတွေကိုအောက် မေ့ခြင်းတွေဖြစ်ပေါ်လာတယ်။ပြီးတော့ ဒီအမာသည်လမ်းမဖြစ်တယ်လို့ဆက်ပြီ းစဉ်းစားတယ်။ဒီအမာသည်ဖိနပ်ဖြစ် တယ်လို့ဆက်ပြီးစဉ်းစားပြန်တယ်။ဒီအ မာသည်ခြေစွပ်ဖြစ်တယ်လို့ထပ်ပြီးစဉ်း စားပြန်တယ်။ဒါတွေကတော့ဖြစ်ပေါ်ပြီ းမာတဲ့လက္ခဏသဘောအကြောင်းတွေ ကိုစဉ်းစားတွေးတောခြင်းဖြစ်တယ်။ စဉ်းစားတဲ့စိတ်ဖြစ်ပေါ်ရခြင်းသည်အ ကြောင်းကြောင့်ဖြစ်ရတယ်။အမာကို ထိတွေ့တဲ့အခါမှာဒီအမာသည်လမ်းမ လာ?ပြီးတော့ဒီအမာသည်ဖိနပ်လာ? နောက်ပြီးတော့ဒီအမာသည်ခြေစွပ်လာ ?ဘာတွေလဲဆိုတာစဉ်းစားတယ်။အရာ တွေအမျိုးမျိုးရဲ့အကြောင်းတွေကိုစဉ်း စားခြင်းသည်ဘယ်သူမှတားဆီးလို့မရ ဘူးဆိုတာမြင်နိုင်တယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီ အမှန်အတိုင်းရှိတဲ့တရားသဘောရဲ့ လက္ခဏတွေကိုသိနိုင်ခြင်းသည်စိတ် ဖြစ်ပေါ်ပြီးအာရုံတစ်ခဏစီတွေကိုထိုး ထွင်းစွာသိပြီးလျှင်မြန်စွာနဲ့ပျက်သွား တာကိုသိတဲ့ပညာဖြစ်ရမယ်။လမ်းမကို စဉ်းစားနေဆဲအချိန်မှာမာတဲ့လက္ခဏ သဘောတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိတဲ့အချိန် သည်ဖိနပ်၊ခြေစွပ်တွေမဟုတ်ဘူး။
အဲဒီအမှန်ရှိတဲ့တရားသဘောရဲ့လက္ခ ဏတွေကိုသေချာစွာနဲ့ပညာသိနိုင်ဖို့ သည်စဉ်းစားတဲ့အချိန်မှာနင်၊ငါမဟုတ် ဘူးဆိုတာသေချာစွာသိရမယ်။စဉ်းစားတဲ့စိတ်သည်မြင်တဲ့စိတ်မဟုတ်ဘူး။ဒါ ပေမယ့်စဉ်းစားတဲ့အကြောင်းကိုသိနေ ဆဲဖြစ်တဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်။မျက်စိမှအားရုံ ကိုသိတဲ့စိတ်သည်စိတ်မှပုံမှန်အတိုင်း စဉ်းစားတဲ့စိတ်ကအာရုံကိုသိတယ်။ ခန္ဓာကိုယ်မှဘယ်တရားသဘောမဆို ဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်မှာမာတဲ့လက္ခဏသ ဘော(သို့)ပျော့တဲ့လက္ခဏသဘောတွေ ဖြစ်ပေမယ့်အဲဒီအချိန်မှာဘာတွေဖြစ် သလဲဆိုတာမသိသေးဘူး။တကယ့်လို့ အမှောင်ထဲမှာနေတဲ့အခါတစ်ချို့က ဘာတွေကိုထိတွေ့နေလဲဆိုတာမီးဖွင့် ပြီးကြည့်ဖို့အတွက်မျက်လုံးကိုဖွင့်ရ လိပ်မယ်။ဒါကြောင့်တကယ်အမှန်အ တိုင်ဆိုရင်အဲဒီအမာကိုစိတ်သိတဲ့အချိန် မှာစဉ်းစားတဲ့စိတ်မဟုတ်ဘူး။အဲဒီအ မာကိုစိတ်သိနေတဲ့အချိန်မှာဖိနပ်(သို့) ခြေစွပ်တွေ၊လမ်းမတွေရဲ့လောကတွေ မဟုတ်ဘူး။ဘာသမုတိပညတ်တွေရဲ့ လောကမှမရှိဘူး။မာတဲ့လက္ခဏကိုသိ နေတဲ့သဘောပဲရှိတယ်။အဲဒီအမာကိုသိ တဲ့သဘောသည်လူ၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေ မဟုတ်ဘူး။အမာကိုသိတဲ့သဘောသာ ဖြစ်ပြီး၊ဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွားတယ်။ဒါ ကြောင့်နောက်မှဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်သည် မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုစဉ်းစားတွေး တောရခြင်းဖြစ်တယ်။ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာ တွေသည်သမုတိပညတ်တွေရဲ့အ ကြောင်းတွေဖြစ်တယ်။စိတ်ဖြစ်ပေါ် ပြီးရင်အမာကိုသိရတယ်ဆိုတာမေ့နေ တယ်။ပြီးတော့အဲဒီမာတဲ့သဘောက ပျက်သွားတယ်။နောက်ပြီးအဲဒီမာတဲ့ အရာတွေရဲ့အကြောင်းတွေကိုစဉ်းစား တဲ့စိတ်ကပျက်သွားတယ်။နာမ်တရား နှင့်ရုပ်တရားတွေရဲ့တရားသဘောတွေ သည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွားတယ်။ နောက်ပြီးလျှင်မြန်စွာနဲ့ဆက်စပ်နေ တယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီနာမ်တရားနှင့်ရုပ် တရားတွေရဲ့တရားသဘောတွေကိုမ သိရခြင်းဖြစ်တယ်။ဖြစ်၊ပျက်နေတဲ့သ ဘောသည်နင်၊ငါမဟုတ်ဘူး။
စိတ်သည်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အာရုံကိုထိုးထွင်း စွာသိတဲ့သဘောဖြစ်တယ်။မျက်စိ၊နား၊ နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်မှဖြစ်နေပါစေဘယ် အာရုံမဆိုဖဿစေတသိက်နဲ့ထိတွေ့တဲ့ အခါမှာစိတ်သည်အဲဒီဖဿနဲ့အတူဖြစ် ပေါ်တယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီအာရုံရဲ့လက္ခ ဏအမျိုးမျိုးတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိ တယ်။ဒါကြောင့်စိတ်ရဲ့လက္ခဏဖြစ်တဲ့ အာရုံကိုထိုးထွင်စွာသိတဲ့စကားလုံး သည်သိတဲ့သဘောဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်အာရုံကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့သိတာ ကိုနားလည်သဘောပေါက်ရမယ်။ဆို လိုတာကဖြစ်ပေါ်တဲ့အာရုံအမျိုးမျိုး တွေရဲ့လက္ခဏအမျိုးမျိုးတွေကိုသိရ တယ်။မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ် တွေမှဖြစ်နေပါစေအာရုံရဲ့သဘောကို စိတ်ကထိုးထွင်းစွာသိတဲ့အခါမှာအာရုံ သည်အကြောင်းတစ်ခုဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်စိတ်တွေရဲ့အမျိုးအစားတစ် မျိုးစီးတွေသည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးအဲဒီအာရုံ ကိုသိစေတယ်။ဒါကြောင့်အာရုံ(အာရမ္မ ဏ)သည်သိတဲ့အကြောင်းဖြစ်တယ်။ ဆိုလိုတာကစိတ်ရဲ့အာရုံဖြစ်တဲ့အနေနဲ့ စိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေးရ တယ်။ဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်တစ်ခဏစီတွေ သည်တစ်ခြားအကြောင်းတွေအမျိုး မျိုးရှိတယ်။ဒါပေမယ့်အာရုံကိုမသိပဲနဲ့ စိတ်ဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။ဒါကြောင့်စိတ် တစ်ခဏစီတွေကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အ ကြောင်းအမျိုးမျိုးထဲမှာအာရုံသည် အကြောင်းတစ်ခုဖြစ်တယ်။
ဆက်လက်ပြီးတော့ဒီ`စိတ္တံ’ရဲ့နောက် တစ်မျိုးကတော့သင်္ခေတအကြောင်း တွေကြောင့်နေရာတကာမှာစိတ်အား လုံးနဲ့အတူရှိတယ်။ဒါကြောင့်ဒီ`စိတ္တံ’ ဆိုတဲ့စကားလုံးသည်လောကီကုသိုလ် စိတ်၊အကုသိုလ်စိတ်နှင့်မဟာကိရိယာ စိတ်တို့ရှိကြတယ်။စိတ်ဆိုတဲ့အမည်မှာ (ချ.ဝ.န.ဝိ.ထီ)အရကိုယ့်ရဲ့အကျင့်စာ ရိတ္တတွေကိုဆက်လက်စုစောင်းပြီးရှိနေ တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။`စိတ်’ဆို တဲ့အသုံးအနှုန်းကိုနားလည်ဖို့အတွက် အဲဒီ(ချ.ဝ.န.ဝိ.ထီ)စိတ်အရနဲ့ကိုယ့်ရဲ့ အကျင့်စာရိတ္တတွေကိုလျှင်မြန်စွာနဲ့ ဆက်လက်စုစောင်းပြီးဖြစ်၊ပျက်နေတဲ့ စိတ်ရဲ့အကြောင်းတွေကိုနားလည်သ ဘောပေါက်ရမယ်။စိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ် တဲ့နာမ်တရားသည်ဖြစ်ပြီးတော့ပျက် သွားတယ်။အဲဒီတစ်ခဏစီကနေနောက် တစ်ခဏရဲ့စိတ်ထဲမှာဆက်ပြီးတော့စု စောင်းတယ်။တစ်ပြုင်ထဲမှာပဲဆက် လက်ပြီးတော့ဖြစ်၊ပျက်နေတယ်။
ကြောင်းတွေကိုနားလည်သဘော ပေါက်ရ
မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုမြင်ပြီး စိတ်ဖြစပေါ်တဲ့အခါ(သို့)နားမှဖြစ်ပေါ် တဲ့အသံကိုကြားရတဲ့အခါတွေသည်ပုံ မှန်အားဖြင့်မြင်တဲ့အခါ(သို့)အဲဒီကြား တဲ့အခါတွေမှာစိတ်ရဲ့လက္ခဏသဘော တွေဖြစ်တယ်ဆိုတာမသိကြဘူး။ဒါပေ မယ့်ဘယ်အချိန်မှာစိတ်တွေမသာယာ ဘူး၊မပျော်ရွှင်ဘူး၊စိတ်တွေဆင်းရဲ တယ်။ဘယ်အချိန်မှာစိတ်တွေပျော် ရွှင်ပြီးချမ်းမြေ့တယ်၊ဘယ်အချိန်မှာ စိတ်ဆိုးတယ်။ဘယ်အချိန်မှာမေတ္တာ စိတ်နဲ့တစ်ပါးသူတွေကိုကူညီထောက် ပံ့ပေးတယ်။ဘယ်အချိန်မှာတစ်ပါးသူ တွေနဲ့မိတ်ကောင်းဆွေကောင်းဖြစ် တယ်ဆိုတာသိကြရတယ်။အဲဒီလိုလျှင် မြန်စွာနဲ့ဆက်စပ်ပြီးဖြစ်၊ပျက်တဲ့စိတ်ရဲ့ တစ်ခဏစီတွေသည်ကိုယ့်ရဲ့အကျင့်စာ ရိတ္တတွေကိုစုစောင်းခြင်းဖြစ်တယ်။ဆို လိုတာကလောကီကုသိုလ်၊အကုသိုလ် တွေဖြစ်နေပါစေအဲဒီဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက် သွားတဲ့တစ်ခဏစီတွေသည်စိတ်ထဲမှာ ဆက်ခါ၊ဆက်ခါနဲ့ဆက်လက်ပြီးစုစောင် းသွားတဲ့အကြောင်းဖြစ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့စိတ်တစ်ခုဖြစ်ပေါ် ပြီးပျက်သွားတဲ့အခါမှာအရင်စိတ်ပျက် သွားရခြင်းသည်နောက်ထပ်စိတ်က ချက်ချင်းဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အတွက် အကြောင်းဖြစ်ပေးရတယ်။ဒါကြောင့် ဆက်ပြီးတော့ဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်သည်တ ရားသဘောတွေရှိကြတယ်။ဒါကြောင့် အရင်စိတ်ကစုစောင်းထားပြီးအနောက် စိတ်မှာဆက်လက်ပြီးဖြစ်ပေါ်တယ်။
ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးစီတွေသည်စုစောင်းခြင်းအရကွာခြားတဲ့အကျင့်ဗီဇနှင့်အကျင့် စာရိတ္တတွေကွာခြားကြတယ်။စိတ်ရဲ့ တစ်ခဏစီတွေသည်ဆက်ခါဆက်ခါနဲ့ ဆက်စပ်ပြီးဖြစ်၊ပျက်နေတယ်။တစ်ချို့ ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်ကောင်းသောကုသိုလ် စိတ်တွေရှိတဲ့သူဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့ကောင်းမှုကုသိုလ်ရှိတဲ့စိတ် သည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးတော့ပျက်သွားရတယ် ။ပြီးတော့ဆက်ခါ၊ဆက်ခါနဲ့ဆက်စပ် ဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်သည်အဲဒီကောင်းမှုကု သိုလ်စိတ်တွေကိုစုစောင်းပြီးအရင်စိတ် ဖြစ်ဖို့ဆက်ခါဆက်ခါနဲ့ဆက်လက်အ ကြောင်းဖြစ်ပေးရတယ်။အကုသိုလ် လည်းအတူတူပဲဖြစ်တယ်။လောဘ၊ ဒေါသ၊မောဟတွေနဲ့စိတ်တွေစုပေါင်း ပြီးဖြစ်ပေမယ့်အဲဒီအကုသိုလ်စိတ်အ မျိုးအစားတွေပျက်သွားတဲ့အခါမှာ နောက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ် ပေးပြီးအရင်စိတ်ထဲမှာစုစောင်းပြီးရှိ နေတဲ့တရားသဘောတွေသည်နောက် ထပ်ဆက်ခါ၊ဆက်ခါနဲ့ဆက်လက်ဖြစ် ပေါ်တယ်။အရင်စိတ်ကနေအဲဒီနောက် စိတ်ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ဖို့စိတ်အားလုံး သည်အနန္တရပစ္စယဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာ ကအရင်စိတ်ပျက်သွားတာနဲ့နောက် စိတ်တွေဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အတွက် ချက်ချင်းအကြောင်းဖြစ်ပေးရတယ်။ စိတ်အားလုံးသည်ဆက်လက်ဖြစ်ရတဲ့ အကြောင်း(အနန္တရပစ္စယ)ဖြစ်တယ်။ အနန္တရပစ္စယမဖြစ်တဲ့မြတ်စွာဘုရား ရဲ့စုတိစိတ်ကလွဲပြီးနောက်စိတ်ဖြစ် ပေါ်ဖို့အတွက်အကြောင်းဖြစ်ပေးရ တယ်။မြတ်စွာဘုရားရဲ့စုတိစိတ်ပျက် သွားတဲ့အခါမှာပရိနိဗ္ဗာန်စံရခြင်းဖြစ် တယ်။ပဋိသန္ဓေစိတ်တွေမရှိတော့ဘူး။ (သို့)ဘယ်စိတ်ကမှနောက်ထပ်ဆက်ပြီး ဖြစ်ပေါ်ဖို့မရှိတော့ဘူး။ဒါကြောင့်မို့ ပြောသွားပြီးတဲ့အကြောင်း(ပစ္စယ) ၃မျိုးရှိပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့၁။သဟ ဇာတပစ္စယ၂။အာရမ္မဏပစ္စယနှင့်၃။ အနန္တရပစ္စယတို့ဖြစ်ကြတယ်။
အတ္ထစာလိနီအချက်အလက်ထဲမှာဒီ `စိတ္တံ’ရဲ့နောက်တစ်မျိုးကတော့သင်္ခေ တအကြောင်းတွေကြောင့်နေရာတကာ မှာစိတ်အားလုံးနဲ့အတူရှိတယ်။ဒါ ကြောင့်ဒီစိတ္တံဆိုတဲ့စကားလုံးသည် လောကီကုသိုလ်စိတ်၊အကုသိုလ်စိတ် နှင့်မဟာကိရိယာစိတ်တို့ရှိကြတယ်။ စိတ်ဆိုတဲ့အမည်ကကိုယ့်ရဲ့အကျင့်စာ ရိတ္တတွေကိုဆက်လက်စုစောင်းပြီးရှိနေ တဲ့အတွက်ကြောင့်(ချ.ဝ.န.ဝိ.ထီ)စိတ် ဖြစ်တယ်။နားထောင်ကြည့်လိုက်ရင် ခက်ခဲတဲ့အကြောင်းနဲ့တူတယ်။ဒါပေ မယ့်တစ်နေ့တာဘဝမှာအမှန်တကယ် ရှိတဲ့အကြောင်းတွေဖြစ်တယ်။အများ အားဖြင့်လူတိုင်းအမြဲတမ်းလိုလိုကု သိုလ်စိတ်နှင့်အကုသိုလ်စိတ်တွေပဲကြာ းဖူးကြတယ်။ဒါပေမယ့်မဟာကိရိယာ စိတ်နှင့်ချ.ဝ.န.ဝိ.ထီစိတ်တွေကိုတော့ မကြားဖူးသေးဘူး။စိတ်အားလုံးတွေ သည်အမျိုးအစားအမျိုးမျိုးတွေဖြစ် နေပါစေဘယ်အကြောင်းမဆိုမွေးခြင်း (ဖြစ်ပေါ်)အရခွဲခြမ်းစိပ်ဖြာလိုက်တဲ့အ ခါမှာမွေးခြင်းအရ(၄)ပါးရှိပြီးဘာတွေ လဲဆိုတော့ကုသိုလ်စိတ်၊အကုသိုလ် စိတ်၊ဝိပက်(အကျိုး)စိတ်နှင့်ကိရိယာ စိတ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။
အများအားဖြင့်လူတိုင်းကုသိုလ်စိတ် နှင့်အကုသိုလ်စိတ်တွေပဲကြားဖူးကြ တယ်။ဒါကြောင့်ဝိပက်စိတ်နှင့်ကိရိယာ စိတ်တို့ကိုမကြားဖူးကြဘူး။ကုသိုလ် စိတ်သည်ကောင်းသောစိတ်ဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့်အကျိုးကောင်းဖြစ်ဖို့အတွက် ကြောင်းကောင်းတွေကိုစုစောင်းရတယ် ။ရှေ့ဆက်ရောက်လာမယ့်အနာဂတ်မှာ ကုသိုလ်စိတ်နှင့်ကုသိုလ်စေတသိက် တွေသည်အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့အကြောင်း ဖြစ်တယ်။ကုသိုလ်ဖြစ်တဲ့တရားသည် ပျက်သွားပြီးနောက်စိတ်မှာဆက်လက် စုစောင်းသွားပြီးစိတ်နှင့်စေတသိက် တွေကိုအကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။ဒါ ကြောင့်အဲဒီကုသိုလ်ရဲ့အကျိုးဖြစ်တဲ့ အနေနဲ့ကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်နှင့်ကုသိုလ် ဝိပက်စေတသိက်တို့အတူဖြစ်ပေါ်ကြ တယ်။အတ္ထဂါထာထဲကအချက်အ လက်ထဲမှာစိတ်သည်အကြီးအကဲဖြစ် တဲ့အတွက်ကြောင့်ဝိပက်စေတသိက် သည်စိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးဝိပက် စိတ်နှင့်ဝိပက်စေတသိက်လို့ခေါ်ရခြင်း ဖြစ်တယ်။ပြီးတော့စတ္တရုပ်ဆိုတဲ့စကား လုံးသည်စိတ်ကြောင့်ရုပ်ဖြစ်ပေါ်ရတဲ့ အကြောင်းဖြစ်တယ်။ထို့နည်းတူပဲစိတ္တ ရုပ်ဖြစ်ပေါ်ရခြင်းသည်စိတ်နှင့်စေတ သိက်တွေအတူဖြစ်ပေါ်တဲ့အတွက် ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်`စတ္တရုပ်’ လို့ခေါ်ရခြင်းသည်အဲဒီစိတ်နှင့်စေတ သိက်တွေအတူဖြစ်ပေါ်တဲ့အတွက် ကြောင့်အဲဒီရုပ်တွေပါဖြစ်ပေါ်ရတဲ့အ ကြောင်းဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ဝိပက် စိတ်နှင့်ဝိပက်စေတသိက်တွေအတူ ဖြစ်ပေါ်ကြတယ်။
အကုသိုလ်စိတ်သည်အပြစ်ရှိတဲ့တရား သဘောဖြစ်တယ်။အကျိုးရှိဖို့အ ကြောင်းဖြစ်ပေးတဲ့တရားသဘောဖြစ် ပြီးဆင်းရဲခြင်းဖြစ်တဲ့တရားသဘော လည်းဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကအကု သိုလ်ဝိပက်စိတ်အမျိုးမျိုးတွေကိုသိပ် မကျေနပ်ခြင်ဘူး။ဒါကြောင့်ကုသိုလ် စိတ်၊အကုသိုလ်စိတ်နှင့်ဝိပက်စိတ်တွေ ကလွဲပြီးနောက်ထပ်စိတ်အမျိုးအစား တစ်မျိုးရှိသေးတယ်။ဘာလဲဆိုတော့ ကိရိယာစိတ်ဖြစ်တယ်။ကိရိယာစိတ် သည်အကျိုး(ဝိပက်)ဖြစ်ပေါ်ပေးတဲ့အ ကြောင်းမဟုတ်ဘူး။ဒါကြောင့်ကုသိုလ် စိတ်နှင့်အကုသိုလ်စိတ်တွေမဟုတ်ရ ခြင်းဖြစ်တယ်။ဝိပက်စိတ်လည်းမဟုတ် ဘူး။ဘာကြောင့်ကိရိယာစိတ်သည်ကု သိုလ်စိတ်နှင့်အကုသိုလ်စိတ်တွေရဲ့အ ကျိုးတွေမဟုတ်ဘူး။
စိတ်အားလုံးတွေကိုခွဲခြမ်းစိပ်ဖြာလိုက်ရင်မွေး(ဘဝ)ခြင်းစိတ်(၄)မျိုးရှိပြီးတစ် မျိုးမျိုးတွင်ပါဝင်တယ်။ဆိုလိုတာကကု သိုလ်စိတ်၊အကုသိုလ်စိတ်၊ဝိပက်စိတ် နှင့်ကိရိယာစိတ်တို့ဖြစ်ကြတယ။တ ကယ်လို့အသေးစိတ်နဲ့လေ့လာသင်ကြာ းခြင်းမရှိဘူးဆိုရင်ဘယ်အချိန်မှာကု သိုလ်စိတ်၊အကုသိုလ်စိတ်၊ဝိပက်စိတ် နှင့်ကိရိယာစိတ်တွေဖြစ်သလဲဆိုတာ မသိရဘူး။ဥပမာ-ပဋိသန္ဓေစိတ်ဖြစ်တဲ့ အခါဒီဘုံ၊ဒီဘဝမှာဖြစ်ပေါ်တဲ့ပထမဦး ဆုံးစိတ်သည်ဒီအချိန်မှာလူတိုင်းအ သက်ရှင်နေနိုင်ခြင်းသည်ဒီဘုံ၊ဒီဘဝမှာ ပဋိသန္ဓေစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အတွက် ကြောင့်ဒီလူ၊ဒီပုဂ္ဂိုလ်တွေဖြစ်ရခြင်း ဖြစ်တယ်။ပဋိသန္ဓေစိတ်သည်ကုသိုလ် စိတ်နှင့်အကုသိုလ်စိတ်တွေဖြစ်လို့မရ ဘူး။အဲဒီပဋိသန္ဓေစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါ မှာကိုယ်၊နှုတ်၊စိတ်တွေကနေဘယ်ကံ ကိုမှမလုပ်ရသေးဘူး။ပဋိသန္ဓေစိတ် သည်ဝိပက်စိတ်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် ကံတစ်ခုခုကြောင့်ဖြစ်ပေါ်ရတဲ့အ ကြောင်းဖြစ်တယ်။ဘုံ၊ဘဝတစ်ခုစီထဲ မှာဘယ်လောက်ပဲများနေပါစေပြုလုပ် ပြီးသွားတဲ့ကံဖြစ်ခဲ့ရင်ပဋိသန္ဓေစိတ်ကို အကြောင်းဖြစ်ပေးတဲ့ဘယ်ကံမဆို(သို့) ဖြစ်ပေါ်တဲ့ဘယ်ဝိပက်စိတ်မဆိုအဲဒီကံ တွေသည်ပဋိသန္ဓေစိတ်နှင့်ဝိပက်စိတ် တွေရဲ့ကမ္မပစ္စယတွေဖြစ်တယ်။တ ကယ်လို့သုဂတိဘုံဖြစ်တဲ့လူ့ဘုံထဲမှာ မွေးလာရင်ကုသိုလ်ကံရဲ့အကျိုးတွေ ဖြစ်တယ်။သုဂတိဘုံမှာပဋိသန္ဓေဖြစ် တဲ့စိတ်သည်ကုသိုလ်ဝိပက်ဖြစ်တယ်။ တကယ်လို့အပါယ်ဘုံဖြစ်တဲ့ငရဲဘုံ၊ ပြိတ္တာဘုံ၊အသရကယ်ဘုံနှင့်တိရစ္ဆာန် ဘုံတွေမှာမွေးလာရင်အကုသိုလ်ကံတွေ ရဲ့အကျိုးတွေဖြစ်တယ်။အပါယ်ဘုံမှာ ပဋိသန္ဓေဖြစ်တဲ့စိတ်သည်အကုသိုလ်အ ကျိုး(ဝိပက်)တွေဖြစ်တယ်။
စိတ်အားလုံးတွေကိုခွဲခြမ်းစိပ်ဖြာလိုက်ရင်မွေး(ဘဝ)ခြင်းစိတ်(၄)မျိုးရှိပြီးတစ် မျိုးမျိုးတွင်ပါဝင်တယ်။ဆိုလိုတာကကု သိုလ်စိတ်၊အကုသိုလ်စိတ်၊ဝိပက်စိတ် နှင့်ကိရိယာစိတ်တို့ဖြစ်ကြတယ။တ ကယ်လို့အသေးစိတ်နဲ့လေ့လာသင်ကြာ းခြင်းမရှိဘူးဆိုရင်ဘယ်အချိန်မှာကု သိုလ်စိတ်၊အကုသိုလ်စိတ်၊ဝိပက်စိတ် နှင့်ကိရိယာစိတ်တွေဖြစ်သလဲဆိုတာ မသိရဘူး။ဥပမာ-ပဋိသန္ဓေစိတ်ဖြစ်တဲ့ အခါဒီဘုံ၊ဒီဘဝမှာဖြစ်ပေါ်တဲ့ပထမဦး ဆုံးစိတ်သည်ဒီအချိန်မှာလူတိုင်းအ သက်ရှင်နေနိုင်ခြင်းသည်ဒီဘုံ၊ဒီဘဝမှာ ပဋိသန္ဓေစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အတွက် ကြောင့်ဒီလူ၊ဒီပုဂ္ဂိုလ်တွေဖြစ်ရခြင်း ဖြစ်တယ်။ပဋိသန္ဓေစိတ်သည်ကုသိုလ် စိတ်နှင့်အကုသိုလ်စိတ်တွေဖြစ်လို့မရ ဘူး။အဲဒီပဋိသန္ဓေစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါ မှာကိုယ်၊နှုတ်၊စိတ်တွေကနေဘယ်ကံ ကိုမှမလုပ်ရသေးဘူး။ပဋိသန္ဓေစိတ် သည်ဝိပက်စိတ်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် ကံတစ်ခုခုကြောင့်ဖြစ်ပေါ်ရတဲ့အ ကြောင်းဖြစ်တယ်။ဘုံ၊ဘဝတစ်ခုစီထဲ မှာဘယ်လောက်ပဲများနေပါစေပြုလုပ် ပြီးသွားတဲ့ကံဖြစ်ခဲ့ရင်ပဋိသန္ဓေစိတ်ကို အကြောင်းဖြစ်ပေးတဲ့ဘယ်ကံမဆို(သို့) ဖြစ်ပေါ်တဲ့ဘယ်ဝိပက်စိတ်မဆိုအဲဒီကံ တွေသည်ပဋိသန္ဓေစိတ်နှင့်ဝိပက်စိတ် တွေရဲ့ကမ္မပစ္စယတွေဖြစ်တယ်။တ ကယ်လို့သုဂတိဘုံဖြစ်တဲ့လူ့ဘုံထဲမှာ မွေးလာရင်ကုသိုလ်ကံရဲ့အကျိုးတွေ ဖြစ်တယ်။သုဂတိဘုံမှာပဋိသန္ဓေဖြစ် တဲ့စိတ်သည်ကုသိုလ်ဝိပက်ဖြစ်တယ်။ တကယ်လို့အပါယ်ဘုံဖြစ်တဲ့ငရဲဘုံ၊ ပြိတ္တာဘုံ၊အသရကယ်ဘုံနှင့်တိရစ္ဆာန် ဘုံတွေမှာမွေးလာရင်အကုသိုလ်ကံတွေ ရဲ့အကျိုးတွေဖြစ်တယ်။အပါယ်ဘုံမှာ ပဋိသန္ဓေဖြစ်တဲ့စိတ်သည်အကုသိုလ်အ ကျိုး(ဝိပက်)တွေဖြစ်တယ်။
ပဋိသန္ဓေစိတ်ပျက်သွားတဲ့အချိန်မှာ အဲဒီကံသည်ပဋိသန္ဓေစိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့ အတွက်လောက်သာလုပ်ပေးတာမ ဟုတ်ဘူး။အကြောင်းဖြစ်တဲ့ကံအချင်း ချင်းကပဋိသန္ဓေစိတ်ဖြစ်ပေါ်ပေးပြီးအ ကြောင်းကံ(ကမ္မပစ္စယ)ဖြစ်တယ်။ နောက်ထပ်ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အ ကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။ပဋိသန္ဓေစိတ် ကနေဆက်လက်ပြီးဘဝင်စိတ်ကတာ ဝန်ဆက်ယူတယ်။ပဋိသန္ဓေစိတ်ဆိုတာ ကစုတိစိတ်ကနေဆက်လက်ပြီးတာဝန် ယူတဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်။(သို့)အရင်ဘဝရဲ့ နောက်ဆုံးစိတ်ဖြစ်တယ်။အရင်ဘဝရဲ့ စုတိစိတ်ချက်ချင်းပျက်သွားတဲ့အခါမှာ ပြုလုပ်ပြီးတဲ့ကံတစ်ခုကပဋိသန္ဓေစိတ် ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။အ ရင်ဘဝရဲ့စုတိစိတ်ကနေဆက်လက်ပြီး တော့ဒီဘဝမှာပထမဆုံးစိတ်ဖြစ်တယ်။ ပြီးတော့ပျက်သွားတယ်။ဒါကြောင့်အဲ ဒီကံအချင်းချင်းကပဲနောက်ထပ်ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးဘဝင်စိတ်တာဝန်ယူဖို့ အကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။ဆိုလိုတာက စုတိစိတ်ကျတဲ့အထိဆက်လက်ပြီး တော့ဒီလူ၊ဒီပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်တဲ့ဘုံ၊ဘဝရဲ့ တာဝန်တွေကိုလုပ်ဆောင်ပေးတယ်။ ဆိုလိုတာကဒီဘုံ၊ဘဝကနေပြောင်းလဲ ပြီးဒီလူ၊ဒီပုဂ္ဂိုလ်နဲ့ဒီဘဝမှာဖြစ်တဲ့ နောက်ဆုံးသဘောနှင့်စုတိစိတ်မကျ သေးတဲ့ကြားမှာတစ်ခြားကံတွေကဝိ ပက်စိတ်အမျိုးမျိုးတွေကိုဖြစ်ပေါ်စေ ပြီးမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်တွေမှအာ ရုံတွေကိုသိဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေးရ တယ်။
ကုသိုလ်ဆိုသည်မှာကောင်းမြတ်တဲ့တ ရားသဘောဖြစ်ပြီးအပြစ်အန္တရယ်တွေ မဖြစ်ဘူး။ပစ္စည်းဥစ္စာ၊ရွှေ၊ငွေတွေရှိမှ သာကုသိုလ်တွေပြုလုပ်လို့ရတယ်လို့ တစ်ချို့ကနားလည်ကြတယ်။ဒါပေ မယ့်အမျှဝေပေးခြင်း၊ပေးကမ်းခြင်း တွေမေ့နေကြတယ်။ငွေမရှိပေမယ့်ပေး ဝေနိုင်မယ့်ပစ္စည်းတွေရှိရင်တစ်ခြားသူ တွေကိုကူညီဖို့အတွက်ပေးကမ်းစွန့်ကျဲ ကြတယ်။တကယ်လို့မစွန့်ကျဲနိုင်ရင်အဲ ဒီအချိန်မှာကုသိုလ်(သို့)အကုသိုလ်တွေ ဖြစ်သလာ?ကုသိုလ်စိတ်သည်ကောင်း မြတ်တဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်လို့မသိတဲ့သူ သည်အပြစ်မရှိဘူး။နောက်ပြီးငွေမရှိ ရင်ကုသိုလ်တွေပြုလုပ်လို့မရဘူးဆိုပြီး မကောင်းတဲ့စိတ်နဲ့စဉ်းစားမိတယ်။ဒါ ပေမယ့်အမှန်ကတော့ဒါနကုသိုလ်လုပ် ဖို့အတွက်ငွေမရှိပေမယ့်လည်းလုပ်လို့ရ နိုင်တဲ့တစ်ခြားကုသိုလ်တွေအမျိုးမျိုးရှိ တယ်။ဥပမာ-တစ်ခြားသူတွေနဲ့မိတ်ဆွေ ဖြစ်ပြီးသိကြတဲ့အခါနု့ညံ့တဲ့စိတ်ရှိပြီး စိတ်ထဲမှာရှိတဲ့အတိုင်းချိုသာတဲ့စကား တွေနဲ့တစ်ဦးနဲ့တစ်ဦးပေးကမ်းပြီးကူညီ ထောက်ပံ့ကြတယ်။အဲဒီအချိန်မှာကု သိုလ်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ဘယ်အပြစ် တွေ၊အန္တရယ်တွေမှမဖြစ်တဲ့တရားသ ဘောဖြစ်တယ်။မာနတွေရှိနေတဲ့အချိန် မှာတစ်ခြားသူတွေထက်မြင့်တယ်၊သာ တယ်၊ကောင်းတယ်၊တော်တယ်ဆိုပြီး ကိုယ့်ကိုယ်ကိုအထင်ကြီးကြတယ်။ (သို့)နင်၊ငါဖြစ်တယ်ဆိုပြီးခွဲခြားခြင်း တွေရှိလာတယ်။ဒါကြောင့်တစ်ဦးနဲ့ တစ်ဦးမကူညီကြတော့ဘူး၊မပေးကမ်း မဝေမျှကြတော့ဘူး။အဲဒီအချိန်မှာအ ကုသိုလ်စိတ်ဖြစ်ပြီးမကောင်းတဲ့စိတ် တွေဖြစ်လာတယ်။ဒါကြောင့်အပြစ် ဖြစ်တဲ့တရားသဘောတွေဖြစ်တယ်။
တကယ့်ကုသိုလ်ရဲ့လက္ခဏသဘော တွေကိုနားလည်တဲ့အခါမှာကုသိုလ် ကောင်းမှုအမျိုးမျိုးတွေကိုပွားများလို့ ရနိုင်တယ်။ပစ္စည်း၊ဥစ္စာ၊ရွှေ၊ငွေတွေနဲ့ ပေးဖို့မရှိရင်လည်းတစ်ခြားအရာတွေနဲ့ စွန့်ကျဲပေးလို့ရတယ်။တကယ်လို့စွန့်ကျဲ ပေးမယ့်အရာတွေမရှိဘူးဆိုရင်ပစ္စည်း ပေါ်မှာဝန်တိုတဲ့သူဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် စိတ်ငြိမ်သက်မှုတွေရှိပြီးကိလေသာပါး တဲ့အရှင်သောတာပန်တွေဖြစ်ချင်တယ် လို့စဉ်းစားကြတယ်။ဒါပေမယ့်တစ်ခြား သူတွေကိုပစ္စည်းတွေပေးကမ်းစွန့်ကျဲ လို့ရနိုင်မလာ?လူတစ်ဦးတစ်ယောက်စီ တွေသည်စုစောင်းလာတဲ့ကုသိုလ်၊အ ကုသိုလ်တွေကွာခြားကြတယ်။ဒါ ကြောင့်တစ်ဦးစီတွေရဲ့စိတ်တွေသည် ပစ္စည်းဥစ္စာတွေအပေါ်မှာများစွာဝန်တို သေးတဲ့သူဖြစ်တယ်ဆိုတာဝေဖန်သုံး သပ်သင့်တယ်။တစ်ခြားသူတွေအတွက် အကျိုးဖြစ်တဲ့ပစ္စည်းတွေကိုတစ်ခါအ နည်းငယ်ဖြင့်အကျင့်ဖြစ်တဲ့အထိစပြီး စွန့်ကျဲပေးရင်အင်အားတွေရှိလာရတဲ့ အကြောင်းတွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် နင်၊ငါဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့နာမ်တရားနှင့်ရုပ် တရားတွေရဲ့အစွဲတွေမှလွတ်မြောက် နိုင်တယ်။တိုးတက်ပွားများလာတဲ့ပညာ တွေနဲ့အတူရဲရင့်ထက်မြက်လာပြီးဆို ရင်နိဗ္ဗာန်ကိုထိုးထွင်းစွာသိနိုင်တယ်။
ကိလေသာတွေကုန်ချင်ပြီးလို့စဉ်းစား တဲ့သူတွေသည်ကိလေသာတွေဖြစ်ပေါ် တဲ့အချိန်မှာအဲဒီကိလေသာရှိနေသေး တဲ့စိတ်ကိုကျေနပ်နေကြတယ်။ဥပမာ- မာနရှိတဲ့အချိန်မှာမနာလိုဝန်တိုခြင်းဖြစ် ပြီးကိုယ့်ကိုယ်ကိုအထင်ကြီးကြတယ်။ တစ်ဦးတစ်ယောက်ကစွန့်လွတ်ဖို့ပြော လာပြီးတစ်ပါးသူတွေရဲ့ပျော်ရွှင်မှုတွေ ကိုဝမ်းမြောက်ဝမ်းသာသင့်တယ်။(သို့) မေတ္တာတွေရှိသင့်တယ်။မကောင်းတဲ့သူ တွေဖြစ်နေရင်လည်းအဲလိုလူတွေနဲ့ ကောင်းမန်စွာနဲ့ဆက်ဆံလို့ရမလာ? ဆန္ဒရှိတဲ့သူသည်စိတ်ဆိုခြင်း၊အထင် သေးခြင်၊မနာလိုခြင်းတွေနဲ့ကျေနပ်နေ တယ်ဆိုရင်အဲလိုမျိုးလုပ်လို့မရနိုင်ဘူး။ ဒါကြောင့်ကိလေသာတွေစွန့်လွတ်ဖို့ သည်ချက်ချင်းဖြတ်လို့ရနိုင်တဲ့အရာ တွေမဟုတ်ဘူး။ဒါကြောင့်ပညာတွေ တိုးတက်အောင်းတစ်ဖြေးဖြေးစုစောင်း ရတယ်။ကိလေသာတွေကိုငြိမ်းသတ် ချင်တဲ့သူသည်ကုသိုလ်အမျိုးမျိုးတွေ တိုးတက်အောင်ပွားများနတယ်။ဒါန ကုသိုလ်တစ်မျိုးထဲနဲ့ပွားများရတာမ ဟုတ်ဘူး။ပြီးတော့တစ်ခြားအကုသိုလ် တွေကိုဝန်တိုပြီးသိမ်းထားသေးတယ်။ တစ်ချို့ပုဂ္ဂိုလ်တွေကငြိမ်းသတ်ချင် တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့တစ်နေ့ နေ့မှာမငြိမ်သက်ခြင်း၊တုန်လှုပ်ခြောက် ခြားခြင်းနှင့်ဟိုအကြောင်းဒီအကြောင်း စဉ်းစားလည်းစိတ်အလိုမကျဖြစ်ပြီးပူ ပြင်သောကဖြစ်စေတဲ့အကြောင်းတွေပဲ ရှိတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီအ ချိန်မှာစိတ်ဆိုနေတဲ့သူတွေကိုပဲစဉ်းစား နေတယ်။တစ်ခြားသူတွေကိုအကုသိုလ် စိတ်ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ဘက်မှာဝေဖန်သုံး သပ်တဲ့အခါမှာမငြိမ်သက်ခြင်း၊တုန် လှုပ်ခြောက်ခြားခြင်းနှင့်ပူပြင်သောက တွေဖြစ်ရတယ်။တကယ်လို့အဲဒီအချိန် မှာစိတ်မဆိုးဘူးဆိုရင်ပူပြင်သောက တွေမဖြစ်ဘူးဆိုတာမသိကြဘူး။ဒါ ကြောင့်စိတ်ဆိုနေတဲ့အချိန်မှာစိတ်မ ပျော်ရွှင်ခြင်း၊စိတ်ပူခြင်း၊ပူပြင်သောက စိတ်တွေဖြစ်ခြင်းသည်အကုသိုလ်စိတ် တွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်အပြစ်ဖြစ်တဲ့ တရားသဘောတွေဖြစ်တယ်။
တကယ်လို့စိတ်ဆိုးတဲ့အချိန်မှာတစ်ပါး သူတွေကိုမေတ္တာစိတ်၊ဂရုဏာစိတ်၊မုဒိ တာစိတ်၊ဥပေက္ခာစိတ်တွေဖြစ်တဲ့ဘက် မှာအောက်မေ့ပြီးဝေဖန်သုံးသပ်ရင် ချက်ချင်းငြိမ်းသက်နိုင်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့မေတ္တာ၊ဂရုဏာ၊ မုဒိတာ၊ဥပေက္ခာစိတ်ရှိတဲ့အခါမှာကု သိုလ်ဖြစ်ပြီးလောဘ၊ဒေါသ၊မောဟ တွေနဲ့ကင်းဝေးတဲ့အခါမှာငြိမ်သက်ကြ တယ်။ကုသိုလ်စိတ်ဖြစ်တဲ့အချိန်တိုင်း သည်ငြိမ်သက်ကြတယ်။ဒါကြောင့်ကိ လေသာတွေငြိမ်သက်ချင်ရင်ကုသိုလ် အမျိုးမျိုးတွေကိုပွားများရတယ်။ဒါန ကုသိုလ်တစ်မျိုးထဲသာပွားများရမှာမ ဟုတ်ဘူး။
“အကျင့်ဗီဇ”ဆိုတဲ့စကားရဲ့အဓိပ္ပါယ် ကတော့ဖြစ်၊ပျက်ခြင်းတွေဆက်စပ်နေ ခြင်းဖြစ်တယ်။မြင်စိတ်၊ကြားစိတ်၊အနံ့ သိတဲ့စိတ်၊အရသာသိတဲ့စိတ်၊ထိတွေ့ တဲ့အရာတွေကိုသိတဲ့စိတ်တွေသည်ဝိ ပက်စိတ်တွေဖြစ်တယ်။ကုသိုလ်စိတ်နှင့် အကုသိုလ်စိတ်တွေမဟုတ်ကြဘူး။ဒါ ကြောင့်အကျင့်ဗီဇတွေကိုမစုစောင်းမစု စောင်းခြင်းဖြစ်တယ်။မြင်စိတ်၊ကြား စိတ်၊အနံ့၊အရသာ၊ထိတွေ့တဲ့အရာတွေ ကိုသိတဲ့စိတ်တွေသည်အတိတ်ကံရဲ့အ ကျိုးကံတွေဖြစ်တယ်။ဘယ်ကံမဆိုအ ကျိုးပေးမယ့်အချိန်ရောက်ရင်အ ကြောင်းအမျိုးမျိုးနဲ့ပြည့်စုံပြီးဝိပက် စိတ်အမျိုးအစားတွေအမျိုးမျိုးဖြစ် ပေါ်ပြီးတာဝန်တွေအမျိုးမျိုးလုပ် ဆောင်ကြတယ်။ဥပမာ-မြင်တာ၊ကြား တာတွေကအစဖြစ်တယ်။ဝိပက်စိတ် သည်အကျင့်ဗီဇတွေကိုမစုစောင်းဘူး။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ဝိပက်စိတ်တစ်ခ ဏစီဖြစ်ပေါ်ရခြင်းသည်အဲဒီစုစောင်း လာတဲ့ကုသိုလ်ကံ(သို့)အကုသိုလ်ကံ တွေသည်ဖြစ်ပေါ်ပေးရတဲ့အကြောင်း ဖြစ်တယ်။ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက် သွားတဲ့အခါမှာဘယ်ဝိပက်စိတ်မှဖြစ် ပေါ်ဖို့အကြောင်းမဖြစ်တော့ဘူး။
စိတ်ရဲ့အကြောင်း(၂)ဖြစ်တဲ့သင်္ခေတ အက္ခရာတွေကိုနားလည်ဖို့အတွက် လောကီကုသိုလ်စိတ်၊အကုသိုလ်စိတ် နှင့်မဟာကိရိယာစိတ်တို့သည်`စိတ်’ တွေဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ ကိုယ့်ရဲ့အကျင့်ဗီဇတွေကိုစုစောင်းပြီး အဲဒီချဝနဝိထီစိတ်အဖြင့်နဲ့ရနိုင်ပြီးဝိထီ စိတ်ကိုအရင်နားလည်ရမယ်။ဝိထီစိတ်ဆိုတာကဘယ်လိုစိတ်အမျိုးအစားလဲ? ဘယ်အချိန်မှာဖြစ်ပေါ်လဲ?ပြီးတော့ ကိုယ့်ရဲ့အကျင့်ဗီဇကိုစုစောင်းတဲ့စိတ် ဖြစ်တဲ့အချိန်မှာချဝနဝိထီကိုနားလည် ရမယ်။ဒါကြောင့်လောကီကုသိုလ်စိတ်၊ အကုသိုလ်စိတ်တွေဖြစ်ပြီးရဟန္တာအ တွက်ကျတော့မဟာကိရိယာစိတ်ဖြစ် တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ရဟန္တာ ဖြစ်ပေမဲ့ကွာခြားတဲ့ကိုယ်၊နှုတ်၊စိတ် တွေရှိတဲ့ရဟန္တာတွေဖြစ်ပြီးကိုယ့်ရဲ့အ ကျင့်ဗီဇစုစောင်းခြင်းတွေမှာလည်းကွာ ခြားကြတယ်။
ဒါကြောင့်ဝိထီစိတ်ရဲ့အဓိပ္ပါယ်ကိုနား လည်သဘောပေါက်ရမယ်။`ဝိထီ’စိတ် ဆိုတာကပဋိသန္ဓေစိတ်၊ဘဝင်စိတ်နှင့် စုတိစိတ်တွေမဟုတ်တဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်။ ပဋိသန္ဓေစိတ်၊ဘဝင်စိတ်နှင့်စုတိစိတ် တွေမဟုတ်တဲ့ဘယ်စိတ်မဆိုကျန်တဲ့ စိတ်အားလုံးသည်ဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။ တစ်ဘဝမှာပဋိသန္ဓေစိတ်တစ်ခဏ (တစ်ခါ)ပဲဖြစ်ပေါ်တယ်။ဆိုလိုတာက အရင်ဘဝရဲ့စုတိစိတ်ကနေပဋိသန္ဓေ စိတ်ကဆက်လက်ပြီးတာဝန်ယူရတဲ့အ ချိန်ဖြစ်တယ်။ပဋိသန္ဓေစိတ်သည်အချိန် တစ်ခဏသာဖြစ်ပေါ်တယ်။အဲဒီပဋိသန္ဓေစိတ်တာဝန်ယူတဲ့အချိန်မှာမမြင်၊မကြား၊အနံ့မရ၊အရသာမရ၊ဘယ်အရာတွေကိုမှထိတွေ့ခြင်းတွေမသိတော့ဘူး။ဒါ ကြောင့်ပဋိသန္ဓေစိတ်သည်ဝိပက်စိတ် ဖြစ်ပြီးကံရဲ့အကျိုးတွေဖြစ်တယ်။လူ ဘုံထဲမှာမွေးတဲ့ပဋိသန္ဓေစိတ်သည်ကု သိုလ်ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပြီးကုသိုလ်ကံရဲ့ အကျိုးတွေဖြစ်တယ်။ပဋိသန္ဓေစိတ် ပျက်သွားပြီးတဲ့အချိန်မှာကံကပဋိသန္ဓေ စိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့လောက်ပဲအကျိုးပေး တာမဟုတ်ဘူး။ဒါပေမယ့်ဝိပက်စိတ် အမျိုးအစားအချင်းချင်းဖြစ်ပေါ်ဖို့အ ကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။အဲဒီပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ် ရခြင်းရဲ့ဆက်လက်အသက်ရှင်နေနိုင်ဖို့ အတွက်စုတိစိတ်ကျတဲ့အထိဘဝင်စိတ် ကတာဝန်ယူရတယ်။
အဲဒီစုတိမကျသေးတဲ့အချိန်မှာဘဝင် စိတ်ကဖြစ်လိုက်ပျက်လိုက်ဖြစ်ပြီးမ မြင်၊မကြား၊အနံ့မရ၊အရသာမရ၊ထိ တွေတဲ့အရာတွေကိုမသိတဲ့အချိန်နှင့် မစဉ်းစားတဲ့အချိန်တွေမှာအဲဒီလူအ ဖြစ်နဲ့ဆက်လက်ပြီးအသက်ရှင်နေနိုင် ဖို့အတွက်တာဝန်တွေလုပ်စောင်ကြ တယ်။ဒါကြောင့်ပဋိသန္ဓေစိတ်ဖြစ်တဲ့ ဘယ်အချိန်မဆိုဘဝင်စိတ်နှင့်စုတိစိတ် သည်အဲဒီအချိန်မှာဝိထီစိတ်မဟုတ်ဘူး ။အိပ်မောကျနေတဲ့အချိန်မှာမမြင်ဘူး။ မကြားဘူး၊အနံ့မရဘူး၊အရသာမရဘူး၊ ထိတွေ့ခြင်းမရှိဘူး၊မစဉ်းစားမတွေး တောဘူး။ဘဝင်စိတ်သည်အိမ်မက် မက်တဲ့အထိဆက်လက်ပြီးပုံမှန်ဖြစ်၊ ပျက်နေတယ်။(သို့)ဒီလောကမှာနိုးလာ ပြီးတော့မြင်တယ်၊ကြားတယ်၊အနံ့ရ တယ်၊အရသာရတယ်၊အထိတွေ့တွေ ရတယ်။အာရုံတွေအမျိုးမျိုးကိုစဉ်းစား တွေးတောတယ်။ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီး အဲဒီပဋိသန္ဓေစိတ်၊ဘဝင်စိတ်နှင့်စုတိ စိတ်တွေတာဝန်လုပ်ဆောင်တဲ့အချိန် မှာအာရုံအမျိုးမျိုးတွေသည်ဒီလောက ထဲမှာမဖြစ်ပေါ်ဘူး။ဒီလောကသည်လူ့ လောကဖြစ်မယ်ဆိုရင်ဘယ်လိုလက္ခ ဏမျိုးလဲဆိုတာဘယ်လိုမှမသိနိုင်ဘူး။ တကယ်လို့ဒီအချိန်မှာဘယ်သူအိပ်ပျော် နေလဲဆိုတာမသိ၊မမြင်နိုင်ဘူး။ဒီအထဲ မှာဘယ်သူတွေရှိလဲ?ဘာအသံတွေရှိလဲ ?ဘာအနံ့တွေရှိသလဲ?ဘယ်လိုအေးခြင် း၊ပူခြင်းတွေရှိသလဲ?ဒီလောကသည်ပဋိ သန္ဓေစိတ်၊ဘဝင်စိတ်နှင့်စုတိစိတ်တွေနဲ့ မဖြစ်ပေါ်ဘူး။အိပ်မပျော်တဲ့အချိန်မှာဒီ လောကရဲ့အကြောင်းတွေကိုမှတ်သား ထားတယ်။ဒီလောကထဲမှာလူအမျိုးမျို းနှင့်အကြောင်းအမျိုးမျိုးတွေကိုမှတ် သားထားတယ်။ဒါပေမယ့်တကယ်အိပ် မောကျနေတဲ့အချိန်မှာဘဝင်စိတ်ဖြစ် နေတယ်။ဒီလောကအားလုံးထဲမှာဖြစ် ပေါ်တဲ့အာရုံအမျိုးမျိုးတွေနဲ့ရပ်တန့် သွားတယ်။ပြီတော့ကိုယ့်ကိုယ်ကိုဘယ် သူလဲ?ဘယ်မှာနေလဲ?ဘယ်သူတွေနဲ့ ဆွေမျိုးတော်သလဲ?ဘယ်လိုပစ္စည်း၊ ဥစ္စာတွေအာဏာတွေရှိပြီး၊ဘယ် လောက်ပျော်ရွှင်ခဲ့ပြီး၊ဘယ်လောက် ဆင်းရဲဒုက္ခဖြစ်ရသလဲ?ဆိုတာဘာမှမ သိတော့ဘူး။
မြင်နေတဲ့အချိန်မှာဘဝင်စိတ်မဟုတ်ဘူး။မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုမြင် ပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။ဖြစ် ပေါ်ပြီးမြင်တဲ့၊သိတဲ့ဘယ်စိတ်မဆို(သို့) မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှ ဖြစ်ပေါ်ဆဲအရာတွေကိုသာယာပြီးကျေ နပ်တယ်။(သို့)အသံကိုမကျေနပ်ဘူး။ အဲဒီအချိန်မှာဘဝင်စိတ်မဟုတ်ဘူး။အဲဒီအချိန်မှာဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။မျက်စိမှ ဖြစ်ပေါ်ပြီးရုပ်ကိုသိတဲ့စိတ်တိုင်းသည် စက္ခုဒါွရဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။နားမှအသံ ကိုသိပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်တိုင်းသည် သောတဒါွရဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။နှခေါင်း မှအနံ့ကိုသိပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်တိုင်း သည်ဃာနဒါွရဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။လျှာ မှအရသာသိပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်တိုင်း သည်ဇီဝှာဒါွရဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။ကိုယ် ခန္ဓာကိုထိတွေ့တဲ့အာရုံကိုသိပြီးဖြစ်ပေါ် တဲ့စိတ်တိုင်းသည်ကာယဒါွရဝိထီစိတ် ဖြစ်တယ်။စိတ်မှအားရုံကိုသိပြီးဖြစ် ပေါ်တဲ့စိတ်တိုင်းသည်မနောဒါွရဝိထီ စိတ်ဖြစ်တယ်။
တစ်နေ့တာဘဝမှာပုံမှန်နဲ့ဖြစ်၊ပျက် နေတဲ့နာမ်တရားတွေသည်တံခါးပေါက် အမျိုးမျိုးမှအာရုံတွေကိုသိပြီးဝိထီစိတ် နှင့်တစ်လှည့်စီဖြစ်၊ပျက်တဲ့ဘဝင်စိတ် တွေဖြစ်ကြတယ်။ခန္ဓာငါးပါးရှိတဲ့ဘုံ မှာပဋိသန္ဓေတည်တဲ့အခါမှာ(သို့)ရုပ်တ ရားနှင့်နာမ်တရားရှိတဲ့ဘုံမှာကမ္မရုပ်ဖြစ် ဖို့အတွက်ကံကအကြောင်းဖြစ်ပေး တယ်။ဆိုလိုတာကစက္ခုပသာဓာတ်ရုပ် သောတပသာဓာတ်ရုပ်၊ဃာနပသာ ဓာတ်ရုပ်၊ဇီဝှာပသာဓာတ်ရုပ်နှင့်ကာယ ပသာဓာတ်ရုပ်စသည်တို့သည်ဖြစ်၊ ပျက်နေပြီးမျက်စိကမ်း၊နားကမ်းတဲ့ လူမဟုတ်တဲ့သဘောအဖြင့်နဲ့ဆက် လက်ရှင်သန်ကြတယ်။ဒါပေမယ့်တ ကယ်လို့စက္ခုပသာဓာတ်ရုပ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့ ကံကအကြောင်းမဖြစ်ပေးတဲ့အချိန်မှာ အဲဒီပုဂ္ဂိုလ်သည်မျက်စိကမ်းပြီးဘာမှမ မြင်ဘူး။ဒါကြောင့်မျက်စိနှင့်တစ်ခြား စိတ်တွေအချိန်တိုင်းဖြစ်ပေါ်နိုင်ဖို့အ တွက်အဲဒီစိတ်တွေဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အ ကြောင်းတွေကိုမှီခိုအားထားရတယ်။ အဲဒီဝိထီစိတ်မဖြစ်ပေါ်သေးတဲ့အချိန်မှာ ဘဝင်စိတ်သည်ဆက်လက်ပြီးပုံမှန်ဖြစ်၊ ပျက်နေတယ်။
ဘယ်ရုပ်နဲ့ဘယ်ပသာဓာတ်ရုပ်တွေ ဖြစ်ပေါ်ပြီးထိတွေ့တဲ့အခါနှင့်ဘဝင် စိတ်တာဝန်ယူနေတဲ့အချိန်ခဏမှာဝိထီ စိတ်ချက်ချင်းဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။ဒါပေ မယ့်ပသာဓာတ်ရုပ်နှင့်ထိတွေ့ပြီးဖြစ် ပေါ်တဲ့ရုပ်ကိုမှတ်သားပြီးသိဖို့အတွက် အဲဒီအချိန်မှာဘယ်ဘဝင်စိတ်မဆိုထိ တွေ့ပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်ကိုဘဝင်စိတ်လို့ ပညတ်လိုက်ပြီး`အတိတ်ဘဝင်’လို့ခေါ် တယ်။`အတိတ်ဘဝင်’ဆိုတာကအရင့် အရင်ဘဝင်တွေနဲ့တူတဲ့ဘဝင်ဖြစ်တယ် ။ရုပ်ဖြစ်၊ပျက်အရမ်းမြန်ပေမယ့်စိတ် ဖြစ်၊ပျက်တာကပိုပြီးမြန်တယ်။ရုပ်သ ဘောတစ်ခုဖြစ်၊ပျက်ခြင်းသည်စိတ်ရဲ့ ၁၇ကြိမ်ဖြစ်၊ပျက်ခြင်းနဲ့ညီမျှတယ်။ဒါ ကြောင့်အတိတ်ဘဝင်ဆိုတာကရုပ်ဖြစ် ပေါ်ပြီးပသာဓာတ်ရုပ်နှင့်ထိတွေ့တဲ့အ ချိန်မှာအဲဒီပသာဓာတ်ရုပ်ကိုထိတွေ့တဲ့ ရုပ်သည်ဘယ်တော့ပျက်မလဲဆိုတာသိ ဖို့အတွက်ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့ရုပ်တစ်ရုပ်ရဲ့အသက်သည်စိတ် ဖြစ်၊ပျက်ခြင်းရဲ့(၁၇)ကြိမ်လောက်သာ ရှိတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။အတိတ် ဘဝင်ပျက်သွားတဲ့အချိန်မှာဆက်လက် ပြီးဘဝင်စိတ်ဖြစ်ဖို့အတွက်အကြောင်း ဖြစ်ပေးရပြီး`ဘဝင်ခကျလန’ဖြစ်တယ် ။ဒါကြောင့်အတိတ်ဘဝင်ဖြစ်နေရသေး တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ဝိထီစိတ် ဖြစ်ပေါ်ဖို့ဘဝင်ရဲ့အရှိန်ကိုချက်ချင်း တားမြစ်လို့မရဘူး။`ဘဝင်ခကျလန’ ပျက်သွားပြီးတဲ့အချိန်မှာဆက်လက် ဖြစ်ပေါ်တဲ့ဘဝင်စိတ်သည်`ဘဝင်ခုပတ် ချေထ’ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကဘဝင်ရဲ့ အရှိန်တွေကိုဖြတ်တောက်တဲ့ဘဝင်စိတ် ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ဘဝင် အချိန်တွေရဲ့နောက်ဆုံးဘဝင်စိတ်ဖြစ် တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။`ဘဝင်ခု ပတ်ချေထ’ပျက်သွားတဲ့အချိန်မှာဝိထီ စိတ်သည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးမျက်စိ၊နား၊နှာ၊ လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အာရုံ တွေကိုသိနိုင်တယ်။
မျက်စိမှအာရုံကိုသိတဲ့ဝိထီးစိတ်တိုင်းသည်စက္ခုဒါွရဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့မပျက်သွားသေးတဲ့ စက္ခုပသာဓာတ်နဲ့ထိတွေ့ပြီးမျက်စိမှ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာ(သို့)အဆင်း(ရူပါရုံ) ကိုသိတယ်။နားမှအာရုံကိုသိတဲ့ဝိထီ စိတ်တိုင်းသည်သောတဒါွရဝိထီစိတ် ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့မ ပျက်သွားသေးတဲ့သောတပသာဓာတ် နဲ့ထိတွေ့တဲ့အသံ(သဒ္ဒါရုံ)ကိုသိတယ်။ နှခေါင်းမှအာရုံကိုသိတဲ့ဝိထီစိတ်တိုင်း သည်ဃာနဒါွရဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့မပျက်သွားသေးတဲ့ ဃာနပသာဓာတ်နဲ့ထိတွေ့တဲ့အနံ့(ဂန္ဓာ ရုံ)ကိုသိတယ်။လျှာမှအာရုံကိုသိတဲ့ဝိ ထီစိတ်တိုင်းသည်ဇိဝါှဒါွရဝိထီစိတ် ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့မ ပျက်သွားသေးတဲ့ဇိဝါှပသာဓာတ်နဲ့ထိ တွေ့တဲ့အရသာ(ရသာရုံ)ကိုသိတယ်။ ကိုယ်ခန္ဓာမှအာရုံကိုသိတဲ့ဝိထီစိတ်တိုင်း သည်ကာယဒါွရဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့မပျက်သွားသေးတဲ့ ကာယပသာဓာတ်နဲ့ထိတွေ့တဲ့အေး၊ပူ (သို့)ပျော့၊မာ(သို့)တင်း၊လှုပ်ရှားခြင်း (ဖောဌဗ္ဗာရုံ)တွေကိုသိတယ်။အဲဒီမနော ဒါွရဝိထီစိတ်ဖြစ်တဲ့စိတ်မှဝိထီစိတ်တိုင်း သည်အာရုံတွေအားလုံးကိုသိတယ်။ဆိုလိုတာကပဏ်ကြာဒါွရမှသိတဲ့ဝိထီစိတ် ကနေအဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာနှင့်အ ထိအတွေ့တွေကိုသိတယ်။ပြီးတော့ဓမ္မ ာရုံကိုသိတယ်။ဆိုလိုတာကစိတ်တစ်ခု ထဲသာသိနိုင်တဲ့အာရုံဖြစ်တယ်။ဆိုလို တာကမနောဒါွရဖြစ်ပြီးဒါွရတစ်ခုထဲ သာဖြစ်တယ်။
အာရုံအားလုံးကိုခွဲထုတ်လိုက်ရင်(၆) အားရုံရှိတယ်။ဒါကြောင့်(၆)ဒါွရမှစိတ် သိနိုင်တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ရူပါရုံ– >စက္ခုဒါွရနှင့်မနောဒါွရမှစိတ်သိနိုင် တယ်။သဒ္ဒါရုံ–>သောတဒါွရနှင့်မနော ဒါွရမှစိတ်သိနိုင်တယ်။ဂန္ဓာရုံ–>ဃာနဒါွ ရနှင့်မနောဒါွရမှစိတ်သိနိုင်တယ်။ရသာ ရုံ–>ဇိဝါှဒါွရနှင့်မနောဒါွရမှစိတ်သိနိုင် တယ်။ဖောဌဗ္ဗာရုံ–>ကာယဒါွရနှင့်မ နောဒါွရမှစိတ်သိနိုင်တယ်။ဓမ္မာရုံ–> မနောဒါွရမှတစ်ဒါွရသာစိတ်သိနိုင်တယ် ။မနောဒါွရဝိထီစိတ်သည်(၆)အာရုံစလုံ းကိုသိနိုင်တယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီဓမ္မာရုံ သည်မနောဒါွရဝိထီစိတ်တစ်ခုထဲသာ သိနိုင်တယ်။
စိတ်အာရုံသည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးတစ်ခုခုသော တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တယ်။ပြီးတော့ ပျက်သွားတယ်။ဆိုလိုတာကပဋိသန္ဓေ စိတ်သည်ပဋိသန္ဓေတာဝန်ကိုလုပ် ဆောင်ပြီးအရင်ဘဝရဲ့စုတိစိတ်ကနေ တစ်ခဏလောက်သာဆက်လက်ဖြစ် ပေါ်တယ်။ဘဝင်စိတ်အားလုံးဖြစ်တဲ့ အတိတ်ဘဝင်၊ဘဝင်ခကျလန၊ဘဝင်ခု ပတ်ချေထတွေသည်ဘဝင်တာဝန်တွေ လုပ်ဆောင်ပြီးအဲဒီဘုံဘဝရဲ့ရှင်သန်ဖို့ အတွက်ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်နေတယ်။ ဘဝင်ခုပတ်ချေထပျက်သွားတဲ့အခါမှာ အဲဒီဘဝင်ခုပတ်ချေထကနေဖြစ်ပေါ်တဲ့ ပထမဝိထီစိတ်သည်`အာဝချန’တာဝန် ကိုလုပ်ဆောင်တယ်။အက္ခရာအရနဲ့ပြန် ရမယ်ဆိုရင်တံခါးပေါက်(ဒါွရ)မှာဖြစ် ပေါ်တဲ့အာရုံတွေကိုအောက်မေ့တယ်။ ဆိုလိုတာကဒါွရကိုထိတွေ့တဲ့အာရုံကို သိခြင်းသည်`အာဝချန’လို့ခေါ်တယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အကျင့်ဗီဇကနေ ဆွဲထုတ်လိုက်ခြင်းကြောင့်ဖြစ်တယ်။ ဆက်လက်ပြီးဖြစ်၊ပျက်ခြင်းသည်ဘ ဝင်ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကဒါွရကိုထိ တွေ့တဲ့အာရုံဆီသို့ရောက်စေတယ်။ တကယ်လို့မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ် တွေသည်ပဏ်ကျဒါွရမှာဖြစ်မယ်ဆိုရင် `ပဏ်ကျဒါွရလာဝချနစိတ်’ဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့်စိတ်အမျိုးအစားတစ်မျိုးအ ဖြစ်နဲ့ဖြစ်ပေါ်ပြီး`အာဝချန’တာဝန်ကို လုပ်ဆောင်တယ်။ငါးဒါွရမှာရှိတဲ့ဘယ် ဒါွရတစ်ခုခုမဆိုထိတွေ့တဲ့အာရုံကို အောက်မေ့တယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီအချိန် မှာစိတ်မမြင်သေးဘူး။မကြားသေးဘူး၊ အနံ့မရသေးဘူး၊အရသာမရသေးဘူး။ ကိုယ်ခန္ဓာမှထိတွေ့တဲ့အရာတွေကိုမသိ သေးဘူး။
တကယ်လို့မနောဒါွရမှဖြစ်မယ်ဆိုရင် စက္ခာပသာဓာတ်၊သောတပသာဓာတ်၊ ဃာနပသာဓာတ်၊ဇိဝါှပသာဓာတ်၊ကာ ယပသာဓာတ်မှမဟုတ်တဲ့စိတ်တွေဖြစ် တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့မနောဒါွရ လာဝချနစိတ်သည်စိတ်ရဲ့နောက်တစ် စိတ်ဖြစ်တယ်။(ပဏ်ကျဒါွရလာဝချန) စိတ်မဟုတ်ဘူး။ဒါကြောင့်ဖြစ်ပေါ်ပြီး အာဝချနတာဝန်ကိုမနောဒါွရတစ်ဒါွရ ကိုသာအာဝချနကတာဝန်ယူလုပ် ဆောင်တယ်။ဥပမာ-အရသာဖြစ်ပေါ် ပြီးဇိဝါှပသာဓာတ်နဲ့ထိတွေ့တဲ့အခါနှင့် ဘဝင်နဲ့ထိတွေ့တဲ့အခါသည်အတိတ် ဘဝင်ပျက်သွားပြီး`ဘဝင်ခကျလန’က ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်တယ်။ပြီးတော့ပြန် ပျက်သွားတယ်။ဘဝင်ခုပချေထက လည်းဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွား တယ်။ပြီးတော့ပန်ကျဒါွရလာဝချနစိတ် တွေဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ပြီးအောက်မေ့တယ်။ဆိုလိုတာကဇိဝါှဒါွရကိုထိတွေ့ တဲ့အာရုံကိုသိတယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီအရ သာကိုမရသေးဘူး။ဥပမာ-တံခါးဝမှ ဧည့်သည်လာတာကိုသိတဲ့အချိန်နဲ့တူ တယ်။ဒါပေမယ့်ဧည့်သည်ကိုတော့မ မြင်ရသေးဘူး။ဒါကြောင့်ဧည့်သယ် လာရုံသာသိပြီးဘယ်သူလဲဆိုမသိ သေးဘူး။လူတိုင်းမှာဧည့်သည်တွေ သွားလာကြရတယ်။ဧည့်သည်ကိုသတိ ရတဲ့အချိန်မှာလူကိုသတိရတာနဲ့တူ တယ်။ဒါပေမယ့်တကယ်တမ်းကျတော့ ဧည့်သည်ဆိုတာမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ ကိုယ်၊စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အာရုံအမျိုး မျိုးတွေကိုဆိုလိုတယ်။
မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုမြင် တဲ့အခါမှာမျက်စိမှမြင်တဲ့အရာသည် ဧည့်သည်ဖြစ်တယ်။အသံကိုကြားတဲ့အ ခါမှာအသံသည်ဧည့်သည်ဖြစ်တယ်။အသံကိုမကြားရတဲ့အခါမှာအသံမဖြစ် ပေါ်သေးဘူး။ဒါကြောင့်နားမှဧည့်သည် တွေမလာသေးဘူး။အရသာဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာအရသာသည်လျှာမှဖြစ်ပေါ်တဲ့ ဧည့်သည်ဖြစ်တယ်။တစ်ခဏလေးနဲ့ သာဖြစ်ပေါ်ပြီးပြန်ပျက်သွားတယ်။အာ ရုံဖြစ်ပေါ်တဲ့ဘယ်ဒါွရမဆိုအဲဒီအချိန်မှာ အဲဒီအာရုံသည်အဲဒီဒါွရရဲ့ဧည့်သည် ဖြစ်တယ်။တကယ့်တစ်ခဏလေးနဲ့သာ ဖြစ်ပြီးပျက်သွားတယ်။အချိန်အရမ်း တိုတယ်။ပြီးတော့အားလုံးပျက်သွား ပြီးတစ်သံသရာထဲမှာဘယ်တော့မှ ပြန်မလာတော့ဘူး။တစ်ချို့လူကြီးတွေ ပြင်းတယ်လို့ခံစားရတယ်။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့အသက်ကြီးတဲ့သူမဟုတ် သေးတဲ့အခါကလူတွေနဲ့များစွာကြုံ တွေ့ကြရတယ်။ဆွေမျိုးအသိုင်းအ ဝိုင်းတွေနဲ့ပျော်ရွှင်ပြီးမေ့မျောကြတယ် ။ဒါပေမယ့်အသက်ကြီးသွားတဲ့အခါမှာ လူကြီးတွေရဲ့စိတ်ထဲမှာဧည့်သည်တွေ လျှော့နည်းလာတယ်။အသက်ကြီးလာ တဲ့သူတွေကိုဘာအကြိုက်ဆုံးလဲလို့မေး ကြည့်ရင်တစ်ချို့ကလူတွေအလယ် လာတာကိုကြိုက်ပြီးစကားပြောဆိုခြင်းတွေကြိုက်နှစ်သက်ကြတယ်။ဒါပေ မယ့်အမှန်တကယ်တမ်းကျတော့လူ တိုင်းသည်မြင်လိုက်တဲ့အချိန်တိုင်းမှာ ဧည့်သည်ရှိတယ်။ကြားလိုက်တဲ့၊အနံ့ရတဲ့၊အရသာသိတဲ့၊ထိတွေ့ခြင်းကိုသိတဲ့ အချိန်တိုင်းတွေမှာဧည့်သည်ရှိကြတယ် ။ဒါကြောင့်အဲဒါတရား(ဓမ္မာတာ)အ တိုင်းဖြစ်တယ်။ဧည့်သည်လာတာနဲ့ လောဘစိတ်တွေဖြစ်ပေါ်လာပြီးမျက်စိ၊ နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်တွေမှဖြစ်ပေါ်ဆဲဖြစ် တဲ့အရာတွေကိုသာယာပြီးကျေနပ်ကြ တယ်။
ဧည့်သည်တွေအမျိုးအစားအမျိုးမျိုး ရှိကြတယ်။တကယ်လို့သူခိုး၊ဓာပြဧည့် သည်ဖြစ်နေရင်ဘယ်သူမှမလိုချင်ကြဘူး။ဒါပေမယ့်ဆွေမျိုးအသိုင်းအဝိုင်း ဖြစ်နေရင်ဘယ်တော့လာမလဲဆိုတာ စောင့်မျှော်နေကြတယ်။ဒါပေမယ့်တ ကယ်တမ်းကျတော့မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ ၊ကိုယ်တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အာရုံအမျိုးမျိုး တွေသည်ရုပ်တရားသာဖြစ်ပြီးဘယ်သူ တွေနဲ့မှမကောင်းတဲ့စေတနာတွေမရှိဘူ း။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ရုပ်တရား သည်သိတဲ့သဘောမဟုတ်ဘူး။ဒါ ကြောင့်သူခိုး၊ဓာပြဖြစ်မယ့်ဧည့်သည် (သို့)ဆွေမျိုးဖြစ်မယ့်ဧည့်သည်တွေ သည်ဘယ်လောက်နဲ့ဖြစ်ပေါ်ပြီးဘယ် အာရုံတွေရဲ့အချိန်တွေထဲမှာသာယာ ပြီးတော့ကျေနပ်စွာနဲ့အဲဒီအာရုံတွေကို ငြိတွယ်ကြတယ်။သူခိုး၊ဓာပြတွေက လည်းအဲဒီထဲမှာနေထိုင်ကြတယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့သာယာခြင်း၊ကျေ နပ်ခြင်းနှင့်ငြိတွယ်ခြင်းတွေသည်အကု သိုလ်တရားတွေဖြစ်တယ်။အကုသိုလ် တရားတွေသည်ဘယ်သူတွေနဲ့မှမိတ် ဆွေမဖြစ်ဘူး။ကုသိုလ်တရားကတော့ ကူညီစောင့်ရှောက်ပေးတဲ့ရင်းနှီးတဲ့မိတ် ဆွေဖြစ်ပြီးဘယ်အချိန်မဆိုလိုအပ်ရင် ဖေးမကူညီပေးတာနဲ့တူတယ်။ဒါ ကြောင့်ကွာခြားတဲ့စိတ်ရဲ့လက္ခဏသ ဘောတွေကိုသိရမယ်။ဆိုလိုတာကအ ကုသိုလ်စိတ်သည်အပြစ်ဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်အကုသိုလ်သည်သူခိုး၊ဓာပြဖြစ် ပြီးမိတ်ဆွေတွေမဟုတ်ဘူး။
သူခိုး၊ဓာပြတွေကိုသတိရတဲ့အခါမှာ ကြောက်ကြပြီးဧည့်သည်တွေမဖြစ်စေ ချင်ဘူး။ဒါပေမယ့်သူခိုး၊ဓာပြဆိုတာက နောက်ဖြစ်လာမယ့်သူခိုး၊ဓာပြဖြစ်တဲ့ ဧည့်သည်ရှိလာဖို့အတွက်အကြောင်း ဖြစ်ပေးတဲ့အကုသိုလ်စိတ်တွေဖြစ် တယ်။ကုသိုလ်စိတ်ကျတော့မိတ် ကောင်းဆွေကောင်းနဲ့နှိုင်းယှဉ်ထားပြီး နောက်ဖြစ်လာမယ့်ဆွေမျိုးအသိုင်းအ ဝိုင်းတွေရောက်လာစေတဲ့အကြောင်း တွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ရုပ်တရား သည်အကြောင်းမဟုတ်ဘူး။
ရုပ်တရားသည်သိတဲ့သဘောမဟုတ် ဘူး။ဒါကြောင့်ဘယ်လိုစေတနာတွေမှ မရှိဘူး။ဖြစ်ပေါ်တဲ့အသံသည်သိတဲ့သ ဘောမဟုတ်ဘူး။ဘယ်သူ့ကိုမှလည်း (သို့)မကြားစေချင်ဘူးဆိုတဲ့သဘောမ ရှိဘူး။ဒီလူကိုကြားစေချင်ပြီး၊ဟိုလူကို မကြာစေချင်ဘူးဆိုပြီးချစ်တဲ့သူ၊မုန်းတဲ့ သူတွေကိုမရွေးဘူး။အသံသည်အဲဒီအ သံကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အကြောင်းအရဖြစ် ပေါ်တဲ့ရုပ်တရားဖြစ်တယ်။ပြီးတော့ ဘယ်သူ့ရဲ့သောတပသာဓာတ်သည် ဘယ်အသံနဲ့ထိတွေ့မလဲဆိုတာအ ကြောင်းအကျိုးပေါ်မှာမူတည်တယ်။ တစ်ချို့လူတွေအိပ်မောကျသွားတဲ့အ ခါမှာမိုးကြိုးပစ်သံ၊မိုးချုန်းသံ၊ကြောက် ရမယ့်အသံတွေမကြားရဘူး။အဲဒီမိုး ကြိုးပစ်သံသည်အဲဒီလူတွေရဲ့ဧည့် သည်မဟုတ်ဘူး။ဒါပေမယ့်အဲဒီအသံနဲ့ ထိတွေ့တဲ့သောတပသာဓာတ်ကိုဖြစ် စေတဲ့အကြောင်းကိုစုစောင်းတဲ့သူတွေ ရဲ့ဧည့်သည်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ဖြစ် ပေါ်တဲ့ဘယ်အာရုံတွေမဆိုမျက်စိ၊နား၊ နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်တွေမှဘယ်သူတွေရဲ့ဧည့် သည်ဖြစ်တယ်ဆိုတာအကြောင်းအရ ဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ဆိုလိုတာကအဲဒီလူ တွေစုစောင်းလာတဲ့ကံသည်အဲဒီအာ ရုံကိုသိပြီးဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အ ကြောင်းဖြစ်ပေးရတယ်။
အဲဒီမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်မှဖြစ်ပေါ် တဲ့ဧည့်သည်တွေသည်ရုပ်တွေဖြစ်သည် အသံ၊အနံ့၊အရသာနှင့်အထိအတွေ့ တွေသည်တစ်ခဏနဲ့ဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက် သွားတယ်။ဘယ်တော့မှလည်းပြန်မ လာတော့ဘူး။ဒါကြောင့်လူ၊ပုဂ္ဂိုလ်၊ သတ္တဝါနှင့်ပစ္စည်း၊ဥစ္စာတွေဟုတ်ရဲ့လာ ?ပြီးတော့တစ်နေ့တာဘဝမှာဘယ်နေ ရာကဧည့်သည်တွေလာမလဲ?ပြီတော့ ဘယ်အချိန်မာလာမလဲ?ဆိုတာဘယ်သူ မှမသိနိုင်ဘူး။မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ် ၊စိတ်တွေမှအာရုံကိုသိတဲ့အချိန်မှာအဲဒီ အချိန်သည်ဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။ပန်ကျ ဒါွရလာဝချနစိတ်သည်`ဝိထီပတီပါထ က’ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကဘဝင်ခုပတ် ချေထကနေဖြစ်ပေါ်တဲ့ပထမဆုံးဝိထီ စိတ်ဖြစ်ပြီးအာဝချနရဲ့တာဝန်ကိုလုပ် ဆောင်တယ်။(၅)ဒါွရထဲမှာဘယ်ဒါွရ တစ်ခုခုကိုမဆိုထိတွေ့တဲ့အာရုံတစ်ခု ကိုသိရုံနဲ့မြင်တဲ့တာဝန်ကိုလုပ်တဲ့စိတ် မဟုတ်ဘူး။တစ်ခြားဝိထီစိတ်တွေသည် မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်တွေမှဖြစ် ပေါ်လို့မရဘူး။တကယ်လို့ပန်ကျဒါွရ လာဝခနစိတ်သည်မဖြစ်ပေါ်ပဲအရင် ပျက်သွားတယ်။ဒါကြောင့်ပန်ကျဒါွရ လာဝချနစိတ်သည်(၅)ဒါွရထဲမှာဘယ် ဒါွရတစ်ခုခုမဆိုဖြစ်ပေါ်တဲ့ပထမဆုံးဝိ ထီစိတ်ဖြစ်တယ်။ဒီစိတ်တစ်လုံးသည် ဒီ(၅)ဒါွရရဲ့တာဝန်ကိုလုပ်နိုင်တဲ့အခါမှာ ပန်ကျဒါွရလာဝချနစိတ်လို့ခေါ်တယ်။ တကယ်လို့တစ်ဒါွရစီခွဲလိုက်ရင်စက္ခုဒါွ ရမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်မှာစက္ခုဒါွရလာဝ ချနဖြစ်တယ်။နားမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်မှာ သောတဒါွရလာဝချနဖြစ်တယ်။နှခေါင် းမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်မှာဃာနဒါွရလာဝချ နဖြစ်တယ်။လျှာမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်မှာ ဇိဝါှဒါွရလာဝချနဖြစ်တယ်။ကိုယ်မှဖြစ် ပေါ်တဲ့အချိန်မှာကာယဒါွရလာဝချန ဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်ဒီစိတ်တစ်လုံး သည်(၅)ဒါွရမှာရှိတဲ့`အာဝချန’တာ ဝန်ကိုလုပ်နိုင်တဲ့အခါမှာပန်ကျဒါွရလာ ဝချနစိတ်လို့စုပေါင်းပြီးခေါ်တယ်။
အဲဒီစိတ်မှအာရုံကိုသိပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝိထီ စိတ်အတွက်ကျတော့ဝိထီစိတ်ရဲ့အရင် ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကကုသိုလ်စိတ်(သို့)အကုသိုလ်စိတ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။အ ကြောင်းတွေအမျိုးမျိုးကိုအောက်မေ့ တဲ့အခါမှာအာဝချနစိတ်အရင်ဖြစ်ပေါ် ပြီးရှိရမယ်။အာဝချနရဲ့တာဝန်ကိုလုပ် ဆောင်တဲ့စိတ်ဆိုတာကအဲဒီစိတ်မှထိ တွေ့တဲ့အာရုံကိုသိရတယ်။ဒါကြောင့် မနောဒါွရလာဝချနစိတ်သည်မနောဒါွရ မှဖြစ်ပေါ်တဲ့ပထမဆုံးဝိထီစိတ်ဖြစ် တယ်။တကယ်လို့မနောဒါွရလာဝချန စိတ်မဖြစ်ပေါ်ရင်ဝိထီစိတ်အမျိုးမျိုး တွေလည်းစိတ်မှအာရုံကိုသိပြီးမနောဒါွ ရမှဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။မနောဒါွရလာဝ ချနစိတ်သည်ပန်ကျဒါွရလာဝချနစိတ် မဟုတ်ဘူး။စိတ်တစ်ခုစီရဲ့အမျိုးအစား တစ်မျိုးစီဖြစ်တယ်။ပန်ကျဒါွရလာဝချ နစိတ်သည်(၅)ဒါွရသာဖြစ်ပေါ်လို့ရ တယ်။မနောဒါွရမှာဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။ မနောဒါွရလာဝချနစိတ်သည်အာဝချန တာဝန်ကိုမနောဒါွရမှတစ်ဒါွရသာလုပ် လို့ရတယ်။
ဒါကြောင့်(၆)ဒါွရမှအာဝချနတာဝန်ကို လုပ်တဲ့ဝိထီစိတ်(၂)မျိုးရှိတယ်။ဆိုလို တာကပန်ကျဒါွရလာဝချနစိတ်တစ် မျိုးသည်(၅)ဒါွရမှအာဝချနတာဝန်ကို လုပ်တယ်။မနောဒါွရလာဝချနစိတ်(၁) မျိုးသည်မနောဒါွရမှတစ်ဒါွရကိုသာ အာဝချနတာဝန်ကိုလုပ်တယ်။အခုချိန် မှာပန်ကျဒါွရလာဝချနစိတ်ရှိလာ?ရှိ တယ်။တကယ်လို့ပန်ကျဒါွရလာဝချန စိတ်မရှိရင်မမြင်ရဘူး။မကြားရဘူး။ အနံ့မရဘူး။အရသာမသိဘူး။ကိုယ်မှ ထိတွေ့တဲ့အရာတွေကိုမသိဘူး။အခု ချိန်မှာမနောဒါွရလာဝချနစိတ်ရှိလာ? ရှိတယ်။ပန်ကျဒါွရမှဘယ်ဒါွရတစ်ဒါွရ မဆိုဝိထီစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်မှာအာရုံ ကိုသိပြီးပျက်သွားတယ်။ဘဝင်စိတ်က ကြားမှာဖြစ်လိုက်ပျက်လိုက်နဲ့များစွာ ဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ပြီတော့မနောဒါွရဝိထီ စိတ်ကလည်းအဲဒီအာရုံကိုသိပြီးနောက် စိတ်မှထပ်ပြီးဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်တယ်။ ဆိုလိုတာကစိတ်(ဘဝင်ခုပချေထစိတ်) ကိုမှီခိုပြီးအာရုံကိုသိတဲ့စိတ်နဲ့အတူပန် ကျဒါွရမှအဲဒီပျက်သွားတဲ့အာရုံကိုသိ ပြီးထပ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့မနောဒါွရဖြစ်တယ်။
အဲဒီဒါွရမှဘယ်ဒါွရတစ်ခုခုမဆိုအိပ် မောကျပြီးအာရုံမသိတဲ့အချိန်မှာပန်ကျ ဒါွရလာဝချနစိတ်ရှိလာ?မရှိဘူး။မနော ဒါွရလာဝချနစိတ်ရောရှိလာ?မရှိဘူး။ဒါွ ရမှဘယ်ဒါွရတစ်ခုခုမဆိုအိပ်မပျော်ပဲနဲ့ အာရုံကိုမသိတဲ့အချိန်မှာပန်ကျဒါွရလာ ဝကျနစိတ်ရှိလာ?မရှိဘူး။မနောဒါွရ လာဝကျနရောရှိလာ?မရှိဘူး။အဲဒါဆို ရင်အဲဒီအချိန်မှာဘာစိတ်ဖြစ်သလဲ?ပန် ကျဒါွရမှအာရုံကိုသိတဲ့ဝိထီစိတ်နှင့်မ နောဒါွရမှအာရုံကိုသိတဲ့ဝိထီစိတ်တွေ သည်ကြားမှာဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝိထီစိတ်တွေ ဖြစ်တယ်။
“ပန်ကျဒါွရမှဝိထီစိတ်(၇)စိတ်အဆင့် လိုက်ရှိကြပုံ” နံပါတ်၁၊ဖြစ်တဲ့ဝိထီစိတ်သည်ပန်ကျဒါွ ရလာဝချနစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာအာ ဝချနတာဝန်ကိုလုပ်ပြီးပျက်သွားတယ်။ နံပါတ်၂၊ဝိထီစိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်း ဖြစ်ပေးတယ်။ဆိုလိုတာကမျက်စိမှဖြစ် မယ်ဆိုရင်စက္ခုဝိညာဉ်ဖြစ်ပေါ်ပြီး`ထစ န’
တာဝန်ကိုလုပ်တယ်။ ဆိုလိုတာကတစ်ခဏမြင်ပြီးပျက်သွားတယ်။နားမှဖြစ်မယ်ဆိုရင်သောတဝိညာဉ်ဖြစ်ပေါ်ပြီး `စဝဏ’တာဝန်ကိုလုပ်တယ်။ဆိုလိုတာ ကတစ်ခဏကြားပြီးပျက်သွားတယ်။ နှခေါင်းဖြစ်မယ်ဆိုရင်ဃာနဝိညာဉ်ဖြစ် ပေါ်ပြီး`ခါယဏတာဝန်ကိုလုပ်တယ်။ဆိုလိုတာကတစ်ခဏသာအနံ့ရပြီးပျက် သွားတယ်။လျှာမှဖြစ်မယ်ဆိုရင်ဇိဝါှဝိညာဉ်ဖြစ်ပေါ်ပြီး`စာယဏ’တာဝန်ကို လုပ်တယ်။ကိုယ်မှဖြစ်မယ်ဆိုရင်ကာယ ဝိညာဉ်ဖြစ်ပေါ်ပြီး`ဖွတ်စဏ’တာဝန်ကို လုပ်တယ်။ဆိုလိုတာကကိုယ်မှထိတွေ့ တဲ့အာရုံကိုသိပြီးပျက်သွားတယ်။ပန် ကျဒါွရလာဝချနစိတ်ပျက်သွားတဲ့အခါမှာဒီစိတ်(၁၀)စိတ်ကလွဲပြီးတစ်ခြား စိတ်တွေဆက်ဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။(ပန်ကျဝိညာဉ်၅ဒါွရမှတစ်ဒါွရစီ၂လုံး၅×၂ ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကကုသိုလ်ဝိပက်၁+အကုသိုလ်ဝိပက်၁တို့ဖြစ်ကြတယ်။)
ဝို့ထဖနစိတ်ပျက်သွားပြီးတဲ့အခါမှာဝိထီစိတ်နံပါတ်(၆)ဖြစ်ပြီးလောကီကု သိုလ်စိတ်(သို့)အကုသိုလ်စိတ်(သို့)မ ဟာကိရိယာစိတ်ရဲ့ဘယ်အမျိုးအစား တစ်မျိုးမျိုးမဆိုဖြစ်ပေါ်ပြီးချဝနတာဝန် ကို(၇)ကြိမ်လုပ်တယ်။ဒါကြောင့်အ ကျင့်စာရိတ္တတွေကိုစုစောင်းတယ်။အ ချက်အလက်အရစကားလုံးထဲမှာဒီ `စိတ္တံ’သည်လောကီကုသိုလ်စိတ်အကု သိုလ်စိတ်နှင့်မဟာကိရိယာစိတ်တွေ သည်`စိတ်’လို့ခေါ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲ ဆိုတော့ကိုယ့်ရဲ့အကျင့်စာရိတ္တကိုစု စောင်းပြီးချဝနဝိထီအဖြစ်နဲ့ရနိုင်တယ်။
ပန်ကျဒါွရလာဝချနစိတ်သည်ဝထီ စိတ်ရဲ့နံပါတ်(၁)ဖြစ်တယ်။စက္ခုဝိ ညာဉ်(သို့)သောတဝိညာဉ်၊ဃာနဝိညာဉ် ၊ဇိဝါှဝိညာဉ်(သို့)ကာယဝိညာဉ်တွေ သည်ဝိထီစိတ်နံပါတ်(၂)ဖြစ်တယ်။ ဘယ်စိတ်တစ်စိတ်စိတ်မဆိုဒီထဝိပန် ကျဝိညာဉ်(၁၀)စိတ်ပျက်သွားတဲ့အခါ မှာဝိထီစိတ်နံပါတ်(၃)ဖြစ်တဲ့ဆန်ပတီချ နစိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးဆန်ပတီချနတာဝန်ကို လုပ်တယ်။ဆိုလိုတာကပန်ကျဝိညာဉ် ကနေဆက်ပြီးအဲဒီအာရုံကိုလက်ခံ တယ်။ဆန်ပတီချနပျက်သွားပြီးတဲ့အခါ မှာဝိထီစိတ်နံပါတ်(၄)ဖြစ်တဲ့ဆန်တီလန စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးဆန်တီလနတာဝန်ကို လုပ်တယ်။ဆိုလိုတာကအဲဒီအာရုံကို တစ်ခဏနဲ့ဝေဖန်သုံးသပ်ပြီးပျက်သွား တယ်။ဝိထီစိတ်နံပါတ်(၅)ဆိုတာကဝို့ ထဖနစိတ်သည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးချဝနပတီပါ ထကာရဲ့ကန့်သတ်ချက်တာဝန်ကိုလုပ် တယ်။ပြီးတော့ဖြစ်ပေါ်တဲ့မနောဒါွရ လာဝချနစိတ်သည်ပန်ကျဒါွရမှဝို့ထဖန တာဝန်ကိုလုပ်တယ်။ဆိုလိုတာကလော ကီကုသိုလ်စိတ်(သို့)အကုသိုလ်စိတ်(သို့)မဟာကိရိယာစိတ်တွေဆက်ဖြစ်ပေါ်ဖို့ လမ်းပြပေးတယ်။
ဝိထီစိတ်ရဲ့အဆင့်လိုက်ဖြစ်ပေါ်ခြင်း ဖြစ်တဲ့အဲဒီမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊ စိတ်တွေမှအာရုံကိုသိတဲ့စိတ်တစ်ခဏစီ တွေသည်နိယာမစိတ်တွေဖြစ်ပြီးအ ကြောင်းအရဖြစ်ရတယ်။ဘယ်သူတစ် ဦးတစ်ယောက်ရဲ့စိတ်အလိုဆန္ဒအတိုင် းဖြစ်လို့မရဘူး။နံပါတ်(၁)ဝိထီစိတ် သည်အကြောင်းအရဖြစ်ရပြီးပန်ကျဒါွ ရလာဝကျနစိတ်တစ်ခဏဖြစ်ပေါ်ပြီး ပျက်သွားတယ်။နံပါတ်(၂)ဝိထီစိတ် သည်အကြောင်းအရဖြစ်ရပြီးပန်ကျ ဝိညာဉ်စိတ်တစ်ခဏဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက် သွားတယ်။နံပါတ်(၃)ဝိထီစိတ်သည် အကြောင်းအရဖြစ်ရပြီးဆန်ပတီချန စိတ်တစ်ခဏဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွား တယ်။နံပါတ်(၄)ဝိထီစိတ်သည်အ ကြောင်းအရဖြစ်ရပြီးဆန်တီလနစိတ် တစ်ခဏဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွားတယ်။နံ ပါတ်(၅)ဝိထီစိတ်သည်အကြောင်းအရ ဖြစ်ရပြီးဝို့ထဖနစိတ်တစ်ခဏဖြစ်ပေါ် ပြီးပျက်သွားတယ်။နံပါတ်(၆)ဝိထီစိတ် သည်လောကီကုသိုလ်စိတ်(သို့)အကု သိုလ်စိတ်(သို့)မဟာကိရိယာစိတ်တွေ သည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးချဝနတာဝန်(၇)ကြိမ် လုပ်တယ်။ကိုယ့်ရဲ့အကျင့်စာရိတ္တကိုစု စောင်းပြီးချဝနဝိထီအဖြစ်နဲ့အကြောင်း အရဖြစ်ရတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ (၇)ကြိမ်အထိထပ်ခါ၊ထပ်ခါဖြစ်၊ပျက် နေတဲ့ဝိထီစိတ်တွေဖြစ်တယ်။
အဲဒီရဟန္တာမဟုတ်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေရဲ့ချ ဝနတာဝန်ကိုလုပ်တဲ့စိတ်သည်ကုသိုလ် စိတ်(သို့)အကုသိုလ်စိတ်တွေဖြစ်တယ်။ ဒါပေမယ့်ရဟန္တာဖြစ်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေကျ တော့ကိလေသာအားလုံးကိုငြိမ်းသတ် နိုင်ပြီးဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ကုသိုလ် စိတ်နှင့်အကုသိုလ်စိတ်တွေမရှိတော့ဘူ း။ဒါကြောင့်မဟာကိရိယာစိတ်သည်ချ ဝနတာဝန်ကိုလုပ်ရတယ်။ရဟန္တာတွေ ကုသိုလ်စိတ်နှင့်အကုသိုလ်စိတ်တွေမရှိ တဲ့အခါမှာဝိပက်စိတ်နှင့်ကိရိယာစိတ် တွေသာရှိတယ်။ကိရိယာစိတ်သည်အ မျိုးအစားတွေအမျိုးမျိုးရှိကြတယ်။ ဘယ်ကာလမဆိုမြင်ခြင်း၊ကြားခြင်း၊ အနံ့ရခြင်း၊အရသာသိခြင်း၊ဖောဌဗ္ဗာရုံ ကိုသိခြင်းနှင့်စဉ်းစားတွေတောတဲ့ ရဟန္တာတွေရဲ့ချဝနဝိထီသည်မဟာကိရိ ယာစိတ်ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကအဆင်း ၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊ထိတွေ့စရာဖြစ် တဲ့အာရုံကိုသိတဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်။
အဲဒီစိတ်ရဲ့အကြောင်းတွေကိုနာကြားတဲ့အချိန်(သို့)လေ့လာသင်ကြားနေတဲ့ အချိန်မှာဖြစ်ပေါ်နေတဲ့တရားသဘော တွေကိုသတိပဌာန်းနဲ့အောက်မေ့ပြီးသိ မယ်ဆိုရင်အဲဒီအချိန်မှာကျင့်ကြံအား ထုတ်နေတဲ့အချိန်ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာ ကနိဗ္ဗာန်ကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့သိပြီးတိုးတက် အောင်ပါွးများရတဲ့နည်းလမ်းဖြစ်တယ် ။ဒါကြောင့်ကိလေသာတွေကိုငြိမ်းသတ် နိုင်တဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။ဘယ်အ ချိန်မဆိုအမှန်အတိုင်းရှိတဲ့တရားသ ဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုအောက်မေ့မသိ တဲ့အချိန်မှာကုသိုလ်ဖြစ်နေရင်လည်း ကိလေသာတွေကိုငြိမ်းနိုင်တဲ့နည်းလမ်း မဟုတ်ဘူး။
တစ်ခဏသာမြင်ပြီးမြင်တဲ့အရာကိုသာ ယာပြီးကျေနပ်တယ်။လောဘမူလစိတ် ဖြစ်တဲ့အကုသိုလ်စိတ်သည်ဖြစ်ပေါ်ပြီး ချဝနတာဝန်ကို(၇)ကြိမ်လုပ်တယ်။ဒါ ကြောင့်တစ်ခဏသာဖြစ်ပေါ်ပြီးမြင်တဲ့ စက္ခုဝိညာဉ်ရဲ့(၇)ခေါက်နဲ့ညီမျှတယ်။ ဒါကြောင့်တစ်နေ့တာဘဝမှာလူတိုင်းအ မှန်အတိုင်းရှိတဲ့အရာတွေနဲ့ကြုံတွေ့ရ ခြင်းသည်အကုသိုလ်တွေရဲ့စုစောင်း ခြင်းတွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ကိလေ သာငြိမ်းသတ်ခြင်းသည်မလွယ်ဘူး။ ပြီးတော့ဘာမှမသိတဲ့သဘောနဲ့မဟုတ် ရဘူး။အဲဒီကိလေသာတွေကိုလွယ် လွယ်နဲ့ငြိမ်းသတ်လို့ရနိုင်တယ်လို့ထင် တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်အဝိဇ္ဇာ၊လောဘ၊ ဒေါသနှင့်တစ်ခြားကိလေသာတွေကို စုစောင်းစုစောင်းထားတယ်ဆိုတာအ မှန်တွေကိုနားလည်ပြီးသိသင့်တယ်။ စက္ခုဝိညာဉ်၊သောတဝိညာဉ်၊ဃာနဝိ ညာဉ်၊ဇိဝါှဝိညာဉ်၊ကာယဝိညာဉ်ရဲ့(၇) ခေါက်တွေသည်တစ်ကာလတွေမှာ ဘယ်အချိန်မှအဲဒီအရိယာသစ္စာတရား တွေကိုထိုးထွင်းစွာသိနိုင်မလဲဆိုတာ စောင့်မျှော်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်အမှန်အ တိုင်းဖြစ်တဲ့အကြောင်းနဲ့အကျိုးတွေကို မစဉ်းစားမိကြဘူး။သံသရာမှာစုစောင်း လာခဲ့တဲ့ပညာတွေကိုတိုးတက်အောင် ပါွးများရမယ်။အမှန်အတိုင်းရှိတဲ့တရာ းအားလုံးရဲ့လက္ခဏသဘောနှင့်အရိယာသစ္စာတရားတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိနိုင် ပြီးကိလေသာတွေကိုအဆင့်ဆင့်နဲ့ငြိမ်း သတ်နိုင်မယ်။
တစ်ခဏသာမြင်ပြီးမြင်တဲ့အရာကိုသာ ယာပြီးကျေနပ်တယ်။လောဘမူလစိတ် ဖြစ်တဲ့အကုသိုလ်စိတ်သည်ဖြစ်ပေါ်ပြီး ချဝနတာဝန်ကို(၇)ကြိမ်လုပ်တယ်။ဒါ ကြောင့်တစ်ခဏသာဖြစ်ပေါ်ပြီးမြင်တဲ့ စက္ခုဝိညာဉ်ရဲ့(၇)ခေါက်နဲ့ညီမျှတယ်။ ဒါကြောင့်တစ်နေ့တာဘဝမှာလူတိုင်းအ မှန်အတိုင်းရှိတဲ့အရာတွေနဲ့ကြုံတွေ့ရ ခြင်းသည်အကုသိုလ်တွေရဲ့စုစောင်း ခြင်းတွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ကိလေ သာငြိမ်းသတ်ခြင်းသည်မလွယ်ဘူး။ ပြီးတော့ဘာမှမသိတဲ့သဘောနဲ့မဟုတ် ရဘူး။အဲဒီကိလေသာတွေကိုလွယ် လွယ်နဲ့ငြိမ်းသတ်လို့ရနိုင်တယ်လို့ထင် တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်အဝိဇ္ဇာ၊လောဘ၊ ဒေါသနှင့်တစ်ခြားကိလေသာတွေကို စုစောင်းစုစောင်းထားတယ်ဆိုတာအ မှန်တွေကိုနားလည်ပြီးသိသင့်တယ်။ စက္ခုဝိညာဉ်၊သောတဝိညာဉ်၊ဃာနဝိ ညာဉ်၊ဇိဝါှဝိညာဉ်၊ကာယဝိညာဉ်ရဲ့(၇) ခေါက်တွေသည်တစ်ကာလတွေမှာ ဘယ်အချိန်မှအဲဒီအရိယာသစ္စာတရား တွေကိုထိုးထွင်းစွာသိနိုင်မလဲဆိုတာ စောင့်မျှော်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်အမှန်အ တိုင်းဖြစ်တဲ့အကြောင်းနဲ့အကျိုးတွေကို မစဉ်းစားမိကြဘူး။သံသရာမှာစုစောင်း လာခဲ့တဲ့ပညာတွေကိုတိုးတက်အောင် ပါွးများရမယ်။အမှန်အတိုင်းရှိတဲ့တရာ းအားလုံးရဲ့လက္ခဏသဘောနှင့်အရိယာသစ္စာတရားတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိနိုင် ပြီးကိလေသာတွေကိုအဆင့်ဆင့်နဲ့ငြိမ်း သတ်နိုင်မယ်။
အဲဒီစိတ်ရဲ့အကြောင်းတွေကိုနာကြားတဲ့အချိန်(သို့)လေ့လာသင်ကြားနေတဲ့ အချိန်မှာဖြစ်ပေါ်နေတဲ့တရားသဘော တွေကိုသတိပဌာန်းနဲ့အောက်မေ့ပြီးသိ မယ်ဆိုရင်အဲဒီအချိန်မှာကျင့်ကြံအား ထုတ်နေတဲ့အချိန်ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာ ကနိဗ္ဗာန်ကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့သိပြီးတိုးတက် အောင်ပါွးများရတဲ့နည်းလမ်းဖြစ်တယ် ။ဒါကြောင့်ကိလေသာတွေကိုငြိမ်းသတ် နိုင်တဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။ဘယ်အ ချိန်မဆိုအမှန်အတိုင်းရှိတဲ့တရားသ ဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုအောက်မေ့မသိ တဲ့အချိန်မှာကုသိုလ်ဖြစ်နေရင်လည်း ကိလေသာတွေကိုငြိမ်းနိုင်တဲ့နည်းလမ်း မဟုတ်ဘူး။
မဂ်မဟုတ်တဲ့အကုသိုလ်နှင့်ကုသိုလ် တွေကို`အာကျရခါမီ’လို့ခေါ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့အဓိပ္ပါယ်ကလက်သ မားကနံရံကိုအုတ်နဲ့ကပ်သလိုတရားကို သွားပြီးကပ်တာနဲ့တူတာကိုနှိုင်းယှဉ် ထားတယ်။ဒါကြောင့်အမှန်အတိုင်း ဖြစ်ပေါ်ဆဲဖြစ်တဲ့တရားသဘောရဲ့ လက္ခဏတွေကိုအောက်မေ့မသိတဲ့အ ချိန်မှာဘယ်ကုသိုလ်(သို့)အကုသိုလ် တွေဖြစ်နေပါစေဘုံ၊ဘဝတွေကိုစုစောင် းပြီးတည်ဆောက်ခြင်းသည်လက်သမာ းကအုတ်ကိုတစ်ချပ်စီး၊တစ်လုံးစီနဲ့စီပြီး နံရံဖြစ်လာတဲ့အထိတည်ဆောက်တာနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ထားတယ်။ဒါပေမယ့်ဘယ်အ ချိန်မဆိုအမှန်အတိုင်းရှိတဲ့တရားသ ဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုသတိအောက် မေ့သိတဲ့အချိန်သည်မဂ်ဖြစ်ပြီး`အာပကျရခါမီ’လည်းဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့လက်သမားကအုတ်နဲ့စီထား တဲ့နံရံကိုပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးကသွားပြီးဖြို လိုက်ခြင်းသည်ရှိနေတဲ့တရားကိုသွား ပြီးမကပ်တော့တာနဲ့နှိုင်းယှဉ်ထား တယ်။ဒါကြောင့်ဒီအချိန်မှာအုတ်ကိုဖြို တဲ့သူဖြစ်နေလာ?(သို့)အုတ်ကိုစီတဲ့လက်သမားဖြစ်နေလာ?
မဂ်မဟုတ်တဲ့အကုသိုလ်နှင့်ကုသိုလ် တွေကို`အာကျရခါမီ’လို့ခေါ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့အဓိပ္ပါယ်ကလက်သ မားကနံရံကိုအုတ်နဲ့ကပ်သလိုတရားကို သွားပြီးကပ်တာနဲ့တူတာကိုနှိုင်းယှဉ် ထားတယ်။ဒါကြောင့်အမှန်အတိုင်း ဖြစ်ပေါ်ဆဲဖြစ်တဲ့တရားသဘောရဲ့ လက္ခဏတွေကိုအောက်မေ့မသိတဲ့အ ချိန်မှာဘယ်ကုသိုလ်(သို့)အကုသိုလ် တွေဖြစ်နေပါစေဘုံ၊ဘဝတွေကိုစုစောင် းပြီးတည်ဆောက်ခြင်းသည်လက်သမာ းကအုတ်ကိုတစ်ချပ်စီး၊တစ်လုံးစီနဲ့စီပြီး နံရံဖြစ်လာတဲ့အထိတည်ဆောက်တာနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ထားတယ်။ဒါပေမယ့်ဘယ်အ ချိန်မဆိုအမှန်အတိုင်းရှိတဲ့တရားသ ဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုသတိအောက် မေ့သိတဲ့အချိန်သည်မဂ်ဖြစ်ပြီး`အာပကျရခါမီ’လည်းဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့လက်သမားကအုတ်နဲ့စီထား တဲ့နံရံကိုပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးကသွားပြီးဖြို လိုက်ခြင်းသည်ရှိနေတဲ့တရားကိုသွား ပြီးမကပ်တော့တာနဲ့နှိုင်းယှဉ်ထား တယ်။ဒါကြောင့်ဒီအချိန်မှာအုတ်ကိုဖြို တဲ့သူဖြစ်နေလာ?(သို့)အုတ်ကိုစီတဲ့လက်သမားဖြစ်နေလာ?
ဖြစ်ပေါ်ဆဲဖြစ်တဲ့အဆင်းအာရုံကိုမြင် ပြီးတဲ့အခါမှာစိတ်သာယာပျော်ရွှင်စွာနဲ့ ကျေနပ်ခြင်းဖြင့်လောဘဖြစ်ပြီးအပြစ် မဖြစ်ဘူးလို့ထင်ရတယ်။ဘာကြောင့်လဲ ဆိုတော့ရိုးရိုးသားသားနဲ့ကျေနပ်ခြင်းပဲ လို့ထင်ရတယ်။ဒါပေမယ့်ရိုးရိုးသား သားလောဘစိတ်ဖြစ်ရင်လည်းအဲဒီအချိန်မှာအပြစ်ဖြစ်တဲ့တရားဖြစ်တယ်ဆို တာသိရတယ်။ဒုက္ခဆင်းရဲတွေကိုအ ကျိုးပေးတယ်။ဒါကြောင့်ဒုက္ခတွေကို တစ်ဖြေးဖြေးနဲ့နည်းနည်းခြင်းစုစောင်း လာတယ်။လောဘရှိပြီးကျေနပ်ခြင်း တွေနည်းနည်းရှိရုံနဲ့ဒုက္ခချက်ချင်းဖြစ် ပေါ်တယ်လို့မထင်ရဘူး။ဒါပေမယ့် လောဘဆိုတဲ့ကျေနပ်ခြင်းအားများ လာတဲ့ဘယ်အချိန်မဆိုစိတ်ကိုအ နှောက်အယှက်ပေးတဲ့မကောင်းတဲ့တ ရား(နိဝေါရဏ)တရားအဆင့်ထိဖြစ် တယ်။အဲဒီအချိန်မှာလေးတဲ့တရားသ ဘောရဲ့လက္ခဏအခြေအနေတွေဖြစ် တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အကု သိုလ်ဖြစ်ပြီးစိတ်မသာမယာနဲ့မငြိမ် သက်ခြင်းတွေဖြစ်လာတယ်။ဒါကြောင့် နိုးကတည်းကနေအိပ်ပျော်တဲ့အထိကု သိုလ်များလာ?(သို့)အကုသိုလ်များလာ ဆိုတာအကျင့်ဗီဇတွေစုစောင်းတဲ့နေရာ မှာတွေ့မြင်နိုင်တယ်။ဒါကြောင့်ဘယ်လို လုပ်ရင်ကောင်းမလဲ?
လူတိုင်းအဆိပ်ဆေးတွေစားနေကြ တယ်။တကယ်လို့သိမယ်ဆိုရင်အဆိပ် ဖြေဆေးကိုစားနေတုန်းဖြစ်ပြီးအဆိပ် ဆေးကိုလည်းစုစောင်းနေကြတယ်။ဒါ ကြောင့်အန္တာယ်တွေ၊အပြစ်တွေတစ် ဖြေးဖြေးနဲ့ပုံမှန်အကျိုးပေးနေတယ်။ အဲဒီအဆိပ်ကိုဖြေမယ့်ဆေးသည်တစ် မျိုးထဲသာရှိတယ်။ဘာလဲဆိုတော့သတိ ပဌာန်းကိုတိုးတက်အောင်ပါွများရ တယ်။သတိပဌာန်းမဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန် မှာအကုသိုလ်ရဲ့စုစောင်းခြင်းကနေ လွတ်မြောက်နိုင်ဖို့နည်းလမ်းတွေမရှိ ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့တစ်ခြားကု သိုလ်တွေကအနည်းငယ်သာဖြစ်ပေါ် တယ်။သတိပဌာန်းကိုတိုးတက်အောင် ပါွးများတဲ့အခါမှာသတိပဌာန်းကအကု သိုလ်အစားဖြစ်ပေါ်ပေးရတယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့ဝို့ထဖနဝိထီစိတ် သည်အနန္တရပစ္စယအကြောင်းဖြစ်တယ် ။စုစောင်းခြင်းအရကုသိုလ်ဖြစ်ဖို့လမ်း ပြပေးတယ်။ဖြစ်ပေါ်ဆဲဖြစ်တဲ့တရားသ ဘောရဲ့လက္ခဏကိုအောက်မေ့သိပြီးသ တိနဲ့အတူကုသိုလ်စိတ်တွေဖြစ်ပေါ် တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ကုသိုလ် နှင့်အကုသိုလ်ဖြစ်တဲ့ချဝနဝိထီစိတ် သည်ဖြစ်၊ပျက်ခြင်းတွေပုံမှန်စုစောင်း ပြီးဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်တယ်။
ဒါကြောင့်ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးစီတွေရဲ့အ ကျင့်စာရိတ္တတွေအမျိုးမျိုးကွာခြားရ တဲ့အကြောင်းဖြစ်တယ်။ရဟန္တာအား လုံးတွေလည်းအကျင့်စာရိတ္တတွေမတူ ညီကြဘူး။လူတစ်ဦးစီတွေရဲ့စုစောင်း လာတဲ့စိတ်တွေသည်အရမ်းကိုအသေး စိတ်လှတယ်။ဒါကြောင့်ရဟန္တာအားလုံး တွေသည်ကွာခြားရခြင်းဖြစ်ပြီးဧတဒဂ် တွေမှာလည်းကွာခြားကြတယ်။ဆိုလို တာကအမြတ်ဆုံးပုဂ္ဂိုလ်တွေဖြစ်တဲ့နေ ရာမှာအမျိုးမျိုးကွာခြားကြတယ်။ဥပ မာ-အရှင်သာလိပုတ္တရာသည်ပညာအ ရာမှာဧတဒဂ်ဖြစ်တယ်။အရှင်မောဂ္ဂ လန်သည်တန်ခိုးတော်အရာမှာဧတဒဂ် ဖြစ်တယ်။အရှင်မဟာကဿပသည်ဓု ဒင်ကိုစောင့်ရှောက်တဲ့နေရာနှင့်ဓုဒင်ကို အရိုအသေပေးတဲ့နေရာမှာဧတဒဂ်ဖြစ် တယ်။အရှင်အနုရုတ္တာသည်အကြားအ မြင်တန်ခိုးရှိတဲ့နေရာမှာဧတဒဂ်ဖြစ် တယ်။ကုသိုလ်စိတ်နှင့်အကုသိုလ်စိတ် တွေမှာချဝနဝိထီစိတ်ရဲ့စုစောင်းခြင်း တွေကွာခြားသလိုမျိုးရဟန္တာအားလုံး ရဲ့ကိရိယာစိတ်တွေမှာလည်းထို့နည်း တူပဲကွာခြားကြတယ်။လူတိုင်းမှာစဉ်း စားတွေးတောခြင်းတွေမတူကြဘူး။စ ကားပြောဆိုတဲ့နေရာမှာလည်းမတူကြ ဘူး။စုစောင်းခြင်းအရကိုယ်၊နှုတ်တွေရဲ့ လုပ်ရပ်တွေမှာလည်းဘယ်လိုမှမတူကြ ဘူး။
လောကီကုသိုလ်၊အကုသိုလ်နှင့်မဟာ ကိရိယာတွေနဲ့စုစောင်းခြင်းသည်အဲဒီ ချဝနဝိထီစိတ်အရနဲ့အချိန်တိုင်းစုစောင် းသွားတယ်။နောက်ဆုံးအကျင့်ဗီဇတွေ အမျိုးမျိုးဖြစ်ပေါ်စေတယ်။ကိုယ်၊နှုတ်၊ တွေမှကိရိယာအနေအထားတွေ၊လုပ် ရပ်တွေလည်းအမျိုးမျိုးဖြစ်ပေါ်စေ တယ်။တစ်ချို့သောပုဂ္ဂိုလ်တွေသည် ရဟန္တာတွေကိုမြင်တဲ့အခါအပြင်မှဖြစ် ပေါ်တဲ့အမူအရာအတိုင်းခတ်မှန်ချက် အရနဲ့အထင်သေးခြင်းတွေရှိသေးတယ် ။ဥပမာ-ဝစကာပုဏ္ဏာသည်အရှင်မဟာ ကာကျရနတောင်ပေါ်မှဆင်းလာတာကို မြင်တဲ့အခါပုဏ္ဏားကဒီပုဂ္ဂိုလ်သည် မျောက်နဲ့တူတယ်လို့ပြောဆိုတယ်။စု စောင်းလာတဲ့ဝစကပုဏ္ဏားရဲ့ချဝနဝိထီ စိတ်သည်ကိုယ့်ကိုယ်ကိုအထင်ကြီးနေ တယ်။မြတ်စွာဘုရားကဝစကာပုဏ္ဏား ကိုအရှင်မဟာကာကျရနထံခွင့်လွတ် ပေးဖို့သွားတောင်းပန်ခိုင်းတာတောင်မှ ဝစကာပုဏ္ဏာရဲ့စုစောင်းလာတဲ့မာန ကြောင့်ကိုယ့်ကိုယ်ကိုအထင်ကြီးပြီး တောင်းပန်ရမယ့်လုပ်ရပ်တွေကိုလုပ် လို့မရဘူး။မြတ်စွာဘုရားကဝစကာ ပုဏ္ဏာသည်အသက်ဆုံးသွားပြီးတဲ့အခါမှာဝါးတောထဲမှာမျောက်သွားဖြစ်မယ် လို့နိမိတ်ဟောထားတာတောင်မှဝစကာ ပုဏ္ဏားကလူတွေကိုငှက်ပျောနှင့် မျောက်ရဲ့အစားအစာတွေကိုသွား စိုက်ခိုင်းထားပြီးအဲဒီဝါးတောထဲမှာ မျောက်အဖြစ်နဲ့သွားမွေးဖို့အဆင်သင့် ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ရဟန္တာဖြစ်နေရင် တောင်မှအကုသိုလ်တွေရဲ့စုစောင်းခြင်း အပြစ်တွေကိုမြင်ဖို့သင့်တယ်။
စိတ်ရဲ့စုစောင်းခြင်းတစ်ခဏစီတွေ သည်ချဝနဝိထီစိတ်ရဲ့အရည်အချင်း အရနဲ့(၇)ကြိမ်အထိထပ်ခါထပ်ခါနဲ့ ဆက်လက်ဖြစ်ပျက်ပြီးပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးစီ တွေရဲ့ကိုယ်၊နှုတ်တွေမှအမျိုးမျိုးရှိလာ တယ်။ဒါကြောင့်`ဝါသနာ’တွေဖြစ်လာ တယ်။`ဝါသနာ’ဆိုတဲ့အဓိပ္ပါယ်က ကောင်းတာနဲ့မကောင်းတာတွေအကျင့် ဖြစ်လာတဲ့အထိစုစောင်းလာတဲ့ကိုယ်၊ နှုတ်တွေရဲ့ကျင့်ကြံခြင်းတွေဖြစ်တယ်။ ဗုဒ္ဓသာသနာထဲက`ဝါသနာ’ရဲ့အဓိပ္ပါယ် ကတော့စုစောင်းလာတဲ့ကျင့်ကြံခြင်း တွေရဲ့အကျင့်ဖြစ်တဲ့အထိကိုယ်၊နှုတ် တွေမှဖြစ်ပေါ်လာတဲ့အမူအရာတွေဖြစ် တယ်။မကောင်းတဲ့ဘက်မှာ`ဝါသနာ’ကို စွန့်လွတ်နိုင်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးပဲရှိတယ်။ ဘယ်သူလဲဆိုတော့ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား ဖြစ်တယ်။ရဟန္တာတွေအားလုံးသည်ကိ လေသာတွေကိုအားလုံးငြိမ်းသတ်နိုင်ပြီ းဘယ်ကိလေသာတွေရဲ့အညစ်အကြေးတွေမှမကျန်တော့ဘူး။ရဟန္တာဖြစ်နေ ပေမယ့်`ဝါသနာ’ကိုစွန့်လွတ်လို့မရနိုင် သေးဘူူ။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ချဝနဝိ ထီအဖြင့်နဲ့သံသရာမှာအချိန်ကြာမြင့်စွာ နဲ့စုစောင်းလာတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ် တယ်။
“ပန်ကျဒါွရမှဝိထီစိတ်(၇)ဝိထီရှိပုံ” နံပါတ်(၁)ဝိထီစိတ်သည်အာဝချနဝိထီ ဖြစ်ပြီးပန်ကျဒါွရလာဝချနစိတ်ဖြစ် တယ်။နံပါတ်(၂)ဝိထီစိသည်ဘယ် စိတ်တစ်စိတ်စိတ်မဆိုထဝိပန်ကျဝိ ညာဉ်ဖြစ်တဲ့စက္ခုဝိညာဉ်၊သောတဝိ ညာဉ်၊ဃာနဝိညာဉ်၊ဇိဝါှဝိညာဉ်၊ကာယ ဝိညာဉ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။နံပါတ်(၃)ဝိထီ စိတ်သည်ဆန်ပတီချနစိတ်ဖြစ်ပြီးပျက် သွားတဲ့ဘယ်စိတ်တစ်စိတ်စိတ်မဆိုထဝိ ပန်ကျဝိညာဉ်ကနေအာရုံကိုလက်ခံပြီး ဖြစ်ပေါ်တယ်။နံပါတ်(၄)ဝိထီစိတ်သည် ဆန်တီလနစိတ်ဖြစ်ပြီးအာရုံကိုဝေဖန် သုံးသပ်တယ်။နံပါတ်(၅)ဝိထီစိတ်သည် ဝို့ထဖနစိတ်ဖြစ်ပြီးကုသိုလ်၊အကုသိုလ် (သို့)ကိရိယာစိတ်တွေဆက်ဖြစ်ဖို့တာ ဝန်တွေလမ်းပြပေးတယ်။(ရဟန္တာမှ တစ်ပါး)နံပါတ်(၆)ဝိထီစိတ်သည်ချဝန ဝိထီစိတ်ရဲ့အဓိပ္ပါယ်ဖြစ်ပြီးလျှင်မြန်စွာ နဲ့ဖြစ်ပေါ်တယ်။ဆိုလိုတာကကုသိုလ် စိတ်၊အကုသိုလ်စိတ်နှင့်ကိရိယာစိတ်နဲ့ အတူအာရုံထဲမှာလျှင်မြန်စွာသွားနေ တယ်။(ရဟန္တာမှတစ်ပါး)
နံပါတ်(၇)ဝိထီစိတ်သည်တထာလန်ဖန (သို့)တထလန်မနဝိထီစိတ်တွေဖြစ်ပြီး ချဝနဝိထီစိတ်ကနေအာရုံကိုလက်ခံပြီး သိတဲ့တထာလန်ဖနဝိထီစိတ်သည်ဖြစ် ပေါ်ပြီးတာဝန်တွေကိုလုပ်တယ်။အဲဒီ အာရုံမပျက်သေးတဲ့အခါမှာရုပ်တစ် ရုပ်ရဲ့အသက်သည်စိတ်ရဲ့(၁၇)ကြိမ်အ သက်ရှိတယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ဒါွရကိုထိတွေ့ပြီးရုပ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါနှင့်အ တိတ်ဘဝင်ကိုထိတွေ့ပြီးစိတ်ရဲ့တစ် ကြိမ်တို့ဖြစ်တယ်။ဘဝင်ခကျလနသည် စိတ်ရဲ့နှစ်ကြိမ်ဖြစ်တယ်။ဘဝင်ခုပချေ ထသည်စိတ်ရဲ့သုံးကြိမ်ဖြစ်တယ်။ပန် ကျဒါွရလာဝချနသည်စိတ်ရဲ့လေးကြိမ် ဖြစ်တယ်။ထဝိပန်ကျဝိညာဉ်သည်စိတ် ရဲ့ငါးကြိမ်ဖြစ်တယ်။ဆန်ပတီချနသည် စိတ်ရဲ့ခုနှစ်ကြိမ်ဖြစ်တယ်။ဝို့ထဖန သည်စိတ်ရဲ့ရှစ်ကြိမ်ဖြစ်တယ်။နံပါတ် (၁)ချဝနသည်စိတ်ရဲ့ကိုးကြိမ်ဖြစ် တယ်။နံပါတ်(၂)ချဝနသည်စိတ်ရဲ့တစ် ဆယ်ကြိမ်ဖြစ်တယ်။နံပါတ်(၃)ချဝန သည်စိတ်ရဲ့ဆယ့်တစ်ကြိမ်ဖြစ်တယ်။ နံပါတ်(၄)ချဝနသည်စိတ်ရဲ့ဆယ့်နှစ် ကြိမ်ဖြစ်တယ်။နံပါတ်(၅)ချဝနသည် စိတ်ရဲ့ဆယ့်သုံးကြိမ်ဖြစ်တယ်။နံပါတ် ခြောက်ချဝနသည်စိတ်ရဲ့ဆယ့်လေး ကြိမ်ဖြစ်တယ်။နံပါတ်(၇)ချဝနသည် စိတ်ရဲ့ဆယ့်ငါးကြိမ်ဖြစ်တယ်။အားလုံး သည်ချဝနစိတ်(၇)ကြိမ်ဖြစ်တယ်။
အတိတ်ဘဝင်စိတ်ကနေချဝနစိတ် နောက်ဆုံးအထိဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်ရဲ့အ သက်တွေကိုစုပေါင်းလိုက်ရင်(၁၅) ကြိမ်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ရုပ်မပျက် ရသေးခြင်းဖြစ်တယ်။ရုပ်ရဲ့အသက် သည်စိတ်ရဲ့(၂)ကြိမ်စာကျန်သေးတယ် ။အဲဒီကာမဂုဏ်တွေဖြစ်တဲ့သူတွေရဲ့အ ကျင့်သည်အဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊ အထိအတွေ့တွေထဲမှာချဝနစိတ်လျှင် မြန်စွာနဲ့ဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာအဲဒီရုပ်ကမ ပျက်သေးဘူး။အဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရ သာ၊အထိအတွေ့တွေထဲမှာကျန်ရှိနေ တဲ့အတိတ်ကကံရဲ့စုစောင်းခြင်းသည်ဝိ ပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေး ပြီးတထာလန်ဖနဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။တ ထာလန်ဖနဝိထီစိတ်သည်နောက်ထပ်(၂)ကြိမ်အဲဒီအာရုံကိုလက်ခံပြီးသိတဲ့ချ ဝနဝိထီကနေအာရုံကိုသိပြီးတာဝန်ကို လုပ်တယ်။တထာလန်ဖနဝိထီစိတ် သည်ဒါွရတစ်ခုခုမှအာရုံကိုသိပြီးဖြစ် ပေါ်တဲ့နောက်ဆုံးဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။ပြီးတော့ဒါွရတစ်ခုခုမှနောက်ဆုံးဝိထီစိတ် ကနေဘဝင်စိတ်ကဆက်လက်ဖြစ်၊ ပျက်ပြီးဘယ်ဒါွရတစ်ဒါွရမဆိုအာရုံကို သိပြီးနောက်ဆုံးဝိထီစိတ်ရဲ့ဖြစ်ပေါ် မယ့်အချိန်အထိဖြစ်ရတယ်။ဘယ်အ ချိန်မဆိုဘဝင်စိတ်ဖြစ်တဲ့အချိန်သည်ဒီ လောကမဖြစ်ပေါ်ဘူး။ပုဂ္ဂိုလ်တွေ၊အ ကြောင်းအမျိုးမျိုးတွေနဲ့ပတ်သက်တဲ့ မှတ်သားခြင်းအားလုံးတွေလည်းဒီ လောကထဲမှာမဖြစ်ပေါ်ဘူး။အဲဒီတစ် ချိန်လုံးအဖြင့်နဲ့အိပ်မောကျသွားပြီးဘ ဝင်စိတ်ဖြစ်တဲ့အချိန်မှာသိခြင်းတွေမရှိ ဘူး။ဘယ်မှတ်သားခြင်းတွေမှဒီလော ကရဲ့အကြောင်းတွေထဲမှာမရှိဘူး။ပြီး တော့စုတိစိတ်ဖြစ်ပြီးတာဝန်လုပ်တဲ့အ ခါမှာဒီပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်ခြင်းမှပြောင်းလဲပြီး ပဋိသန္ဓေစိတ်ကဆက်လက်ဖြစ်ပေါ် တယ်။ပြီးတော့နောက်ဆက်လက်ဖြစ် ပေါ်တဲ့ဝိထီစိတ်သည်ဆက်ပြီးတစ်ခြား လောကရဲ့အကြောင်းတွေဖြစ်တယ်။ဒါ ပေမယ့်စုတိစိတ်မဖြစ်ပေါ်သေးတဲ့အ ချိန်မှာဒီလောကရဲ့အကြောင်းအမျိုး မျိုးကိုဘဝင်စိတ်ကမသိသေးဘူး။ဒါပေ မယ့်ဝိထီစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်မှာဒီ လောကရဲ့အားရုံကိုသိဖို့ဘာမှတားလို့ မရဘူး။ဒီလောကရဲ့အာရုံတွေကတော့ အဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာနှင့်အထိအ တွေ့တွေဖြစ်ပြီးဒီလောကရဲ့နောက် ထပ်ဆက်ဖြစ်မယ့်အကြောင်းအမျိုး မျိုးတွေဖြစ်တယ်။
“ပန်ကျဒါွရမှဝိထီစိတ်ရဲ့အဆင့်ဆင့် ဖြစ်ခြင်း(၇)ဝိထီရှိပုံ” အတိတ်ဘဝင်တစ်ကြိမ်၊ဘဝင်ခကျလန တစ်ကြိမ်နှင့်ဘဝင်ခုပချေထတစ်ကြိမ် တို့သည်ဝိထီစိတ်တွေမဟုတ်ဘူး။ပန် ကျဒါွရလာဝချနစိတ်တစ်ကြိမ်၊ထဝိပန် ကျဝိညာဉ်တစ်ကြိမ်၊ဆန်ပတီချနစိတ် တစ်ကြိမ်၊ဆန်တီလနစိတ်တစ်ကြိမ်နှင့် ဝို့ထဖနစိတ်တစ်ကြိမ်တို့သည်ဝိထီစိတ် ဖြစ်တယ်။ကုသိုလ်(သို့)အကုသိုလ်(သို့) ကိရိယာတစ်ကြိမ်တို့သည်ချဝနဝိထီ စိတ်(၇)ကြိမ်ဖြစ်တယ်။တထာလန်ဖန စိတ်တစ်ကြိမ်+တစ်ကြိမ်တို့သည်တ ထာလန်ဖနစိတ်(၂)ဖြစ်တယ်။ရုပ်သ ဘောတစ်ရုပ်ရဲ့အသက်သည်စိတ်ရဲ့ (၁၇)ကြိမ်ဖြစ်၊ပျက်ခြင်းနဲ့ညီမျှတယ်။
ပန်ကျဒါွရမှအာရုံကိုသိပြီးဝိထီစိတ်ဖြစ် ပေါ်တဲ့အခါနှင့်ပသာဓာတ်ရုပ်ဖြစ်တဲ့ ဘယ်ဒါွရတစ်ဒါွရမဆိုပျက်သွားပြီးတဲ့ အခါမှာဘဝင်စိတ်ကကြားမှာဆက်ပြီး ဖြစ်၊ပျက်နေတယ်။အဲဒီကနေဆက်ပြီး မနောဒါွရဝိထီစိတ်ဆိုတဲ့စိတ်ကိုမှီခိုတဲ့ စိတ်(ဘဝင်ခုပချေထစိတ်)သည်အာရုံ ကိုသိပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့ဒါွရဖြစ်တယ်။အ ချိန်တစ်ခုခုထဲမှာအဲဒီခဏတုန်းကပျက် သွားတဲ့ပန်ကျဒါွရမှဝိထီစိတ်နဲ့အတူအာ ရုံကိုသိတယ်။အဲဒီမနောဒါွရမှအာရုံကို သိပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝိထီစိတ်လောက်မများဘူး။ပြီးတော့အဲဒီမနောဒါွရမှစက္ခုပ သာဓာတ်နဲ့အာရုံမထိတွေ့တဲ့အတွက် ကြောင့်အတိတ်ဘဝင်မရှိရခြင်းဖြစ် တယ်။ဒါပေမယ့်မနောဒါွရလာဝချန စိတ်မဖြစ်ခင်အာရုံဆီရောက်ဖို့ပန်ကျဒါွ ရမှဝိထီစိတ်သိပြီးပျက်သွားရခြင်း သည်အဲဒီအာရုံအတိုင်းလျှင်မြန်စွာနဲ့ ဘဝင်ခကျလနဖြစ်ပေါ်တယ်။ပြီးတော့ ပျက်သွားတယ်။နောက်ပြီးဘဝင်ခုပချေ ထဖြစ်ပေါ်ပြီးပြန်ပျက်သွားတယ်။အဲဒီ ကနေဆက်ပြီးမနောဒါွရလာဝချနစိတ် ဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါကြောင့်နံပါတ်(၁)မ နောဒါွရဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။
အဲဒီမနောဒါွရမှအာဝချနတာဝန်ကိုလုပ် တဲ့စိတ်သည်ပန်ကျဒါွရလာဝချနစိတ်မ ဟုတ်ဘူး။ပန်ကျဒါွရလာဝချနစိတ် သည်ပန်ကျဒါွရမှာသာအာဝချနတာ ဝန်ကိုလုပ်လို့ရတယ်။မနောဒါွရမှအာ ဝချနတာဝန်ကိုလုပ်လို့မရဘူး။မနောဒါွ ရမှအာဝချနတာဝန်ကိုလုပ်တဲ့စိတ်တစ် စိတ်ပဲရှိတယ်။ဘာလဲဆိုတော့မနောဒါွရ လာဝချနစိတ်ဖြစ်တယ်။မနောဒါွရလာ ဝချနစိတ်သည်မနောဒါွရမှအာရုံဆီ ရောက်ဖို့တာဝန်လုပ်တယ်။ဆိုလိုတာ ကမနောဒါွရမှအာရုံကိုအောက်မေ့ တယ်။နေ့စဉ်နဲ့အမျှအဲဒီအကြောင်းအ မျိုးမျိုးကိုစဉ်းစားတဲ့အချိန်မှာဘယ် အာရုံမဆိုမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ် တွေမှစိတ်မသိဘူး။ဘဝင်ခကျလနဖြစ် ပေါ်ပြီးပျက်သွားတဲ့အခါမှာဘဝင်ခုပ ချေထဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ပြီးပြန်ပျက် သွားတယ်။ပြီးတော့မနောဒါွရလာဝချန စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးနံပါတ်(၁)မနောဒါွရဝိထီ စိတ်ဖြစ်တယ်။မနောဒါွရလာဝကျန စိတ်ပျက်သွားတဲ့အခါမှာရဟန္တာမဟုတ် တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေအတွက်တော့ချဝနဝိထီ စိတ်ဖြစ်တဲ့ကုသိုလ်စိတ်(သို့)အကုသိုလ် စိတ်တွေထပ်ခါ၊ထပ်ခါနဲ့ဆက်လက်ပြီး ဖြစ်၊ပျက်နေတယ်။အဲဒီ(၇)ကြိမ်စလုံး သည်စိတ်အမျိုးအစားတစ်မျိုးတည်း ဖြစ်တယ်။ကုသိုလ်ချဝနဝိထီစိတ်(သို့) အကုသိုလ်ချဝနဝိထီစိတ်ပျက်သွားတဲ့ အခါမှာထင်ရှားစွာဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်မှအာ ရုံဖြစ်မယ်ဆိုရင်တထာလန်ဖနဝိထီစိတ် သည်နောက်ထပ်(၂)ကြိမ်ဆက်ပြီးဖြစ် ပေါ်တယ်။ဒါကြောင့်မနောဒါွရမှအာရုံ ကိုသိပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝိထီစိတ်သည်(၃)ဝိ ထီသာရှိရတယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့နံ ပါတ်(၁)ဝိထီသည်အာဝချနဝိထီတစ် ကြိမ်ဖြစ်တယ်။နံပါတ်(၂)ဝိထီသည် ချဝနဝိထီခုနှစ်ကြိမ်ဖြစ်တယ်။နံပါတ် (၃)ဝိထီသည်တထာလန်ဖနဝိထီနှစ် ကြိမ်ဖြစ်တယ်။
“မနောဒါွရမှဝိထီစိတ်ရဲ့ဖြစ်ပေါ်ခြင်း (၃)ဝိထီအဆင့်ဆင့်ရှိပုံ” ဘဝင်ခကျလနတစ်ကြိမ်နှင့်ဘဝင်ခုပ ချေထတစ်ကြိမ်တို့သည်ဝိထီစိတ်တွေမ ဟုတ်ဘူး။မနောဒါွရလာဝချနစိတ်တစ် ကြိမ်သည်အာဝချနဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။ ကုသိုလ်(သို့)အကုသိုလ်(သို့)ကိရိယာ စိတ်(၁)ကြိမ်+၆သည်ချဝနဝိထီစိတ် (၇)ကြိမ်ဖြစ်တယ်။တထာလန်ဖနစိတ် (၁)ကြိမ်+၁သည်တထာလန်ဖနဝိထီ စိတ်(၂)ကြိမ်ဖြစ်တယ်။မျက်စိမှဖြစ် ပေါ်ဆဲဖြစ်တဲ့အရာကိုမြင်တဲ့အချိန်မှာ အဲဒီစက္ခုဒါွရမှမပျက်သေးတဲ့အာရုံကို သိပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝိထီစိတ်ရဲ့(၇)ဝိထီစ လုံးသည်စက္ခုဒါွရဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့စက္ခုဒါွရကိုမှီခိုရ ပြီးမပျက်သေးတဲ့မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်ဆဲ ဖြစ်တဲ့အာရုံကိုသိပြီးဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ အသံကိုကြားဆဲဖြစ်တဲ့အချိန်မှာအဲဒီ သောတဒါွရ(၇)ဝိထီစလုံးမှမပျက်သေး တဲ့အသံကိုသိပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝိထီစိတ် သည်နှခေါင်း၊လျှာ၊ကိုယ်တွေမှသောတ ဒါွရဝိထီလည်းထို့နည်းတူဖြစ်တယ်။ပန် ကျဒါွရမှဒါွရတစ်ဒါွရစီတွေသည်အာရုံကိုသိခြင်းနှင့်အဲဒီကာလတစ်ကာလစီ တွေသည်အနည်းအများဖြစ်ပေါ်ပြီး ကွာခြားတဲ့ဝိထီစိတ်ရှိပြီး(၄)ကာလ ဖြစ်တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့မောဟ ကာလ၊ဝို့ထဖနကာလ၊ချဝနကာလနှင့် တထာလန်ဖနကာလတို့ဖြစ်ကြတယ်။
ကာလဆိုသည်မှာဆက်လက်ပြီးဖြစ်၊ ပျက်တဲ့ဝိထီစိတ်သည်အာရုံကိုအတူတူ ပဲသိပြီးဒါွရမှာလည်းအတူတူပဲဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်တစ်ချို့ကာလမှာဝိထီ စိတ်(၆)ဝိထီပဲဖြစ်ပေါ်တယ်။တစ်ချို့ ကာလမှာဝိထီစိတ်(၅)ဝိထီပဲဖြစ်ပေါ် ပြီးတစ်ချို့ကာလမှာဝိထီစိတ်မဖြစ်ပေါ် ဘူး။အတိတ်ဘဝင်နှင့်ဘဝင်ခကျလနပဲ ရှိတယ်။ဆိုလိုတာကရုပ်သည်ပသာ ဓာတ်နဲ့ထိတွေ့တဲ့အခါနှင့်အဲဒီအတိတ် ဘဝင်ကိုထိတွေ့တဲ့အခါမှာအတိတ်ဘ ဝင်ပျက်သွားပြီးဘဝင်ခကျလနကမ ဖြစ်ပေါ်သေးဘူး။ဒါကြောင့်နောက်ထပ် အကြိမ်များစွာဖြစ်၊ပျက်ပြီးမှအတိတ် ဘဝင်ဖြစ်ရတယ်။ပြီးတော့ဘဝင်ခကျလနကလျှင်မြန်စွာဖြစ်ပေါ်ရပြီးအကြိမ် များစွာနဲ့ပြန်ပျက်သွားရတယ်။အဲဒီပ သာဓာတ်ကိုထိတွေ့တဲ့ရုပ်ပျက်ခါနီးမှာ အဲဒီအာရုံကိုသိပြီးဝိထီစိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အ ကြောင်းမဖြစ်ပေးရဘူး။ပသာဓာတ်ကို ထိတွေ့တဲ့အာရုံကိုသိပြီးဝိထီစိတ်မဖြစ် ပေါ်တဲ့အခါမှာမောဟကာလဖြစ်တယ်။ ဥပမာ-အိပ်မောကျသွားတဲ့အခါမှာတုန် ခါပြီးနိုးပေမယ့်လည်းမနိုးသေးဘူး။ပြင် းထန်စွာနဲ့ထပ်ပြီးတုန်ခါပေမယ့်လည်းမ နိုးသေးဘူး။အဲဒီအချိန်မှာမောဟကာလ ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အာဝ ချနစိတ်မဖြစ်ပေါ်သေးတဲ့အတွက် ကြောင့်ဖြစ်တယ်။အတိတ်ဘဝင်နှင့်ဘ ဝင်ခကျလနပဲရှိတယ်။ထိတွေ့တဲ့အာရုံ ကိုသိပြီးဝိထီစိတ်မဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာ မောဟကာလဖြစ်ရတယ်။ပြီးတော့အဲဒီ အာရုံသည်အတီပလိတာရုံဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကအရမ်းသေးငယ်တဲ့အာရုံ ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ပသာ ဓာတ်ရုပ်နှင့်ဘဝင်ထိတွေ့ရုံလောက် သာဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်ဝိထီစိတ်ဖြစ် ပေါ်အောင်မလုပ်ပေးနိုင်ဘူး။
တစ်ချို့ကာလတွေမှာအတိတ်ဘဝင် သည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးအကြိမ်များစွာနဲ့ပျက် သွားပြီးတဲ့အခါမှာဘဝင်ခကျလနက လည်းဖြစ်ပြီးတော့အကြိမ်များစွာ ပျက်သွားတယ်။ပြီးတော့ဘဝင်ခုပချေ ထကလည်းဖြစ်ပြီးပျက်သွားတယ်။ပန် ကျဒါွရလာဝချနစိတ်လည်းဖြစ်ပြီး တော့ပျက်သွားတယ်။ပန်ကျဝိညာဉ်က ဘယ်စိတ်တစ်စိတ်စိတ်မဆိုဖြစ်ပြီး တော့ပျက်သွားတယ်။ဆန်တီလနစိတ် လည်းဖြစ်ပြီးတော့ပျက်သွားတယ်။ဝို့ ထဖနစိတ်၂-၃ကြိမ်ဖြစ်ပြီးပျက်သွား တယ်။ရုပ်ကလည်းပျက်သွားတယ်။ဒါ ကြောင့်ချဝနစိတ်ဖြစ်ပေါ်လို့မရခြင်း ဖြစ်တယ်။အဲဒီကာလသည်ဝို့ထဖနကာ လဖြစ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲ ဆိုတော့ဝို့ထဖနစိတ်မှာဝိထီစိတ်ဆုံး သွားတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။တ ရားသဘောတွေအားလုံးသည်အမှန်အ တိုင်းဖြစ်ရတယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီကာလ တစ်ကာလစီသည်အာရုံကပသာဓာတ် ကိုထိတွေ့တဲ့အခါမှာဝိထီစိတ်သည်အ မြဲတမ်း(၇)ဝိထီစလုံးဆက်လက်ပြီးဖြစ်၊ပျက်မနေဘူး။ဝိထီစိတ်မဖြစ်ပေါ်တဲ့အ ခါမှာမောဟကာလဖြစ်တယ်။ဝို့ထဖန မှာဝိထီစိတ်ဆုံးသွားတဲ့အခါဝို့ထဖနကာ လဖြစ်တယ်။ဝို့ထဖနကာလရဲ့အာရုံ သည်ပလိတာရုံဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာက ဝိထီစိတ်အနည်းငယ်ရဲ့အာရုံဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်(၅)ဝိထီစိတ်လောက်သာဝိ ထီစိတ်ရဲ့အာရုံဖြစ်တယ်။
ဘယ်ကာလမဆိုဝို့လဖနစိတ်ပျက်သွား ပြီးတဲ့အခါမှာချဝနစိတ်(၇)ကြိမ်သည် ဆက်လက်ဖြစ်ပျက်ပြီးတော့အာရုံ လည်းပျက်သွားတယ်။တထာလန်ဖနဝိ ထီစိတ်လည်းဖြစ်လို့မရဘူး။အဲဒီဝိထီ စိတ်ကာလရဲ့အာရုံကိုသိခြင်းသည်ချဝ နကာလဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့ဝိထီစိတ်(၆)ဝိထီသာရှိတဲ့အတွက် ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကချဝနဝိ ထီလောက်သာရောက်ပြီးတော့ရုပ်က ပျက်သွားတယ်။ဒါကြောင့်ချဝနဝိထီမှာ ဝိထီစိတ်ဆုံးသွားတဲ့အခါအဲဒီကာလကို သိတဲ့အာရုံသည်ချဝနကာလဖြစ်ရခြင်း ဖြစ်တယ်။ချဝနကာလရဲ့အာရုံသည် `မဟံတာရုံ’ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကထင် ရှာတဲ့အာရုံဖြစ်ပြီးကုသိုလ်စိတ်၊အကု သိုလ်စိတ်(သို့)မဟာကိရိယာစိတ်(ရဟ န္တာစိတ်)တွေကိုဖြစ်ပေါ်အောင်လုပ်ပေး တယ်။
ဘယ်ကာလမဆိုချဝနစိတ်(၇)ကြိမ် ဖြစ်၊ပျက်ပြီးတော့အာရုံမပျက်သေးတဲ့ အတွက်ကြောင့်တထာလန်ဖနဝိထီစိတ် ကိုအကြောင်းဖြစ်ပေးရတယ်။ပြီးတော့ အဲဒီမပျက်သေးတဲ့နောက်ထပ်နှစ်ကြိမ် ဖြစ်ပေါ်ပြီးအာရုံကိုသိတယ်။အဲဒီကာ လဝိထီစိတ်ရဲ့အာရုံကိုသိခြင်းသည် `တထာလန်မနကာလ(သို့)တထာလန်ဖ နကာလဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့တထာလန်ဖနစိတ်မှာဝိထီစိတ်ဆုံး သွားတဲ့အခါမှာတထာလန်ဖနကာလရဲ့ အာရုံသည်`အတီမဟံတာရုံ’ဖြစ်တယ်။ ဆိုလိုတာကအရမ်းထင်ရှားတဲ့အာရုံ ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ချဝန ဝိထီစိတ်(၇)ကြိမ်ပျက်သွားပေမယ့်အာ ရုံကမပျက်သေးဘူး။ဒါကြောင့်တထာ လန်ဖနဝိထီစိတ်ဖြစ်ပေါ်ရတဲ့အကြောင် းဖြစ်တယ်။မနောဒါွရဝိထီမှအာရုံကိုသိ ခြင်းသည်(၂)ကာလသာရှိပြီးချဝနကာ လနှင့်တထာလန်ဖနကာလတို့ဖြစ်တယ် ။မနောဒါွရမှချဝနကာလရဲ့အာရုံသည်`အဝိဖူတာရုံဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့တထာလန်ဖနကာလထက်ပိုနည်း ပြီးထင်ရှားတဲ့အာရုံဖြစ်တယ်။မနောဒါွ ရမှတထာလန်ဖနကာလရဲ့အာရုံသည်ဝိ ဖူတာရုံဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့ချဝနကာလထက်ပိုပြီးထင်ရှားတဲ့ အာရုံဖြစ်တယ်။
“ဒါွရ (၆)” ဒါွရဆိုတာကတံခါးပေါက်(သို့)ဘဝင် စိတ်ရဲ့အာရုံမဟုတ်တဲ့တစ်ခြားအာရုံ ကိုစိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးသိတဲ့အရာဖြစ်တယ် ။ဒါကြောင့်ဒါွရသည်ဝိထီစိတ်ရဲ့အာရုံကိုသိတဲ့အရာဖြစ်တယ်။ဒါွရ(၆)ပါးရှိ တယ်။ရုပ်(၅)ဒါွရနှင့်နာမ်(၁)ဒါွရတို့ဖြစ် ကြတယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့စက္ခုဒါွရ သည်စက္ခုပသာဓာတ်ရုပ် ၁၊သောတဒါွ ရသည်သောတပသာဓာတ်ရုပ် ၁၊ဃာနဒါွရသည်ဃာနပသာဓာတ်ရုပ်၁၊ ဇိဝါှဒါွရသည်ဇိဝါှပသာဓာတ်ရုပ်၁၊ကာ ယဒါွရသည်ကာယပသာဓာတ်ရုပ်၁၊မ နောဒါွရသည်ဘဝင်ခုပချေထစိတ်(မ နောဒါွရလာဝချနစိတ်ရဲ့အရင်ဖြစ်တဲ့ စိတ်)၁စိတ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။
“ပစ္စည်း(ပစ္စယ)(၆)ပါး” အဲဒီခန္ဓာ(၅)ပါးရှိတဲ့ဘုံမှာစိတ် ရဲ့ဖြစ်ပေါ်ခြင်းဖြစ်တဲ့ရုပ်သည်(၆)ရုပ်ရှိ ပြီးပစ္စည်းရုပ်(၆)ပါးလို့ခေါ်တယ်။ဘာ တွေလဲဆိုတော့စက္ခုပသာဓာတ်ရုပ် ၁ သည်စက္ခုပစ္စည်းဖြစ်ပြီးစက္ခုဝိညာဉ် ၂ပါးရဲ့ဖြစ်ပေါ်တဲ့နေရာဖြစ်တယ်။ သောတပသာဓာတ်ရုပ်၁သည်သောတ ပစ္စည်းဖြစ်ပြီးသောတဝိညာဉ်၂ပါးရဲ့ ဖြစ်ပေါ်တဲ့နေရာဖြစ်တယ်။ဃာနပသာ ဓာတ်ရုပ်၁သည်ဃာနပစ္စည်းဖြစ်ပြီးဃာ နဝိညာဉ်၂ပါးရဲ့ဖြစ်ပေါ်တဲ့နေရာဖြစ် တယ်။ဇိဝါှပသာဓာတ်ရုပ်၁သည်ဇိဝါှ ပစ္စည်းဖြစ်ပြီးဇိဝါှဝိညာဉ်၂ပါးရဲ့ဖြစ် ပေါ်တဲ့နေရာဖြစ်တယ်။ကာယပသာ ဓာတ်၁သည်ကာယပစ္စည်းဖြစ်ပြီးကာ ယဝိညာဉ်း၂ပါးရဲ့ဖြစ်ပေါ်တဲ့နေရာဖြစ် တယ်။ဟာထိုင်ရရုပ် ၁သည်ဟာထိုင်ရ ပစ္စည်းဖြစ်ပြီးထဝိပန်ကျဝိညာဉ်၁၀ပါး ကလွဲလို့ခန္ဓာ၅ပါးရှိတဲ့ဘုံမှာတစ်ခြား စိတ်အားလုံးရဲ့ဖြစ်ပေါ်တဲ့နေရာဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်ပသာဓာတ်ရုပ်၅ပါး သည်ဒါွရ၅ပါးနှင့်ပစ္စည်း၅ပါးတို့ဖြစ် ကြတယ်။
`စက္ခုပသာဓာတ်ရုပ်’သည်အဲဒီစက္ခုပ သာဓာတ်ရုပ်ကိုထိတွေ့တဲ့ရူပါရုံကိုသိ တဲ့တထာလန်ဖနစိတ်၊ချဝနစိတ်၊ဝို့ထဖ နစိတ်၊ဆန်တီလနစိတ်၊ဆန်ပတီချနစိတ် ၊စက္ခုဝိညာဉ်နှင့်စက္ခုဒါွရလာဝချနစိတ် ရဲ့စက္ခုဒါွရတွေဖြစ်တယ်။ပြီးတော့အဲဒီ ရူပါရုံကမပျက်ရသေးဘူး။ဒါပေမယ့်အဲ ဒီစက္ခုပသာဓာတ်ရုပ်သည်စက္ခုပစ္စည်း ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကစက္ခုဝိညာဉ်၂ပါ းသာဖြစ်ပေါ်တဲ့နေရာဖြစ်တယ်။တထာ လန်ဖနစိတ်၊ချဝနစိတ်၊ဝို့ထဖနစိတ်၊ဆန် တီလနစိတ်၊ဆန်ပတီချနစိတ်နှင့်စက္ခုဒါွ ရလာဝချနစိတ်တွေသည်အဲဒီတစ်ကာ လထဲဖြစ်တဲ့ဝိထီစိတ်တစ်ချို့ကတော့ ဟာထိုင်ရရုပ်(ပစ္စည်း)မှာဖြစ်ပေါ်တယ်။သောတပသာဓာတ်ရုပ်၊ဃာနပသာ ဓာတ်ရုပ်၊ဇိဝါှပသာဓာတ်ရုပ်နှင့်ကာ ယပသာဓာတ်ရုပ်တွေသည်ထို့နည်းတူ ပဲဖြစ်ကြတယ်။အဲဒီဟာထိုင်ရရုပ်သည် ပစ္စည်းဖြစ်ပြီးစိတ်ရဲ့ဖြစ်ပေါ်တဲ့နေရာ ဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်ဒါွရမဖြစ်ဘူး။
“အပိုင်း(၅)” စိတ်ရဲ့ဆက်လက်ဖြစ်၊ပျက်ခြင်းနှင့်အဲဒီ ဝိထီစိတ်အမျိုးမျိုးတွေသည်နေ့တိုင်းပုံ မှန်ဘဝမှာဖြစ်ပေါ်နေတယ်။ဒါပေမယ့် လက္ခဏသဘောကိုပြသတဲ့တရားရဲ့အ သုံးအနှုန်းတွေရှိတဲ့အခါနှင့်စိတ်အမျိုး မျိုးရဲ့တာဝန်တွေရှိတဲ့အခါမှာသံသယ ဖြစ်စေတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဲ ဒီအသုံးအနှုန်းရဲ့အဓိပ္ပါယ်တွေကိုနားမ လည်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဒါ ပေမယ့်အဲဒီအသုံးအနှုန်းတွေသည်တ ရားသဘောအမျိုးမျိုးရဲ့လက္ခဏသ ဘောတွေကိုနေ့တိုင်းပုံမှန်ဘဝမှာပဲမြင် သိနိုင်တယ်။ဒါကြောင့်တရားတွေအား လုံးသည်မှတ်တမ်းစာအုပ်ထဲမှာပဲရှိတာ မဟုတ်ဘူး။ဒါပေမယ့်မြင်ဆဲ၊ကြားဆဲ၊ အနံ့ရဆဲ၊အရသာရဆဲ၊ထိတွေ့တဲ့အရာ ကိုသိဆဲစဉ်းစားဆဲဖြစ်တဲ့တစ်ခဏစီ တွေသည်ဘဝမှာတကယ်ရှိတယ်။လူ တွေအခုမြင်နေတဲ့အချိန်သည်ဝိထီစိတ် ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်အာဝချနစိတ်ရှိပြီး စက္ခုဝိညာဉ်ဆန်ပတီချနစိတ်၊ဆန်တီလ နစိတ်၊ဝို့ထဖနစိတ်၊ချဝနစိတ်နှင့်တထာ လန်ဖနစိတ်တွေသည်တစ်ခဏစီတွေ သည်ဆက်လက်ဖြစ်၊ပျက်နေတယ်။တ ရားဓမ္မတွေကိုနားလည်ခြင်းသည်မြင် ခြင်း၊ကြားခြင်း၊အနံ့ရခြင်းအစရှိတဲ့ချ ဝနဝိထီစိတ်သည်ကုသိုလ်(သို့)အကု သိုလ်တွေဖြစ်တယ်ဆိုတာသတိ အောက်မေ့ရမှာဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ကိုယ့်ရဲ့အကျင့်ဗီဇတွေစု စောင်းပြီးဆက်လက်ဖြစ်၊ပျက်တဲ့အ တွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။
စိတ်(၄)စိတ်စလုံးအကြောင်းကိုလေ့ လာသင်ကြားခြင်းကြောင့်ကုသိုလ်စိတ် ဖြစ်ပေါ်ခြင်း၁၊အကုသိုလ်စိတ်ဖြစ်ပေါ် ခြင်း၁၊ဝိပက်စိတ်၁၊ကိရိယာစိတ်၁တွေ သည်ဘယ်အချိန်ကစိတ်တွေအကျိုး ဖြစ်ပေးဖို့အကြောင်းဖြစ်သလဲဆိုတာ သိစေခြင်းဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကဝိပက် စိတ်အရှေ့မှာဘယ်အချိန်ကစိတ်သည် ဝိပက်စိတ်ဖြစ်သလဲ?ဆိုလိုတာကအ တိတ်ဘဝတုန်ကပြုလုပ်ပြီးခဲတဲ့အ ကြောင်းရဲ့အကျိုးတွေဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်စိတ်ရဲ့အကြောင်းကိုလေ့လာ သင်ကြားခြင်းသည်ဝိထီစိတ်ဖြစ်ပြီးအဲ ဒီဝိထီမဟုတ်တဲ့စိတ်တွေသည်ဘာစိတ် တွေဖြစ်သလဲဆိုတာသိရမယ်။ဥပမာ-ပဋိသန္ဓေစိတ်သည်ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပြီးအ တိတ်ဘဝတုန်းကပြုလုပ်ပြီးခဲတဲ့ကံ တွေအားလုံးထဲမှာကံတစ်ခုရဲ့အကျိုး တွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်အရင်ဘဝရဲ့စု တိစိတ်ကနေဆက်လက်ပြီးပဋိသန္ဓေ စိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အတွက်အကြောင်းဖြစ် ပေးတယ်။ပဋိသန္ဓေစိတ်သည်ဘုံဘဝ တစ်ခုထဲမှာခဏလေးနဲ့ပဋိသန္ဓေတာ ဝန်ကိုလုပ်တဲ့ဝိပက်စိတ်ဖြစ်တယ်။အဲဒီ ဘဝမှာပဋိသန္ဓေတာဝန်ကိုဆက်လုပ်လို့ မရတော့ဘူး။အရင်ဘဝရဲ့စုတိစိတ်က နေဆက်ဖြစ်ပေါ်ပြီးအစတစ်ခဏ လောက်သာပြုလုပ်နိုင်တယ်။ပြီးတော့ ပဋိသန္ဓေစိတ်ကပျက်သွားတယ်။မခိုင် မြဲဘူး။
ဝိပက်ဘဝဖြစ်တဲ့ပဋိသန္ဓေစိတ်ပျက်သွာ းပြီးတဲ့အခါမှာအဲဒီပဋိသန္ဓေစိတ်သည် အနန္တရပစ္စယအကြောင်းဖြစ်ပြီးချက် ချင်းနဲ့ပဋိသန္ဓေစိတ်ကနေနောက်တစ် စိတ်ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အတွက်လုပ် ပေးတယ်။အဲဒီပဋိသန္ဓေစိတ်ကနေ ဆက်ပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်သည်ဘဝင်တာ ဝန်ကိုလုပ်တယ်။ဒါကြောင့်ဝိထီစိတ်မဟုတ်ဘူး။ဘဝင်စိတ်သည်ဝိပက်စိတ် ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ကံသည်ပဋိသန္ဓေ စိတ်ကိုဖြစ်ပြီးပျက်သွားရုံလောက်သာ အကြောင်းဖြစ်ပေးတာမဟုတ်ဘူး။ဒါ ကြောင့်ကံသည်ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီး ဘဝင်တာဝန်ကိုလည်းဆက်လက်လုပ် ဆောင်သေးတယ်။ပြီးတော့အဲဒီပဋိသ န္ဓေစိတ်ကနေဆက်ဖြစ်တဲ့ပထမဦးဆုံး ဘဝင်စိတ်သည်ပထမဘဝင်လို့ခေါ် တယ်။နောက်ထပ်ဘဝင်စိတ်တွေက တော့အဲဒီစုတိစိတ်ရောက်တဲ့အထိရေ တွက်ဖို့မလိုအပ်တော့ဘူး။
ဝိထီစိတ်မဖြစ်မချင်းဘဝင်စိတ်သည်ပုံ မှန်ဆက်လက်ဖြစ်၊ပျက်နေတယ်။အရင် ဖြစ်ပေါ်တဲ့တစ်ခြားဝိထီစိတ်(ပထမဝိထီ စိတ်)သည်ဆိုလိုတာကအာဝချနတာဝန် ကိုလုပ်တဲ့စိတ်သည်အာဝချနစိတ်(၂)ပါ းဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကပန်ကျဒါွရလာ ဝချနစိတ်သည်ပန်ကျဒါွရ(၁)ပါးမှအာ ဝချနတာဝန်ကိုလုပ်တယ်။ပြီးတော့မ နောဒါွရလာဝချနစိတ်သည်မနောဒါွရ (၁)ပါးမှအာဝချနတာဝန်ကိုလုပ်သည်။ ဒီအာဝချနတာဝန်၂ပါးကိုလုပ်တဲ့စိတ် သည်ကိရိယာစိတ်ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာ ကကုသိုလ်စိတ်၊အကုသိုလ်စိတ်နှင့်ဝိ ပက်စိတ်တွေမဟုတ်ဘူး။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့အဲဒီစိတ်(၂)ပါးသည်နှစ် သက်တဲ့အာရုံ(အီထာရုံ)မှာသိနိုင်တယ်။ ဆိုလိုတာကကောင်းတဲ့အာရုံကိုနှစ် သက်တယ်။ပြီးတော့(အနစ်ထာရုံ) ဆိုတာကတော့မနှစ်သက်တဲ့အာရုံဖြစ် တယ်။တကယ်လို့ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ရင်အ ကုသိုလ်ဝိပက်သည်(အနစ်ထာရုံ)မ ကောင်းတဲ့အာရုံကိုပဲသိနိုင်တယ်။ပြီး တော့ကုသိုလ်ဝိပက်ကတော့အီထာရုံကို သာသိတယ်။
အဌာစာလိနီအချက်အလက်ထဲမှာကိရိ ယာစိတ်ရဲ့လက္ခဏသဘောသည်လုပ် ဆောင်ခြင်းသာဖြစ်တယ်ဆိုတာရှင်းပြ သွားတယ်။ပြီးတော့တာဝန်တွေအရနဲ့ ကွာခြားတဲ့ကိရိယာစိတ်ရဲ့လက္ခတွေကို ရှင်းပြသွားတယ်။ကိရိယာစိတ်အားလုံး ထဲမှာဘယ်ကိရိယာစိတ်မဆိုချဝနဖြစ် ခြင်းမှမရောက်ဘူး။ဒါကြောင့်အဲဒီကိရိ ယာစိတ်သည်အကျိုးမရှိတဲ့လေပန်းနဲ့ တူတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့တစ် ချို့ပန်းတွေသည်ကြွေကျသွားတဲ့အခါ မှာအကျိုးမရှိသလိုကိရိယာစိတ်လည်း ထို့နည်းတူဖြစ်တယ်။ချဝနအဖြစ်မှမ ရောက်တဲ့ကိရိယာစိတ်သည်အဲဒီချဝန ဝိထီစိတ်မဖြစ်တဲ့စိတ်(၂)စိတ်ဖြစ်တယ် ။ဘာတွေလဲဆိုတော့ပန်ကျဒါွရလာဝချ နစိတ်(၁)စိတ်နှင့်မနောဒါွရလာဝချန စိတ်(၁)စိတ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။ပန်ကျဒါွ ရလာဝချနစိတ်သည်တာဝန်တစ်မျိုးကို ပဲလုပ်တယ်။ဆိုလိုတာကပန်ကျဒါွရမှ အာဝချနတာဝန်ကိုလုပ်ပြီးမနောဒါွရ လာဝချနစိတ်ကတော့တာဝန်(၂)မျိုး ကိုလုပ်တယ်။ဆိုလိုတာကမနောဒါွရမှ အာဝချနတာဝန်ကိုလုပ်ခြင်းနှင့်ပန်ကျ ဒါွရမှဝို့ထဖနတာဝန်ကိုလုပ်တယ်။အဲဒီ ချဝနအဖြစ်ကိုရောက်တဲ့တစ်ခြားကိရိ ယာစိတ်တွေကတော့ရဟန္တာတွေရဲ့စိတ် တွေဖြစ်တယ်။
အဌာစာလိနီထဲမှာဥပမာပြသွားတာက ဘယ်ကိရိယာစိတ်မဆိုချဝနအဖြစ်ကို ရောက်တဲ့အဲဒီကိရိယာစိတ်သည်အကျို းမရှိဘူး။ဥပမာ-အမြစ်ပြတ်သွားတဲ့ပန်း ပင်နဲ့တူတယ်။ဒါကြောင့်လုပ်ဆောင်ခြင် းလောက်သာဖြစ်ပြီးအဲဒီတာဝန်တွေ သည်တရားသဘောအရနဲ့ဖြစ်ပေါ်ပြီး ကုန်ဆုံးသွားတယ်။ရဟန္တာမဟုတ်တဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်ကိရိယာစိတ်(၂)စိတ် သာရှိတယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ပန်ကျ ဒါွရလာဝချနစိတ်(၁)စိတ်နှင့်မနောဒါွရ လာဝချနစိတ်(၁)စိတ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။ မနောဒါွရလာဝချနစိတ်နှင့်ပန်ကျဒါွရ လာဝချနစိတ်တွေကလွဲှလို့တစ်ခြားကိ ရိယာစိတ်အားလုံးတွေသည်ရဟန္တာ အားလုံးရဲ့စိတ်တွေဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်ရဟန္တာတွေသည်ချဝနစိတ်(၂) စိတ်မဟုတ်တဲ့ကိရိယာစိတ်တွေရှိတယ် ။ဆိုလိုတာကပန်ကျဒါွရလာဝချနစိတ် နှင့်မနောဒါွရလာဝချနစိတ်တို့ဖြစ်ပြီးကိ ရိယာစိတ်လောက်သာဖြစ်တဲ့ချဝနဝိထီ ရှိတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ရဟန္တာ တွေသည်ကုသိုလ်နှင့်အကုသိုလ်တွေ အားလုံးတွေကိုငြိမ်းသွားခြင်းဖြစ်တယ် ။ဒါကြောင့်ကုသိုလ်နှင့်အကုသိုလ်ဖြစ်တဲ့ချဝနဝိထီစိတ်တွေမရှိတော့ဘူး။
အဲဒီမျက်စိမှအာရုံကိုသိတဲ့ဝိထီစိတ် သည်ပန်ကျဒါွရလာဝချနစိတ်ပျက်သွား တဲ့အခါမှာမြင်စိတ်သည်စက္ခုဝိညာဉ် ၌ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပြီးပြုလုပ်ပြီးတဲ့ကံရဲ့ အကျိုးဖြစ်တယ်။ကုသိုလ်ကံသည် စက္ခုဝိညာဉ်ကိုအကြောင်းဖြစ်ပေးပြီး ကုသိုလ်ဝိပက်သည်မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့ ရုပ်အမျိုးမျိုးတွေကိုမြင်ပြီးလှပတဲ့အ ရာတွေကိုနှစ်သက်တဲ့အာရုံ(အီထာရုံ) ဖြစ်တယ်။အကုသိုလ်ကံသည်စက္ခုဝိ ညာဉ်ကိုအကြောင်းဖြစ်ပေးပြီးအကု သိုလ်ဝိပက်သည်မနှစ်သက်တဲ့ရုပ်တွေ ကိုမြင်တဲ့အတွက်(အနှစ်ထာရုံ)ဖြစ် တယ်။နားမှအသံကိုကြားတဲ့ဝိထီစိတ် သည်ဘယ်အချိန်မှာသောတဝိညာဉ် သည်ဘာအသံကိုကြားမလဲဆိုတာ ဘယ်သူမှမသိနိုင်တဲ့ဝိပက်စိတ်ဖြစ် တယ်။ဒီလိုအကြောင်းတွေသည်အ ကြောင်းအရဖြစ်ရတယ်။ဆိုလိုတာက အတိတ်ကအားလုံးပြုလုပ်ပြီးသွားတဲ့ ကံတွေသည်နှခေါင်းမှအနံ့ရတဲ့အချိန် မှာအနံ့ကိုသိတဲ့ဃာနဝိညာဉ်သည်ဝိပက် စိတ်ဖြစ်တယ်။လျှာမှအရသာသိတဲ့အ ချိန်မှာဇိဝါှဝိညာဉ်သည်ဝိပက်စိတ်ဖြစ် တယ်။ကိုယ်မှထိတွေ့တဲ့အချိန်မှာအေး၊ ပူ၊ပျော့၊မာ၊တင်း၊လှုပ်ရှားခြင်းတွေကို သိတဲ့ကာယဝိညာဉ်သည်ဝိပက်စိတ်ဖြစ်တယ်။ပြုလုပ်ပြီးသွားတဲ့အတိတ်ကံရဲ့ အကျိုးတွေသည်အဲဒီဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝိပက် စိတ်ကိုအကြောင်းဖြစ်ပေးရတယ်။ပန် ကျဒါွရလာဝချနစိတ်ကနေအာရုံကို လက်ခံပြီးမြင်စိတ်၊ကြားစိတ်၊အနံ့၊အ ရသာနှင့်ထိတွေ့တဲ့စိတ်တွေသည်ပန် ကျဝိညာဉ်ကနေပျက်သွားတဲ့အခါမှာ အနန္တရပစ္စယအကြောင်းဖြစ်ပြီးအဲဒီ အာရုံကိုဖြစ်ပေါ်ပြီးလက်ခံတဲ့ဆန်ပတီ ချနစိတ်ကိုလည်းအနန္တရပစ္စယကဆက် ပြီးအကြောင်းဖြစ်ပေးရတယ်။ဆန်ပတီ ချနစိတ်လည်းဝိပက်စိတ်ဖြစ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့ကံရဲ့အကျိုးဖြစ်ပြီး အဲဒီစက္ခုဝိညာဉ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်း ဖြစ်ပေးတဲ့ကံနဲ့အတူတူပဲဖြစ်တယ်။အဲ ဒီကံတစ်မျိုးထဲကပဲဝိပက်ဖြစ်ပေါ်ခြင်း ဖြစ်တဲ့ဆန်တီလနစိတ်ကိုလုပ်ပေးပြီး ဆန်ပတီချနစိတ်ကနေဆန်တီလနတာ ဝန်ကိုဆက်လုပ်တယ်။
အဌာဂါထာဓမ္မဆံခနီပကော်ထဲကအဌာ စာလိနီထဲမှာပန်ကျဒါွရမှဝိထီစိတ်ရဲ့ အာရုံကိုသိတဲ့ဖြစ်ပေါ်ခြင်းတွေကိုဥပမာ ပြထားတယ်။ဘုရင်တစ်ပါးသည်ပလ္လင် ပေါ်မှာအိပ်စက်အနားယူနေတဲ့အချိန်မှာ အမတ်ငယ်တစ်ယောက်ကဘုရင်ကို ကြည့်ရှုစောင့်ရှောက်နေတယ်။နားပင်း တဲ့စစ်သူကြီးကတံခါပေါက်ဝမှာရပ်နေ တယ်။တံခါစောင့်(၃)ယောက်ကအဲဒီနေ ရာမှာတန်းစီပြီးရပ်နေတယ်။အဲဒီအချိန် မှာတောသားတစ်ယောက်သည်အသုံး အဆောင်းတွေကိုဆက်သပ်ဖို့အတွက် ယူလာပြီးတံခါးခေါက်ပြီးခေါ်လိုက် တယ်။အဲဒီအခါမှာနားပင်းတဲ့စစ်သူကြီး ကမကြားရဘူး။ဒါကြောင့်ဘုရင်ကို ကြည့်ရှုတဲ့အမတ်ငယ်ကအချက်ပေး လိုက်တယ်။နားပင်းတဲ့စစ်သူကြီးက လည်းအဲဒီအချက်ပေးတာနဲ့ပဲတံခါးဖွင့် ပေးလိုက်တယ်။ပထမတံခါစောင့်ကအ သုံးအဆောင်းတွေကိုလက်ခံပြီးဒုတိယ တံခါးစောင့်ကိုပေးလိုက်တယ်။ဒုတိယ တံခါစောင့်ကထပ်ပြီးတော့တတိယတံခါးစောင့်ကိုပေးလိုက်တယ်။တတိယတံ ခါးစောင့်ကဘုရင်ကိုဆက်သပ်တယ်။ ပြီးတော့ဘုရင်ကသုံးဆောင်လိုက်တယ်။ဒါကြောင့်အမှန်ကိုသိမြင်နိုင်ဖို့အတွက် ဒီဥပမာနဲ့နှိုင်းယှဉ်ပြီးပြသွားတယ်။
တစ်ခဏစီနဲ့အာရုံတွေကိုဖြစ်ပေါ်ပြီးသိတဲ့ဝိထီစိတ်သည်စက္ခုပသာဓာတ်နဲ့အာ ရုံကိုထိတွေ့တဲ့အခါမှာတောသားတစ် ယောက်ကအသုံးအဆောင်ယူလာပြီး တံခါပေါက်မှာတံခါးလာခေါက်တဲ့တံ ခါးစောင့်နဲ့နှိုင်းယှဉ်ပြထားတယ်။ဘုရင်ကိုကြည့်ရှုစောင့်ရှောက်တဲ့အမတ်ငယ်ကတော့(ပန်ကျဒါွရလာဝချနစိတ်)တံခါ းဝမှာတံခါလာခေါက်တဲ့ဧည့်သည်ရှိ တယ်ဆိုတာသိတဲ့အတွက်အချက်ပေး တဲ့တံခါးစောင့်နဲ့တူတယ်။ဆိုလိုတာက ထိတွေ့တဲ့အာရုံကိုသိပြီးတော့ပျက် သွားတယ်။နားပင်းတဲ့စစ်သူကြီးသည် (စက္ခုဝိညာဉ်)ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ပြီး စက္ခုပသာဓာတ်ထဲမှာမြင်တဲ့တာဝန်ကို လုပ်ဆောင်တယ်။အဲဒီကနေစပြီးပထမ တံခါးစောင့်(ဆန်ပတီချနစိတ်)သည်အ သုံးအဆောင်တွေကိုယူပြီးဒုတိယတံခါး စောင့်ကိုပေးလိုက်တယ်။ဆိုလိုတာက (ဆန်တီလနစိတ်)ဒုတိယတံခါးစောင့်က တတိယတံခါးစောင့်ကိုပို့ပေးတယ်။တတိယတံခါးစောင့်(ဝို့ထဖနစိတ်)ကဘု ရင်ကိုဆက်သပ်တယ်။ဘုရင်(ချဝနစိတ်)ကလက်ခံယူပြီးသုံးဆောင်တဲ့အာရုံ တွေကိုဆိုလိုတယ်။
အဲဒီနှိုင်းယှဉ်ထားပြီးရှင်းပြသွားတဲ့အ နစ်သာရတွေကတော့အာရုံရဲ့တာဝန သည်ပသာဓာတ်ကိုထိတွေ့ရုံလောက် ပဲတာဝန်ရှိတယ်။တောသားသည်ဘုရင့် ထံကိုအရောက်မသွားဆက်သပ်ရပဲအ သုံးအဆောင်ပစ္စည်းတွေကိုပထမလူ၊ဒု တိယလူ၊တတိယလူတွေကနေအဆင့် လိုက်ပို့ပေးပြီးဘုရင့်ဆီကိုရောက်သွား တယ်။ဒါွရကိုထိတွေ့တဲ့အာရုံကိုစက္ခု ဝိညာဉ်ကမြင်တဲ့တာဝန်ကိုပဲလုပ် ဆောင်တယ်။အာရုံသည်ပသာဓာတ်ရုပ် ကိုပဲထိတွေ့လို့ရတယ်။ဒါပေမယ့်စိတ် သည်ထပ်ခါထပ်ခါနဲ့ဆက်စပ်ဖြစ်ပေါ် ပြီးအာရုံကိုသိရတယ်။အာရုံကိုကျော် သွားလို့မရဘူး။
ဒီဥပမာတွေကိုဝေဖန်သုံးသပ်လိုက်တဲ့ အခါမှာဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝိထီစိတ်ရဲ့ပြောင်း လဲခြင်းတွေကိုနားလည်လိုက်ရတယ်။တစ်ခဏစီတာဝန်တွေလုပ်ကြတယ်။ စက္ခုဝိညာဉ်သည်စက္ခုဒါွရဖြစ်တဲ့စက္ခု ပသာဓာတ်ရုပ်ထဲမှာမြင်တဲ့တာဝန်ကို လုပ်ဆောင်တယ်။ဆန်ပတီချနစိတ်ဖြစ် တဲ့ပထမတံခါးစောင့်သည်အသုံးအ ဆောင်ပစ္စည်းတွေကိုလက်ခံပြီးဒုတိတ တံခါးစောင့်ဆီကိုပို့ပေးတယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့စက္ခုဝိညာဉ်သည် မြင်တဲ့တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်ပြီးပျက် သွားတဲ့အခါမှာစက္ခုဝိညာဉ်သည်ဆန် ပတီချနစိတ်လိုမျိုးအာရုံတွေလက်ခံပြီး တာဝန်တွေလုပ်ဆောင်လို့မရဘူး။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့စက္ခုဝိညာဉ်သည်ထဆဏတာဝန်တစ်မျိုးကိုပဲလုပ်ဆောင် လို့ရပြီးစက္ခုပသာဓာတ်ရုပ်ထဲမှာပဲဖြစ် ပေါ်တယ်။ဒါပေမယ့်ဆန်ပတီချနစိတ် သည်အာရုံကိုလက်ခံပြီးတာဝန်ကို ဆောင်ရွက်တဲ့ပထမတံခါးစောင့်နဲ့တူ တယ်။ပြီးတော့ဆန်တီလနစိတ်ဖြစ်တဲ့ ဒုတိယတံခါးစောင့်ကိုဆက်ပို့ပေးတယ် ။ပြီးတော့အာရုံကိုဝေဖန်သုံးသပ်ပြီးဝို့ ထဖနစိတ်ဖြစ်တဲ့တတိယတံခါးစောင့် ကိုဆုံးဖြတ်ဖို့ဆက်ပို့ပေးတယ်။နောက် ဆုံးဘုရင့်ဆီကိုဆက်သပ်ဖို့ဆက်ပို့ပေး တယ်။ဆိုလိုတာကချဝနဝိထီစိတ်သည် သုံးဆောင်တဲ့တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်ပြီး အဲဒီအသုံးအဆောင်ပစ္စည်းတွေကိုသုံး ဆောင်တယ်။
ဒါကြောင့်ခံစားခြင်းနှင့်သုံးဆောင်ခြင်း လို့စကားလုံးအသုံးအနှုန်းသုံးရခြင်း သည်မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ် တွေမှချဝနတာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့ကု သိုလ်စိတ်(သို့)အကုသိုလ်စိတ်ရဲ့လက္ခ ဏသဘောတွေကိုနားလည်ဖို့အတွက် သုံးရခြင်းဖြစ်တယ်။ချဝနဝိထီစိတ် သည်လောဘ၊ဒေါသ၊မောဟတွေနဲ့အာ ရုံတွေကိုခံစားတဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်။ပြီး တော့ကုသိုလ်စိတ်(သို့)ရဟန္တာတွေရဲ့ ကိရိယာစိတ်တွေသည်အာရုံတွေကိုသုံး ဆောင်တဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်။ချဝနစိတ် သည်မြင်ခြင်း၊လက်ခံခြင်း၊သုံးသပ်ခြင်း ၊ဆုံးဖြတ်ခြင်းတွေမဟုတ်တဲ့အာရုံထဲမှာ လျှင်မြန်စွာနဲ့တာဝန်တွေလုပ်ဆောင် တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အရင် ဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်သည်အဲဒီတာဝန်တွေကို အားလုံးလုပ်ဆောင်သွားပြီးဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့်ကုသိုလ်စိတ်(သို့)အကုသိုလ် စိတ်တွေကိုသုံးဆောင်ပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့ ရဟန္တာတွေရဲ့ကိရိယာစိတ်တွေကိုအ ကြောင်းဖြစ်ပေးရခြင်းဖြစ်တယ်။ဆိုလို တာကအဲဒီအာရုံထဲမှာလျှင်မြန်စွာနဲ့(၇) ကြိမ်ထိရောက်တယ်။ပြီးတော့ချဝနဝိ ထီစိတ်သည်တကယ့်အာရုံတွေကိုခံစား တဲ့ဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။တကယ်လို့`မော ခကာလ’ဖြစ်ရင်အသံကသောတပသာ ဓာတ်ကိုထိတွေ့ပေမယ့်လည်းမကြားရ ဘူး။(သို့)`ဝို့ထဖနကာလ’ဖြစ်ရင်ကု သိုလ်စိတ်၊အကုသိုလ်စိတ်နှင့်ရဟန္တာ တွေရဲ့ကိရိယာစိတ်တွေမဖြစ်ပေါ်ဘူး။ ဒါကြောင့်ချဝနဝိထီစိတ်မဖြစ်ပေါ်တဲ့အ ချိန်မှာအဲဒီအာရုံတွေကိုခံစားလို့ရမလာ?ဒါပေမယ့်ချဝနဝိထီစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်မှာအဲဒီအာရုံတွေကိုခံစားလို့ရတယ် ။စိတ်သည်အမျိုးအစားတစ်မျိုးတည်း နဲ့ဆက်ခါ၊ဆက်ခါဆက်လက်ဖြစ်၊ပျက် ပြီး(၇)ကြိမ်ထိရောက်တယ်။ဒါကြောင့် ကုသိုလ်ချဝနဝိထီစိတ်(သို့)အကုသိုလ် ချဝနဝိထီစိတ်(သို့)ကိရိယာချဝနဝိထီ စိတ်ဖြစ်မလာဆိုတာအကြောင်းအရ ဖြစ်ရတယ်။
ချဝနဝိထီစိတ်သည်ဆက်ခါ၊ဆက်ခါနဲ့ ဖြစ်၊ပျက်ပြီး(၇)ကြိမ်အထိအာရုံတွေကို ခံစားပြီးအကြောင်းကြောင့်ဖြစ်ရတယ် ။ဆိုလိုတာကပထမချဝနဝိထီစိတ်သည် ဒုတိယချဝနဝိထီစိတ်ကိုဖြစ်ပေါ်စေပြီးအဲဒီအာရုံကိုနောက်ထပ်ခံစားဖို့အာသေဝနပစ္စယ(အဖန်တလဲလဲဖြစ်ခြင်း)ကိုအ ကြောင်းဖြစ်ပေးရတယ်။ပြီးတော့ဒုတိယချဝနဝိထီစိတ်သည်တတိယချဝနဝိထီစိတ်ကိုဖြစ်ပေါ်စေပြီးအဲဒီအာရုံကို နောက်ထပ်ပုံမှန်ခံစားဖို့အာသေဝနပစ္စ ယကိုအကြောင်းဖြစ်ပေးရပြီးသတ္တမ(၇)ချဝနဝိထီစိတ်ရောက်တဲ့အထိအကြောင်းဖြစ်ပေးရတယ်။ဒါကြောင့်အာသေဝနပစ္စယအကြောင်းတွေမဖြစ်တော့ဘူး။ အာသေဝနပစ္စယဆိုတာကစိတ်တစ်မျိုး ထဲကပဲလုပ်ပေးတဲ့အကုသိုလ်ချဝနဝိထီ စိတ်၊ကုသိုလ်ချဝနဝိထီစိတ်နှင့်ကိရိယာ ချဝနဝိထီစိတ်တွေကိုဖြစ်ပေါ်စေပြီးချဝ နတာဝန်ကိုနောက်ထပ်ဆက်လုပ်တယ်။ ဒါကြောင့်အကုသိုလ်ကံနှင့်ကုသိုလ်ကံ တွေကိုဖြစ်ပေါ်စေပြီးအနာဂတ်မှာဝိ ပက်စိတ်အကျိုးဖြစ်ပေါ်ဖို့အတွက်ကမ္မ ပစ္စယကအကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။ပြီး တော့အကုသိုလ်ချဝနဝိထီ၊ကုသိုလ်ချ ဝနဝိထီနှင့်ကိရိယာချဝနဝိထီတွေကိုအ နာဂတ်မှာနောက်ထပ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့ဥပနိဿ ယပစ္စယ(အားကြီးသောမှီရာအကြောင် းတရား)ကအကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။
အကုသိုလ်အမျိုးအစားအမျိုးမျိုးတွေ ကိုထူထပ်ပြီးများစွာနဲ့စုစောင်းလာခြင်း ကြောင့်မျက်စိပွင့်ပြီးမြင်လိုက်တာနဲ့ ချက်ချင်းပဲအစွဲဖြစ်သွားတယ်။အဲဒီဘ ဝင်စိတ်ဖြစ်တဲ့အချိန်မှာမျက်စိ၊နား၊နှာ၊ လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှအာရုံတွေကိုမသိ ရဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့တကယ်လို့စဉ်းစားတွေးတောတယ်။(သို့)အိမ် မက်မက်တယ်ဆိုရင်မနောဒါွရဝိထီစိတ် ဖြစ်တယ်။ဘဝင်စိတ်မဟုတ်ဘူး။ဒီ လောကလည်းမဖြစ်ပေါ်ဘူး။ဒါပေမယ့် အဲဒီအချိန်မှာအဲသလိုမျိုးဖြစ်ပေမယ့် ကိလေသာ(အနုစိုင်)အသေးစားရှိတယ် ။ဒီလောကထဲမှာဘယ်အာရုံကိုမှမသိတဲ့ အခါမှာကိလေသာတွေမရှိတော့ဘူးဆို တာမဟုတ်ရဘူး။ဘာကြောင့်ဒီလိုဖြစ်ရလဲဆိုတော့ကိလေသာတွေ(၃)ဆင့်ရှိတဲ့ အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဘာတွေလဲ ဆိုတော့ ၁။ကိလေသာသည်စိတ်ထဲမှာ အနည်ထိုင်းပြီးအသေးစိတ်စုစောင်းတဲ့ကိလေသာဖြစ်တယ်။၂။ကိလေသာ သည်ချဝနဝိထီစိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ အလယ်အလတ်ကိလေသာဖြစ်တယ်။ ၃။ကိလေသာသည်ချဝနဝိထီစိတ်နဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်တဲ့အကြီးစားကိလေသာဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်ချဝနဝိထီစိတ်မဟုတ် တဲ့စိတ်တောင်မှအသေးစားကိလေသာ ရှိပြီးအဲဒီရဟန္တာတွေရဲ့စိတ်သည်ဘာကိ လေသာတွေမှမရှိတော့ဘူး။
ဒါကြောင့်မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေ ကိုမြင်တဲ့အခါ၊နားမှဖြစ်ပေါ်တဲဘအသံ ကိုကြားတဲ့အခါ၊နှခေါင်းမှအနံ့ရတဲ့အခါ၊လျှာမှအရသာရတဲ့အခါ၊ကိုယ်မှအထိအတွေ့တွေနဲ့ထိတွေ့တဲအခါနှင့်စိတ်မှ အကြောင်းအမျိုးမျိုးတွေကိုစဉ်းစားတဲ့ အခါတွေမှာဝိထီစိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးဘယ် အချိန်မဆိုသိစေနိုင်တယ်။အကုသိုလ်၊ ကာမာဝကျလကုသိုလ်နှင့်ကာမာဝကျ လကိရိယာချဝနဝိထီတွေဖြစ်ပေမယ့် အဲဒီအချိန်မှာချဝနဝိထီစိတ်သည်ကိုယ့် ရဲ့အကျင့်ဗီဇတွေကိုပိုပြီးစုစောင်း တယ်။မြင်တဲ့ကာလတစ်ခုခုမှာဝိထီ စိတ်(၇)ကြိမ်စလုံးသည်စက္ခုဒါွဝိထီ ဖြစ်တယ်။ကြားတဲ့ကာလတစ်ခုခုမှာဝိ ထီစိတ်(၇)ကြိမ်စလုံးသည်သောတဒါွရ ဝိထီဖြစ်တယ်။အနံ့ရတဲ့ကာလတစ်ခုခု မှာဝိထီစိတ်(၇)ကြိမ်စလုံးသည်ဃာနဒါွ ရဝိထီဖြစ်တယ်။အရသာရတဲ့ကာလ တစ်ခုခုမှာဝိထီစိတ်(၇)ကြိမ်စလုံးသည် ဇိဝါှဒါွရဝိထီဖြစ်တယ်။အထိအတွေ့ရတဲ့ကာလတစ်ခုခုမှာဝိထီစိတ်(၇)ကြိမ်စ လုံးသည်ကာယဒါွရဖြစ်တယ်။စဉ်းစား တဲ့ကာလတစ်ခုခုမှာဝိထီစိတ်(၃)ဝိထီစ လုံးသည်မနောဒါွရဖြစ်တယ်။
အမေး–>ဘာဖြစ်လို့စိတ်(၅)ပါးမဟုတ်ပဲ(၄)ပါး ပဲရှိရတာလဲ?ဆိုလိုတာကကုသိုလ်စိတ် (၁)ပါး၊အကုသိုလ်စိတ်(၁)ပါး၊ကုသိုလ် ဝိပက်စိတ်(၁)၊အကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်(၁)ပါးနှင့်ကိရိယာစိတ်(၁)တို့ဖြစ်ပြီးစုစု ပေါင်း(၅)ပါးတု့ိဖြစ်သင့်တယ်။ အဖြေ–>ဘာဖြစ်လို့စိတ်(၅)ပါးမရှိရသ လဲလို့သံသယရှိတာလဲ?အကုသိုလ်အ ကြောင်း၁ပါး၊ကုသိုလ်အကြောင်း၁ပါး၊ ဆိုပြီးအကြောင်း၂ပါးရှိတယ်။ဒါ ကြောင့်ဝိပက်စိတ်လည်း၂ပါးရှိသင့် တယ်။ဆိုလိုတာကအကုသိုလ်ဝိပက်၁ ပါးနှင့်ကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါးရှိသင့်တယ်။ ဒါပေမယ့်အဲဒီစိတ်(၄)မျိုးရှိရတဲ့အ ကြောင်းကအဲဒီဝိပက်စိတ်သည်မညံ့ ခြင်း၊အလယ်အလတ်ဖြစ်ခြင်းနှင့်သင့် တင့်လျှောက်ပခြင်းစတဲ့သဘာဝတရား တွေဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီကုသိုလ် နှင့်အကုသိုလ်ဖြစ်တဲ့စိတ်သည်အ ကြောင်းအမျိုးမျိုးအရကွာခြားကြ တယ်။ဥပမာအကုသိုလ်တရားတွေ သည်ထူးဆန်းခြင်းအရကွာခြားကြ တယ်။(သို့)မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊ စိတ်တွေမှဖြစ်တဲ့ကုသိုလ်တရားတွေ သည်ဒါနအဆင့်၊သီလအဆင့်နှင့်ပညာ တွေတိုးတက်အောင်ပွားများတဲ့အဆင့် တွေသည်ကံအရကွာခြားကြတယ်။ဥပမာ-တရားနာကြားတဲ့အဆင့်၊တရား တွေဟောကြားပြသတဲ့အဆင့်၊သမထ ဘာဝနာဖြစ်တဲ့ကိလေသာတွေရပ်တန့် ပြီးငြိမ်သက်ခြင်းတွေနဲ့ကုသိုလ်တွေကို တိုးတက်အောင်ပါွးများတဲ့အဆင့်နှင့်ဝိ ပဿနာဘာဝနာတွေကိုတိုးတက် အောင်ပါွးများခြင်းဖြစ်တဲ့သတိပဌာန်း တွေကိုတိုးတက်အောင်ပါွးများတဲ့အ ဆင့်တွေသည်ဒါွရအရကွာခြားကြ တယ်။ဥပမ-ကိုယ်၊နှုတ်၊စိတ်တွေအရ လုပ်ဆောင်ခြင်းဖြစ်တယ်။ပြီးတော့အ ဓိပတိအရကွာခြားကြတယ်။ဆိုလိုတာကသံပယုတ္တတရားဖြစ်ပြီးကြီးမားခြင်း ဖြစ်တဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။(သို့)အ တူဖြစ်ပေါ်တဲ့စေတသိက်အရကွာခြား ကြတယ်။
ဒါကြောင့်အကြောင်းဖြစ်တဲ့တရားသ ဘောတွေကိုမြင်နိုင်တယ်။ဆိုလိုတာက အဲဒီအကုသိုလ်နှင့်ကုသိုလ်တွေသည် အမျိုးအစားတွေမြောက်များစွာရှိ တယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီကွာခြားခြင်းတွေ အားလုံးသည်ဝိပက်စိတ်ထဲမှာမရှိဘူး။ ဝိပက်စိတ်သည်လုပ်ပြီးသွားတဲ့ကံရဲ့အ ကျိုးသာဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်အခွင့်အ ရေးတွေအကြောင်းတွေအရနဲ့ကံတွေ အစဉ်သင့်ဖြစ်တဲ့အခါမှာဝိပက်စိတ်ဖြစ် ပေါ်အောင်ပြုလုပ်ပေးတယ်။နောက်ပြီး ပဋိသန္ဓေတာဝန်နှင့်ဘဝင်တာဝန်တွေ လုပ်ဆောင်တယ်။(သို့)မျက်စိ၊နား၊နှာ၊ လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှအာရုံတွေအမျိုး မျိုးကိုသိတဲ့တစ်ခြားတာဝန်တွေကို လည်းလုပ်ဆောင်တယ်။အခုမြင်နေတဲ့ အချိန်မှာစက္ခုဝိညာဉ်ဖြစ်ပြီးဝိပက်စိတ် လည်းဖြစ်ပေါ်ပြီးဖြစ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့အတိတ်ကံသည်အ ကြောင်းဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်မြင်တဲ့ဝိ ပက်စိတ်သည်နောက်ထပ်ဝိပက်ကိုအ ကြောင်းဖြစ်ပေါ်ပေးလို့မရဘူး။ကြား နေတဲ့အချိန်(သို့)အဲဒီအသံကိုစိတ်သိတဲ့ အချိန်မှာဝိပက်စိတ်(အကျိုး)ဖြစ်တယ် ။ဒါပေမယ့်သောတဝိညာဉ်ကတော့အဲဒီ အသံကိုကြားတဲ့စိတ်သည်ဝိပက်ကိုအ ကြောင်းဖြစ်ပေါ်ပေးလို့မရဘူး။
ဝိပက်စိတ်သည်ဝိပက်စိတ်ကိုဖြစ်ပေါ်ဖို့ အကြောင်းမဖြစ်ပေးတဲ့အခါမှာဘယ် ကာယ၊ဝစီတွေမှဖြစ်ပေါ်ပေးပြီးလုပ် ဆောင်လို့မရဘူး။ပြီးတော့ဝိပက်စိတ် တစ်ခုနဲ့တစ်ခုသည်တရားတွေနဲ့မစု ပေါင်းဘူး။ဥပမာ-ဂရုဏာစေတသိက်၊ မုဒိတာစေတသိက်နှင့်ဝိရတီစေတသိက် (၃)မျိုးတို့ဖြစ်ကြတယ်။(သမ္မာဝါစာစေ တသိက်၊သမ္မာကမ္မတစေတသိက်၊သမ္မာ အာဇီဝစေတသိက်)ဝိရတီစေတသိက် (၃)ပါးရှိပြီးလောကုတ္တရာဝိပက်စိတ်က လွဲပြီးအတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါကြောင့် စိတ်ကိုယ်တိုင်ကမညံ့ခြင်း၊အလယ်အ လတ်ဖြစ်ခြင်းနှင့်သင့်တင့်လျေှက်ပ ခြင်းစတဲ့သဘာဝတရားဖြစ်တယ်။ဒါ ပေမယ့်ဝိပက်ကံကယုတ်ညံ့ရင်ယုတ်ညံ့ တယ်။အလယ်အလတ်ဖြစ်ရင်အလယ် အလတ်ဖြစ်တယ်။ကောင်းရင်ကောင်း တယ်။ဝိပက်သည်အကြောင်းနဲ့အကျိုး တွေရဲ့တရားသဘောဖြစ်တဲ့အခါမှာအ ကုသိုလ်နှင့်ကုသိုလ်တွေဖြစ်တယ်။ဒါ ပေမယ့်ဝိပက်ကိုယ်တိုင်ကယုတ်ညံ့တဲ့ တရားသဘောတွေမဟုတ်ဘူး။အလယ် အလတ်ဖြစ်ပြီးသင့်တင့်လျှောက်ပ တယ်။ပြီးတော့ဝိပက်ဖြစ်ဖို့အကြောင်း မဖြစ်ပေးဘူး။ဒါကြောင့်စုပေါင်းပြီး၁ဝိ ပက်သာဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့အကြောင်းဖြစ်တဲ့တရားသဘော တွေလိုမျိုးအကြောင်းအမျိုးမျိုးတွေအ နေနဲ့မကွာခြားကြဘူး။ဆိုလိုတာကအ ကုသိုလ်နှင့်ကုသိုလ်တွေကိုခွဲလိုက်ရင် အကုသိုလ်၁ပါးနှင့်ကုသိုလ်၁ပါးတွေ ဖြစ်တယ်။
ဝိပက်စိတ်အားလုံးသည်လုပ်ပြီးသွား တဲ့အတိတ်ကံရဲ့အကျိုးတွေဖြစ်တယ်။ စက္ခုဝိညာဉ်သည်ဝိပက်စိတ်ဖြစ်တယ်။ ပြီတော့ဆန်ပတီချနစိတ်၊ဆန်တီလန စိတ်နှင့်တထာလန်ဖနစိတ်တွေသည်ဝိ ပက်စိတ်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ဘယ်အ ချိန်မှာဝိပက်ဖြစ်သလဲ?ဘယ်အချိန်မှာ ကုသိုလ်၊အကုသိုလ်နှင့်ကိရိယာတွေ ဖြစ်သလဲဆိုတာသိရမယ်။နှစ်သက်ဖို့ ကောင်းတဲ့အရောင်အဆင်းဖြစ်တဲ့ရုပ် တွေကိုမြင်တဲ့ဘယ်အချိန်မဆိုအဲဒီမြင် ပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့စက္ခုဝိညာဉ်သည်ကု သိုလ်ဝိပက်ဖြစ်တယ်။ပြီးတော့ဆန်ပတီ ချနစိတ်၊ဆန်တီလနစိတ်နှင့်တထာလန် ဖနစိတ်တွေလည်းကုသိုလ်ဝိပက်ဖြစ် တယ်။မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်တွေပျက် သွားတဲ့အခါမှာမျက်စိမှဝိထီစိတ်သည် အားလုံးပျက်သွားတယ်။ပြီးတော့ နောက်ထပ်ဝိထီစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အထိ ဘဝင်စိတ်ကဆက်လက်ပြီးဖြစ်၊ပျက် နေတယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီဝိထီစိတ်ကာလ ဖြစ်တဲ့ဝိပက်စိတ်အားလုံးသည်မျက်စိမှ အရာတွေကိုမြင်တဲ့ဘယ်အခါမဆိုပြုလုပ်ပြီးသွားတဲ့အတိတ်ကံတစ်ခုရဲ့အ ကျိုးတွေဖြစ်တယ်ဆိုတာသိရမယ်။
နှစ်သက်တဲ့အသံ(သို့)မနှစ်သက်တဲ့အသံတွေကိုကြားတဲ့အချိန်မှာတစ်ခဏ သာဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးကြားပြီးသွား တဲ့အသံကိုသိတဲ့ဝိထီစိတ်သည်ပျက် သွားပြီးကုန်သွားတယ်။ဒါပေမယ့်အကု သိုလ်နှစ်သက်ပြီးဖြစ်ပေါ်မယ့်အ ကြောင်းရှိတယ်။(သို့)မျက်စိ၊နား၊နှာ၊ လျှာ၊ကိုယ်တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်တွေအ မျိုးမျိုးကိုမနှစ်သက်ပဲဖြစ်ပေါ်တဲ့အ ကြောင်းလည်းရှိတယ်။တစ်နေ့တာဘဝ မှာမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေ မှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေထဲမှာများစွာရှိ တဲ့နှစ်သက်ခြင်း၊မနှစ်သက်ခြင်းတွေနဲ့ ရှောင်လွဲလို့မရဘူး။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား ဆိုဆုံးမသွားတဲ့တရားတော်တွေကိုနာ ကြားရုံလောက်နဲ့အကုသိုလ်တွေကိုငြိမ် သတ်လို့မရနိုင်ဘူး။မြင်တဲ့အချိန်မှာဝိ ပက်စိတ်သာဖြစ်ပြီးအတိတ်ကံရဲ့အ ကျိုးဖြစ်တယ်ဆိုတာသိပြီးသားဖြစ် တယ်။ဒါပေမယ့်နှစ်သက်တဲ့အရာတွေ ကိုမြင်တဲ့အခါမှာကြိုက်နှစ်သက်ခြင်း တွေကိုရပ်တန့်လို့မရဘူး။ဆိုလိုတာက လောဘတွေမဖြစ်အောင်တားလို့မရဘူ း။(သို့)လောဘတွေမပေးဖြစ်ပေါ်လို့မရ ဘူး။
ဒါကြောင့်နင်၊ငါမဟုတ်ဘူး၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေမဟုတ်တဲ့တရားသဘောတွေ ကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့ရောက်နိုင်တဲ့အထိပ ညာတွေတိုးတက်အောင်ပါွးများဖို့အ တွက်အမှန်အတိုင်းရှိတဲ့တရားသဘော အားလုံးတွေကိုမှန်ကန်စွာနဲ့နားလည် အောင်လေ့လာသင်ကြားသင့်တယ်။ တရားတော်တွေကိုအသေးစိတ်ဝေဖန် သုံးသပ်ပြီးလေ့လာသင်ကြားခြင်းသည် ပိုပြီးတော့အကုသိုလ်တရားရဲ့အပြစ် တွေကိုမြင်စေနိုင်တယ်။ပြီးတော့ကု သိုလ်တရားတွေကိုတစ်ဆင့်ပြီးတစ် ဆင့်ပိုပြီးတိုးတက်အောင်ပါွးများစေ နိုင်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဲလို မှမဟုတ်ရင်ကိလေသာတွေပိုပြီးတော့ ထူထပ်တဲ့သူဖြစ်လာနိုင်တယ်။
ဝိထီစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်မှာအရာအား လုံးတွေသည်သူ့ရဲ့ပစ္စည်းတွေဖြစ်တယ် လို့စွဲထားတယ်။ဝိထီစိတ်မဖြစ်ပေါ်တဲ့ အခါမှာမမြင်ဘူး၊မကြားဘူး၊အနံ့မရဘူ း၊အရသာမရဘူး၊မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ ကိုယ်၊စိတ်တွေမှထိတွေ့တဲ့အရာတွေ ကိုမသိဘူး။ဥပမာ-အိပ်မောကျပြီးအ သက်မဆုံးသေးတဲ့အခါမှာနှောင်ကြိုး ဖွဲ့တွေမရှိဘူး။ပူပြင်သောကတွေမရှိဘူ း။ဘယ်အရာကိုမှငြိတွယ်ခြင်းတွေမရှိ ဘူး။ငါ့ကိုယ်၊ငါ့ဟာ၊ငါ့ဥစ္စာဆိုပြီးစွဲထား တဲ့ဒီခန္ဓာကိုစွဲလန်းခြင်းတွေမရှိဘူး။ဒါ ကြောင့်မို့မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊ စိတ်တွေမှဝိထီစိတ်မဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာ ဘယ်အာရုံကိုမှမသိတော့ဘူး။အိပ် ပျော်ရုံလောက်ပဲရှိပြီးအသက်မဆုံးသေ းပေမယ့်သံယောဇဉ်တွေနှင့်နှောင်ကြိုး ဖွဲ့ခြင်းတွေဖြတ်တောက်သွားတယ်။အ ဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအတွေ့ နှင့်အကြောင်းအမျိုးမျိုးတွေနှင့်ပတ် သက်ခြင်းတွေနဲ့ဖြတ်တောက်သွားတယ် ။ပြီးတော့သံယောဇဉ်တွေဖြတ်ဖို့အ တွက်နှင့်မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊ စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာအမျိုးမျိုး တွေကိုငြိတွယ်ခြင်းသည်အကုသိုလ် တွေဖြစ်ပြီးအကုသိုလ်တွေနည်းပါးသွာ းအောင်ပညာတွေကိုဘာဖြစ်လို့မပါွး များသလဲ?ဝိထီစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန် လောက်မှာတရားသဘောအားလုံး သည်တစ်ခဏသာဖြစ်ပေါ်ပြီးသိလိုက်ရ တယ်။ပြီးတော့ဘယ်စိတ်မဆိုဖြစ်ပေါ် ပြီးပျက်သွားတဲ့အခါမှာအဲဒီစိတ်လည်း တကယ်ပဲပျက်သွားတယ်။ဘယ်ရုပ်မ ဆိုဖြစ်ပြီးပျက်သွားတဲ့အခါမှာအဲဒီရုပ် သည်တကယ်ပဲပျက်သွားတယ်။ခဏ တုန်းကမျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်သည်အ ကုန်လုံးပျက်သွားတယ်။ခဏတုန်းက မျက်စိမှဝိထီစိတ်တစ်ခဏစီတွေသည် တကယ်ပဲအကုန်ပျက်သွားတယ်။ပြီး တော့နားမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အသံသည်အကုန် ပျက်သွားပြီးကြားခြင်းလည်းအကုန် ပျက်သွားတယ်။
စိတ်တိုင်းနှင့်ရုပ်တိုင်းတွေသည်ဖြစ်ပေါ် ပြီးတော့အကုန်ပျက်သွားတယ်။ဒါပေ မယ့်နာမ်တရားနှင့်ရုပ်တရားတွေရဲ့ဖြစ် ၊ပျက်ခြင်းတွေကိုထိုးထွင်းစွာမသိသေး သ၍`ပျက်’ခြင်းကိုမသိနိုင်သေးဘူး။ဥပ မာ-အခုချိန်မှာစက္ခုဝိညာဉ်ပျက်သွား တယ်လို့ပြောမယ်ဆိုရင်ဆန်ပတီချန စိတ်ပျက်သွားတယ်။ပြီးတော့ဆန်တီ လနစိတ်ပျက်သွားတယ်။ချဝနစိတ် လည်းပျက်သွားတယ်။ပြီးတော့တထာ လန်ဖနစိတ်လည်းပျက်သွားတယ်။ဒါ ကြောင့်ဘယ်တရားသဘောတွေရဲ့ ပျက်သွားခြင်းတွေကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့မသိ သေးဘူး။ဒါကြောင့်တကယ်ရှိတဲ့နာမ် တရားနှင့်ရုပ်တရားတွေရဲ့ဖြစ်ပေါ်ခြင်း နှင့်ပျက်သွားခြင်းတွေကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့ သိနိုင်တဲ့အထိပညာတွေတိုးတက် အောင်ပါွးများရခြင်းဖြစ်တယ်။ဒါပေ မယ့်အဲဒီပညာအဆင့်ထိမရောက်သေး ပေမယ့်တရားနာကြားခြင်းနှင့်ဝေဖန်သုံ းသပ်ခြင်းတွေသည်အသေးစိတ်နဲ့ပိုပြီး မှန်ကန်တဲ့နားလည်သဘောပေါက်မှု တွေဖြစ်ပေါ်စေပြီးအကျိုးတွေလည်း ဖြစ်ပေါ်စေတယ်။သခါၤရတရားအဖြင့်နဲ့ အကြောင်းဖြစ်ပြီးသတိပဌာန်းဖြစ်ပေါ် ဖို့အတွက်ပြုပြင်ပြောင်းလဲပေးတယ်။ ပြီးတော့ဖြစ်၊ပျက်နေတဲ့တရားသဘော ရဲ့လက္ခဏတွေကိုအောက်မေ့သိရ တယ်။ပြီးတော့နင်၊ငါမဟုတ်ဘူး၊ပုဂ္ဂိုလ် ၊သတ္တဝါတွေမဟုတ်တဲ့တရားသဘော အားလုံးရဲ့လက္ခဏတွေကိုဝေဖန်သုံး သပ်ပြီးပညာတွေဖြစ်တဲ့သိမှုတွေတိုး လာပြီးတစ်ဖြေးဖြေးနဲ့လေ့လာသင် ကြားရတယ်။
အဌာစာလိနီလဲမှာအာဒီတီကဆိုတဲ့အ တိတ်တရားတွေကိုရှင်းပြသွားတယ်။ ပြီးဆုံးသွားပြီးတဲ့အတိတ်ဖြစ်တဲ့တရား တွေရဲ့လက္ခဏတွေကိုပြောပြသွား တယ်။`ပြီးဆုံးသွားပြီး’ဆိုတဲ့စကား သည်ဆိုလိုတာက(၃)ကြိမ်အထိပြီးဆုံး သွားခြင်းကိုဆိုလိုတယ်။အူပါထခဏာ သည်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်၊ထိတီခဏာ သည်ရှိနေတဲ့အချိန်နှင့်ဖန်ခါးခဏာ သည်ပျက်သွားတဲ့အချိန်တို့ဖြစ်ကြ တယ်။စိတ်တစ်စိတ်ရဲ့အသက်သည်တ ကယ့်ကိုတိုတောင်းတယ်။ဆိုလိုတာက ဖြစ်ပေါ်ရုံ၊ရှိနေရုံလောက်သာရှိပြီးပြန် ပျက်သွားတယ်။စိတ်တိုင်းသည်အနူးခ ဏာ(၃)ကြိမ်ရှိကြတယ်။အူပါထခဏာ သည်ဖြစ်တဲ့အချိန်ဖြစ်ပြီးရှိနေတဲ့အချိန် မဟုတ်ဘူး၊ပျက်နေတဲ့အချိန်မဟုတ်ဘူး ။ထီတီခဏာသည်ရှိနေတဲ့အချိန်ဖြစ်ပြီး ဖြစ်နေတဲ့အချိန်မဟုတ်ဘူး၊ပျက်နေတဲ့ အချိန်မဟုတ်ဘူး။ဖန်ခါးခဏာသည် ပျက်နေတဲ့အချိန်ဖြစ်ပြီး၊ဖြစ်နေတဲ့အ ချိန်နှင့်ရှိနေတဲ့အချိန်မဟုတ်ဘူး။စိတ် ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့အချိန်သည်ရှိနေဆဲဖြစ်ပြီ းထီတီခဏာအတွက်အတိတ်မဖြစ်သေး ဘူး။ဒါပေမယ့်အူပါထခဏာအတွက် တော့အတိတ်ဖြစ်သွားတယ်။
ရုပ်တွေရဲ့အကြောင်းတွေကိုဆက်ပြီး လေ့လာသင်ကြားတဲ့အခါမှာအဲဒီ(သ မုတ်ဓံ)အရင်ခံဖြစ်တဲ့ကံကြောင့်ဖြစ် ပေါ်တဲ့ရုပ်သည်`ကံမချရုပ်’ဖြစ်ပြီးစိတ် ရဲ့အနူးခဏာတိုင်းမှာဖြစ်ပေါ်တယ်ဆို တာသိလိုက်ရတယ်။ဆိုလိုတာကစိတ်ရဲ့အူပါထခဏာ၊စိတ်ရဲ့ထီးတီခဏာနှင့် ဖန်ခါးခဏာတွေအားလုံးသည်စုတိစိတ် ရဲ့အရင်၁၆ကြိမ်ကလွဲလို့မဖြစ်ပေါ်ဘူး။ ဒါကြောင့်အရင်ခံ(သမုတ်ဓံ)ဖြစ်ပြီးကံ ကြောင့်ဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်သည်စုတိစိတ်နဲ့ အတူအကုန်လုံးပျက်သွားရတယ်။ခန္ဓာ ၅ပါးစလုံးဖြစ်တဲ့အဲဒီဘဝရဲ့ပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ် ခြင်းမှကုန်ဆုံးစေတယ်။စိတ်ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်သည်သမုတ်ဓံဖြစ်ပြီး စိတ်တချရုပ်ဖြစ်တယ်။ပြီးတော့စိတ်ရဲ့ အူပါထခဏာနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ဥတု ကြောင့်ဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်ဆိုတာကအဲဒီသ မုတ်ဓံဖြစ်ပြီးသင့်တော်တဲ့မီးဓာတ်သည် ဥတုချရုပ်ဖြစ်တယ်။အဲဒီအရင်ခံဖြစ်တဲ့ ဥတုချရုပ်သည်ထီးတီခဏာမှာဖြစ်ပေါ် တယ်။အာဟာရကြောင့်ဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ် သည်သမုတ်ဓံဖြစ်ပြီးအာဟာရရုပ်ဖြစ် တယ်။အဲဒီအစားအစာထဲကဩဇာရုပ် စိပ်ဝင်သွားတဲ့အခါမှာစားသုံးလိုက်တဲ့ အစားအစာတွေသည်ဩဇာရုပ်ရဲ့ထီး တီခဏာမှာဖြစ်ပေါ်တယ်။စိတ်သည် လျှင်မြန်စွာနဲ့ဖြစ်၊ပျက်နေတယ်။ဒါ ကြောင့်ခဏာ၃ကြိမ်စလုံးလည်းလျှင် မြန်စွာနဲ့ကုန်ဆုံးသွားတယ်။ဒါပေမယ့် အတိတ်ဖြစ်တဲ့ဘယ်တရားမဆို၊ဆိုလို တာကအဲဒီ`လွန်သွားပြီး’ဆိုတာကခ ဏာ၃ကြိမ်စလုံးလွန်သွားပြီးဖြစ်တယ်။ အူပါထခဏာ၊ထီးတီခဏာနှင့်ဖန်ခါးခ ဏာတွေပါမကျန်တော့ဘူး။
ကျန်ရှိတဲ့စကားတွေကိုဆက်လက်ပြီး ရှင်းပြရမယ်ဆိုရင်`ပျက်သွားပြီး’ဆိုတဲ့ စကားသည်ပျက်သွားခြင်းသို့ရောက် သွားတယ်။ပျက်သွားပြီးနောက်ထပ်မ ရှိတော့ဘူး။မီးငြိမ်းလိုက်တာနဲ့တူတယ် ။`ကင်းသွားပြီး’ဆိုတဲ့စကားသည်ကင်း စင်သွားခြင်းသို့ရောက်သွားတယ်။(သို့) ကင်းစင်သွားပြီးဖြစ်တဲ့လူသေနဲ့တူ တယ်။အဲဒီမကျန်တော့ဘူးဆိုတာက ပျက်သွားခြင်းရဲ့လက္ခဏဖြစ်တယ်။ `ပြောင်းသွားပြီး’ဆိုတဲ့စကားသည်ပုံမှန် စွန့်လွတ်ခြင်းအရနဲ့ပြောင်းလဲသွားခြင်း သို့ရောက်သွားတယ်။ပုံမှန်ဆိုတာကရှိ တယ်။ဒါပေမယ့်ပုံမှန်စွန့်လွတ်ခြင်းနဲ့ ပြောင်းလဲသွားတယ်။ဆိုလိုတာကမရှိ တော့ဘူး။`စံသွားပြီး’ဆိုတဲ့စကားသည် အက္ခရာအသုံးအနှုန်းအရရှိနေခြင်းမရ တော့တဲ့အထိဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာက `ပျက်ခြင်း’ကိုဆိုလိုတယ်။
“အဖူဖတူထငူခတာ”ဆိုတဲ့အဓိပ္ပါယ်က ကုန်ဆုံးပျက်ဆီးခြင်းသို့ရောက်သွား တယ်။အခက်အခဲတွေနဲ့ထပ်ပြီးတိုး ထားတယ်။ဆိုလိုတာကပျက်သွားတယ် ဆိုတဲ့စကားလောက်သာမဟုတ်ပဲအ ခက်အခဲတွေနဲ့ထပ်တိုးသေးတယ်။ဆို လိုတာကကုန်ဆုံးပျက်ဆီးသွားခြင်းသို့ ရောက်သွားတယ်ဆိုတာသိစေတယ်။ တကယ့်ကိုမကျန်တော့ဘူး။`ဖြစ်ပေါ် ပြီးတော့ကင်းသွားတယ်’ဆိုတဲ့စကား ကဖြစ်ပေါ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ရှိတယ်။ မရှိလို့မဟုတ်ဘူး။ဒါပေမယ့်ဖြစ်ပေါ်ပြီး ကင်းစင်သွားပြီးတဲ့အခါမှာတကယ့်ကို `သုန်ည’ဖြစ်ပြီးဘာမှမကျန်တော့ဘူး။ အဲဒီကုန်သွားပြီးတဲ့တရားတွေကတော့ ဘာတွေလဲ?ဆိုလိုတာကသင်္ခတတရား ဖြစ်တဲ့ရုပ်၊ဝေဒနာ၊သညာ၊သခါၤရ၊ဝိ ညာဉ်နှင့်ခန္ဓာ၅ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။ခန္ဓာ ၅ပါးကဘာတွေလဲဆိုတော့ ရူပက္ခန္ဓာ= ရုပ်တိုင်းသည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးတော့ပျက်သွာ းတယ်။ဝေဒနက္ခန္ဓာ=ခံစားခြင်းတွေအာ းလုံးသည်ဝေဒနာစေတသိက်ဖြစ်ပြီး၊ ဖြစ်ပေါ်ပြီးတော့ပျက်သွားတယ်။ သညက္ခန္ဓာ=မှတ်သားတဲ့သဘောဖြစ်ပြီ းသညာစေတသိက်ဖြစ်တယ်။ပြီးတော့ ဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွားတယ်။သခါၤရက္ခန္ဓာ =ပြုပြင်ပြောင်းလဲတဲ့စေတသိက်အမျိုး အစား(၅၀)ပါးဖြစ်တယ်။ဥပမာ-လော ဘ၊ဒေါသ၊က္ကသာ၊မစ္စရိယ၊သဒ္ဒါ၊ဝိရိယ နှင့်ပညာတွေကအစဖြစ်ပြီးဖြစ်ပေါ်ပြီး တော့ပျက်သွားတယ်။ဝိညာဏက္ခန္ဓာ= ဆိုတာကစိတ်အားလုံးသည်ဖြစ်ပေါ်ပြီး တော့ပျက်သွားတယ်။
ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေအားလုံးသည် သခါၤတတရားဖြစ်တဲ့အခါမှာခန္ဓာ(၅) ပါးထဲမှာတစ်ပါးပါးဖြစ်တယ်။ဒီလိုအ ချိန်တိုင်းပျက်သွားပြီးတဲ့အရာကိုနှမြော သေးတယ်။စွဲလန်းသေးတယ်။ဘယ်ခန္ဓ ာတွေကိုသံယောဇဉ်တွေရှိသေးလဲ?ခန္ဓာ အားလုံးသည်ဖြစ်ပေါ်ပြီးတော့ပျက်သွာ းတဲ့အတွက်ကြောင့်ကုန်ဆုံးသွားတယ်။ ပျက်သွားပြီးမရှိတော့ဘူး။ဒါပေမယ့် ကုန်ဆုံးပြီးပျက်သွားတယ်။ဘာမှမကျန် တော့တဲ့အနေနဲ့ကင်းစင်သွားတယ်။တ ရားတော်တွေကိုနာကြားခြင်း၊ဖတ်ခြင်း အဆင့်ရုံလောက်နဲ့ကိလေသာတွေကို ငြိမ်းသတ်လို့မရဘူး။ကိလေသာတွေအ ပြည့်ပဲရှိနေသေးတယ်။ဒါကြောင့်ပြု ပြင်ပြောင်းလဲတဲ့သခါၤရက္ခန္ဓာတွေကိုနာ းလည်အောင်ဝေဖန်သုံးသပ်ရတယ်။ပြီး တော့အဲဒီနားလည်ပြီးဖြစ်တဲ့နာကြားဖူး တဲ့အရာတွေကိုဝေဖန်သုံးသပ်ရင်နဲ့သိပြီ းဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွားတဲ့တရားသဘော ရဲ့လက္ခဏတွေကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့သိနိုင် ပြီးနင်၊ငါဖြစ်တယ်၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါဖြစ် တယ်ဆိုတဲ့တရားသဘောတွေကိုစွဲလန် းခြင်းမှစွန့်လွတ်နိုင်မယ်။
တစ်နေ့တာဘဝမှာရှိတဲ့မျက်စိ၊နား၊နှာ၊ လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာ တွေကိုကြိုက်ဖူးကြတယ်။ငါ့ကိုယ်ဖြစ် တယ်၊ငါ့ပစ္စည်းဥစ္စာတွေဖြစ်တယ်လို့အ စွဲထားကြတယ်။တကယ်တမ်းကျတော့ ဝိထီစိတ်ဖြစ်တဲ့အချိန်မှသာအားလုံး ဖြစ်ပေါ်ကြတယ်။ဝိပက်ဖြစ်တဲ့ဘယ် တရားသဘောမဆိုကံရဲ့အကျိုးတွေ ဖြစ်တယ်။အိုး၊အိမ်တွေရှိမယ်၊ပစ္စည်း၊ ဥစ္စာအဝတ်အစားတွေဘယ်လောက်ပဲ များနေပါစေ၊ဘယ်လောက်ပဲလှပတင့် တယ်နေပါစေ၊အတိတ်ကံရဲ့အကျိုး ဖြစ်တဲ့ဝိပက်စိတ်သည်ဖြစ်ပေါ်ရုံသာ ဖြစ်ပေါ်ပြီးပြန်ပျက်သွားတယ်။ခိုင်မြဲ ခြင်းမရှိဘူး။ဖြစ်ပေါ်ပြီးတော့ပျက်သွား တယ်။ရှေ့ဆက်ပြီးတော့ဘယ်ကံကအ ကျိုးပေးမလည်ဆိုတာဘယ်သူမှမသိ နိုင်ဘူး။အကြောင်းကတော့လူတိုင်း သည်အတိတ်ဘဝမှာလုပ်ပြီးသွားတဲ့ ကုသိုလ်ကံနှင့်အကုသိုလ်ကံတွေရှိကြ တယ်။ဘယ်ကံကအကြောင်းတွေနဲ့စုံညီ တဲ့အခါမှာဘယ်ဝိပက်ကဖြစ်ပေါ်ပြီးအ ကျိုးပေးဖို့အတွက်အဲဒီဝိပက်သည် မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှာ ပဲဖြစ်ပေါ်ပြီးအားရုံကိုသိရတယ်။
တရားသဘောရဲ့မမြင်ခြင်းအကြောင်း တွေကိုဝေဖန်သုံးသပ်ပြီးလေ့လာသင် ကြားခြင်းသည်`ဝိရိယာလံဖဂါထာ’ ဖြစ်တယ်။ဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသဘောရဲ့ လက္ခဏတွေကိုသတိနဲ့အောက်မေ့သိ စေတယ်။ပြီးတော့ငါမဟုတ်ဘူးဆိုတဲ့ တရားသဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုသိတဲ့ အထိဝေဖန်သုံးသပ်ပြီးလေ့လာသင် ကြားရတယ်။မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ ကိုယ်၊စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်နေတဲ့လက္ခဏ တစ်ခုစီတွေသည်နာမ်တရားနှင့်ရုပ်တ ရားသာဖြစ်တယ်။
တရားသဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုမှန် ကန်စွာနဲ့နားလည်တဲ့အခါမှာကုသိုလ် စိတ်ဖြစ်တဲ့ချဝနဝိထီလည်းပိုများလာ တယ်။ဒါပေမယ့်တကယ်လို့တရားသ ဘောရဲ့အကြောင်းတွေကိုနားလည် အောင်မနာကြားဘူး၊မလေ့လာမသင် ကြားဘူးဆိုရင်အတိတ်ကံရဲ့အကျိုး ဖြစ်တဲ့ဝိပက်သည်ဘယ်အချိန်မှာဖြစ် ပေါ်မလဲဆိုတာမသိနိုင်ဘူး။စုစောင်း လာပြီးအကျင့်ဗီဇဖြစ်တဲ့ကုသိုလ်(သို့) အကုသိုလ်တွေသည်ဘယ်အချိန်မှာချဝ နဝိထီစိတ်ဖြစ်သလဲဆိုတာမသိတဲ့အခါ မှာအကုသိုလ်တွေရဲ့အပြစ်တွေကိုမ မြင်ကြဘူး။ပြီးတော့ကုသိုလ်တွေကိုတို းတက်အောင်မပါွးများတဲ့အတွက်သံသ ရာလည်းရှေ့ဆက်ပြီးရှည်နေရအုံးမယ် ။အဲဒီအကုသိုလ်စိတ်(သို့)ကုသိုလ်စိတ် တွေသည်တစ်နေ့တာဘဝမှာဘယ်စိတ် ကပိုများသလဲ?ပြီးတော့ရှေ့ဆက်ရလာ မယ့်အကျိုးကကုသိုလ်ဝိပက်(သို့)အကု သိုလ်ဝိပက်တွေသည်ဘယ်ဝိပက်(အ ကျိုး)ကပိုရများသလဲ?ဒါကြောင့်တစ် နေ့တာဘဝမှာအမှန်အတိုင်းရှိပြီးလူ တွေနဲ့ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့တရားသဘောတွေ ကိုဝေဖန်သုံးသပ်ပြီးသိရတယ်။
☆ “စိတ်ရဲ့တာဝန်တွေကိုအဆုံး သတ်ခြင်း”☆ စိတ်ရဲ့တာဝန်တွေသည်(၁၄)တာဝန် ရှိပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့ ၁။ပဋိသန္ဓေ တာဝန်သည်စုတိတာဝန်ကနေဆက် လက်ဖြစ်ပေါ်တဲ့တာဝန်ဖြစ်တယ်။ပဋိ သန္ဓေတာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့စိတ်တွေ ကတော့ဝိပက်စိတ်၁၉ပါးဖြစ်တယ်။ ဘာတွေလဲဆိုတော့ကာမာဝကျလဝိ ပက်စိတ်၁၀ပါး၊ရူပါဝကျလဝိပက်စိတ် ၅ပါး၊အရူပါဝကျလဝိပက်စိတ်၄ပါးတို့ ဖြစ်ကြတယ်။ ၂။ဘဝင်တာဝန်သည်ဘုံ၊ ဘဝမှာဆက်လက်ရှင်သန်ဖို့အတွက် တာဝန်ယူရတယ်။ဘဝင်တာဝန်ကိုလုပ် ဆောင်တဲ့စိတ်တွေကတော့ဝိပက်စိတ် ၁၉ပါးဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကဘယ်ဝိ ပက်စိတ်အမျိုးအစားကပဋိသန္ဓေတာ ဝန်ကိုလုပ်သလဲ?အဲဒီအမျိုးအစားတစ် မျိုးတည်းဖြစ်တဲ့ဝိပက်စိတ်သည်ဒါွရ တစ်ဒါွရမှဝိထီစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အထိ ပျက်သွားတဲ့ပဋိသန္ဓေစိတ်ကနေဖြစ် ပေါ်ပြီးဘဝင်တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင် တယ်။ပြီးတော့အဲဒီဒါွရမှဝိထီစိတ်ပျက် သွားတဲ့အခါမှာစုတိစိတ်မကျမခြင်းဘ ဝင်စိတ်ကအချိန်တိုင်းဆက်လက်ဖြစ် ပေါ်ရတယ်။
၃။အာဝချနတာဝန်သည်ဒါွရကိုထိတွေ့ တဲ့အာရုံကိုအောက်မေ့တဲ့တာဝန်ဖြစ်ပြီး ၆ဒါွရမှတစ်ဒါွရမှာဖြစ်ပေါ်တဲ့ပထမဦ းဆုံးဝိထီစိတ်ဖြစ်တယ်။အာဝချနတာ ဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့စိတ်သည်ကိရိယာ စိတ်၂ပါးဖြစ်တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ ပန်ကျဒါွရလာဝချနစိတ်၁ပါး၊မနောဒါွရ လာဝချနစိတ်၁ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။ ၄။ ထစဏတာဝန်သည်မြင်တဲ့တာဝန်ဖြစ် တယ်။ထစဏတာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့ စိတ်တွေကတော့ဝိပက်စိတ်၂ပါးဖြစ် တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့စက္ခုဝိညာဉ် အကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါး၊စက္ခုဝိညာဉ်ကု သိုလ်ဝိပက်၁ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။ ၅။စ ဝဏတာဝန်သည်ကြားတဲ့တာဝန်ဖြစ် တယ်။စဝဏတာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့ စိတ်တွေကတော့ဝိပက်စိတ်၂ပါးဖြစ် တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့သောတဝိ ညာဉ်အကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါး၊သောတဝိ ညာဉ်ကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါးတို့ဖြစ်ကြ တယ်။ ၆။ခါရဏတာဝန်သည်အနံ့ရတဲ့ တာဝန်ဖြစ်တယ်။ခါရဏတာဝန်ကိုလုပ် ဆောင်တဲ့စိတ်တွေကတော့ဝိပက်စိတ်၂ ပါးဖြစ်တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ဃာန ဝိညာဉ်အကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါး၊ဃာနဝိ ညာဉ်ကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါးတို့ဖြစ်ကြ တယ်။
၇။စာရဏတာဝန်သည်အရသာသိတဲ့တာဝန်ဖြစ်တယ်။စာရဏတာဝန်ကို လုပ်ဆောင်တဲ့စိတ်တွေကတော့ဝိပက် စိတ်၂ပါးဖြစ်တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ ဇိဝါှဝိညာဉ်အကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါး၊ဇိဝါှ ဝိညာဉ်ကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါးတို့ဖြစ်ကြ တယ်။ ၈။ဖွတ်စဏတာဝန်သည်ကိုယ်မှ ထိတွေ့တဲ့အာရုံကိုသိတဲ့တာဝန်ဖြစ် တယ်။ဖွတ်စဏတာဝန်ကိုလုပ်ဆောင် တဲ့စိတ်တွေကတော့ဝိပက်စိတ်၂ပါးဖြစ် တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ကာယဝိ ညာဉ်အကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါး၊ကာယဝိ ညာဉ်ကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါးတို့ဖြစ်ကြ တယ်။ ၉။ဆန်ပတီချနတာဝန်သည်ထဝိ ပန်ကျဝိညာဉ်ကနေအာရုံကိုလက်ခံတဲ့ တာဝန်ဖြစ်တယ်။ဆန်ပတီချနတာဝန် ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့စိတ်တွေကတော့ဝိ ပက်စိတ်၂ပါးဖြစ်တယ်။ဘာတွေလဲဆို တော့ဆန်ပတီချနစိတ်အကုသိုလ်ဝိပက် ၁ပါး၊ဆန်ပတီချနစိတ်ကုသိုလ်ဝိပက်၁ ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။
ဆန်တီလနတာဝန်သည်၅ဒါွရမှဖြစ်ပေါ် တဲ့အာရုံကိုဝေဖန်သုံးသပ်တဲ့တာဝန်ဖြစ် တယ်။ဆန်တီလနတာဝန်ကိုလုပ်ဆောင် တဲ့စိတ်တွေကတော့ဝိပက်စိတ်၃ပါးဖြစ် တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ဥပေက္ခာဆန် တီလနအကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါး၊ဥပေက္ခာ ဆန်တီလနကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါးတို့ဖြစ် ကြတယ်။ ၁၁။ဝို့ထဖနတာဝန်သည်ချဝ ဏဝိထီစိတ်ရဲ့ဘယ်အမျိုးအစားတစ် မျိုးမျိုးမဆိုပန်ကျဒါွရမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အာ ရုံကိုဆုံးဖြတ်တဲ့တာဝန်ဖြစ်တယ်။ဒီတာ ဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့စိတ်တွေကတော့ ကိရိယာစိတ်၁ပါးဖြစ်ပြီးမနောဒါွရလာ ဝချနစိတ်ဖြစ်တယ်။ ၁၂။ချဝနစိတ် သည်အာရုံထဲမှာလှဲ့ပြောင်းတဲ့တာဝန် ဖြစ်တယ်။(သို့)အာရုံကိုမူးယစ်တယ်။ ချဝနတာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့စိတ်၅၅ပါ းရှိပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့အကုသိုလ် စိတ်၁၂ပါး၊အဟေတုက၁ပါး၊ကာမာဝ ကျလကုသိုလ်စိတ်၈ပါး၊မဟာကိရိယာ စိတ်၈ပါး၊ရူပါဝကျလကုသိုလ်စိတ်၅ပါး ၊ရူပါဝကျလကိရိယာစိတ်၅ပါး၊အရူပါ ဝကျလကုသိုလ်စိတ်၄ပါး၊အရူပါဝကျ လကိရိယာစိတ်၄ပါး၊လောကုတ္တရာ စိတ်၈ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။
၁၃။တထာလန်ဖနတာဝန်သည်ချဝန တာဝန်ကနေဆက်ပြီးအာရုံကိုသိတဲ့တာ ဝန်ဖြစ်တယ်။တထာလန်ဖနတာဝန်ကို လုပ်ဆောင်တဲ့စိတ်တွေကတော့ဝိပက် စိတ်၁၁ပါးဖြစ်တယ်။ဘာတွေလဲဆို တော့ဆန်တီလနစိတ်၃ပါး၊ကာမာဝချ လအဟေတုကကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်၈ပါး တို့ဖြစ်ကြတယ်။ ၁၄။စုတိတာဝန်ဆို တာကဘုံ၊ဘဝကနေပြောင်းလဲသွားတဲ့ တာဝန်ဖြစ်တယ်။ပျက်သွားပြီးတဲ့ဘုံ၊ဘ ဝကနေစုတိစိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးပြောင်းလဲ တဲ့တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့အခါမှာဘဝ ဆုံးသွားတယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီလူဖြစ်ခြင် းသဘောတွေကနေအားလုံးကုန်ဆုံးသွာ းတယ်။စုတိတာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့ စိတ်တွေကတော့ဝိပက်စိတ်၁၉ပါးဖြစ် တယ်။ပဋိသန္ဓေစိတ်နှင့်ဘဝင်စိတ်တွေ သည်အမျိုးအစာတူညီပြီးတာဝန်လုပ် ဆောင်ခြင်းတွေမတူကြဘူး။ဘယ်ဝိ ပက်စိတ်အမျိုးအစားမဆိုပဋိသန္ဓေ တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့အခါမှာအဲဒီဝိ ပက်စိတ်အမျိုးအစားတစ်မျိုးထဲကပဲ ဘဝင်တာဝန်နှင့်စုတိတာဝန်တွေကိုလုပ် ဆောင်တယ်။စိတ်စုစုပေါင်း၈၉ပါးရှိပြီး လုပ်ဆောင်တဲ့တာဝန်က၁၄တာဝန်ရှိ ကြတယ်။
စုပေါင်းလာတဲ့နာမ်တရားနှင့်ရုပ်တရား အားလုံးတွေသည်ပဋိသန္ဓေစိတ်မှဘုံဘ ဝ၊တစ်ဘဝမှာအဲဒီပဋိသန္ဓေစိတ်ရဲ့အမျို းအစားတွေဖြစ်ပေါ်ဖို့အားလျော်စွာအ ကြောင်းတွေလုပ်ဆောင်ပေးရတယ်။ ကာမဘုံ၁၁ဘုံမှာပဋိသန္ဓေတာဝန်ကို လုပ်ဆောင်တဲ့စိတ်တွေကတော့ကာမာ ဝချလဝိပက်စိတ်၁၀ပါးဖြစ်တယ်။ဘာ တွေလဲဆိုတော့ဥပေက္ခာဆန်တီလနအ ကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်၁ပါး၊ဥပေက္ခာဆန် တီလနကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်၁ပါး၊ကာမာ ဝချလသဟေတုကကုသိုလ်ဝိပက်စိတ် (မဟာဝိပက်)၈ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။
ဥပေက္ခာဆန်တီလနကုသိုလ်ဝိပက်စိတ် ၁ပါးသည်တစ်မျိုးမျိုးထဲကအကုသိုလ် ကံရဲ့အကျိုးဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်အ ပါယ်လေးဘုံမှာပဋိသန္ဓေတာဝန်ကိုလုပ် ဆောင်တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ငရဲဘုံ မှာမွေးရခြင်း၊အသူရကယ်ဘုံမှာမွေးရ ခြင်းနှင့်တိရစ္ဆာန်ဘုံတွေမှာမွေးရခြင်းတို့ ဖြစ်ကြတယ်။ဥပေက္ခာဆန်တီလနကု သိုလ်ဝိပက်စိတ်၁ပါးသည်နည်းနည်း လေးနဲ့အားမရှိတဲ့ကုသိုလ်ကံရဲ့အကျိုး ဖြစ်တယ်။နှိပ်စက်တဲ့အကုသိုလ်ကံရှိတဲ့ အနေနဲ့လူ့ဘုံမှာပဋိသန္ဓေတာဝန်ကိုလုပ် ဆောင်ရတယ်။ဒါကြောင့်မွေးကတည်း ကနေစပြီးအရူး၊အကမ်း၊ငတုံး၊ငထိုင်း တွေနှင့်မသန်စွမ်းတဲ့လူတွေဖြစ်ရတယ်။ ပြီးတော့ပထမအထပ်ဖြစ်တဲ့စာတုမ ဟာရာဇိကာနတ်ပြည်မှာပဋိသန္ဓေယူရ တယ်။
မဟာဝိပက်စိတ်၈ပါးသည်လူ့ဘုံနှင့်နတ် ဘုံ၆ထပ်မှာပဋိသန္ဓေတာဝန်ကိုလုပ် ဆောင်ပြီးအဲဒီကုသိုလ်ကံရဲ့ကောင်းခြင် းတွေအရကွာခြားကြတယ်။ရူပါဝချလ ဝိပက်စိတ်၅ပါးသည်ဗြဟ္မာ၁၅ဘုံမှာအ ကြောင်းဖြစ်ပြီးအဲဒီရူပါဝချလကုသိုလ် ရဲ့အထပ်အတိုင်းပဋိသန္ဓေတာဝန်ကို လုပ်ဆောင်တယ်။အရူပါဝချလဝိပက် စိတ်၄ပါးသည်အဗြဟ္မာ၄ဘုံမှာအ ကြောင်းဖြစ်ပြီးအဲဒီအရူပါဝချလကု သိုလ်ရဲ့အထပ်အတိုင်းပဋိသန္ဓေတာ ဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တယ်။တထာလန်ဖန တာဝန်၁၁ပါးကိုလုပ်တဲ့စိတ်အတွက်ကျ တော့အဲဒီကမ္မဘုံမှာကမ္မချဝနဝိထီက နေဆက်ပြီးဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒီထက်မြင့် တဲ့ဘုံမှာမဖြစ်ပေါ်ဘူး။ဆိုလိုတာကဗြ ဟ္မာဘုံနှင့်အဗြဟ္မာဘုံမှာမဖြစ်ပေါ်ဘူး။
ကောင်းတဲ့အနံ့ကနှခေါင်းကိုထိတွေ့တဲ့ အခါမှာဃာနဝိညာဉ်သည်အဲဒီအနံ့ကို သိပြီးဖြစ်ပေါ်တယ်။ဆန်ပတီချနစိတ် ကအဲဒီအနံ့ကိုသိပြီးလက်ခံတယ်။ဆန် တီလနစိတ်ကအဲဒီအနံ့ကိုဝေဖန်သုံးသပ် တယ်။ဒါပေမယ့်ဘယ်ကံကိုမှပြုလုပ်လို့ မရဘူး။ဘယ်ရုပ်ကိုမှလည်းလှုပ်ရှား အောင်လုပ်ပေးလို့မရဘူး။စကားပြော ခြင်း၊လမ်းလျှောက်ခြင်း၊လက်မြောက် ခြင်းစတဲ့အဲလိုလှုပ်ရှားတဲ့အလုပ်တာ ဝန်တွေကိုလုပ်နေတဲ့အချိန်မှာမြင်တဲ့၊ ကြားတဲ့၊အနံ့ရတဲ့၊အရသာရတဲ့၊အထိ အတွေ့သိတဲ့စိတ်တွေသည်ဝိပက်စိတ် တွေမဟုတ်ဘူး။ဒါပေမယ့်ကုသိုလ်စိတ် (သို့)အကုသိုလ်စိတ်တွေနဲ့ရုပ်တွေလှုပ် ရှားအောင်အကြောင်းဖြစ်ပေးတဲ့ချဝန ဝိထီဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ကံတစ်ခုခုကို ပြုလုပ်တဲ့စိတ်သည်ဝိပက်စိတ်မဟုတ် ဘူး။အစားအစာတွေကိုမြင်ပြီးနှစ်သက် တဲ့စိတ်သည်လောဘစိတ်ဖြစ်တယ်။အ စားအစာတွေကိုမြင်ပြီးမနှစ်သက်တဲ့ စိတ်သည်ဒေါသစိတ်ဖြစ်တယ်။အချင်၊ အချိုစတဲ့အရသာကိုသိတဲ့စိတ်သည်ဝိ ပက်စိတ်ဖြစ်တယ်။စိတ်သည်ရုပ်တွေ ကိုလှုပ်ရှားစေပြီးအစားအစာတွေကို ခတ်စားတယ်၊(သို့)နှစ်သက်ခြင်းတွေနဲ့ ဝါးမျိုတဲ့စိတ်သည်လောဘစိတ်ဖြစ် တယ်။စိတ်အမျိုးအစားတစ်မျိုးစီတွေ ရဲ့လက္ခဏသဘောတွေကိုအမှန်အတိုင် းအောက်မေ့သိပြီးသတိတွေဖြစ်ပေါ်နိုင် တယ်။ဒါကြောင့်လောဘကိုတိမ်းရှောင် တာမဟုတ်ဘူး။ဒါပေမယ့်လောဘကိုအ မှန်အတိုင်းသိမှသာလောဘတွေကိုစွန့် လွတ်နိုင်မယ်။
တစ်နေ့တာဘဝမှာရဟန်းတွေနှင့်ပုထု ဇဉ်တွေသည်ကိလေသာတွေရှိနေသေး တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့် လောဘကနေမလွတ်မြောက်နိုင်သေး ဘူး။မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ် တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုနှစ်သက် တဲ့ဘယ်အချိန်မဆိုပုထုဇဉ်တွေအတွက် လောဘဖြစ်သလိုကိလေးသာတွေရှိနေ သေးတဲ့ရဟန်းတွေလည်းထို့နည်းတူပဲ လောဘတွေရှိသေးတယ်။ဒါကြောင့်အဲ ဒီတစ်ခဏစီဖြစ်ပေါ်တဲ့ကိလေသာတွေ အားကောင်းတဲ့အခါမှာကိုယ်နဲ့နှုတ် တွေမှအကုသိုလ်ကံတွေပြုလုပ်တယ်။ တကယ်လို့ကိလေသာတွေမရှိရင်ကိုယ် နဲ့နှုတ်တွေမှအကုသိုလ်ကံတွေဖြစ်ပေါ် လို့မရဘူး။ပြီးတော့ကံတွေပြုလုပ်ပြီး သွားတဲ့အခါမှာစိတ်နဲ့စေတသိက်တွေ သည်အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးအဲဒီကံတွေကို အောင်မြင်စွာနဲ့ပြုလုပ်ပြီးပျက်သွား တယ်။ပြီးတော့ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်တဲ့ကံရဲ့စုစောင်းခြင်းတွေသည်အဲဒီစိတ် ထဲမှာအချိန်တိုင်းရှိနေတယ်။ဒါကြောင့် ကမ္မအကြောင်းဖြစ်တဲ့အကျိုးဖြစ်ပေါ် စေတဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။ဆုလိုတာကဝိပက်စိတ်နဲ့စေတသိက်တွေဖြစ် ပေါ်စေတယ်။ဒါကြောင့်ဘယ်အချိန်မှာ ကိလေသာဖြစ်သလဲ?ဘယ်အချိန်မှာကံ ဖြစ်သလဲ?ဘယ်အချိန်မှာဝိပက်ဖြစ်သ လဲဆိုတာသိရမယ်။
တာဝန်(၅)တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့စိတ် သည်၂ပါးရှိပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့ဥပေ က္ခာဆန်တီလနအကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်၁ ပါးနှင့်ဥပေက္ခာဆန်တီလနကုသိုလ်ဝိ ပက်စိတ်၁ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။တာဝန် (၄)တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့စိတ်သည်၈ ပါးရှိတယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့မဟာဝိ ပက်စိတ်၈ပါးဖြစ်တယ်။တာဝန်(၃)တာ ဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့စိတ်သည်၉ပါးရှိ ပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့ရူပါဝချလဝိပက် စိတ်၅ပါးနှင့်အရူပါဝချလဝိပက်စိတ်၄ ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။တာဝန်(၂)တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့စိတ်၂ပါးရှိပြီးဘာတွေ လဲဆိုတော့မနောဒါွရလာဝချနစိတ်၁ပါး နှင့်သောမနဆန်တီလနကုသိုလ်ဝိပက် စိတ်၁ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။ကျန်တဲစိတ် သည်(၁)တာဝန်ကိုပဲလုပ်နိုင်ပြီးကိုယ့်ရဲ့ တာဝန်ကိုသာလုပ်ဆောင်တယ်။
ရှင်းပြပြီးသွားတဲ့စိတ်ရဲ့အက္ခရာအသုံး အနှုန်းဖြစ်တဲ့ပထမအကြောင်းတွေက တော့စိတ်သည်အာရုံကိုထိုးထွင်းစွာသိ တဲ့သဘောဖြစ်တယ်။မြင်နေတဲ့အချိန်၊ ကြားနေတဲ့အချိန်၊အနံ့ရတဲ့အချိန်၊အရ သာရတဲ့အချိန်နှင့်အထိအတွေ့သိတဲ့အ ချိန်တွေသည်စိတ်ရဲ့လက္ခဏတွေကို အောက်မေ့သိပြီးသတိဖြစ်ပေါ်ဖို့ကူညီ ထောက်ပံ့ပေးတယ်။ပြီးတော့အဲဒီသိတဲ့ သဘောသည်နင်၊ငါမဟုတ်ဘူးစိတ်ဖြစ် တယ်ဆိုတာဝေဖန်သုံးသပ်ပြီးသိရမယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့စိတ်သည်အဲဒီ ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့အရာတွေကိုထိုးထွင်းစွာ သိတဲ့သဘောဖြစ်တယ်။စိတ်ရဲ့ဒုတိယ အကြောင်းကတော့စိတ်ဆိုတဲ့အရာ သည်ချဝနဝိထီအဖြင့်နဲ့ကိုယ်ရဲ့အကျင့် ဗီဇတွေကိုစုစောင်းတဲ့အတွက်ကြောင့် ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်လူတစ်ဦစီတွေရဲ့ အကျင့်စာရိတ္တတွေကွာခြားရခြင်းသည် လောဘ၊ဒေါသ၊မောဟတွေစုစောင်းတဲ့ နေရာမှာများစွာကွာခြားတဲ့အတွက် ကြောင့်ဖြစ်တယ်။(သို့)ဘယ်ကုသိုလ် ကံအမျိုးအစားတွေကပိုပြီးစုစောင်းသ လဲဆိုတာလူတစ်ဦးစီရဲ့အကျင့်စာရိတ္တ တွေကွာခြားတဲ့နေရာမှာသိနိုင်တယ်။
စိတ်ရဲ့တတိယအကြောင်းတွေကတော့ စိတ်ဆိုတဲ့အရာသည်ကိလေသာကံကိုစု စောင်းတဲ့ဝိပက်ဖြစ်ပြီးသဘာဝတရား ဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဝိထီ စိတ်ရဲ့အကြောင်းကိုနားလည်တဲ့အခါ မှာသံသရာဖြစ်တဲ့သဘောတွေကိုနား လည်လာတယ်။ဆိုလိုတာကကိလေ သာဝဋ်၊ကမ္မဝဋ်၊ဝိပါကဝဋ်တွေဖြစ်ပေါ် ပြီးလှည်ပတ်နေရတယ်။အကြောင်းက တော့စိတ်ဆိုတဲ့အရာသည်ကိလေသာ ကံကိုစုစောင်းတဲ့ဝိပက်ဖြစ်တဲ့အတွက် ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဖြစ်ပေါ်ပြီးတဲ့ကု သိုလ်တရားနှင့်အကုသိုလ်တရားတွေ သည်ချဝနဝိထီဖြစ်တယ်။ပြီးတော့အဲဒီ ပျက်သွားပြီးတဲ့တရားတွေသည်ဆက် လက်ပြီးတော့စိတ်ထဲမှာထပ်ပြီးစုစောင် းသွားတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့စိတ် ဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွားပေးမယ့်စုစောင်း သွားသေးတယ်။ဒါပေမယ့်အရင်စိတ် ပျက်သွားခြင်းသည်နောက်စိတ်ဖြစ်ပေါ် ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေးရတယ်။ဒါကြောင့် ဖြစ်ပေါ်တဲ့နောက်စိတ်သည်အရင်စိတ် ကစုစောင်းထားတဲ့အရာအားလုံးတွေကိုဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်စေတယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီဆက်လက်ဖြစ် ပေါ်တဲ့စိတ်သည်အရင်စိတ်ကအ ကြောင်းဖြစ်ပေးတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ် ပေါ်ရတယ်။ဒါကြောင့်အကျင့်ဗီဇကိုစု စောင်းတဲ့အကုသိုလ်ချဝနဝိထီစိတ်နှင့် ကုသိုလ်ချဝနဝိထီစိတ်တွေသည်ဝိပက် ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေးရတယ်။
သံသရာဝဋ်(၃)ပါးရှိပြီးဘာတွေလဲဆို တော့ကိလေသာဝဋ်၊ကမ္မဝဋ်နှင့်ဝိပါက ဝဋ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။ကိလေသာဝဋ် သည်မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ် တွေမှဖြစ်ပေါ်ပြီးကျင်လှည်နေရတယ်။ ပြီးတော့အကျင့်ဗီဇတွေကိုစုစောင်းပြီး ကမ္မဝဋ်တွေဆက်လက်ပြီးပြုလုပ်ဖို့အ ကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။ဆိုလိုတာက ကိုယ်၊နှုတ်၊စိတ်တွေမှကုသိုလ်ကံနှင့်အ ကုသိုလ်ကံတွေသည်ကမ္မဝဋ်တွေဖြစ်ပြီးဝိပါကဝဋ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေ းတယ်။ပြီတော့ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အ ခါမှာအဲဒီမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်တွေ မှအာရုံတွေကိုသိပြီးနောက်ထပ်ကိလေ သာဝဋ်ကနေရှောင်လွဲလို့မရတော့ဘူး။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့မျက်စိ၊နား၊နှာ၊ လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာ တွေထဲမှာနှစ်သက်ခြင်း၊မနှစ်သက်ခြင်း တွေရှိနေသေးတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ် တယ်။ကိလေသာတွေရှိတဲ့အခါမှာအ ကုသိုလ်ကံနှင့်ကုသိုလ်ကံတွေသည်ကံ တွေပြုလုပ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်စေတယ်။ အဲဒီအကုသိုလ်ကံနှင့်ကုသိုလ်ကံတွေ သည်မဆုံးနိုင်တဲ့အကုသိုလ်ဝိပက်စိတ် နှင့်ကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်တွေဖြစ်ပေါ်ဖို့အ ကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။ဒါကြောင့်အရိ ယာသစ္စာတရားတွေကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့သိ နိုင်ပြီးပညာတွေပိုပြီးတိုးတက်လာတဲ့ အထိမပါွးများသရွေ့တော့သံသရာဝဋ် ၃ပါးစလုံးဖြစ်တဲ့ကိလေသာဝဋ်၊ကမ္မ ဝဋ်နှင့်ဝိပါကဝဋ်တွေထဲမှာဖြစ်ပေါ်ပြီး ကျင်လှည်နေရတယ်။
ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်ဆိုတာကအဲဒီဖြစ်ပေါ်ပြီး မှီခိုကြတဲ့တရားတွေသည်ကိလေသာ ဝဋ်၊ကမ္မဝဋ်နှင့်ဝိပါကဝဋ်တို့ဖြစ်ကြ တယ်။ဆိုလိုတာကအဝိဇ္ဇာသည်သခါၤရ တရားဖြစ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။ (ကိလေသာဝဋ်သည်ကမ္မဝဋ်ဖြစ်ဖို့အ ကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။)သခါၤရတရားသည်ဝိညာဉ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ် ပေးတယ်။ကမ္မဝဋ်သည်ဝိပါကဝဋ်ဖြစ် ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။အဝိဇ္ဇာလို့ ခေါ်တဲ့မောဟစေတသိက်သည်အမှန်အ တိုင်းရှိတဲ့တရားသဘောတွေကိုမသိတဲ့ အကုသိုလ်တရားဖြစ်တယ်။သခါၤရတ ရားဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်တဲ့ကိလေ သာဝဋ်ဖြစ်တယ်။အဝိဇ္ဇာရဲ့အကျိုးဖြစ် တဲ့သခါၤရတရား၃ပါးရှိပြီးဘာတွေလဲဆို တော့ပုညာဘိသခါၤရ၊အပုညာဘိသခါၤရ ၊အဏေဇာဘိသခါၤရတို့ဖြစ်ကြတယ်။ပုညာဘိသခါၤရဆိုတာကရုပ်ထက်သာတဲ့ ကုသိုလ်ကံကိုပြုလုပ်တဲ့စေတနာဖြစ် တယ်။ဆိုလိုတာကကာမာဝချလကု သိုလ်ကံနှင့်ရူပါဝချလကုသိုလ်ကံတို့ ဖြစ်ကြတယ်။အပုညာဘိသခါၤရဆိုတာ ကအကုသိုလ်ကံကိုပြုလုပ်တဲ့စေတနာ ဖြစ်တယ်။အဏေဇာဘိသခါၤရဆိုတာ ကအရူပါဝချလကုသိုလ်ကံဖြစ်တဲ့စေ တနာဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကအရုပ်ဏာ ကုသိုလ်၄ပါးဖြစ်တယ်။ပုညာဘိသခါၤရ၊ အပုညာဘိသခါၤရ၊အဏေဇာဘိသခါၤရ တွေသည်ဝိညာဉ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်း ဖြစ်ပေးတယ်။ဆိုလိုတာကအဲဒီကံတွေ အရအကြောင်းနဲ့အညီဘုံအမျိုးမျိုး တွေမှာပဋိသန္ဓေယူကြတယ်။ဒါကြောင့် သာဓကတွေနဲ့ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားဆိုဆုံးမ သွားတဲ့ပဋိစ္စသမုပ္ပဒ်တွေသည်တစ်ခဏ စီသာဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသဘောတွေဖြစ် တယ်။ဥပမာ-ပရမတ္ထတရား၄ပါး၊အရိ ယာသစ္စာတရား၄ပါးနှင့်ပဋိစ္စသမုပ္ပဒ် တွေအဖြစ်နဲ့ဆိုဆုံးမသွားခြင်းတို့ဖြစ် ကြတယ်။
လက္ခဏသဘောဖြစ်တဲ့စိတ်ရဲ့အ ကြောင်းကတော့စိတ်ဆိုတဲ့အရာသည် ကိလေသာကံကိုစုစောင်းတဲ့ဝိပက်ဖြစ် ပြီးသဘာဝတရားဖြစ်တဲ့အတွက် ကြောင့်ဖြစ်တယ်။အမှန်တကယ်ရှိတဲ့ ဘဝမှာတွေ့မြင်နိုင်တယ်။တစ်ချို့ကကိ လေသာဖြစ်ပြီးတစ်ချို့ကကံတွေဖြစ် တယ်။တစ်ချို့ကတော့ဝိပက်တွေဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်တကယ်လို့ဝိထီစိတ်ရဲ့ အကြောင်းကိုသေချာစွာနဲ့နားလည်ရင် မြင်တဲ့အခါ၊ကြား၊အနံ့ရ၊အရသာရ၊ထိ တွေ့တဲ့အခါနှင့်စဉ်းစားတွေးတောတဲ့ အခါတွေမှာသတိဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်း ဖြစ်ပေးတယ်ဆိုတာဝေဖန်သုံးသပ်ပြီး သိရမယ်။ဥပမာ-မြင်နေတဲ့အခါမှာ ဘယ်အချိန်ကကိလေသာဖြစ်ပြီးဘယ် အချိန်ကကံဖြစ်သလဲ?(သို့)ဘယ်အချိန် ကဝိပက်ဖြစ်သလဲဆိုတာသိရတယ်။ပန် ကျဒါွရလာဝချနစိတ်သည်ဝိပက်စိတ်မ ဟုတ်ဘူး။စက္ခုဝိညာဉ်သည်ဝိပက်စိတ် ဖြစ်တယ်။ဆန်ပတီချနစိတ်သည်ဝိပက် စိတ်ဖြစ်တယ်။ဆန်တီလနစိတ်သည်ဝိ ပက်စိတ်ဖြစ်တယ်။ဝို့ထဖနစိတ်သည်ဝိ ပက်စိတ်မဟုတ်ဘူး။ချဝနစိတ်သည်ဝိ ပက်စိတ်မဟုတ်ဘူး။တထာလန်ဖနစိတ် သည်ဝိပက်စိတ်ဖြစ်တယ်။
အဲဒီကာလတစ်ခုကိုမြင်ပြီးအသေးစိတ် သိရင်ဘာအကျိုးတွေရှိသလဲ?ဘယ်အ ချိန်မှာဝိပက်ဖြစ်ပြီးဘယ်အချိန်မှာဝိ ပက်မဖြစ်သလဲ?အကျိုးကတော့အ ကြောင်းဖြစ်တဲ့ဘယ်တရားမဆိုသိသင့် ပြီးအဲဒီတရားတွေကအကျိုးရလဒ်တွေ မဟုတ်ဘူး။အကုသိုလ်နဲ့ကုသိုလ်အား လုံးတွေကပဲအကြောင်းဖြစ်ပြီးအကျိုး မဖြစ်ဘူး။ဝိပက်စိတ်ဖြစ်တဲ့အချိန်မှာအဲ ဒီအချိန်သည်အကြောင်းကနေဖြစ်တဲ့ အကျိုးတွေဖြစ်တယ်။အဓိကအ ကြောင်းမဖြစ်ဘူး။ဒီမြင်နေဆဲအချိန်မှာ တကယ်လို့ဘယ်အချိန်သည်ဝိပက်ဖြစ်တယ်ဆိုတာသိမယ်ဆိုရင်ဝိပက်စိတ် ဖြစ်ပေါ်ဖို့ပြုလုပ်ပေးတဲ့အတိတ်ကံရဲ့ အကျိုးတွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ဝိပက် စိတ်ဖြစ်ပေါ်နိုင်ဖို့ဖြည့်ဆည်းပေးတဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်တွေရှိတယ်လို့စဉ်းစားပါ့မလာ? တကယ်လို့အကြောင်းဖြစ်တဲ့စိတ်နှင့်အ ကျိုးဖြစ်တဲ့စိတ်ရဲ့အမှန်အတိုင်းရှိတဲ့အ ရာတွေကိုသိမယ်ဆိုရင်အနတ္တဖြစ်ခြင်း ရဲ့သဘောကိုသိမြင်နိုင်တယ်။မြင်တဲ့၊ ကြားတဲ့၊အနံ့ရတဲ့၊အရသာရတဲ့၊အထိ အတွေ့သိတဲ့အချိန်နှင့်စဉ်းစားတဲ့အချိန် းတွေမှာအဲဒီအချိန်သည်ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ တရားသဘောတွေကိုအောက်မေ့သိဖို့ အတွက်ထောက်ပံ့ပေးတဲ့အကြောင်း ဖြစ်တယ်။ပြီးတော့ဖြစ်ပေါ်တဲ့တရား အမျိုးအစားတစ်မျိုးစီရဲ့တရားသ ဘောတွေဖြစ်ပြီးအားလုံးသည်အ ကြောင်းကြောင့်ဖြစ်ရတယ်။
ဝိပက်စိတ်မဖြစ်ပေါ်မှာကိုဘယ်သူ ကြောက်တာရှိသလဲ?(သို့)တစ်ချို့က ဝိပက်ကုန်သွားမှာကိုကြောက်ကြတယ် ။မကြောက်ကြနဲ့။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့ဒီနေ့၊မနက်ဖြန်၊နောက်ရက်၊လ၊ နှစ်၊နောက်ဘဝတွေမှာဝိပက်စိတ်ရဲ့အ ကြောင်းတွေမဖြစ်ပေါ်မှာကိုမပူကြနဲ့။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ရဟန္တာမဖြစ် သေးသရွေ့တော့ဝိပက်စိတ်သည်ဆက် လက်ပြီးဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းတွေအ သင့်ရှိနေသေးတယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီဖြစ် ပေါ်မယ့်ဝိပက်သည်ဘယ်လိုဝိပက်အ မျိုးအစားဖြစ်မလဲ?ဘယ်ကံရဲ့အကျိုး ဖြစ်မလဲ?ဆိုတာအောက်မေ့သင့်တယ်။ဒါကြောင့်ဒီဘဝမှာပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးစီတွေ သည်ကုသိုလ်ကံရဲ့ဝိပက်တွေရှိတယ်ဆို တာသက်သေပြသွားတယ်။(သို့)အကု သိုလ်ကံတွေရဲ့ဝိပက်တွေအနည်းအမျာ းဘယ်လောက်ရှိသလဲ?
အတ္ထာဂါထာအချက်အလက်ထဲက အဂုၤတ္တလနိကယ်တီကာနီပါတ်,ပထမ ပိုင်း၊အပိုင်း၄၊နိဒါန်သုတ်အချက်၄၇၃မှာ အကျယ်ပြန့်ရှင်းပြသွားတယ်။အဘိဓမ္မ ာတရားတော်အကြောင်း၁၆ပါးဖြင့်ရှင်း ပြသွားတယ်။အကုသိုလ်ကံ(၈)ပါးနှင့် ကုသိုလ်ကံ(၈)ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။ဆို လိုတာကအဲဒီအကျိုးပေးနိုင်တဲ့အကု သိုလ်ကံနှင့်ကုသိုလ်ကံတွေသည်ကောင် းတဲ့အကျိုးပေးဘုံ(စံပါတ်)နှင့်မကောင်း တဲ့အကျိုးပေးဘုံ(ဝိပါတ်)တို့ပြည့်စုံရ မယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ကမ္မစမာထန် သည်တစ်ချို့မကောင်းတဲ့ဘက်မှာဂတိ စံပါတ်ကိုအကျိုးမပေးဖို့တားမြစ်ထား တာရှိတယ်။(၁)ကမ္မစမာထန်သည်တစ်ချို့မကောင်းတဲ့ဘက်မှာအူပါထီစံပါတ် ကိုအကျိုးမပေးဖို့တားမြစ်ထားတာရှိ တယ်။(၁)ကမ္မစမာထန်သည်တစ်ချို့မ ကောင်းတဲ့ဘက်မှာကာလစံပါတ်ကိုအ ကျိုးမပေးဖို့တားမြစ်ထားတာရှိတယ်။ (၁)ကမ္မစမာထန်သည်တစ်ချို့မကောင် းတဲ့ဘက်မှာပယောဂစံပါတ်ကိုအကျိုး မပေးဖို့တားမြစ်ထားတာရှိတယ်။(၁) ဘယ်ပုဂ္ဂိုလ်မဆိုဂတိစံပါတ်၊အူပါထီစံ ပါတ်၊ကာလစံပါတ်နှင့်ပယောဂစံပါတ် နှင့်ပြည့်စုံတဲ့အခါမှာတစ်ချို့အကုသိုလ် ကံတွေအကျိုးပေးဖို့အခွင့်အရေးတွေမ ရှိတော့ဘူး။
တစ်ချို့အကုသိုလ်ကံတွေကျတော့ဂတိ ဝိပါတ်၁၊အူပါထိဝိပါတ်၁၊ကာလဝိပါတ် ၁၊ပယောဂဝိပါတ်၁တွေကိုမှီခိုပြီးအ ကျိုးပေးတာရှိကြတယ်။ကုသိုလ်ကံ ၈ပါးကတော့ဘယ်ပုဂ္ဂိုလ်မဆိုဂတိဝိ ပါတ်၁၊အူပါထိဝိပါတ်၁၊ကာလဝိပါတ်၁ ၊ပယောဂဝိပါတ်၁တွေနှင့်ပြည့်စုံတဲ့အခါ မှာတစ်ချို့ကုသိုလ်ကံတွေသည်အကျိုး ပေးဖို့အခွင့်အရေးတွေမရှိဘူး။ပြီးတော့အဲဒီကုသိုလ်ကံတွေအကျိုးပေးနိုင်ဖို့ သည်ဂတိစံပါတ်၁၊အူပါထိစံပါတ်၁၊ ကာလစံပါတ်၁နှင့်ပယောဂစံပါတ်တွေ ကိုမှီခိုရတယ်။ဂတိစံပါတ်ဆိုတာက ကောင်းတဲ့ဘုံမှာမွေးခြင်းဖြစ်ပြီးသုဂတိ ဘုံဖြစ်တယ်။ဂတိဝိပါတ်ဆိုတာကတော့ မကောင်းတဲ့ဘုံမှာမွေးခြင်းဖြစ်ပြီးဒုဂတိ ဘုံဖြစ်တဲ့အပါယ်ဘုံဖြစ်တယ်။
လူတိုင်းသည်စုတိစိတ်ပျက်သွားတာနဲ့ ချက်ချင်းပဲပဋိသန္ဓေတည်ရတယ်။ဒါ ပေမယ့်`ဂတိ’ဆိုတဲ့အဲဒီသွားရမယ့်နေ ရာသည်သုဂတိဖြစ်မလာ?(သို့)ဒုဂတိ ဖြစ်မလာဆိုတာဘယ်သူမှမသိနိုင်ဘူး။ တစ်ချို့လူတွေကအရက်သေစာမရှိတဲ့ အမျိုးထဲမှာသွားမွေးဖို့ဆန္ဒတွေရှိကြ တယ်။ဒါပေမယ့်စုတိစိတ်မဖြစ်ပေါ်သေ းတဲ့အခါမှာအဲဒီဖြစ်ပေါ်မယ့်စုတိစိတ်ရဲ့ အရှေ့မှာဘယ်ချဝနဝိထီတွေရှိပြီးဖြစ် ပေါ်မလဲဆိုတာမသိနိုင်ဘူး။ဒါကြောင့် စုတိစိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွားတဲ့အခါ မှာဘယ်ကံကအကျိုးပေးပြီးဘယ်ဘုံ မှာပဋိသန္ဓေတည်မလဲဆိုတာမသိနိုင်ဘူး ။တကယ်လို့ကုသိုလ်ကံအကျိုးပေးရင် သုဂတိဘုံမှာပဋိသန္ဓေတည်ရပြီးဂတိစံပါတ်ဖြစ်တယ်။အဲဒီသုဂတိဘုံမှာပဋိသန္ဓေတည်တဲ့ကုသိုလ်ကံသည်သံသရာထဲ မှာပြုလုပ်ပြီးသွားတဲ့ကံအမျိုးမျိုးတွေ စုပေါင်းပြီးဖြစ်လာတယ်။အကြောင်း သင့်လျှော်စွာနဲ့ဝိပက်စိတ်အမျိုးမျိုး တွေဖြစ်ပေါ်ပြီးအဲဒီပဋိသန္ဓေစိတ်ရဲ့အ တိုင်းအတာအရပျော်ရွှင်ဖို့ကောင်းတဲ့ အာရုံတွေကိုသိရတယ်။အကြောင်းက အတိတ်မှာအကုသိုလ်ကံထက်ကောင်း တဲ့လုပ်ရပ်တွေလုပ်ထားခဲ့ခြင်းဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်လူတိုင်းသည်ပျော်ရွှင် ပြီးကောင်းတဲ့အာရုံလောက်သာရှိတာမ ဟုတ်ဘူး။အကုသိုလ်ကံအကျိုးပေးတဲ့ ဘယ်အချိန်မဆိုအဲဒီအချိန်မှာဝိပက် စိတ်သည်မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊ စိတ်တွေမှပျော်ရွှင်မူမကောင်းတဲ့အာရုံ တွေကိုရရှိတယ်။
လူတိုင်းမှာကုသိုလ်ကံနှင့်အကုသိုလ်ကံ တွေရှိနေသရွေ့တော့အဲဒီအကျိုးပေး နိုင်မယ့်ကံတစ်ခုစီတွေသည်ဂတိစံပါတ် (သို့)ဂတိဝိပါတ်ပေါ်မှာမူတည်တယ်။အဲဒါတွေကလွဲပြီးအူပါထီပေါ်မှာမူတည် သေးတယ်။အူပါထီးဆိုတာကဒုက္ခရဲ့သ ဘောဖြစ်တဲ့တရားဖြစ်တယ်။အူပါထီး စံပါတ်နှင့်အူပါထီးဝိပါတ်အတွက်ကျ တော့ကိုယ်ခန္ဓာရဲ့အစိတ်အပိုင်းအမျိုး မျိုးတွေသည်သုဂတိဘုံမှာလူအဖြစ်နဲ့ မွေးလာပေမယ့်ပြုလုပ်သွားပြီးသွားတဲ့ အကုသိုလ်ကံတွေသည်ဒုက္ခိတဘဝအ ဖြစ်နဲ့လူဖြစ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေးတယ် ။ဒါကြောင့်ကိုယ်ခန္ဓာအစိတ်အပိုင်းတွေ နဲ့မပြည့်စုံတဲ့အူပါထီဝိပါတ်ဖြစ်ပြီးအကု သိုလ်ကံသည်ကုသိုလ်ကံထက်အကျိုး ပေးတဲ့အခွင့်အရေးပိုရှိဖို့အကြောင်း ဖြစ်ပေးတယ်။
အဲဒါတွေကလွဲပြီးအတိတ်ကလုပ်ပြီး သွားတဲ့ကံတွေသည်အကြောင်းအဖြစ် နဲ့ကာလစံပါတ်ကိုမှီခိုရသေးတယ်။အဲဒါ မှအကျိုးပေးနိုင်မယ်။နောက်ပြီးစားနပ် ရိက္ခာတွေပြည့်စုံတဲ့ခေတ်ကာလထဲမှာ `ရေရှိရင်ငါးရှိသလို၊လယ်ရှိရင်စပါးရှိ တယ်’ဆိုတဲ့အတိုင်းဆန်၊ဆီ၊ဆေး၊ဆား တွေဈေးပေါပြီးအေးချမ်းသာယာတဲ့နိုင် ငံဖြစ်တဲ့အချိန်မှာအားလုံးနဲ့ပြီးပြည့်စုံ ပြီးအဲဒီအချိန်မှာကုသိုလ်ကံသည်မျက် စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်တွေမှကောင်းတဲ့ အာရုံကိုသိတဲ့ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ဖို့အတွက် အကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။ဒါပေမယ့်တ ကယ်လို့နိုင်ငံထဲမှာပူပြင်သောကတွေနဲ့ ကြုံတွေ့ရပြီးဆန်၊ဆီ၊ဆေး၊ဆားတွေ ဈေးကြီးတဲ့အချိန်ဆိုရင်ကုသိုလ်ကံတွေ သည်မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်တွေမှ အာရုံကိုသိတဲ့ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အ တွက်အကြောင်းမဖြစ်ပေးဘူး။ဒါ ကြောင့်ကာလစံပါတ်ဖြစ်တဲ့ခေတ်ကနဲ့ ထပ်တူပဲရရှိတယ်။ဒီခေတ်ဒီအခါမှာ ဘယ်သူ့ကိုမှပူပြင်သောကတွေမပြု လုပ်ပေးတဲ့လူကောင်းဖြစ်ပေမယ့်အ နာရောဂါနှင့်အသက်ဆုံးတဲအထိဝိပက် တွေလက်ခံရရှိသေးတယ်။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့ကာလဝိပါတ်ဖြစ်တဲ့အ တွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ကုသိုလ်ကံတွေ စုစောင်းလာခဲ့ပေမယ့်ကာလဝိပက်ဖြစ် တဲ့အခါဆိုရင်နိုင်ငံမှာတုန်လံှု့ချောက်ခြာ းလာတယ်။ဒါကြောင့်အတိတ်မှာပြု လုပ်ပြီးသွားတဲ့အကုသိုလ်ကံတွေသည် အဲဒီအကုသိုလ်ကံရဲ့အကျိုးဖြစ်ဖို့နှင့်အ ကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်း ဖြစ်ပေးတယ်။
အဲဒါတွေကလွဲှလို့ဘယ်ကံမဆိုအဲဒီအ ကျိုးပေးခြင်း(သို့)အကျိုးမပေးခြင်း တွေသည်ပယောဂစံပါတ်(သို့)ပယောဂ ဝိပါတ်တွေကိုမှီခိုရသေးတယ်။ပယောဂ စံပါတ်ဆိုတာကအလုပ်လုပ်တဲ့နေရာမှာ ကြိုးစားအားထုတ်မှုနဲ့အရည်အချင်းရှိ ပြီးကျွမ်းကျင်စွာနဲ့ဝေဖန်သုံးသပ်ခြင်း ဖြစ်တယ်။အလုပ်တာဝန်တွေအားလုံး ဖြစ်တဲ့မကောင်းတဲ့အလုပ်တွေထဲမှာ ကျွမ်းကျင်ပြီးသေသပ်ခြင်းတွေနဲ့ခရု စိုက်ခြင်းတွေမှီခိုရသေးတယ်။ပြီးတော့ အဲဒီအလုပ်တာဝန်တွေလုပ်တဲ့နေရာမှာ အောင်မြင်ဖို့အတွက်အရည်အချင်း တွေရှိရတယ်။အလုပ်တာဝန်အမျိုးမျိုး တွေကိုအရည်အချင်းတွေနဲ့လုပ်ဆောင် ပြီးအောင်မြင်ခြင်းသည်ပယောဂစံ ပါတ်ဖြစ်တယ်။ကုသိုလ်ကံ(သို့)အကု သိုလ်ကံတွေပဲဖြစ်ဖြစ်၊ဘယ်အလုပ်တာ ဝန်နဲ့ဘယ်လိုအသက်မွေးဝမ်းမှုတွေပဲ ဖြစ်ဖြစ်ပယောဂစံပါတ်နဲ့အတူလုပ် ဆောင်ရတယ်။ဆိုလိုတာကကျွမ်းကျင် ခြင်းနှင့်အရည်အချင်းတွေပြည့်စုံမှလို ချင်တဲ့အတိုင်းအောင်မြင်နိုင်မယ်။ပြု လုပ်ပြီးသွားတဲ့အကုသိုလ်ကံတွေသည် အကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးပြု လုပ်ပေးတဲ့အကြောင်းတွေဖြစ်ဖို့မပြည့် စုံသေးဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီ ပုဂ္ဂိုလ်သည်အဲဒီအချိန်မှာအလုပ်ထဲက အရည်အချင်းတွေသည်ပယောဂစံ ပါတ်နဲ့မပြည့်စုံသေးဘူး။ပြီးတော့လူ ကောင်းဖြစ်ပေမယ့်အလုပ်တာဝန်ထဲက အသက်မွေးတဲ့အလုပ်တွေမှာသိမှုတွေ၊ အရည်အချင်းတွေနဲ့သပ်ရပ်ခြင်းတွေမ ရှိရင်ပယောဂဝိပါတ်ဖြစ်ပြီးကုသိုလ်ဝိ ပက်ဖြစ်ဖို့အကြောင်းမဖြစ်ပေးဘူး။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့ပယောဂစံပါတ်မရှိ တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။
အဲဒီအကြောင်းကနေဖြစ်ပေါ်မယ့်အ ကျိုးရဲ့အကြောင်းတွေကိုဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘု ရားကအဲဒီအကျိုးတွေဖြစ်ပေါ်စေဖို့အ တွက်အကြောင်းတွေအမျိုးမျိုးကိုအ သေးစိတ်ဆိုဆုံးမသွားတယ်။အားလုံး သည်အနတ္တရဲ့အကြောင်းတွေဖြစ် တယ်။နင်၊ငါဖြစ်တယ်၊လိုရာဆန္ဒအ တိုင်းအားလုံးပြည့်စုံပြီးဖြစ်ပေါ်အောင် လုပ်နိုင်တယ်ဆိုပြီးကိုယ်တိုင်စဉ်းစားယူ လို့ရတာမဟုတ်ဘူး။ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့စိတ် အားလုံးသည်အကြောင်းတွေအမျိုးမျို းနဲ့စုပေါင်းထားတယ်။ကုသိုလ်ကံ(သို့) အကုသိုလ်ကံတွေအကျိုးပေးမယ့်အ ချိန်တောင်မှဂတိစံပါတ်(သို့)ဂတိဝိပါတ်၊အူပါထီစံပါတ်(သို့)အူပါထီဝိပါတ်၊ကာ လစံပါတ်(သို့)ကာလဝိပါတ်၊ပယောဂစံ ပါတ်(သို့)ပယောဂဝိပါတ်တွေနဲ့စုပေါင်း ရတယ်။ကိလေသာ၊ကံ၊ဝိပက်အ ကြောင်းနှင့်အကျိုးတွေကိုနားလည်သ ဘောပေါက်ခြင်းသည်သံသရာကနေ လက်ခံရရှိမယ့်ဒုက္ခဆင်းရဲတွေနည်း လာအောင်ပြုလုပ်ပေးတဲ့အကြောင်း တွေဖြစ်တယ်။နောက်ပြီးအဲဒီကာလ တစ်ကာလကိုမြင်တဲ့အချိန်မှာဝိထီစိတ် ကိုနားလည်သဘောပေါက်ရမယ်။ဝိ ပက်စိတ်အားလုံးသည်မြင်နေတဲ့စက္ခု ဝိညာဉ်ကိုလည်ကောင်း၊စက္ခုဝိညာဉ်က နေအာရုံကိုလက်ခံတဲ့ဆန်ပတီချနစိတ် သည်ဘယ်ကံကိုမှပြုလုပ်လို့မရဘူး။ကုသိုလ်ကံတွေတစ်ခုခုကိုလုပ်နေတဲ့အချိန် မှာအဲဒီအချိန်သည်ကုသိုလ်ချဝနဝိထီ စိတ်ဖြစ်တယ်။နှစ်သက်တဲ့အသံကိုကြာ းရတဲ့အချိန်မှာသောတဝိညာဉ်ကြားရုံ သာဖြစ်ပေါ်ပြီးဆန်ပတီချနစိတ်ကအဲဒီ အသံကိုဆက်ပြီးလက်ခံတယ်။ပြီးတော့ ဆန်တီလရစိတ်ကအဲဒီအသံကိုဝေဖန် သုံးသပ်ရတယ်။ဒါကြောင့်ဝိပက်စိတ် သည်ဘာကုသိုလ်ကံ၊အကုသိုလ်ကံတွေ ကိုမှပြုလုပ်လို့မရဘူး။
မွေးလာကတည်းကလောဘဖြစ်ပေါ်ဖို့ ပြုလုပ်ပေးတဲ့အကြောင်းတွေရှိလာပြီး တနေ့တာဘဝမှာပုံမှန်ဖြစ်ပေါ်တယ်။ များသောအားဖြင့်အသက်မွေးဝမ်းပြု ဖို့အလုပ်တာဝန်တွေလုပ်ကိုင်တဲ့နေရာ မှာလောဘတွေဖြစ်ပေါ်တယ်။နေ့စဉ်နဲ့ အမျှလောဘတွေအများကြီးဖြစ်ပေါ် တယ်။ဒါပေမယ့်ကုသိုလ်စိတ်ရဲ့အကျိုး တွေကိုမြင်တဲ့အခါမှာကုသိုလ်စိတ်တွေ ဖြစ်ပေါ်နိုင်တဲ့အကြောင်းရှိတယ်။အစာ းအစာတွေကိုသုံးဆောင်တဲ့အခါနှင့် လောဘချဝနဝိထီဖြစ်ပြီးပျက်သွားတဲ့ အချိန်မှာချဝနဝိထီကာလဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်အဲဒီအချိန်မှာအစားအစာထဲက ကြိုက်နှစ်သက်တဲ့စိတ်ရဲ့လက္ခဏတွေ ကိုအောက်မေ့သိခြင်းဖြင့်အဲဒီကနေကု သိုလ်ဖြစ်တယ်။(သို့)ဖြစ်ပေါ်တဲ့အပျော့ (သို့)အမာ၊အေး(သို့)ပူ၊တင်း(သို့)လှုပ် ရှား၊အချင်၊အချို၊အငံစတဲ့ရုပ်တရား တွေရဲ့လက္ခဏသဘောတွေကိုအောက် မေ့သိပြီးသတိတွေဖြစ်ပေါ်နိုင်တယ်။သ တိပဌာန်းတွေကိုတိုးတက်အောင်ပွား များခြင်းသည်ဘာတစ်ခုမှမပြုလုပ်ရ သေးပေမယ့်ကိုယ်၊နှုတ်တွေကနေစိတ် ရဲ့သဘောတွေကိုသိစေနိုင်တယ်။ဥပမာ-မြင်တဲ့စိတ်သည်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေ ထဲမှာကြိုက်နှစ်သက်တဲ့အရာစိတ်မ ဟုတ်ဘူးဆိုတာသတိကအောက်မေ့သိ နိုင်တယ်။
စိတ်ရဲ့အဓိပ္ပါယ်ရဲ့တတိယအကြောင်း တွေကတော့စိတ်ဆိုတဲ့အရာသည်ဝိ ပက်ကိုစုစောင်းတဲ့ကိလေသာကံရဲ့သ ဘာဝတရားဖြစ်တဲ့အကြောင်းတွေဖြစ် တယ်။ကိလေသာတွေသည်မကြည် လင်၊မသန့်ရှင်းတဲ့တရားသဘောတွေ ဖြစ်တယ်။ဥပမာ-ရလိုခြင်း၊ငြိတွယ်ခြင် းသာယာခြင်းတွေဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်နှင် အဲဒီတစ်စုံတစ်ခုကိုလိုချင်တဲ့အခါမှာ စိတ်ချမ်းသာသလာ?(သို့)စိတ်ဆင်းရဲ သလာ?တကယ်လို့မလိုချင်ဘူးဆိုရင် လောဘတွေမဖြစ်ပေါ်ဘူး။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့မစွဲလန်း၊မငြိတွယ်ဘူး၊လို ချင်မှုတွေမရှိဘူးဆိုရင်အဲဒီထက်စိတ် ချမ်းသာမယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီလိုချင်ပြီး ငြိတွယ်တဲ့အချိန်မှာအဲဒီအချိန်သည်မသန့်ရှင်း၊မကြည်လင်ပဲစိတ်မချမ်းသာ တဲ့တရားသဘောတွေဖြစ်တယ်ဆိုတာ အဝိဇ္ဇာကမမြင်နိုင်ဘူး။လိုချင်ပြီးငြိ တွယ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ပူပြင်သောက ဖြစ်ရတယ်။ပြီးတော့အရာတစ်ခုခုကို ကြိုက်နှစ်သက်ခြင်းတွေဖြစ်ပေါ်ခဲ့ရင် အဲဒီအချိန်မှာငြိတွယ်ခြင်းတွေဖြစ်တယ် ။ပူပြင်သောကတွေနှင့်စိတ်ဆင်းရဲခြင်း တွေဖြစ်ပြီးအကုသိုလ်ကံတွေဖြစ်တယ်။ပြီးတော့တစ်ခါတစ်လေတချို့ကသဒါ္ဓတရားဖြစ်တယ်လို့နားလည်ကြတယ်။ ဒါကြောင့်တကယ်လို့သတိပဌာန်းမဖြစ် ပေါ်ရင်ပညာတွေနဲ့ဝေဖန်သုံးသပ်ခြင်း တွေမရှိရင်အဲဒီအချိန်သည်အကုသိုလ် ဖြစ်တဲ့လောဘဖြစ်တယ်ဆိုတာမသိကြ ဘူး။
မြင်စိတ်၊ကြားစိတ်၊အနံ့ရတဲ့စိတ်၊အရ သာရတဲ့စိတ်၊အထိအတွေ့သိတဲ့စိတ် တွေသည်ဝိပက်စိတ်တွေဖြစ်ပြီးကံရဲ့အ ကျိုးတွေဖြစ်တယ်။လူတွေသည်ကြိုက် နှစ်သက်တဲ့အရာတွေကိုပဲမြင်ချင်ကြ တယ်။ဘယ်လောက်ပဲမြင်နေရပေမယ့် မတော်ကြသေးဘူး။ဒါပေမယ့်ကံ ကြောင့်ဖြစ်ပေါ်တဲ့
မြင်စိတ်၊ကြားစိတ်၊အနံ့ရတဲ့စိတ်၊အရ သာရတဲ့စိတ်၊အထိအတွေ့သိတဲ့စိတ် တွေသည်ဝိပက်စိတ်တွေဖြစ်ပြီးကံရဲ့အ ကျိုးတွေဖြစ်တယ်။လူတွေသည်ကြိုက် နှစ်သက်တဲ့အရာတွေကိုပဲမြင်ချင်ကြ တယ်။ဘယ်လောက်ပဲမြင်နေရပေမယ့် မတော်ကြသေးဘူး။ဒါပေမယ့်ကံ ကြောင့်ဖြစ်ပေါ်တဲ့
စက္ခုပသာဓာတ်ရှိမယ်ဆိုရင်အကြောင် းကြောင့်ဖြစ်ရတယ်။ဒါပေမယ့်စက္ခုပ သာဓာတ်ကိုထိတွေ့တဲ့အာရုံသည်အဲဒီ စက္ခုဝိညာဉ်နဲ့ဖြစ်ပေါ်ရခြင်းသည်ကမ္မ အကြောင်းအရနဲ့ဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ကု သိုလ်ကံအကြောင်းဖြစ်တဲ့အခါမှာနှစ် သက်တဲ့အရာတွေကိုမြင်ရပြီးစက္ခုဝိ ညာဉ်(မြင်သိစိတ်)သည်ကုသိုလ်ဝိပက် ဖြစ်တယ်။ကြိုက်နှစ်သက်တဲ့အသံကို ကြားတဲ့အခါမှာကုသိုလ်ကံရဲ့အကျိုး တွေဖြစ်တယ်။မကြိုက်နှစ်သက်တဲ့အသံကိုကြားတဲ့အချိန်မှာအကုသိုလ်ကံရဲ့ အကျိုးတွေဖြစ်တယ်။အခုချိန်နှင့် နောက်တစ်ခဏအချိန်မှာကုသိုလ်ဝိ ပက်ဖြစ်မလာ?(သို့)အကုသိုလ်ဝိပက် ဖြစ်မလာ?(သို့)ဘယ်ဒါွရမှာဖြစ်ပေါ်ပြီး ဘယ်ဝိပက်ကိုအကြောင်းတွေဖြစ်ပေးမ လဲဆိုတာကုသိုလ်ကံ(သို့)အကုသိုလ်ကံ တွေပေါ်မှာမူတည်တယ်။
အဲဒီတရားသဘောအားလုံးကိုဖြစ်ပေါ် အောင်ပြုလုပ်ပေးတဲ့အကြီးဆုံးအ ကြောင်းတွေ၂၄ပါးရှိကြတယ်။ကံ သည်ဝိပက်(အကျိုး)ဖြစ်ပေါ်ဖို့အ ကြောင်းတွေဖြစ်ပေးတယ်။ဒါကြောင့် ကံသည်ကမ္မအကြောင်းဖြစ်တယ်။အ ကြောင်း၂၄ပါးထဲကတစ်ပါးဖြစ်တယ်။ အဲဒီမြင်တဲ့၊ကြားတဲ့၊အနံ့ရတဲ့၊အရသာ ရတဲ့၊ထိတွေ့တဲ့အချိန်တွေသည်ကမ္မအ ကြောင်းကြောင့်ဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝိပက်စိတ် နှင့်ဝိပက်စေတသိက်တွေဖြစ်တယ်။ ဘယ်သူတစ်ဦးတစ်ယောက်ကမှကိုယ့် ရဲ့စိတ်ဆန္ဒအတိုင်းဖြစ်အောင်လုပ်ပေး လို့မရဘူး။ဥပမာ-အခုချိန်မှာမြင်တယ်၊ ကြားတယ်၊မြင်သိစိတ်လည်းဖြစ်ပေါ် သွားပြီးဖြစ်တယ်။ကြားသိစိတ်လည်း ဖြစ်ပေါ်သွားပြီးဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် ဘယ်သူတွေကမပေးမြင်လို့ရသလဲ? ဘယ်သူတွကမပေးကြားလို့ရသလဲ?ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ကံကအကြောင်း ဖြစ်ပေးတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်ရတယ်။
မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်တွေမှဖြစ် ပေါ်တဲ့အာရုံကိုသိနေဆဲဖြစ်တဲ့စိတ်နှင့် စေတသိက်တွေသည်အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ ဝိပက်စိတ်နှင့်ဝိပက်စေတသိက်တို့ဖြစ် ကြတယ်။ဝိပက်စိတ်သည်ဝိပက်စေတ သိက်ကိုအကြောင်းဖြစ်ပေးပြီးဝိပက် စေတသိက်သည်ဝိပက်စိတ်ကိုအ ကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။ဝိပက်မှာပဲအ ကြောင်းအရနဲ့ဖြစ်ပေါ်ရတယ်။တစ်ခြား အကြောင်းတွေမှာဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။ စိတ်နှင့်စေတသိက်အားလုံးသည်အတူ ဖြစ်ပေါ်ပြီးနှစ်မျိုးစလုံးဝိပက်ဖြစ်တယ် ။ပြီးတော့တစ်ခုနဲ့တစ်ခုအကြောင်းဖြစ် ပေးရတယ်။တစ်ခုနဲ့တစ်ခုဝိပက်အ ကြောင်းဖြစ်တဲ့နေရာမှာကွာခြားတယ်။အဲဒီအကြောင်းဖြစ်တဲ့ကံကြောင့်ဖြစ် ပေါ်တဲ့ရုပ်သည်ကံရဲ့အကျိုးတွေဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်ဝိပက်မဟုတ်ဘူး။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့ရုပ်သည်နာမ်တရား မဟုတ်ဘူး။ရုပ်သည်သိတဲ့သဘောမ ဟုတ်ဘူး။ဒါကြောင့်ရုပ်သည်ဝိပက်မ ဟုတ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။ဝိပက်သည်သိ တဲ့သဘောဖြစ်တဲ့နာမ်တရားဖြစ်တယ်။
အတိတ်ကံရဲ့အကြောင်းတွေသည်သိရ ခက်တဲ့အကြောင်းတွေဖြစ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့အတိတ်မှာပြီးဆုံး သွားပြီးအောင်မြင်သွားတဲ့လုပ်ဆောင် ခြင်းတွေဖြစ်တယ်။ပစ္စုပ္ပုန်မှာဝိပက် စိတ်နှင့်စေတသိက်တွေဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ အကြောင်းတွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် ဝိပက်ဖြစ်တဲ့တရားသဘောတွေကိုအ သေးစိတ်နဲ့ပိုပြီးနားလည်အောင်ဝေဖန် သုံးသပ်သင့်တယ်။အဲဒီဝိပက်ဖြစ်တဲ့တ ရားသဘောတွေကတော့နာမ်တရားဖြစ် တယ်။ဆိုလိုတာကပြုလုပ်ပြီးသွားတဲ့ကံကြောင့်ဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်၊စေတသိက် တွေသည်အကြောင်းတွေဖြစ်တယ်။အများအားဖြင့်တစ်စုံတစ်ရာအကြောင်း တွေနဲ့ကြုံတွေ့တဲ့အခါမှာအဲဒီလူရဲ့ကံ ဖြစ်တယ်လို့ပြောကြလေ့ရှိတယ်။တ ကယ်လို့မှန်ကန်စွာနဲ့နားလည်သဘော ပေါက်ရင်ပြုလုပ်ပြီးသွားတဲ့အဲဒီလူရဲ့ ကံအကျိုးပေးဖြစ်တယ်လို့ပြောသင့် တယ်။ဒါကြောင့်ဘယ်အချိန်မှာကံရဲ့အ ကျိုးတွေဖြစ်ပြီးဘယ်အချိန်မှာကံဖြစ် တယ်ဆိုတာသေချာစွာနဲ့နားလည်းရ တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့လိုရင်းနဲ့ ပြောရရင်အဲဒီလူရဲ့ကံတွေဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်တရားသဘောရဲ့အကြောင်း၊အ ကျိုးတွေနဲ့မရင်းနှီးတဲ့သူတွေဆိုရင်နား လည်မူတွေလွဲမှားနိုင်တယ်။ဒါကြောင့် အဲဒီဝိပက်(အကျိုး)ကိုကံဖြစ်တယ်လို့ ထင်ကြတယ်။
တရားသဘောဖြစ်တဲ့စိတ်ရဲ့အကြောင်း တွေကိုလေ့လာသင်ကြားပြီးနားလည် သဘောပေါက်တဲ့အခါမှာဝိပက်ကိုစု စောင်းတဲ့ကိလေသာကံတွေသည်အ မှန်အတိုင်းဖြစ်နေတဲ့တရားသဘောအာ းလုံးတွေကိုနားလည်သဘောပေါက် အောင်ပြုလုပ်ပေးတယ်။ဆိုလိုတာက အာရုံအမျိုးမျိုးတွေကိုသိပြီးလက်ခံတဲ့ မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်နှင့်စိတ်ဒါွရ တွေကနေကင်းမဲ့နေရင်တနေ့တာဘဝ မှာကံရဲ့အကျိုးတွေကိုလက်ခံပြီးဖြစ် ပေါ်တဲ့ဝိပက်စိတ်တွေမရှိနိုင်ဘူး။မြင်တဲ့ အချိန်မှာဝိပက်ဖြစ်ပြီးကံရဲ့အကျိုးတွေ ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ရုတ်တရက်ထိခိုက် မူတွေနဲ့မကြုံရခြင်း(သို့)ဘယ်ကနေ လာဒ်လာဘတွေ၊အာဏာတွေရနေပါ စေကြားတဲ့၊အနံ့ရတဲ့၊အရသာရတဲ့၊ထိ တွေ့တဲ့အရာတွေကိုသိတဲ့အချိန်တွေ သည်အဲဒီတစ်နေ့တာဘဝမှာပုံမှန်ဖြစ် နေပြီးအားလုံးပြုလုပ်ပြီးသွားတဲ့အ တိတ်ကံရဲ့အကျိုးတွေဖြစ်တယ်။ဝိပက် စိတ်သည်အနာရောဂါဖြစ်ခြင်း၊လာဒ် လာဘပျက်ဆီးခြင်း(သို့)လာဒ်လာဘရ ခြင်း၊အာဏာရခြင်း(သို့)အာဏာပျက်ဆီးခြင်းတွေဖြစ်တဲ့အခါလောက်သာအ ကျိုးပေးတာမဟုတ်ဘူး။ဒါကြောင့်တစ် နေ့တာဘဝမှာမြင်တဲ့၊ကြားတဲ့၊အနံ့ရတဲ့ ၊အရသာရတဲ့၊ထိတွေ့တဲ့အရာတွေကို သိတဲ့အချိန်မှာဝိပက်ဖြစ်တဲ့တရားသ ဘောတွေကိုသတိကအောက်မေ့သိနိုင် တယ်။
ပြုလုပ်ပြီးသွားတဲ့ကမ္မအကြောင်းရဲ့အ ကျိုးတွေကြောင့်ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ရ တယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီတစ်ဒါွရစီမှဖြစ် ပေါ်တဲ့ဝိပက်စိတ်သည်ဘယ်အတိတ်ကံ ရဲ့အကျိုးတွေဖြစ်သလဲဆိုတာသိနိုင်ဖို့ခဲ ယှဉ်းတယ်။ဥပမာ-ကလေးတွေဘော လုံးကစားတဲ့အသံကိုကြားတဲ့ဝိပက် စိတ်သည်ဘယ်အတိတ်ကံရဲ့အကျိုး ဖြစ်သလဲ?ကံတွေရဲ့အကြောင်းတွေ သည်သိရခက်တဲ့အကြောင်တွေဖြစ် တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့(အကျဉ် သိုင်)မကြံစည်သင့်တဲ့အရာတွေဖြစ် တယ်။ပြုလုပ်ပြီးသွားတဲ့ကံသည်အ တိတ်ကအကြောင်းဖြစ်ပြီးသံသရာထဲ မှာအကြားကြီးပြုလုပ်ပြီးသွားပေမယ့် ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေး နိုင်သေးတယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီအရာတွေ ကိုမြင်ခြင်းသည်ဘယ်ကံရဲ့အကျိုးပေး ဖြစ်သလဲ?အဲဒီအသံကိုကြားရခြင်း သည်ဘယ်ကံရဲ့အကျိုးပေးဖြစ်သလဲ? တကယ်လို့တစ်ဦးတစ်ယောက်ကခန့် မှန်းပြီးစဉ်းစားမယ်ဆိုရင်မသိမှုနှင့်စိတ် ရှုပ်ထွေးခြင်းကနေမလွဲနိုင်ဘူး။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့အမှန်သိနိုင်တဲ့ပညာ အဆင့်ထိမရှိနိုင်သေးတဲ့အရာတွေကို စဉ်းစားပြီးခန့်မှန်းကြတယ်။ဒါပေမယ့် ကံရဲ့အကျိုးဖြစ်တဲ့ဝိပက်စိတ်သည် မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်တွေမှဖြစ် ပေါ်ပြီးသိနိုင်တယ်။
စိတ်တာနုပဿနာသတိပဌာန်းထဲမှာ စိတ်ရဲ့အကြောင်းတွေကတော့`စာလာ ခ’စိတ်သည်ရာဂတွေနဲ့ငြိတွယ်ပြီးသာ ယာနှစ်သက်ခြင်းနှင့်စုပေါင်းထားတဲ့ စိတ်ရဲ့သဘောတရားတွေကိုသတိဖြစ် ပေါ်ပြီးအောက်မေ့သိတယ်။ဒါကြောင့် တရားသဘောအတိုင်းပုံမှန်ဖြစ်ပေါ်ရ တယ်။သတိပဌာန်းမဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါ မှာမသိနိုင်ဘူး။ဘယ်အရာတွေမဆိုမြင် တဲ့အချိန်မှာအဲဒီမြင်လိုက်တဲ့အရာတွေ ကိုသာယာနှစ်သက်တဲ့စိတ်သည်လော ဘမူလစိတ်ဖြစ်ပြီးလျှင်မြန်စွာနဲ့ဆက် လက်ဖြစ်ပေါ်တယ်။အဲဒီကိလေသာ တွေကိုငြိမ်းသတ်နိုင်ဖို့သည်အမှန်တ ကယ်ရှိပြီးပုံမှန်အတိုင်ဖြစ်ပေါ်တဲ့တရား သဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုပညာကသိရ မယ်။ဆိုလိုတာကအတိတ်ကံကအကျိုး ဖြစ်တဲ့ဝိပက်စိတ်ရဲ့ကွာခြားတဲ့သဘော တွေကိုသိရမယ်။ပြီးတော့ကိလေသာ ဖြစ်တဲ့ကုသိုလ်စိတ်နှင့်အကုသိုလ်စိတ် (သို့)ပစ္စုပ္ပန်ကံတွေသည်အနာဂတ်မှာဝိ ပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေး တယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီဝိပက်စိတ်ရဲ့လက္ခ ဏကိုသိခြင်းသည်အပေါ်ယံလောက် သာသိရမှာမဟုတ်ဘူး။ဒါကြောင့်ရုတ် တရက်ထိခိုက်မှုတွေရှိခြင်း၊အနာရော ဂါဖြစ်ခြင်း၊လာဒ်လာဘရခြင်း(သို့)မရ ခြင်း၊အာဏာတွေရခြင်း(သို့)မရခြင်း တွေရှိတဲ့အချိန်မှာဝိပက်စိတ်ကိုသိရ တယ်။ပြီးတော့ပုံမှန်နဲ့တစ်နေ့တာဘဝ မှာမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်တွေမှမြင် တဲ့၊ကြားတဲ့၊အနံ့ရတဲ့၊အရသာရတဲ့၊ထိ တွေ့ခြင်းကိုသိတဲ့အချိန်တွေမှာလည်း ဝိပက်စိတ်တွေဖြစ်တယ်။အဲဒီဖြစ်ပေါ် တဲ့ဝိပက်စိတ်တွေကိုသိတဲ့အခါမှာကိုယ့် ရဲ့အကျိုးပေးကံတွေပဲလို့သိလိုက်ရ တယ်။ဒါကြောင့်ဒီလိုတွေဖြစ်ရတာဟို လူ၊ဒီလူလုပ်တယ်လို့တစ်ပါးသူတွေကို စိတ်ဆိုပြီးအပြစ်တင်ပြောအုံးမလာ? မှာ
ပိဋကတ်ထဲမှာအဲဒီခေတ်ကာလအတိုင် းကွာခြားပြီးဝိပက်ကိုလက်ခံရရှိတဲ့လူ တွေရဲ့ဘဝအကြောင်းတွေရှိတယ်။ဒီ ခေတ်တွေမှာလည်းအကြောင်းအမျိုး မျိုးတွေရှိတယ်။ဒါကြောင့်လူတစ်ဦးစီ တွေသည်ဝိပက်တွေလက်ခံရရှိတာကို မြင်သိနိုင်တယ်။ဆိုလိုတာကအတိတ်ကံ ရဲ့အကျိုးတွေသည်ဘယ်လိုလက္ခဏ တွေဖြစ်မလဲဆိုတာမစဉ်းစားမိကြဘူး။ ဥပမာ-မှိုင်းပုံတွေကိုသုံးစရာမလိုပဲနဲ့ တိုက်တစ်တိုက်လုံးပြိုကျလာပြီးပိုင် ရှင်ကိုဖိသေတယ်။ဒါကြောင့်တစ်ပါးသူ တွေရဲ့ပစ်ခတ်ခြင်း(သို့)နှိပ်စက်ခြင်း တွေမလိုဘူး။ဒါပေမယ့်ပြုလုပ်ပြီးသွား တဲ့အတိတ်ကံတွေသည်မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်တွေမှကံရဲ့အကျိုးတွေကိုရ ရှိဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။ဒါကြောင့် တစ်ပါးသူတွေကိုစိတ်ဆိုးပြီးအပြစ်တင် ပြောလို့မသင့်ဘူ။ဒါကြောင့်ဝိပက်စိတ် ဖြစ်တဲ့တရားသဘောရဲ့လက္ခဏတွေ သည်နင်၊ငါမဟုတ်ဘူး၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါ တွေတကယ်မဟုတ်ဘူးဆိုတာသတိက အောက်မေ့သိသင့်တယ်။ဒါကြောင့်အ နာဂတ်မှာအကျိုးဖြစ်စေတဲ့ပစ္စုပ္ပန်အ ကြောင်းတွေသည်ကုသိုလ်(သို့)အကု သိုလ်တွေဖြစ်တဲ့အချိန်လောက်မှာအ ကျိုးပေးတာမဟုတ်ပဲအဲဒီအချိန်သည် အတိတ်ကံရဲ့အကျိုးတွေဖြစ်တယ်ဆို တာသိနိုင်တယ်။
ဖြစ်ပေါ်ပြီးမြင်နေရတဲ့အပြင်ကပစ္စည်း ဥစ္စာတွေ၊ခန္ဓာကိုယ်အားလုံးနှင့်အဲဒီအ နိမ့်၊အမြင့်၊အဖြူ၊အမဲအမျိုးမျိုးတွေ သည်စက္ခုပသာဓာတ်နဲ့ထိတွေ့တဲ့အ ချိန်လောက်သာဖြစ်ပေါ်တယ်။တကယ် လို့မျက်စိမရှိဘူး(သို့)မမြင်ဘူးဆိုရင် ကိုယ့်ရဲ့ခန္ဓာကိုယ်တွေဖြစ်တယ်လို့စွဲ ထားတဲ့ရုပ်ပုံသဏ္ဋန်နှင့်အနိမ့်၊အမြင့်၊အ ဖြူ၊အမဲတွေရှိတယ်ဆိုတာမစဉ်းစားမိ ဘူး။ဒါကြောင့်ကိုယ့်ရဲ့ခန္ဓာကိုယ်နှင့်အ ပြင်ကပစ္စည်းဥစ္စာအားလုံးသည်ဘယ် သူ့ဥစ္စာတွေမှမဟုတ်ဘူး၊တစ်ခဏသာ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေဖြစ်တယ်။ပြီး တော့စက္ခုဝိညာဉ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးလျှင်မြန် စွာနဲ့ပျက်သွားတယ်။ထို့နည်းတူပဲအသံ သည်နားနဲ့ထိတွေ့တဲ့အခါမှာဖြစ်ပေါ်တဲ့ အရာသာဖြစ်ပြီးနားနဲ့ထိတွေ့ပြီးတော့ အားလုံးပြန်ပျက်သွားတယ်။ဒါကြောင့် အားလုံးတွေသည်ဘယ်သူ့ရဲ့ဥစ္စာတွေမှ မဟုတ်ဘူး။ပုံမှန်နဲ့အမှန်တကယ်ရှိတဲ့တ ရားသဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုအောက် မေ့သိခြင်းသည်နင်၊ငါဖြစ်တယ်၊ပုဂ္ဂိုလ်၊ သတ္တဝါတွေဖြစ်တယ်လို့စွဲထားတဲ့တရာ းသဘောတွေအားလုံးကိုတဖြေးဖြေးနဲ့ စွန့်လွတ်စေနိုင်တယ်။
တစ်ကြိမ်မြင်တဲ့၊ကြားတဲ့၊အနံ့ရတဲ့၊အရ သာရတဲ့၊ထိတွေ့တဲ့အရာတွေကိုသိတဲ့ အချိန်တစ်ခဏတွေနှင့်အဲဒီစဉ်းစားခြင်း အမျိုးမျိုးတွေသည်အမှန်တကယ်ရှိတဲ့ တရားသဘောတွေဖြစ်ပြီးသတိပဌာန်း တွေဖြစ်တယ်။ပြီးတော့ပညာတွေလေ့ လာသင်ကြားပြီးအဲဒီတရားသဘော တွေရဲ့လက္ခဏတွေကိုသိပြီးဘယ်ပုဂ္ဂု လ်၊သတ္တဝါတွေမှမဟုတ်ဘူးဆိုတာအ မှန်တွေကိုသိလာတယ်။နားလည်ထား တဲ့ပစ္စည်းဥစ္စာတွေအများကြီးရှိတယ် ဆိုတာဝေဖန်သုံးသပ်ကြည့်လိုက်ရင်တ ကယ်လို့များအဲဒီပစ္စည်းဥစ္စာတွေကိုမ မြင်ဘူးဆိုရင်အားလုံးတွေရှိတယ်ဆို တာစဉ်းစားရုံလောက်သာဖြစ်တယ်။ပြီ းတော့အဲဒီပစ္စည်း၊ဥစ္စာတွေကိုမမြင်ရ တဲ့အခါမှာအဲဒီအရာတွေကနေဘာအ ကျိုးတွေရှိမလဲ?ပြီးတော့နင်၊ငါမဟုတ်ဘူး၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေမဟုတ်ဘူး၊ဆို တဲ့ပရမတ္ထတရားသဘောရဲ့လက္ခဏ တွေကိုသိတဲ့အခါမှာလူတွေအားလုံး သည်တန်းတူပဲဆိုတာသိရတယ်ဆိုလို တာကဘယ်အချိန်မဆိုစက္ခုဝိညာဉ် ဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေ ကိုမြင်ပြီးတော့ပျက်သွားတယ်။ဒါ ကြောင့်စက္ခုဝိညာဉ်နဲ့ဖြစ်ပေါ်ပြီးမြင်တဲ့ အရာတွေသည်ဘယ်သူ့ဥစ္စာတွေမှမ ဟုတ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ဘယ် အရာကိုမှငါ့ပစ္စည်း၊ငါ့ဥစ္စာပဲဆိုပြီးစွဲ ထားလို့မသင့်ဘူး။ပရမတ္ထတရားသ ဘောအရဆိုရင်လူတွေသည်အတူတူပဲ ဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီငါ့ပစ္စည်း(သို့) ငါ့ဥစ္စာလို့ဆိုတဲ့တရားသဘောကိုစွဲထား တဲ့ကိလေသာတွေသည်အနည်း၊အများ တွေမှာကွာခြားကြတယ်။
အဲဒီပစ္စည်း၊ဥစ္စာအနည်း၊အများပေါ်မှာ သာယာဖူးတဲ့သူတွေသည်တကယ်တမ်း ကျတော့လူတွေမှာဘာပစ္စည်း၊ဥစ္စာတွေမှမရှိဘူးဆိုတာသတိထားမိရဲ့လာ?ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့ဖြစ်ပေါ်ပြီးမြင်တဲ့စ က္ခုဝိညာဉ်သည်လျှင်မြန်စွာနဲ့ပျက်သွား တယ်။တကယ်လို့စက္ခုဝိညာဉ်မဖြစ် ပေါ်ဘူးဆိုရင်လူတွေရဲ့ပစ္စည်းဥစ္စာတွေ ဘယ်မှာရှိသလဲ?ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေ သည်စက္ခုဝိညာဉ်(မြင်သိစိတ်)ဖြစ်တဲ့ အရာသာဖြစ်ပြီးတစ်ခဏသာမြင်ရ( ဖြစ်ပေါ်)တဲ့အတွက်လူတွေရဲ့ပစ္စည်း ဥစ္စာဖြစ်တယ်လို့ဘယ်လိုစွဲထားလို့ရမ လဲ?အဲဒီဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေသည်လူ တွေရဲ့ကိုယ်ထဲမှာဝင်လာလို့မရနိုင်ဘူး။ ဒါကြောင့်စက္ခုဒါွရ(သို့)စက္ခုပသာ ဓာတ်ကိုသာထိတွေ့တဲ့အခါမှာဖြစ်ပေါ် ရုံလောက်သာဖြစ်တယ်။ထို့နည်းတူပဲ အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအတွေ့တွေ လည်းထိတွေ့တဲ့တစ်ခဏသာရှိပြီးငါ့ ပစ္စည်း၊ငါ့ဥစ္စာလို့အဲဒီတရားသဘော တွေကိုစွဲလန်းလို့မသင့်တော်ရခြင်းဖြစ် တယ်။
လူတွေသည်ပစ္စည်းဥစ္စာတွေအများကြီ းနဲ့တန်းတူညီမျှရှိချင်ပေမယ့်အမှန်တကယ်တမ်းကျတော့ပစ္စုပ္ပန်မှာဖြစ်ပေါ် တဲ့အကျိုးသည်အတိတ်အကြောင်းက နေဖြစ်ပေါ်လာတယ်။ဒါကြောင့်ဘယ်သူ တစ်ဦးတစ်ယောက်ရဲ့အလိုဆန္ဒသ ဘောအတိုင်းမရှိဘူး။ဝိပက်ဆိုတာက မြင်ရ၊ကြားရ၊အနံ့ရ၊အရသာရ၊အထိ အတွေ့သိရရုံသာဖြစ်တဲ့အချိန်မှာကံရဲ့ အကျိုးတွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်မြင်တဲ့ အချိန်၊ကြားတဲ့အချိန်စတဲ့အချိန်တွေ သည်ဘယ်သူမှခန့်မှန်လို့မရတဲ့အဲဒီတစ် ကာလစီတွေသည်ဘာကံရဲ့အကျိုးတွေ ဖြစ်သလဲ?
အရုၤတ္တလနိကယ်၊ကျတူကာနိပါတ်၊ အာကြည်တီသုတ်၇၇ထဲမှာဗုဒ္ဓမြတ် စွာဘုရားကမိန့်ကြာတော်မူခဲ့တယ်။ `ရဟန်းတို့အားလုံးနာထောင်ကြ!လူ၊ ပုဂ္ဂိုလ်တွေမစဉ်းစားသင့်တဲ့ဒီ`အကျဉ် သိုင်’၄မျိုးကိုလူတွေစဉ်းစားလို့ရှိရင်ပူ ပြင်သောကဖြစ်ပြီးအရူးတွေဖြစ်ကြ လိမ့်မည်။`အကျဉ်သိုင်’၄မျိုးတွေက တော့၁။မြတ်စွာဘုရားအားလုံးရဲ့ပညာ အရာမှာမကြံရ၊၂။သမာပတ်ရတဲ့ပုဂ္ဂို လ်တွေရဲ့တန်ခိုးအရာမှာမကြံရ၊၃။ကံ တွေရဲ့ဝိပက်အရာမှာမကြံရ၊၄။လော ကရဲ့အကြောင်းကိုစဉ်းစားတဲ့အရာမှာ မကြံရခြင်းတို့ဖြစ်ကြတယ်။`ရဟန်းတို့အားလုံးနားထောင်ကြ!`ဒီအကျဉ်သိုင်’ ၄မျိုးတွေကိုမစဉ်းစားသင့်ဘူး။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့လူတွေစဉ်းစားလို့ ရှိရင်ပူပြင်သောကဖြစ်ပြီးအရူးတွေ ဖြစ်ကြလိမ့်မယ်။
ယခုမြင်နေရတဲ့အချိန်သည်မျက်စိမှဝိ ပက်စိတ်ဖြစ်တယ်။ပြီးတော့တရားသ ဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုသတိက အောက်မေ့သိနိုင်တယ်။ဆိုလိုတာကသိတဲ့သဘောဖြစ်တဲ့နာမ်တရားနှင့်ဖြစ်ပေါ် တဲ့အရာဖြစ်တဲ့ရုပ်တရားတွေသာဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ဘယ်ဘဝမှာဘာအ တိတ်ကံရဲ့အကျိုးပေးဖြစ်သလဲဆိုတာ ယခုမြင်နေရတာထက်ပိုပြီးသိလို့မရနိုင် ဘူး။ဒါပေမယ့်အဲဒီမြင်နေဆဲအချိန်မှာ သတိပဌာန်းကအောက်မေ့သိနိုင်ပြီးအဲ ဒီဝိပက်ဖြစ်တဲ့မြင်ဆဲအချိန်သည်နှစ် သက်တဲ့(သို့)မနှစ်သက်တဲ့အချိန်တွေမ ဟုတ်ဘူးဆိုတာပညာကသေချာစွာနဲ့သိ နိုင်တယ်။ဒါကြောင့်မြင်တဲ့အချိန်ကနေ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အကုသိုလ်တွေဖြစ်တယ်။
အဲဒီအမြင်မှားခြင်းသည်တစ်ခြားဘာ သာမှာပဲရှိတာမဟုတ်ဘူး။မြတ်စွာဘု ရားရဲ့သာသနာတွေကိုကိုးကွယ်တဲ့ပုဂ္ဂို လ်တွေလည်းကျင့်ကြံအားထုတ်မူတွေ ကွာခြားကြတယ်။စုစောင်းလာခဲ့တဲ့စဉ်း စားတွေးတောခြင်းနှင့်နားလည်ခြင်း တွေကွာခြားကြတယ်။နှစ်ကြိမ်မြောက် သံဃာရဏတင်ပြီးတဲ့နောက်ပိုင်းခေတ် ကာလမှာကိုယ့်ရဲ့အမြင်အတိုင်းနိကယ် တွေအမျိုးမျိုးတည်ထောင်လာကြ တယ်။ဥပမာ-ဘယ်သူမဆိုမဂ်၊ဖိုလ်၊ နိဗ္ဗာန်ကိုထိုးထွင်းစွာသိနိုင်ဖို့အတွက် `ဆင်းရဲတယ်’လို့နှုတ်မှရွတ်ဆိုရတယ်လို့တစ်ခုသောနိကယ်မှာအမြင်တွေရှိ တယ်။အဲဒီမှားယွင်းလာတဲ့ကျင့်ကြံအာ းထုတ်ခြင်းနည်းလမ်းသည်ဟိုရှေ့ခေတ် တုန်းကရှိလာခဲ့တယ်။ဒါကြောင့်ဒီခေတ် မှာလူတွေအသေးစိတ်နဲ့လေ့လာသင် ကြားပြီးဝေဖန်းသုံးသပ်ကြခြင်းဖြစ် တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ဒီခေတ် မှာအရိယာသစ္စာတရားတွေကိုထိုးထွင်း စွာသိနိုင်မယ့်ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်`အူခတီတံရိုပုဂ္ဂိုလ်'(သို့)ဝိပဏ်တီတံရိုပုဂ္ဂိုလ် တွေမဟုတ်ဘူး။ဒါပေမယ့်ဒီခေတ်မှာအ ရိယာသစ္စာတရားတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိ နိုင်မယ့်ပုဂ္ဂိုလ်သည်နေယျပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ် တယ်။ပြီးတော့တရားတော်တွေကိုများ စွာနာကြားရခြင်း၊လေ့လာသင်ကြား ခြင်းနှင့်ဆွေးနွေးခြင်းတွေများစွာဟော ကြားပြသရပေမယ့်`ပါထပါရမ’ပုဂ္ဂိုလ် သာဖြစ်ပြီးအရိယာသစ္စာတရားတွေကို မသိနိုင်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေဖြစ်တယ်။
တစ်ခုသောစိတ်အားလုံးသည်`စိတ်’ဆို တဲ့အရာကသင့်တော်သလောက်ထူး ဆန်းတဲ့သဘာဝတရားဖြစ်တဲ့သမ္ပယုတ္တ တရားဖြစ်ပြီးအားဏာတွေနဲ့ဆန်း ကျယ်ပြီးထူးဆန်တယ်။ထူးဆန်းတယ် ဆိုတာကစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ပြီး ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးစီတွေရဲ့စုစောင်းခြင်းတွေ ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်လူတွေကိုစဉ်းစား ခြင်းတွေအတူတူပေးရှိချင်ပြီးဘာသာ တွေကိုလည်းအတူတူပဲကိုးကွယ်စေ ချင်တယ်ဆိုတာဘယ်လိုမှမဖြစ်နိုင်တဲ့ အရာတွေဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့ရုပ်ခန္ဓာကိုယ်တောင်မှမတူကြဘူး ။မြင်ခြင်း၊ယုံကြည်ခြင်းအမျိုးမျိုးတွေ လည်းမတူကြဘူး။ဒါကြောင့်မြတ်စွာဘု ရားပရိနိဗ္ဗာန်မစံသေးတဲ့ခေတ်အခါတုန် းကတောင်းမှမြတ်စွာဘုရားကိုယ်တိုင်း ကလူတွေအားလုံးကိုအမြင်မှန်တွေရှိ လာအောင်ကယ်တယ်လို့မရခဲ့ဘူး။ဒါ ကြောင့်အကြောင်းတွေကိုစုစောင်း လာခဲ့တဲ့လူတွေသည်အဲဒီဗုဒ္ဓမြတ်စွာ ဘုရားဆိုဆုံးမသွားတဲ့တရားတော်တွေ ကိုနာကြားရခြင်း၊လေ့လာသင်ကြားရ ခြင်းနှင့်ဝေဖန်သုံးသပ်ပြီးကုသိုလ်စိတ် နှင့်ဝိပက်စိတ်တွေဖြစ်ပေါ်ဖို့အခွင့်အရေ းတွေရှိကြတယ်။မြတ်စွာဘုရားဆိုဆုံးမ သွားတဲ့တရားတော်တွေကိုနာကြားရပြီ းတဲ့အခါမှာအမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရား တော်တွေရဲ့လက္ခဏတွေကိုသိနိုင်တဲ့ အထိပညာတွေတိုးတက်အောင်ပါွးများ ပြီးအဘက်ဘက်မှအသေးစိတ်စစ်ဆေး မေးမြန်းကာဝေဖန်းသုံးသပ်သင့်တယ်။
တစ်ခုသောစိတ်အားလုံးသည်`စိတ်’ဆို တဲ့အရာကသင့်တော်သလောက်ထူး ဆန်းတဲ့သဘာဝတရားဖြစ်တဲ့သမ္ပယုတ္တ တရားဖြစ်ပြီးအားဏာတွေနဲ့ဆန်း ကျယ်ပြီးထူးဆန်တယ်။ထူးဆန်းတယ် ဆိုတာကစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ပြီး ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးစီတွေရဲ့စုစောင်းခြင်းတွေ ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်လူတွေကိုစဉ်းစား ခြင်းတွေအတူတူပေးရှိချင်ပြီးဘာသာ တွေကိုလည်းအတူတူပဲကိုးကွယ်စေ ချင်တယ်ဆိုတာဘယ်လိုမှမဖြစ်နိုင်တဲ့ အရာတွေဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့ရုပ်ခန္ဓာကိုယ်တောင်မှမတူကြဘူး ။မြင်ခြင်း၊ယုံကြည်ခြင်းအမျိုးမျိုးတွေ လည်းမတူကြဘူး။ဒါကြောင့်မြတ်စွာဘု ရားပရိနိဗ္ဗာန်မစံသေးတဲ့ခေတ်အခါတုန် းကတောင်းမှမြတ်စွာဘုရားကိုယ်တိုင်း ကလူတွေအားလုံးကိုအမြင်မှန်တွေရှိ လာအောင်ကယ်တယ်လို့မရခဲ့ဘူး။ဒါ ကြောင့်အကြောင်းတွေကိုစုစောင်း လာခဲ့တဲ့လူတွေသည်အဲဒီဗုဒ္ဓမြတ်စွာ ဘုရားဆိုဆုံးမသွားတဲ့တရားတော်တွေ ကိုနာကြားရခြင်း၊လေ့လာသင်ကြားရ ခြင်းနှင့်ဝေဖန်သုံးသပ်ပြီးကုသိုလ်စိတ် နှင့်ဝိပက်စိတ်တွေဖြစ်ပေါ်ဖို့အခွင့်အရေ းတွေရှိကြတယ်။မြတ်စွာဘုရားဆိုဆုံးမ သွားတဲ့တရားတော်တွေကိုနာကြားရပြီ းတဲ့အခါမှာအမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရား တော်တွေရဲ့လက္ခဏတွေကိုသိနိုင်တဲ့ အထိပညာတွေတိုးတက်အောင်ပါွးများ ပြီးအဘက်ဘက်မှအသေးစိတ်စစ်ဆေး မေးမြန်းကာဝေဖန်းသုံးသပ်သင့်တယ်။
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်ကြီးမားသောမ ဟာကရုဏာတော်နဲ့တရားတော်တွေကို ၄၅ဝါတိတိဆိုဆုံးမသွားခြင်းသည်ပါထ ပရမပုဂ္ဂိုလ်နှင့်နေယျပုဂ္ဂိုလ်တွေကို ကယ်တင်ဖို့အတွက်ဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်အဲဒီအရိယာသစ္စာတရားတွေ ကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့သိခြင်းသည်ဘာကိုသိ သလဲ?ပြီးတော့မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ ကိုယ်၊စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားတွေ ရဲ့ဖြစ်ပေါ်ခြင်းနှင့်ပျက်သွားခြင်းတွေရဲ့ နည်းလမ်းတွေကိုတကယ်သိနိုင်ဖို့သည် ဘယ်လိုတိုးတက်အောင်ပွားများရသ လဲ?လူတွေသည်တရားတော်တွေကိုအ မှန်တကယ်သိအောင်တရားတွေကိုလေ့ လာသင်ကြားရမယ်။ဒါကြောင့်လေ့လာ သင်ကြားခြင်းရဲ့အကျိုးတွေကိုအမှန် တကယ်နားလည်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေဖြစ် တယ်။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်တရား တော်တွေကိုသိတော်မူပြီးကြီးမားသော မဟာကရုဏာတော်နဲ့တရားတွေကိုအ သေးစိတ်ဆိုဆုံးမသွားပြီးတရားသ ဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုသတိအောက် မေ့သိနိုင်ဖို့အတွက်ကူညီထောက်ပံ့ပေး တယ်။ဆိုဆုံးမပြီးတဲ့စိတ်ရဲ့လက္ခဏ တွေနှင့်မြင်နေဆဲဖြစ်တဲ့စိတ်သည်သတိ ပဌာန်းဖြစ်ပြီးအနတ္တဖြစ်တဲ့တရားသ ဘောတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိနိုင်တဲ့အထိ ပညာတွေပိုပြီးတိုးတက်အောင်ပါွးများ နိုင်တဲ့တရားသဘောတွေဖြစ်တယ်။ပြီး တော့နင်၊ငါမဟုတ်ဘူး၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါ တွေမဟုတ်ဘူး။ဘယ်အရာဝတ္တုတွေမှ မဟုတ်တဲ့တရားသဘောအားလုံးတွေ သည်တနေ့တာဘဝမှာဖြစ်ပေါ်ပြီးတော့ ပျက်သွားတယ်။
“စိတ်’ရဲ့အဓိပ္ပါယ်နှင့်အကြောင်း၄မျိုး” ၁။`စိတ်’ဆိုတဲ့အရာသည်အာရုံကိုထိုး ထွင်းစွာသိတဲ့တရားသဘောဖြစ်တဲ့အ တွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။၂။စိတ်ဆိုတဲ့ အရာသည်ချဝနဝိထီအနေနဲ့ရနိုင်ပြီး ကိုယ့်ရဲ့အကျင့်ဗီဇတွေကိုစုစောင်းတဲ့ အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။၃။စိတ်ဆိုတဲ့အရာသည်ကိလေသာကိုစုစောင်းတဲ့ဝိပက်ဖြစ်ပြီးကံတစ်ခုရဲ့တရားသဘော ဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။၄။ စိတ်ဆိုတဲ့အရာသည်တစ်ခုသောစိတ် အားလုံးရဲ့သမ္ပယုတ္တတရားဖြစ်ပြီးအာ ဏာအရသင့်တော်သလောက်ဆန်း ကျယ်ပြီးသဘာဝတရားဖြစ်တဲ့အ တွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဆန်းကျယ်ခြင် းဆိုတာကဆန်းကျယ်ခြင်းအမျိုးမျိုး တွေသည်မတူကြဘူး။ပြီးတော့အဲဒီဆန် းကျယ်တဲ့အရာမှာလည်းသမ္ပယုတ္တတ ရားရဲ့အာဏာအရကွာခြားတယ်။စိတ် ကွာခြားခြင်းကိုဖြစ်စေတဲ့အကြောင်း တွေရှိရတယ်။ဒါကြောင့်ဘာအကြောင် းကစိတ်ကိုကွာခြားစေလဲ?စိတ်သည်သ င်္ခာရတရားဖြစ်ပြီးပြုပြင်ပြောင်းလဲတဲ့ အကြောင်းဖြစ်တဲ့စေတသိက်နဲ့အတူ ဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။စေ တသိက်သည်ပရမတ္ထတရားရဲ့နောက် အမျိုးအစားတစ်မျိုးဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်စိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးစိတ်နဲ့အ တူပျက်သွားတယ်။စိတ်နဲ့အတူအာရုံကို သိပြီးစိတ်နဲ့အတူတစ်နေရာထဲမှာဖြစ် ပေါ်တယ်။ဒါကြောင့်စိတ်နဲ့အတူဖြစ် ပေါ်တဲ့သမ္ပယုတ္တတရားဖြစ်တဲ့စေတ သိက်သည်စိတ်တွေကိုကွာခြားအောင် ပြုလုပ်ပေးတယ်။
လူ၊ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦးစီတွေရဲ့စိတ်သည်အ တိတ်ကစုစောင်းလာခဲ့တဲ့အတိုင်းအမျာ းကြီးကွာခြားကြတယ်။ပြီးတော့အကျို းပေးရတဲ့အကြောင်းတွေဖြစ်တယ်။ဆို လိုတာကဒီပစ္စုပ္ပန်မှာဝိပက်တွေကွာခြာ းကြတယ်။လောကထဲမှာဘယ်လောက် ပဲပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေအနည်း၊အများရှိ နေပေမယ့်ကံအရနဲ့ကွာခြားကြတယ်။ ခန္ဓာကိုယ်နှင့်ရုပ်ပုံသဏ္ဋန်တွေကအစအ ကြောင်းရဲ့ဆန်းကျယ်ခြင်းအရလာဒ် လာဘရခြင်း၊မရခြင်း၊အာဏာရှိခြင်း၊ မရှိခြင်း၊စိတ်ချမ်းသာခြင်း၊စိတ်ဆင်းရဲ ခြင်း၊ချီးမြှင့်မြောက်စားခြင်း၊ကဲ့ရဲ့ရုံှ့ချ ခြင်းတွေရောက်တဲ့အထိအားလုံးသည် ကွာခြားပြီးအတိတ်ရဲ့အကြောင်းကနေ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အကျိုးပေးတွေဖြစ်တယ်။ အတိတ်ကအကြောင်းတွေသည်မွေးက တည်းကနေသေတဲ့အထိပစ္စုပ္ပန်မှာအ ကျိုးပေးခြင်းတွေကွာခြားကြတယ်။လူ တစ်ဦးစီတွေသည်ဒီလောကကနေဘယ် နေ့ထွက်ခါွသွားရမလဲဆိုတာဘယ်နေ့ ထွက်ခါွသွားရမလဲဆိုတာဘယ်သူမှမသိနိုင်ဘူး။ဘယ်အချိန်လဲ၊ဘယ်လိုအ ခြေအနေမျိုးနဲ့လဲ?အိမ်ပြင်(သို့)အိမ်ထဲ မှာလာ?ကုန်ပေါ်(သို့)ရေထဲမှာလာ? လေထဲမှာလာ?(သို့)ဘယ်လိုအနာရော ဂါတွေနဲ့လဲ?(သို့)ဘယ်လိုရုတ်တရက်ထိခိုက်မူတွေနဲ့သေမလဲဆိုတာဘယ်သူ မှမသိနိုင်ဘူး။ဒါကြောင့်အားလုံးတွေ သည်ပြုလုပ်ပြီးသွားတဲ့ကံအတိုင်းဖြစ် ရတယ်။ပြီးတော့ပစ္စုပ္ပန်လောက်မှာသာ ကွာခြားတဲ့ဝိပက်တွေမဟုတ်ဘူး။ဆိုလို တာကဒီဘဝရဲ့ပစ္စုပ္ပန်မှာအကြောင်း ဖြစ်တဲ့စိတ်ရဲ့ဆန်းကျယ်ခြင်းသည်ကွာ ခြားကြသေးတယ်။ဒါကြောင့်ဝိပက် တွေဖြစ်ပေါ်စေပြီးအဲဒီရှေ့ဆက်ပြီးဖြစ်ပေါ်မယ့်အကျိုးတွေသည်ကွာခြားကြ တယ်။
ဆန်းကျယ်ခြင်းဆိုတာကအဲဒီစိတ်ရဲ့ ကွာခြားခြင်းသည်သမ္ပယုတ္တတရားအ ရအဆုံးသတ်ခြင်းမရှိဘူး။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့စေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ် တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် သမ္ပယုတ္တတရားရဲ့အဓိပ္ပါယ်ကိုနား လည်သင့်တယ်။`ပရမတ္ထတရား(၄)မျိုး ရှိတယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့၁။စိတ်ပရ မတ်၂။စေတသိက်ပရမတ်၃။ရုပ်ပရ မတ်၄။နိဗ္ဗာန်ပရမတ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။ စိတ်နဲ့စေတသိက်သည်တစ်ပြိုင်ထဲနဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသဘောဖြစ်ပြီးအ တူပျက်သွားရတယ်။အာရုံတစ်ခုထဲကို သိပြီးရုပ်တစ်ခုထဲ(ခန္ဓာငါးပါးရှိတဲ့ဘုံ) မှာအတူဖြစ်ပေါ်ကြတယ်။အဲဒီခန္ဓာငါး ပါးရှိတဲ့ဘုံသည်သမ္ပယုတ္တတရားဖြစ်တဲ့ လက္ခဏတွေဖြစ်တယ်။
အဌာစာလိနီထဲကစိတ်တုပါထကံထဲ မှာအချက်အလက်တွေရှိတယ်။မှန် တယ်ရုပ်တရားနဲ့အရုပ်တရားတွေအတူ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာရုပ်သည်အရုပ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါပေမယ့်မပတ်သက် ဘူး။မယှဉ်တွဲဘူး။အရုပ်လည်းအတူတူ ပဲဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကရုပ်နဲ့အတူဖြစ် ပေါ်တယ်။ဒါပေမယ့်မပတ်သက်ဘူး။မ ယှဉ်တွဲဘူး။ပြီးတော့ရုပ်ကလည်းရုပ်နဲ့ အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါပေမယ့်မပတ် သက်ဘူး။မယှဉ်တွဲဘူး။အရုပ်ကတော့ တစ်ခါထဲပဲအရုပ်နဲ့ဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါ ကြောင့်တစ်ခါထဲနဲ့ယှဉ်တွဲပြီးပတ်သက် ကြတယ်။သမ္ပယုတ္တတရားရဲ့လက္ခဏ တွေကိုအသေးစိတ်နဲ့ဆိုဆုံးမသွားတယ် ။နာမ်တရားသည်ရုပ်တရားမဟုတ်ဘူး ဆိုတာထိုးထွင်းစွာနဲ့ထင်ရှားစွာသိနိုင်ဖို့ အတွက်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်သတိပ ဌာန်းဖြစ်ပေါ်တဲ့အထိတရားတော်တွေ ကိုလေ့လာသင်ကြားတဲ့အချိန်နှင့်နာ ကြားရတဲ့အချိန်သည်သတိပညာတွေ ကိုတစ်ဖြည်းဖြည်းနဲ့ပြုပြင်ပြောင်းလဲတဲ့သင်္ခာရက္ခန္ဓာတွေဖြစ်တယ်။နာမ်တ ရားနှင့်ရုပ်တရားတွေရဲ့လက္ခဏတစ်ခု စီတွေကိုဝေဖန်သုံးသပ်ပြီးအောက်မေ့ သိခြင်းသည်နာမ်း၊ရုပ်တရားတွေရဲ့လ က္ခဏတွေကိုသိတဲ့အထိဖြစ်ပေါ်ပြီးတစ် ခုနဲ့တစ်ခုခွဲခါွပြီးပြတ်သွားတဲ့သဘောအ ရနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ပေမယ့်မယှဉ်တွဲကြဘူ း။ဒါကြောင့်သမ္ပယုတ္တတရားတွေသည် နာမ်တရားရဲ့လက္ခဏသဘောတွေဖြစ် တယ်။ဆိုလိုတာကအတူဖြစ်ပြီးပျက် သွားတဲ့စိတ်နှင့်စေတသိက်သည်အာရုံ တစ်ခုထဲကိုအတူသိကြတယ်။
အဲဒါနာမ်တရားနှင့်ရုပ်တရားတွေရဲ့ကွာ ခြားခြင်းတွေဖြစ်တယ်။အကြောင်းက တော့ရုပ်တရားသည်အမှန်တကယ်ပဲအ တူဖြစ်ပေါ်ပြီးအတူပျက်သွားတယ်။ဒါ ပေမယ့်ရုပ်တရားသည်သိတဲ့သဘောမ ဟုတ်ဘူး။ရုပ်သည်အာရုံတွေကိုမသိဘူ း။ဒါကြောင့်အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်တိုင်း သည်သမ္ပယုတ္တတရားမဖြစ်ရခြင်းဖြစ် တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီသမ္ပ ယုတ္တတရားဖြစ်တဲ့တရားသဘောသည် အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးသိတဲ့ဓာတ်ဖြစ်တဲ့နာမ် တရားအဖြင့်နဲ့လုံခြုံစွာဖြစ်ပေါ်တဲ့တရာ းသဘောဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်အာရုံ တစ်ခုကိုအတူသိပြီးအတူပျက်သွား တယ်။ပြီးတော့တစ်နေရာထဲမှာပဲဖြစ် ပြီးပျက်သွားတယ်။
စိတ်ရဲ့အဓိပ္ပါယ်နှင့်စတုတ္ထအကြောင်းကတော့စိတ်အားလုံးတွေသည်သမ္ပ ယုတ္တတရားရဲ့အာဏာအရသင့်တော် သလောက်ဆန်းကျယ်တဲ့သဘာဝတရာ းဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။စေ တသိက်အမျိုးအစားအားလုံး၅၂မျိုး ရှိတယ်။ဒါပေမယ့်စိတ်တစ်ပါးစီတွေ သည်စေတသိက်၅၂မျိုးစလုံးနဲ့ပေါင်း စပ်ခြင်းမရှိတဲ့အတွက်အဲဒီစိတ်တွေရဲ့ အမျိုးအစားနှင့်အရေအတွက်အရအ နည်းအများကွာခြားကြတယ်။ပြီးတော့ အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့စေတသိက်အရစိတ် တွေအမျိုးမျိုးကွာခြားရခြင်းဖြစ်တယ် ။အဲဒီကွာခြားတဲ့စိတ်၈၉ပါးသည်ခွဲခြမ်း စိတ်ဖြာလိုက်တဲ့စိတ်ရဲ့အမျိုးအစား တွေဖြစ်တယ်။အဲဒီဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်ရဲ့သ ဘောသည်(၄)ပါးကွာခြားကြတယ်။ ဘာတွေလဲဆိုတော့ကုသိုလ်စိတ်၁ပါး၊ အကုသိုလ်စိတ်၁ပါး၊ဝိပက်စိတ်၁ပါးနှင့် ကိရိယာစိတ်၁ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။အဲဒီ တစ်နေ့တစ်နေ့မှာကုသိုလ်စိတ်၊အကု သိုလ်စိတ်၊ဝိပက်စိတ်နှင့်ကိရိယာစိတ် တွေရှိရင်လည်းရှိနိုင်တယ်။ခွဲခြမ်းစိတ် ဖြာလိုက်တဲ့အဲဒီစိတ်အမျိုးမျိုးတွေ သည်စိတ်ရဲ့သဘောအရဖြစ်ရတယ်။ ဥပမာ-ထိုင်လူမျိုး၊တရုတ်၊ကလာစတဲ့ လူမျိုးတွေ၊အဆင့်အတန်းတွေကိုခွဲခြား တာမဟုတ်ဘူး။ဒါပေမယ့်အဲဒီကုသိုလ် စိတ်ဖြစ်တဲ့စိတ်ရဲ့သဘောသည်ဘယ် သူနဲ့ဖြစ်ပေါ်မလဲ?ဘယ်နေရာလဲ?ဘယ် အချိန်တွေလဲ?ပြီးတော့အဲဒီစိတ်သည်ကုသိုလ်တွေဖြစ်တယ်။ပြီးတော့အဲဒီအ ကုသိုလ်ဖြစ်တဲ့စိတ်သည်ဘယ်သူနဲ့ဖြစ် ပေါ်မလဲ?ရဟန်းသံဃာတွေနဲ့ဖြစ်မလာ ?ဘယ်လို့လူမျိုး၊အဆင့်အတန်းတွေ၊ ဘယ်လိုအသားအရည်တွေနဲ့လဲ?အကု သိုလ်ဖြစ်တဲ့စိတ်သည်အကုသိုလ်ပဲဖြစ်ရတယ်။သဘောတွေကိုပြောင်းလဲလို့မ ဘူး။ဒါကတော့ပရမတ္ထတရားရဲ့သ ဘောတွေဖြစ်တယ်။စိတ်သည်သမ္ပယု တ္တတရားနဲ့ပေါင်းစပ်တဲ့အခါမှာအကု သိုလ်ဖြစ်တဲ့စေတသိက်ကြောင့်စိတ် လည်းအကုသိုလ်ဖြစ်ရတယ်။စိတ် သည်သောမနဿစေတသိက်နဲ့ပေါင်း စပ်တဲ့အခါမှာစိတ်သည်ကုသိုလ်(သို့) ကုသိုလ်ဝိပက်(သို့)စိတ်ရဲ့အမျိုးအစား အရသောမနဿကိရိယာတွေဖြစ်ရ တယ်။
အဌာစာလိနီထဲကစိတ်တုပါထကံမှာအ ချက်အလက်တွေရှိတယ်။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ ဘုရားကတရားတော်တွေကိုကိုယ်စီ၊ ကိုယ်စီခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာလိုက်တဲ့အခါခက် ခဲတဲ့အရာတွေကိုလုပ်ဆောင်ပြီးပညတ် တွေနဲ့ဖော်ထုတ်ကာဆိုဆုံးမသွားတယ်။ ရေ(သို့)ဆီအမျိုးအစားအမျိုးမျိုးတွေ ကိုအိုးထဲထည့်လိုက်ပြီးတနေကုန်မွေ လိုက်တယ်။လှမ်းကြည့်၊အနံ့နမ်းကြည့် ပြီးအရသာမြည်းကြည့်လိုက်တဲ့အခါ မှာကွာခြားတာကိုသိနိုင်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့အရောင်၊အနံ့နှင့်အ ရသာတွေကွာခြားတဲ့အတွက်ကြောင့် ဖြစ်တယ်။အဲဒီလိုမျိုးသည်လုပ်ရခက် တယ်လို့လူတွေပြောကြတယ်။ဒါပေ မယ့်ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကတရားတော် တွေကိုခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာလိုက်တဲ့အခါမှာ စိတ်နဲ့စေတသိက်သည်အာရုံတစ်ခုထဲ ကိုအတူသိတယ်။ဥပမာ-ဒီရူပါရုံတစ်မျို းထဲကိုတာဝန်တွေကိုယ်စီ၊ကိုယ်စီခွဲပြီးပ ညတ်တွေနဲ့ဖော်ထုတ်ကာဆိုဆုံးမသွား တယ်။ဒါကြောင့်တကယ်လုပ်ရခက်တဲ့ အရာတွေကိုလုပ်ဆောင်တယ်ဆိုတာသိ လိုက်ရတယ်။နာမ်တရားသည်ရုပ်ထက် ပိုပြီးအသေးစိတ်တဲ့သဘောဖြစ်တယ်။ ဒါတွေမကမြတ်စွာဘုရားသည်ဖြစ်ပေါ် တဲ့ဖြစ်ပေါ်တဲ့လက္ခဏအရနာမ်တရား အမျိုးအစားတစ်မျိုးစီတွေရဲ့လက္ခဏ တွေကိုခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာပြီးရှင်းပြသွား တယ်။တာဝန်အရဖြစ်ပေါ်ရတဲ့အခြေ အနေအရနှင့်နီးကပ်တဲ့အကြောင်းတွေ သည်အဲဒီနာမ်တရားရဲ့အမျိုးအစား တွေကိုဖြစ်ပေါ်စေတယ်။
စိတ်သည်အကြီးမားဆုံးဖြစ်ပြီးသိတဲ့ နေရာမှာဆိုရင်အကြီးအကဲဖြစ်တယ်။ စိတ်သည်`ဘုံ’တစ်မျိုးဖြစ်တယ်။ဆိုလို တာကသမ္ပယုတ္တတရားရဲ့ဖြစ်ပေါ်တဲ့နေ ရာဖြစ်တယ်။ဥပမာ-ချမ်းသာတဲ့ခံစား ခြင်းတွေဖြစ်တယ်။တကယ်လို့စိတ်မရှိ ရင်ချမ်းသာခြင်းဖြစ်တဲ့ခံစားချက်(ဝေဒ နာ)တွေလည်းရှိလို့မရဘူး။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့တည်နိုင်တဲ့နေရာမရှိဘူး။ ချမ်းသာခြင်းဖြစ်တဲ့ခံစားချက်တွေဖြစ် ပေါ်တဲ့နေရာမရှိတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ် တယ်။ဒါပေမယ့်ဘယ်အချိန်မဆိုချမ်း သာတဲ့ခံစားချက်တွေဖြစ်ပေါ်ရင်အဲဒီအ ချိန်မှာစိတ်သည်`ဘုံ’ဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်တည်တဲ့နေရာဖြစ်ပြီးအဲဒီစိတ်နဲ့ အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ချမ်းသာခြင်းရဲ့ခံစား ချက်တွေကိုမှီခိုအားထားတဲ့နေရာလည် းဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်စိတ်သည်`ဘုံ’ဖြစ် ရပြီးသမ္ပယုတ္တတရားရဲ့မှီခိုအားထားတဲ့ နေရာလည်းဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကချမ် းသာတဲ့ခံစားချက်နှင့်တစ်ခြားစေတ သိက်တွေဖြစ်တယ်။စိတ်သည်အမျိုး အစားအရ(၄)မျိုးရှိပြီးကုသိုလ်စိတ်၊အ ကုသိုလ်စိတ်၊ဝိပက်စိတ်နှင့်ကိရိယာ စိတ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။စိတ်တွေရဲ့အ ကြောင်းတွေကိုပြောရရင်အဲဒီစိတ် သည်ဘယ်အမျိုးအစားလဲ?ကုသိုလ် လာ?အကုသိုလ်လာ?(သို့)ဝိပက်လာ? ကိရိယာလာဆိုတာသိဖို့အတွက်လိုအပ် တယ်။အဲဒီကံရဲ့အကျိုးဖြစ်တဲ့ဝိပက် စိတ်အတွက်ကျတော့ကံအမျိုးအစား ၂မျိုးရှိတယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ကု သိုလ်ကံ၁ပါး၊အကုသိုလ်ကံ၁ပါးဖြစ်ပြီး ဝိပက်စိတ်မှာအမျိုးအစား၂မျိုးရှိတယ် ။ဘာတွေလဲဆိုတော့ကုသိုလ်ဝိပက်စိတ် ၁ပါးနှင့်အကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်၁ပါးတို့ ဖြစ်ကြတယ်။
အဲဒီအကုသိုလ်ကံရဲ့အကျိုးဖြစ်တဲ့စိတ် ကိုပြောတဲ့အခါမှာအကုသိုလ်ဝိပက် စိတ်လို့ပြောဆိုရတယ်။အကုသိုလ်လို့ တိုတိုနဲ့မပြောရဘူး။ဘာကြောင့်ဆို တော့အကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်သည်အကု သိုလ်ကံရဲ့အကျိုးဖြစ်တယ်။ပြီးတော့ ကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်သည်ကုသိုလ်ကံရဲ့အကျိုးဖြစ်တယ်။ကုသိုလ်ဝိပက်စိတ် သည်ကုသိုလ်စိတ်မဟုတ်ဘူး။အကု သိုလ်ဝိပက်စိတ်သည်အကုသိုလ်စိတ် မဟုတ်ဘူး။ပြီးတော့စိတ်ရဲ့အမျိုးအ စားနောက်တစ်မျိုးကတော့ကိရိယာ စိတ်ဖြစ်ပြီးကုသိုလ်၊အကုသိုလ်နှင့်ဝိ ပက်တွေမဟုတ်ဘူး။ကမ္မအကြောင်းမ ဟုတ်တဲ့တစ်ခြားအကြောင်းကြောင့် ဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်။ကိရိယာစိတ် သည်ဘယ်ဝိပက်ကိုမှဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အ ကြောင်းတွေမဖြစ်ဘူး။အများအားဖြင့် ကိရိယာစိတ်သည်ရဟန္တာတွေရဲ့ကိရိ ယာစိတ်တွေဖြစ်တယ်။ရဟန္တာတွေ သည်အကုသိုလ်ကံနှင့်ကုသိုလ်ကံအား လုံးကိုငြိမ်းသတ်လိုက်ပြီးဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်အတိတ်ကံရဲ့အကျိုးဖြစ်တဲ့ဝိ ပက်စိတ်နှင့်ကိရိယာစိတ်တွေသာကျန် ရှိတော့တယ်။စိတ်နှင့်စေတသိက်တွေရဲ့အမျိုးအစား(၄)မျိုးဖြစ်တဲ့ကုသိုလ်၊အ ကုသိုလ်၊ဝိပက်နှင့်ကိရိယာတွေရဲ့သ ဘောတွေကိုဆိုဆုံးမသွားတာတောင်မ ကပဲဗုဒ္ဓမြတ်စွားဘုရားသည်တစ်ခြား နည်းလမ်းအရနဲ့တရားတော်တွေကိုခွဲ ခြမ်းစိတ်ဖြားပြီးဆိုဆုံးမသွားသေး တယ်။ဆိုလိုတာကတရားတွေရဲ့အဖွဲ့ အရ(၃)မျိုးဖြစ်ပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့ ကုသလာဓမ္မာ–>ကုသိုလ်ဖြစ်တဲ့တရား ၁ပါး၊အကုသလာဓမ္မာ–>အကုသိုလ် ဖြစ်တဲ့တရား၁ပါး၊အဗျာကတဓမ္မာ–> ကုသိုလ်(သို့)အကုသိုလ်မဖြစ်တဲ့တရား ၁ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။
ကုသိုလ်တရားနှင့်အကုသိုလ်တရားမဟုတ်တဲ့ဘယ်ပရမထတရားအားလုံး မဆိုအဗျာကတတရားတွေဖြစ်တယ်။ ဒါကြောင့်စိတ်နှင့်စေတသိက်တွေကိုတ ရားအရ(၃)ဖွဲ့နဲ့ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာလိုက်ရင် ကုသိုလ်တရား၊အကုသိုလ်တရားနှင့်အ ဗျာကတတရားဖြစ်တဲ့စိတ်နှင့်စေတ သိက်တွေကတော့ဝိပက်စိတ်နှင့်ဝိပက် စေတသိက်၊ကိရိယာစိတ်နှင့်ကိရိယာ စေတသိက်တို့ဖြစ်ကြတယ်။ပရမတ္ထတ ရား၄မျိုးကိုခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာလိုက်ရင်စိတ် ၊စေတသိက်၊ရုပ်၊နိဗ္ဗာန်တို့ဖြစ်ကြတယ်။ အဲဒီကုသိုလ်တရား၊အကုသိုလ်တရား နှင့်အဗျာကတတရားတွေရဲ့အမျိုးအ စားအရဆိုရင်ကုသိုလ်စိတ်နှင့်စေတ သိက်သည်ကုသိုလ်တရားဖြစ်တယ်။အ ကုသိုလ်စိတ်နှင့်စေတသိက်သည်အကု သိုလ်တရားဖြစ်တယ်။ဝိပက်စိတ်နှင့်စေ တသိက်သည်အဗျာကတတရားဖြစ် တယ်။ကိရိယာစိတ်နှင့်စေတသိက် သည်အဗျာကတတရားဖြစ်တယ်။ရုပ် တိုင်းသည်အဗျာကတတရားဖြစ်တယ်။နိဗ္ဗာန်သည်အဗျာကတတရားဖြစ် တယ်။
အပိုင်း(၉) အဲဒီကွာခြားတဲ့စိတ်(၈၉)ပါးကိုဘုံရဲ့အ မျိုးအစားအရခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာလိုက်ရင် စိတ်ရဲ့အဆင့်(၄)ဘုံဖြစ်တယ်။ဘာတွေ လဲဆိုတော့ကာမာဝကျလဘုံ၁၊ရူပါဝ ကျလဘုံ၁၊အရူပါဝကျလဘုံ၁၊လော ကုတ္တရာဘုံ၁တို့ဖြစ်ကြတယ်။ကာမာဝ ကျလဘုံဖြစ်တဲ့စိတ်တွေကတော့ကာ မာဝကျလစိတ်၅၄ပါးဖြစ်တယ်။အာ ဌာစာလိနီမှာစိတ်တုပါထကံမှာကာမှာ ဝကျလစိတ်၄ပိုင်းအဖြင့်နဲ့အဓိပ္ပါယ် တွေကိုရှင်းပြသွားတဲ့အချက်အလက် တွေရှိတယ်။
ပထမအပိုင်းမှာကာမာဝကျလဆိုတာ ကစိတ်သည်ကာမာဝကျလဆိုတာက စိတ်သည်ကာမာဝကျလတရားတွေ အားလုံးထဲမှာနှစ်မြှပ်နေတယ်။ဆိုလို တာကကိလေသာတောမှာရှိနေတဲ့စိတ် ဖြစ်ပြီးကာမထဲမှာလည်ပတ်ပြီးကျင် လည်နေတယ်။ဆိုလိုတာကအဆင်း၊အ သံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအတွေ့တွေ သည်ကာမာဝကျလစိတ်ဖြစ်ပြီးကိလေ သာတောမှာရှိနေတဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်။တစ် နေ့တာဘဝမှာရှိတဲ့အချိန်တိုင်းသည် ကာမာဝကျလစိတ်ဖြစ်တယ်။ပိုပြီးအသေးစိတ်တဲ့တစ်ခြားအဆင့်မဟုတ်တဲ့စိတ်သည်ကာမအဆင့်ထက်ပိုပြီးမြင့် မြတ်တယ်။ပိုပြီးငြိမ်သက်လာတဲ့ကု သိုလ်စိတ်တွေတိုးတက်ပွားများလာတဲ့ ဘယ်အချိန်မဆိုရုပ်ထဲမှာအာရုံဖြစ်ပြီး အာပဏာသမာဓိရောက်တဲ့အထိငြိမ် သက်ပြီးခိုင်မာလာတဲ့စိတ်သည်ရုပ်ထဲ မှာအာရုံဖြစ်ပြီးဈန်စိတ်ဖြစ်တယ်။အဲဒီ အချိန်မှာရူပါဝကျလဘုံ(သို့)အရူပါဝချ လစိတ်တွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ကာမ ရဲ့အဆင့်ကနေလွတ်မြောက်သွားတယ် ။ပြီးတော့အဲဒီထက်ပိုပြီးစိတ်တွေငြိမ် သက်ပြီးခိုင်မာလာတဲ့အခါမှာရုပ်ကနေ လွတ်မြောက်သွားတယ်။ပြီးတော့အာရုံ ထဲမှာငြိမ်သက်ပြီးခိုင်မာတဲ့ဖြစ်လာတဲ့ အခါမှာအရူပါဝကျလစိတ်ဖြစ်လာ တယ်။ပြီးတော့အရူပါဝကျလထက် အသေးစိတ်ပြီးမြင့်မြတ်တဲ့စိတ်သည် လောကုတ္တရာစိတ်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် နိဗ္ဗာန်ရဲ့လက္ခဏတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိ ခြင်းကြောင့်လောကုတ္တရာဘုံမှာဖြစ်ရ ခြင်းဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်စိတ်သည်ဘုံ အရကွာခြားကြတယ်။
စိတ်တွေ(၈၉)ပါးရှိပြီးခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာ လိုက်ရင်ကာမာဝကျလစိတ်၅၄ပါး၊ ရူပါဝကျလစိတ်၁၅ပါး၊အရူပါဝကျလ စိတ်၁၂ပါးနှင့်လောကုတ္တရာစိတ်၈ပါး တို့ဖြစ်ကြတယ်။ရူပါဝကျလစိတ်၊အရူ ပါဝကျလစိတ်နှင့်လောကုတ္တရာစိတ် တွေမဟုတ်တဲ့ဘယ်အချိန်မဆိုအဲဒီအ ချိန်မှာကာမာဝကျလစိတ်ဖြစ်ရတယ်။ ကာမဆိုတဲ့အရာရဲ့အဓိပ္ပါယ်ကတော့ သတ္တဝါတွေပျော်မြူးတဲ့ကာမ၂မျိုးရှိ ပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့ကိလေသာကာမ ၁၊ဝတ္တုကာမ၁တို့ဖြစ်ကြတယ်။ကိလေ သာကာမဆိုတာကဆန္ဒ၊ရာဂဖြစ်တယ်။ ဆိုလိုတာကအာရုံထဲမှာငြိတွယ်ပြီးသာ ယာနှစ်သက်တဲ့တရားသဘောဖြစ်တဲ့ လောဘစေတသိက်ဖြစ်တယ်။
ဝတ္တုကာမဆိုတာကသာယာခြင်း၊နှစ် သက်ခြင်းနှင့်အလိုဆန္ဒဖြစ်ခြင်းတွေ တည်ရှိတဲ့နေရာဖြစ်တဲ့တရားသဘော တွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ဝတ္တုကာမ သည်ကမ္မဘုံ၊ရုပ်ဘုံ၊အရုပ်ဘုံဆိုတဲ့ဘုံ ၃ဘုံစလုံးမှာရှိနေတဲ့`ဝါးတာ’ဖြစ်တယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ကိလေသာကာမ ရဲ့သာယာနှစ်သက်တဲ့ဝတ္တုတွေကနေမ လွတ်မြောက်သေးတဲ့အတွက်ကြောင့် ဖြစ်တယ်။လောဘတွေကိုမငြိမ်းသတ် နိုင်သရွေ့တော့ဝတ္တုကာမ(ကိလေသာကာမရဲ့သာယာနှစ်သက်ခြင်းဖြစ်တဲ့တရားသဘော)တွေရှိနေသေးတယ်။အဲဒီ အဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအ တွေ့ထဲမှာသာယာနှစ်သက်တဲ့ကာမာ ဝချလစိတ်သည်တကယ့်ကိုတင်းကကြ ပ်တယ်။
တကယ်သေးငယ်ပြီးတစ်ခဏသာဖြစ် ပေါ်တဲ့ရုပ်သည်စက္ခုပသာဓာတ်(မျက် စိ)ကိုထိတွေ့တဲ့တစ်ခဏအချိန်မှာသာ ဖြစ်ပေါ်တယ်။တကယ်သေးငယ်ပြီး တစ်ခဏသာဖြစ်ပေါ်တဲ့အသံသည် သောတပသာဓာတ်နဲ့ထိတွေ့တဲ့တစ်ခ ဏအချိန်မှာဖြစ်ပေါ်တယ်။အနံ့၊အရ သာ၊အထိအတွေ့တွေလည်းထို့နည်း တူပဲဖြစ်တယ်။အားလုံးသည်`ပရိတ’တရားဖြစ်ပြီးအနည်းငယ်သာဖြစ်ပေါ်ပြီးတော့ပျက်သွားတဲ့တရားသဘောတွေ ဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်စိတ်သည်အဲဒီပရိ တတရားထဲမှာအမြဲတမ်းငြိတွယ်ပြီး သာယာနှစ်သက်နေတယ်။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့အဲဒီပရိတတရားတွေရဲ့ ဆက်လက်ပြီးလျှင်မြန်စွာနဲ့ဖြစ်၊ပျက် ခြင်းကြောင့်ဘယ်အရာမှမပျက်သွား ဘူးလို့ထင်ရခြင်းဖြစ်တယ်။အဆင်း၊အ သံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအတွေ့ဖြစ်တဲ့ ကာမအာရုံထဲမှာသာယာနှစ်သက်ပြီး ပျော်မြူးကြတယ်။အဲဒီအဆင်း၊အသံ၊ အနံ့၊အရသာ၊အထိအတွေ့ပျက်သွားခဲ့ ရင်လည်းတစ်ခြားအဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊ အရသာ၊အထိ့အတွေ့တွေကဆက် လက်ဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါကြောင့်အဆင်း၊ အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိ့အတွေ့တွေထဲမှာသာယာနှစ်သက်ပြီးနှစ်မြောခြင်း တွေဖြစ်ပေါ်စေပြီးပုံမှန်နဲ့ဆက်လက်ပြီး ဖြစ်ပေါ်နေတယ်။အဲဒီနှစ်သက်တဲ့ရုပ်ကိုမြင်လိုက်တဲ့အချိန်မှာနောက်ထပ်ခဏ၊ခဏမြင်ခြင်သေးတယ်။နှစ်သက်တဲ့အ သံကိုကြားတဲ့အခါမှာလည်းအဲဒီအသံ ကိုထပ်ကြားချင်သေးတယ်။အနံ့၊အရ သာ၊အထိ့အတွေ့တွေလည်းထို့နည်းတူ ပဲဖြစ်တယ်။နှစ်သက်တဲ့ဘယ်အရသာကိုမဆိုသုံးဆောင်ရတဲ့အခါမှာထပ်ခါ၊ ထပ်ခါနဲ့အဲဒီအရသာကိုထပ်ပြီးသုံး ဆောင်းချင်သေးတယ်။အဆင်း၊အသံ၊ အနံ့၊အရသာ၊အထိအတွေ့တွေထဲမှာငြိ တွယ်ပြီးသာယာနှစ်သက်ခြင်းသည် မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှ နေ့တိုင်းပုံမှန်ထပ်ပြီးအမြဲတမ်းဖြစ်ပေါ် နေတယ်။
ကြိုက်တဲ့အရာတွေကိုမြင်တဲ့အခါမှာအဲဒီအရာတွေကိုတစ်ချိန်လုံးမြင်ချင်တယ် ရလာ?မရဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ သင်္ခာရတရားအားလုံးသည်ဓမ္မာတာ တရားတွေဖြစ်ပြီးဖြစ်ပေါ်ပြီးတော့ပျက် သွားတယ်။ကောင်းတဲ့အရသာတွေကို ထိတွေ့ပြီးနှစ်သက်ခြင်းတွေဖြစ်ပေါ်တဲ့ အခါမှာလျှာကိုမှီခိုပြီးဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ အဲဒီအချိန်မှာမျက်စိ၊နား၊နှာ၊ကိုယ်တွေ မှနှစ်သက်ခြင်းတွေမဖြစ်ပေါ်ဘူး။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့စိတ်သည်တစ်ခဏ စီသာဖြစ်ပေါ်လို့ရတဲ့အတွက်ကြောင့် ဖြစ်တယ်။စိတ်၂ပါးအတူရှိပြီးဖြစ်ပေါ် လို့မရဘူး။လူတွေသည်မျက်စိ၊နား၊နှာ၊ လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှတစ်လှည့်စီဖြစ် ပေါ်တဲ့အရာအမျိုးမျိုးထဲမှာနှစ်သက် ကြတယ်။အဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ နှင့်အထိအတွေ့တွေတစ်မျိုးကိုသာနှစ် သက်တာမဟုတ်ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့အဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိ အတွေ့ထဲမှာနှစ်သက်ခြင်းသည်အ တိတ်ကနေစပြီးပစ္စုပ္ပန်နှင့်နောက်ထပ် အနာဂတ်တွေမှာပုံမှန်နဲ့ဆက်လက်ပြီး စုစောင်းသွားတယ်။
ဒါကြောင့်ကာမာဝကျလစိတ်သည်အ ဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအတွေ့ တွေထဲမှာလှည်ပတ်သွားလာနေတဲ့တ ဏှာအဆင့်မှာရှိတဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်။အ ဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအတွေ့ တွေထဲမှာသာယာနှစ်သက်တဲ့စိတ်ဖြစ် ပြီးအဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိ အတွေ့ကနေမလွတ်မြောက်သေးတဲ့ စိတ်ဖြစ်တယ်။ကုသိုလ်လုပ်ပြီးနတ် ပြည်မှာသွားမွေးတယ်လို့တစ်ချို့က ပြောတယ်။နတ်ပြည်မှာလည်းအဆင်း၊ အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအတွေ့ကနေ မလွတ်မြောက်သေးဘူး။ဒါပေမယ့်နတ် ပြည်ကကာမအာရုံသည်လူ့ပြည်ကကာ မအာရုံထက်ပိုပြီးမြင့်မြတ်တယ်။ဒါ ကြောင့်မွေးကတည်းကနေသေတဲ့အထိ စိတ်ငြိမ်သက်တဲ့ဘယ်အချိန်မဆိုအာပ နာသမာဓိအဆင့်မရောက်ဘူး။ဆိုလို တာကဈာန်စိတ်မဖြစ်ဘူး။ပြီးတော့ လောကုတ္တရာစိတ်လည်းမဖြစ်ဘူး။အဲ ဒီအချိန်မှာကာမာဝကျလစိတ်တွေဖြစ် တယ်။အိပ်ပျော်တဲ့အချိန်နှင့်နိုးလာတဲ့ အချိန်တွေမှာအဲဒီမြင်တဲ့၊ကြားတဲ့၊အနံ့ ရတဲ့၊အရသာရတဲ့၊ထိတွေ့တဲ့အရာတွေ ကိုသိတဲ့အချိန်နှင့်စဉ်းစားတွေးတော ခြင်းအမျိုးမျိုးတွေသည်နင်၊ငါမဟုတ် ဘူး။ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေမဟုတ်ဘူး။ဒါ ပေမယ့်ကာမအဆင့်မှာဖြစ်တဲ့စိတ်ဖြစ် ပြီးအားလုံးသည်ကာမာဝကျလစိတ် တွေဖြစ်တယ်။
အဲဒီအရှင်အနာဂါမ်နှင့်အရှင်ရဟန္တာ မဟုတ်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်အဆင်း၊အ သံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအတွေ့တွေထဲ မှာသာယာနှစ်သက်ခြင်းတွေရှိသေး တယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီမျက်စိ၊နား၊နှာ၊ လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့ကာမ အာရုံတွေကိုနှစ်သက်ခြင်းတွေသည် ဘယ်လောက်ထိစွန့်လွတ်ရခက်သလဲဆိုတာသိနိုင်တယ်။ပြီးတော့ငြိမ်သက် ခြင်းတွေတိုးတတ်အောင်ပွားများပြီး ဈာန်စိတ်အဆင့်ထိရောက်ပြီးဗြဟ္မာ ပြည်မှာမွေးပေမယ့်အဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊ အရသာ၊အထိအတွေ့ထဲမှသာယာနှစ် သက်ခြင်းတွေကိုသမုစ္စေဒဖြစ်တဲ့အထိ စွန့်လွတ်လို့မရသေးဘူး။အရှင်အနာ ဂါမ်ပုဂ္ဂိုလ်မဖြစ်သေးတဲ့အခါမှာအဆင် း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအတွေ့နှင့် မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေထဲ မှာသာယာနှစ်သက်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်နောက်ထပ်တစ်ဖန်လူ့ ဘဝတွေမှာပြန်လာဖြစ်ရအုံးမယ်။ဒါ ကြောင့်ကိလေသာတွေကိုမေ့လျော့ ပြီးအထင်သေးလို့မသင့်တော်ဘူး။ပြီး တော့အကြောင်းအကျိုးတွေနဲ့အမှန်အ တိုင်းဖြစ်တဲ့တရားသဘောတွေကိုနား လည်သဘောပေါက်ရမယ်။အဲဒါမှကိ လေသာတွေကိုသမုစ္စေဒအထိတကယ် ငြိမ်းသတ်နိုင်တဲ့ပညာတွေကိုတိုတက် ပါွးများနိုင်မယ်။
ကာမာဝကျလဆိုတာကစိတ်သည်ကာ မာဝကျလတရားတွေထဲမှာနှစ်မြှပ်နေ တယ်။အဲဒီကာမာဝကျလတရားရဲ့ဘုံသည်အနိမ့်ဆုံးဖြစ်တဲ့အဝေစိငရဲဘုံကနေအမြင့်ဆုံးဖြစ်တဲ့ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိနတ်ပြည်ဘုံအထိဘုံအားလုံးတွေသည်ကာမအာရုံအားလုံးရဲ့ဘုံတွေဖြစ်တယ်ဆိုတာအာဌာစာလိနီအချက်အလက်ထဲ မှာပြထားတယ်။အဲဒီကာမဝတ္တုဆိုတာကတော့အဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အ ထိအတွေ့ထက်ပိုပြီးကျယ်ပြန့်တဲ့အဓိပ္ပ ာယ်တွေရှိတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ အားလုံးဘယ်တရားသဘောတွေဖြစ်ေ နပါစေသာယာနှစ်သက်ခြင်းရဲ့တည်တဲ့ နေရာဖြစ်တဲ့အခါမှာကာမဝတ္တုတွေဖြစ် တယ်။ဗြဟ္မာရုပ်ဘုံထဲမှာဗြဟ္မာပုဂ္ဂုလ် တွေဖြစ်သွားတဲ့အခါအဲဒီဗြဟ္မာရုပ်ဘုံ သည်ကာမဝတ္တုဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာက အဲဒီဗြဟ္မာရုပ်ပုဂ္ဂိုလ်ရဲ့သာယာနှစ်သက် ခြင်းရဲ့တည်တဲ့နေရာဖြစ်တယ်။အရုပ် ဗြဟ္မာဘုံမှာမွေးတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်သည်အရုပ် ဗြဟ္မာဘုံမှာကာမဝတ္တုဖြစ်တယ်။ဆိုလို တာကအဲဒီအရုပ်ဗြဟ္မာပုဂ္ဂိုလ်ရဲ့သာ ယာနှစ်သက်ခြင်းရဲ့တည်တဲ့နေရာဖြစ် တယ်။လောဘစေတသိက်သည်သာ ယာနှစ်သက်တဲ့တရားသဘောဖြစ်ပြီး လောကုတ္တရာတရားကနေလွဲလို့အာရုံ အားလုံးထဲမှာငြိတွယ်တယ်။ဒါကြောင့် လောကုတ္တရာတရားကလွဲပြီးတစ်ခြား တရားတွေသည်ကာမဝတ္တုတွေဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကလောဘရဲ့တည်တဲ့နေ ရာဖြစ်ပြီးသာယာနှစ်သက်တဲ့နေရာ လည်းဖြစ်တယ်။
ကာမာဝကျလစိတ်အပိုင်း(၁)ရဲ့အဓိပ္ပါ ယ်ကတော့ကာမကနေမလွတ်မြောက် သေးတဲ့ကာမအဆင့်မှာရှိတဲ့စိတ်ဖြစ် တယ်။အပိုင်း(၂)မှာကာမဘုံ၁၁ဘုံမှာ လှည်ပတ်သွားလာနေတဲ့စိတ်ဖြစ်တယ် ။ဘာတွေလဲဆိုတော့အပါယ်၄ဘုံ၊လူ့ ၁ ဘုံ၊နတ်ပြည်၆ထပ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။အပိုင်း(၃)မှာကာမာဝကျလစိတ်ဆိုတဲ့အ ရာသည်လှည်ပတ်သွားလာနေတဲ့အ တွက်ကြောင့်လုပ်ဆောင်ခြင်းအရနဲ့ အာရုံတွေဖြစ်စေတယ်။ဆိုလိုတာက အဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအ တွေ့တွေသည်အဲဒီစိတ်ထဲမှာလှည်ပတ် သွားလာနေပြီးလုပ်ဆောင်ခြင်းအရနဲ့ အာရုံတွေဖြစ်စေတယ်။အဲဒီအကြောင်း ကြောင့်ကာမာဝကျလဖြစ်ရတယ်။တ ကယ်လို့လွယ်လွယ်နဲ့ပြောရရင်ဆက် လက်ပြီးပတ်သက်တဲ့ဘယ်စိတ်မဆို ကာမထဲမှာဖြစ်နေတယ်။ဆိုလိုတာက အဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအ တွေ့တွေသည်အာရုံတွေဖြစ်တယ်။အဲ ဒီစိတ်တွေသည်ကာမာဝကျလဖြစ် တယ်။
အမေး—>အရှင်ရဟန္တတွေသည်ကာမာ ဝကျလစိတ်တွေရှိလာ? အဖြေ—>ရှိ တယ်။ကာမအာရုံဖြစ်တဲ့ရုံပါရုံသည် မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့ရူပါရုံကိုရဟန္တာတွေ မြင်တဲ့အခါမှာမြင်စိတ်သည်ကာမာဝကျလစိတ်ဖြစ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။အရဟံသ မ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားရဲ့တပည့်သာ ဝကစိတ်(သို့)ကာမရှိတဲ့အချိန်မှာဘယ် ပုဂ္ဂိုလ်ရဲ့စိတ်တွေဖြစ်နေပါစေအဆင်း၊ အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအတွေ့တွေ သည်အာရုံတွေဖြစ်ပြီးအဲဒီစိတ်သည် ကာမာဝကျလစိတ်ဖြစ်တယ်။
အပိုင်း(၄)မှာနောက်တစ်မျိုးကတော့ ဘယ်စိတ်မဆိုပဋိသန္ဓေစိတ်ကိုကာမဘုံ (အပါယ်၄ဘုံ၊လူ့ပြည်၁ဘုံ၊နတ်ပြည်၆ ထပ်)ထဲမှာလှည်ပတ်သွားလာစေတယ် ။အဲဒီအကြောင်းကြောင့်အဲဒီစိတ်သည် ကာမာဝကျလဖြစ်တယ်။ဒီလူ့ပြည်မှာရှိ နေတဲ့လူတွေသည်ကာမဘုံဖြစ်တဲ့လူဘုံ ထဲမှာဖြစ်ပေါ်ပြီးကာမပဋိသန္ဓေစိတ်ကို ဖြစ်စေတဲ့ကာမာဝကျလစိတ်ဖြစ်တဲ့အ တွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။သမထဘာဝနာ ပွားများတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်သည်စိတ်ငြိမ်သက် ပြီးအပနာသမာဓိအဆင့်ရောက်တဲ့အ ထိသည်ရုပ်ဈာန်စိတ်ဖြစ်တယ်။(သို့) တကယ်လို့ဈာန်စိတ်မစောရင်အရုပ် ဈာန်စိတ်ဖြစ်တယ်။ပြီးတော့စုတိစိတ် ထက်ဈာန်စိတ်အရင်ဖြစ်ပေါ်ပြီးအဲဒီ ဈာန်ကုသိုလ်စိတ်သည်ဒီလူ့ပြည်မှာမွေး ဖို့အကြောင်းမဖြစ်ပေးဘူး။ဒါပေမယ့် ရုပ်ဗြဟ္မာဘုံမှာ(သို့)အဲဒီဈာန်ရဲ့အဆင့် အတိုင်းအရုပ်ဗြဟ္မာဘုံမှာဖြစ်ဖို့အ ကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။လူဖြစ်လာရ ခြင်းသည်ကာမာဝကျလကုသိုလ်ရဲ့အ ကျိုးပေးဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကဒါန၊သီ လ၊သမထဘာဝနာပွားများခြင်း၊သတိ ပဌာန်းပါွးများခြင်းတွေသည်ကာမက နေမလွတ်မြောက်သေးဘူး။ဒါကြောင့် ကာမဘုံမှာပဋိသန္ဓေစိတ်ကိုဖြစ်စေ တယ်။
`ဘုံ’ဆိုတဲ့စကာလုံးသည်အဓိပ္ပါယ်၂မျိုး ရှိတယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့သမ္ပယုတ္တ တရားရဲ့ဘုံဖြစ်တဲ့စိတ်ကိုဆိုလိုတယ်။ ဆိုလိုတာကအတူဖြစ်ပေါ်တဲ့စေတသိက်တရားအားလုံးဖြစ်တယ်။ပြီတော့ `ဩက’ဆိုတာကလောကသတ္တဝါရဲ့ မွေးတဲ့နေရာကိုဆိုလိုတယ်။ဘုံ(၃၁)ဘုံ မှာအားလုံးမွေးတဲ့အထဲမှာလူ့ပြည် သည်မွေးတဲ့နေရာမှာ၁ဘုံဖြစ်တယ်။ စိတ်တွေအမျိုးအစားတစ်မျိုးစီနဲ့ကွာ ခြားတဲ့အခါနှင့်အဲဒီစိတ်အမျိုးအစား တစ်မျိုးစီတွေရဲ့ဆန်းကျယ်ခြင်းသည် အများကြီးကွာခြားကြတယ်။တိရစ္ဆာန် လောကမှာမွေးတဲ့ဘုံတွေလည်းကွာခြာ းကြတယ်။မနုဿဘုံတစ်ဘုံတည်းသာ ရှိတာမဟုတ်ဘူး။ပြီးတော့ကာမာဝကျ လကုသိုလ်ဖြစ်ပေးမယ့်သဒ္ဓါ၊ပညာ၊သ မ္ပယုတ္တတရားတွေရဲ့အင်အားတွေနှင့် စေတသိက်အားလုံးတွေစုပေါင်းပြီးအ တူဖြစ်ပေါ်ကြတယ်။အဲဒီအချိန်မှာဆန်း ကျယ်ခြင်းတွေကွာခြားပြီးအကျိုးတွေ အသီးသီးရရှိခံစားရတယ်။ဆိုလိုတာက လူ့ဘုံလောက်သာမွေးလာတာမဟုတ်ပဲ သုဂတိဘုံအမျိုးမျိုးမှာလည်းမွေးကြတယ်။
အကုသိုလ်တရားတွေလည်းထို့နည်းတူ ပဲဖြစ်တယ်။အဲဒီအကုသိုလ်ကံတွေအ မျိုးမျိုးလုပ်နေတဲ့အချိန်မှာတကယ်လို့ သတိထားကြည့်ရင်အကုသိုလ်တရား အရဘယ်လောက်အနည်းအများနဲ့အ ကုသိုလ်ကံရဲ့ကွာခြားခြင်းတွေကိုသိ နိုင်တယ်။တစ်ခါတလေကြီးမားတဲ့နာ ကြီးစိတ်တွေမဖြစ်ဘူး။တစ်ခါတလေ ကြိုးစားအားထုတ်မှုတွေမရှိဘူး။ဒါ ကြောင့်နှိပ်စက်ပြီးလုပ်ကြံဖို့ဝိရိယတွေ မရှိဘူး။ဒါပေမယ့်စေတနာအနည်းငယ် မျှသာပါဝင်တဲ့လုပ်ရပ်ဖြစ်ပြီးအဲဒီသေး ငယ်တဲ့သတ္တဝါတွေလည်းသေသွားရ တယ်။အဲဒီကံတစ်ခုစီတွေပြုလုပ်လိုက် တဲ့အခါမှာသမ္ပယုတ္တတရားတွေနဲ့ပါဝင် တယ်။ဆိုလိုတာကစေတသိက်အဆင့် အမျိုးမျိုးနှင့်အဲဒီအကုသိုလ်ကံတွေ သည်အကုသိုလ်ဝိပက်တွေအသီးသီး ဖြစ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။စိတ် သည်ပဋိသန္ဓေတာဝန်ကိုလုပ်ဆောင် ပြီးအမျိုးမျိုးရှိတဲ့အပါယ်ဘုံ(၄)ဘုံထဲ မှာမွေးရတယ်။
အကျိုးဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်တဲ့ကု သိုလ်ကံနှင့်အကုသိုလ်ကံတွေသည်အ မျိုးမျိုးဆန်းကျယ်ပြီးကွာခြားတဲ့အခါမှာမွေးဖို့အဲဒီကံနဲ့သင့်တော်ပြီးလိုက်ဖက် တဲ့ဘုံတွေသည်အများကြီးရှိကြတယ်။မနုဿဘုံတစ်ဘုံထဲသာရှိတာမဟုတ်ဘူ း။`ဘုံ’ဆိုတာကသတ္တဝါတွေရဲ့မွေးတဲ့ နေရာဖြစ်ပြီး`ဩကာသ’လောကကိုဆို လိုတယ်။အဲဒီသတ္တဝါလောကမှာအား လုံး၃၁ဘုံရှိပြီးစိတ်ရဲ့အဆင့်လိုက်အား ဖြင့်ကာမဘုံ၁၁ဘုံ၊ရုပ်ဗြဟ္မာ၁၆ဘုံ၊အ ရုပ်ဗြဟ္မာ၄ဘုံတို့ဖြစ်ကြတယ်။အဲဒီအ ဆင့်တစ်ဆင့်စီရဲ့မွေးတဲ့နေရာဖြစ်ပြီး အဆင့်လိုက်အားဖြင့်၃၁ဘုံထက်ပိုများ တာရှိတယ်။ဆိုလိုတာကလူ့ဘုံမှာဒီ လောကတစ်လောကထဲရှိတာမဟုတ် ဘူး။နောက်ထပ်တစ်ခြားလူ့လောက တွေလည်းရှိသေတယ်။အဲဒီကာမဘုံ ၁၁ဘုံသည်အပါယ်၄ဘုံ၊လူ့ပြည်၁ဘုံ၊ နတ်ပြည်၆ထပ်တို့ဖြစ်ပြီးအကြမ်းပျင်း အနေနဲ့ပြောရရင်အပါယ်၄ဘုံသည်ငရဲ ၁၊တိရစ္ဆာန်၁၊ဗြိတ္တာ၁နှင့်အသူရကယ်၁ တို့ဖြစ်ကြတယ်။
ငရဲဘုံသည်တစ်ပြည်ထဲသာရှိတာမ ဟုတ်ဘူး။ကြီးမားတဲ့ငရဲပြည်တွေလည် းအများကြီးရှိကြတယ်။ဥပမာ-ဆန်ချီဝ ငရဲ၊ကာဆူတငရဲ၊ဆန်ခါတငရဲ၊ယောလု ဝငရဲ၊မဟာယောလုဝငရဲ၊တာပနငရဲ၊မ ဟာတာပနငရဲနှင့်အဝေစိငရဲတို့ဖြစ်ကြ တယ်။ငရဲပြည်အကြီးကလွဲပြီးငရဲပြည် အငယ်တွေလည်းရှိသေးတယ်။ဒါပေ မယ့်ပိဋကတ်သုံးပုံမှာအသေးစိတ်နဲ့အ များကြီးမရှင်းပြသွားဘူး။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်ဘုံအ မျိုးမျိုးရဲ့အကြောင်းတွေကိုရှင်းပြသွား ရတဲ့ရည်ရွယ်ချက်တွေကကုသိုလ်ကံ နှင့်အကုသိုလ်ကံတွေရဲ့အကျိုးနှင့်အ ကြောင်းတွေကိုမြင်စေဖို့အတွက်ဟော ပြောသွားရခြင်းဖြစ်တယ်။မျက်စိနဲ့ထိုး ထွင်းစွာမမြင်နိုင်တဲ့အရာတွေသည်မ ပြောသင့်တဲ့အရာဖြစ်ပြီးပညာတွေကို ပွားများပြီးလက်တွေ့ပြနိုင်တဲ့တရားသ ဘောတွေကိုပြောဆိုဆုံးမဖို့ပိုပြီးသင့် တော်တယ်။
အဲဒီအပါယ်လေးဘုံမှာမွေးလာရင်တ ကယ်လို့ကြီးတဲ့အကုသိုလ်ကံရဲ့အကျိုး ပေးဖြစ်မယ်ဆိုရင်ငရဲပြည်မှာမွေးရ တယ်။တကယ်လို့အရမ်းကြီးမားတဲ့အ ကုသိုလ်ကံရဲ့အကျိုးပေးဖြစ်မယ်ဆိုရင် အရမ်းခံရခက်တဲ့အဝေစိမဟာငရဲမှာ မွေးရတယ်။ပြီးတော့ငရဲပြည်ကြီးကနေ လွတ်မြောက်သွားတဲ့အခါမှာလည်းငရဲ ပြည်သေးသေးမှာမွေးရသေးတယ်။အ ကုသိုလ်ကံရဲ့အကျိုးပေးကံတွေမကုန် သေးတဲ့အခါနှင့်အဲဒီအကုသိုလ်ကံတွေ လုပ်နေတဲ့အချိန်မှာငရဲဘုံတွေအရှေ့မှာ စောင့်နေတယ်ဆိုတာမစဉ်းစားမိကြဘူး။ဒါပေမယ့်ဒီလောကမှာအသက်ရှင်ရှိ နေသေးတဲ့အတွက်ကြောင့်သွားလို့မရ သေးဘူး။ဒီလောကမှာဒီလူ၊ဒီဘဝဖြစ် ခြင်းရဲ့သဘောကနေမလွတ်မြောက်သ ရွေ့တော့တစ်ခြားဘုံကိုသွားလို့မရသေ းဘူး။အကုသိုလ်ကံအကြောင်းတွေရှိ နေပြီးအကုသိုလ်ကံတွေကိုလည်းလုပ် ပြီးသွားပြီးဆိုရင်အသက်ဆုံးသွားတဲ့အ ခါအပါယ်ဘုံတစ်ဘုံဘုံမှာသွားရမယ့်အ ကြောင်းတွေဖြစ်စေတယ်။
အဲဒီထက်နည်းတဲ့အကုသိုလ်ကံရဲ့အ ကျိုးပေးကတော့တစ်ခြားအပါယ်ဘုံ မှာမွေးဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။ဥပ မာ-တိရစ္ဆာန်တွေသွားဖြစ်ရတယ်။အဲဒီ တိရစ္ဆာန်တွေသည်ရုပ်ပုံသဏ္ဋန်တွေအ မျိုးမျိုးရှိကြတယ်။တစ်ချို့ကခြေ ထောက်တွေများပြီးတစ်ချို့ကခြေ ထောက်တွေနည်းတယ်။တစ်ချို့ကခြေ ထောက်တွေမရှိကြဘူး။တစ်ချို့ကအ တောင်ရှိပြီးတစ်ချို့ကအတောင်မရှိဘူး။တစ်ချို့ကကုန်ပေါ်မှာနေပြီးတစ်ချို့က ရေထဲမှာနေကြတယ်။နောက်ပြီးလက္ခ ဏရုပ်ပုံသဏ္ဋန်တွေအမျိုးမျိုးရှိတာကို တွေ့မြင်နိုင်တယ်။စိတ်ရဲ့ဆန်းကျယ် ခြင်းတွေအရလူတွေမှာမျက်စိ၊နား၊နှာ၊ လျှာ၊ကိုယ်တွေခပ်ဆင်ဆင်နဲ့တူညီတာ ရှိကြတယ်။ဒါပေမယ့်အသား၊အရည်၊ အမျိုးအနွယ်၊အနိမ့်၊အမြင့်အမျိုးမျိုး တွေမတူညီကြဘူး။ဒီလောကမှာလူတွေ ဘယ်လောက်ပဲအရေအတွက်များနေပါ စေအတိတ်၊ပစ္စုပ္ပန်နှင့်အနာဂတ်တွေမှာ မတူညီကြဘူး။ဒါပေမယ့်တိရစ္ဆာန်တွေ ကလူတွေထက်အရမ်းဆန်းကျယ်ပြီးပို ကွာခြားတယ်။ရေထဲကတိရစ္ဆာန်၊ကုန်း ပေါ်ကတိရစ္ဆာန်၊ပျံသန်းနိုင်တဲ့တိရစ္ဆာန် တွေသည်ဆန်းကျယ်ပြီးအဲဒီရုပ်ပုံသဏ္ဋန်တွေအမျိုးမျိုးရှိရတဲ့အကြောင်းသည် `ကံ’အရဖြစ်ရတယ်။အဲဒီထက်နည်းတဲ့ အကုသိုလ်ကံရဲ့အကျိုးပေးတွေက တော့ပြိတ္တာဘုံမှာမွေးဖို့အကြောင်းဖြစ် ပေးတယ်။ပြိတ္တာတွေသည်ငတ်မွတ် ခေါင်းပါးခြင်းနဲ့အမြဲတမ်းဆင်းရဲခြင်း တွေခံစားရတယ်။ပြီးတော့ပြိတ္တာရဲ့ဘုံ တွေလည်းဆန်းကျယ်ပြီးအမျိုးမျိုး ကွာခြားကြတယ်။
လူတွေသည်တနေ့တာဘဝမှာအနာရော ဂါတွေကိုယ်စီ၊ကိုယ်စီရှိကြတယ်။ဆိုလို တာကဆာလောင်တဲ့ရောဂါတွေရှိတယ် ။ရောဂါတွေမရှိဘူးလို့ပြောလို့မရဘူး။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ဆာလောင်ခြင်း သည်ကြီးမားတဲ့ရောဂါတွေဖြစ်တယ်။ အရမ်းဆာလောင်တဲ့အချိန်မှာသိနိုင် တယ်။တကယ်လို့အနည်းငယ်သာဆာ လောင်ပြီးအစားအစာတွေကိုသုံး ဆောင်လိုက်ရင်မသိနိုင်တော့ဘူး။တ ကယ်လို့ကောင်းတဲ့အစားအစာတွေကို စားနေတဲ့အချိန်မှာတကယ်တမ်းကျ တော့ဆာလောင်ခြင်းသည်ကိုယ်ခန္ဓာရဲ့ ချမ်းသားခြင်းမဟုတ်ဘူးဆိုတာမေ့နေ တယ်။ဒါကြောင့်ဆာလောင်ခြင်းတွေမ ရှိတော့တဲ့အထိသက်သာအောင်ပြုပြင် ရမယ့်အရာတွေဖြစ်တယ်။အရမ်းကို ဆာလောင်တဲ့သူတွေသည်အစားအစာ တွေကိုမသုံးဆောင်ရတဲ့အခါမှာဆာ လောင်ခြင်းရဲ့ဆင်းရဲခြင်းသဘောတွေ ကိုသိရတယ်။တကယ်လို့အဲဒီထက်အ ရမ်းကိုဆာလောင်ရင်ဘယ်လိုဖြစ်လာ မလ?
မိတ်ဆွေတွေအများကြီးရှိတဲ့ပုဂ္ဂိုလ် တစ်ဦးသည်တနေ့မှာမနက်ပိုင်းကနေ ညနေပိုင်းရောက်တဲ့အထိဖုန်းပြောနေ ရတယ်။အစားအစာတွေမသုံးဆောင် ဖြစ်ဘူး။ဒါကြောင့်ညနေပိုင်းရောက် တော့ပြင်းထန်တဲ့ဆာလောင်ခြင်းတွေခံစားရတယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီ`အူတွေအ သည်တွေအထိဆာလောင်တယ်’ဆိုတဲ့ စကားသည်ဘယ်လိုလဲဆိုတာကိုယ် တိုင်ခံစားရမှသိရတယ်။ပြီးတော့ဆာ လောင်ခြင်းကိုဖြေသိမ့်ဖို့အတွက်အစား အစာတွေကိုမြန်မြန်နဲ့သုံးဆောင်လို့မရ ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့တကယ်လို့ အဲလိုလုပ်မယ်ဆိုရင်မူးလဲသွားနိုင်ပြီး ကိုယ်ခန္ဓာကိုအန္တာရယ်ဖြစ်စေနိုင်တယ်။ ဒါကြောင့်တစ်ဖြေးဖြေးနဲ့ဆာလောင် ခြင်းကိုဖြေသိမ့်ပြီးနည်းနည်းစီနဲ့သုံး ဆောင်ရတယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီလိုသုံး ဆောင်ပေမယ့်မူးလဲနိုင်သေးတယ်။ဒါ ကြောင့်ဆာလောင်ခြင်းသည်ကြီးမား တဲ့ရောဂါဖြစ်တယ်ဆိုတာသိမြင်နိုင် တယ်။တနေ့တာဘဝမှာတစ်ခြားရော ဂါတွေမပြောရသေးတဲ့ဖြစ်နေကျပုံမှန် ရောဂါလည်းရှိတယ်။ဒါကြောင့်ပြိတ္တာ ဖြစ်တဲ့သူတွေသည်ဘယ်လောက်ထိ ဆာလောင်နေမလဲ?
ပြိတ္တာဘုံမှာရောင်းဝယ်ခြင်းတွေမရှိဘူး ။ကိုယ်တိုင်ထမင်းချက်ပြုတ်ပြီးလယ် ယာလုပ်၊စပါးစိုက်တဲ့လုပ်ငန်းတွေမရှိ ဘူး။အစားအစာတွေရလာပြီးသုံး ဆောင်ဖို့အတွက်ဘယ်သူတွေနဲ့မှလဲ လှယ်ပြီးရောင်းဝယ်လို့မရဘူး။အဲဒီ ပြိတ္တာအဖြစ်နဲ့မွေးရခြင်းသည်အကု သိုလ်ကံရဲ့အကျိုးပေးဖြစ်တယ်။တစ် ခြားပုဂ္ဂိုလ်တွေကုသိုလ်ပြုလုပ်ပြီးအမျှ ပေးဝေလိုက်တဲ့ကုသိုလ်တွေကိုသာဓု ခေါ်တဲ့ဘယ်ပြိတ္တာမဆိုအဲဒီသာဓုခေါ် လိုက်တဲ့ကုသိုလ်စိတ်ကြောင့်ကိုယ့်ရဲ့ ဘုံမှာသုံးဆောင်ဖို့သင့်တော်တဲ့အစားအ စာတွေရရှိဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။(သို့)ပြိတ္တာဘဝကနေလွတ်မြောက်နိုင် တယ်။ပြိတ္တာဖြစ်စေတဲ့ကံရဲ့အကျိုး တွေကုန်သွားတဲ့အခါမှာပြိတ္တာဘဝမှ လွတ်မြောက်ပြီးတစ်ခြားဘုံမှာပဋိသ န္ဓေသွားတည်ရတယ်။
အပါယ်ဘုံနောက်တစ်ဘုံကတော့အသူ ရကယ်ဘုံဖြစ်တယ်။အသူရကယ်အ ဖြစ်နဲ့မွေးခြင်းသည်တစ်ခြားအကုသိုလ် ကံထက်နည်းတဲ့အကုသိုလ်ကံရဲ့အကျို းပေးဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီအသူရကယ်ဘုံမှာမွေးတဲ့သူသည် နတ်ပြည်နှင့်လူ့ပြည်လိုမျိုးသာယာ ပျော်ရွှင်မူတွေဘာမှမရှိဘူး။လူ့ပြည် မှာသတင်းစာတွေဖတ်ဖို့ရှိတယ်။ရုပ်ရှင် ဇတ်လမ်းတွေကြည့်ဖို့ရှိတယ်။သီချင်း နားထောင်ဖို့ရှိတယ်။ဒါပေမယ့်အသူရ ကယ်ဘုံမှာတော့သုဂတိဘုံလိုမျိုးသာယာပြီးအပျော်အပါးတွေရှာဖွေဖို့မရနိုင် ဘူး။အကုသိုလ်ကံတွေကွာခြားပြီးရှိတဲ့ အခါမှာအဲဒီအကုသိုလ်ကံကြောင့်မွေးတဲ့ကံမှာလည်းအကြောင်းအရကွာခြား သွားတယ်။ကာမာဝကျလကုသိုလ်ရဲ့အကျိုးဖြစ်တဲ့ဘုံအတွက်တော့(၇)ဘုံ ရှိပြီးလူ့ဘုံ၁၊နတ်ပြည်၆ဘုံတို့ဖြစ်ကြ တယ်။
ပိဋကတ်သုံးပုံမှာလူတွေရဲ့မွေးတဲ့ဘုံ တွေကိုဟောပြသွားတယ်။မနုဿဘုံဆိုတာကအဲဒီလူတွေရဲ့မွေးတဲ့နေရာသည် (၄)ကျွန်းရှိတယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ ၁။ဘူဖဝီထေ့ကျွန်း–>မြင့်မိုရ်တောင်ရဲ့ အရှေ့အရပ်မှာရှိတယ်။၂။အမလခို ယာကျွန်း–>မြင့်မိုရ်တောင်ရဲ့အနောက် အရပ်မှာရှိတယ်။၃။ချွန်ဖူကျွန်း(ဒီကမ္ဘာ)–>မြင့်မိုရ်တောင်ရဲ့တောင်အရပ်မှာရှိ တယ်။၄။အူတလကူလူ့ကျွန်း–>မြင့်မိုရ် တောင်ရဲ့မြောက်အရပ်မှာရှိတယ်။ချွန်ဖူကျွန်းဖြစ်တဲ့ဒီကမ္ဘာမှာမွေးတဲ့သူသည် ချွန်ဖူကျွန်းကိုပဲမြင်ရတယ်။ဘယ်နေရာ မှာပဲလှည်ပတ်သွားလာနေပါစေချွန်ဖူ ကျွန်မှာရှိတဲ့အာရုံအမျိုးမျိုးတွေကိုသာ မြင်ရတယ်။တစ်ခြားလူတွေရဲ့ကမ္ဘာ(နောက်ထပ်၃ကမ္ဘာ)ဖြစ်တဲ့တစ်ခြားကျွန်း ကိုသွားရောက်ဖို့အတွက်မရနိုင်ဘူး။
နတ်ပြည်အထပ်လိုက်၆ဘုံရှိတယ်။ဘာ တွေလဲဆိုတော့တစ်ဘုံမြောက်နတ်ပြည်ကတော့စာတုမဟာရာဇိကာဖြစ်ပြီး အကြီးဆုံးဖြစ်တဲ့နတ်မင်းကြီး၄ပါးရှိ တယ်။ဘယ်သူတွေလဲဆိုတော့၁။ ထောက်ထတာလှနတ်မင်းသည်အရှေ့ အရပ်မှာအကြီးဖြစ်တဲ့နတ်မင်းဖြစ် တယ်။တခါတလေမှာအီထလို့ခေါ်ပြီး လူ(ခွန်ထန်)နတ်သားတွေကိုစောင့် ရှောက်ရတယ်။၂။ထောက်ဝိလူဟိုနတ် မင်းသည်တောင်အရပ်မှာအကြီးဖြစ်တဲ့နတ်မင်းဖြစ်တယ်။တခါတလေမှာယာ မလို့ခေါ်ပြီးဂဠုန်နတ်သားတွေကိုစောင့် ရှောက်ရတယ်။၃။ထောက်ဝိလူပါ့သည် အနောက်ရပ်မှာအကြီးဖြစ်တဲ့နတ်မင်း ဖြစ်တယ်။တခါတလေမှာထောက်ဝိလူ လို့ခေါ်ပြီးနဂါးနတ်သားတွေကိုစောင့် ရှောက်ရတယ်။၄။ထောက်ကူဝေ့သည် မြောက်အရပ်မှာအကြီးဖြစ်တဲ့နတ်သား ဖြစ်တယ်။တခါတလေမှာထောက်ဝေ့ဆူဝမ်လို့ခေါ်ပြီးဘီလူးနတ်သားတွေကို စောင့်ရှောက်ရတယ်။
စာတုမဟာရာဇိကာဖြစ်တဲ့နတ်ပြည်အ ထပ်သည်လူဘုံကနေမဝေတဲ့နေရာမှာရှိ ပြီးပထမအထပ်မှာရှိတဲ့နတ်ပြည်ဖြစ်တယ်။အဲဒီနတ်ရဲ့ဘုံဖြစ်တဲ့နတ်ပြည် သည်တင့်တယ်ခြင်းတွေအထပ်လိုက် အားဖြင့်ပိုပြီးမြင့်မြင့်လာတယ်။နှစ်ဘုံ မြောက်နတ်ပြည်ကတော့တာဝတိံသာ ဖြစ်ပြီးစာတုမဟာရာဇိကာနတ်ပြည်အ ထပ်ထက်မြင့်တဲ့နေရာမှာရှိတယ်။တာ ဝတိံသာအထပ်မှာနတ်ပန်းခြံရဲ့အမည် ကိုလူတွေခဏခဏကြားဖူးကြရမယ်။ တာဝတိံသာအထပ်မှာနတ်ပန်းခြံ(၄)ခြံ ရှိတယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့`နံထဝမ်ပန် းခြံ’သည်အရှေ့အရပ်မှာရှိတယ်။`ကြည်လဒါဝမ်ပန်းခြံ’သည်အနောက်အရပ် မှာရှိတယ်။`မိစဝမ်ပန်းခြံ’သည်မြောက် အရပ်မှာရှိတယ်။`ဖာလုစဝမ်ပန်းခြံ’ သည်တောင်အရပ်မှာရှိတယ်။သုံးဘုံ မြောက်နတ်ပြည်ကတော့ယာမာဖြစ် ပြီးတာဝတိံသာနတ်ပြည်အထပ်ထက် မြင့်တဲ့နေရာမှာရှိတယ်။လေးဘုံမြောက်နတ်ပြည်ကတော့တုသိတာနတ်ပြည် ဖြစ်ပြီးယာမာနတ်ပြည်အထပ်ထက်မြင့်တဲ့နေရာမှာရှိတယ်။ငါးဘုံမြောက်နတ် ပြည်ကတော့နိမ္မာရတီဖြစ်ပြီးတုသိတာ နတ်ပြည်အထပ်ထက်မြင့်တဲ့နေရာမှာရှိ တယ်။ခြောက်ဘုံမြောက်နတ်ပြည်က တော့ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီဖြစ်ပြီးနိမ္မာနရ တီနတ်ပြည်အထပ်ထက်မြင့်တဲ့နေရာ မှာရှိတယ်။
ဘယ်သူတွေဘယ်နတ်ပြည်အထပ်မှာ နေချင်သလဲ?ရဟန္တာမဟုတ်သေးရင် ထပ်မွေးရအုံးမယ်။ဒါပေမယ့်ဘယ်နေ ရာမှာမွေးမလဲ?ဗြဟ္မာဘုံအထိတော့မ ရောက်နိုင်ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ အဲဒီဗြဟ္မာဘုံမှာဗြဟ္မာပုဂ္ဂိုလ်အဖြစ်နဲ့ မွေးနိုင်ဖို့အတွက်သည်ဆိုခဲ့ပြီးတဲ့အတိုင်းမဇောတဲ့ဈာန်ကုသိုလ်တွေရဲ့အကျိုး ပေးဖြစ်ရမယ်။ဒါကြောင့်ကာမဘုံရဲ့တစ်ဘုံဘုံမှာမွေးရတယ်။အပါယ်ဘုံပဲဖြစ် ဖြစ်(သို့)သုဂတိဘုံပဲဖြစ်ဖြစ်အကြောင်း အရဖြစ်ရတယ်။ဆိုလိုတာကသံသရာ ထဲမှာလုပ်ပြီးသွားတဲ့ကံတစ်ခုခုကြောင့် ဖြစ်ရတယ်။
ရူပါဝကျလဘုံသည်ရုပ်ဗြဟ္မာပုဂ္ဂိုလ် တွေရဲ့မွေးတဲ့နေရာဖြစ်ပြီး၁၆ဘုံရှိ တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ပထမဈာန် မှာဘုံ(၃)ဘုံရှိပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့ ပါလိစာချာဘုံ၁–>အားသေးပြီးပထမ ဈာန်ကုသိုလ်စိတ်ကိုထိုးထွင်းစွာသိတဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ရဲ့မွေးတဲ့နေရာဖြစ်တယ်။ပူလို ဟိတာဘုံ၁–>အလယ်အလတ်အားရှိ ပြီးပထမဈာန်ကုသိုလ်စိတ်ကိုထိုးထွင်း စွာသိတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေမွေးတဲ့နေရာဖြစ် တယ်။အားကောင်းပြီးပထမဈာန်ကု သိုလ်စိတ်ကိုထိုးထွင်းစွာသိတဲ့ပုဂ္ဂိုလ် တွေမွေးတဲ့နေရာဖြစ်တယ်။ဒုတိယဈာ န်ဘုံမှာ(၃)ဘုံရှိပြီးဒုတိယဈာန်(သို့)စတု တ္ထပုဂ္ဂိုလ်အရနဲ့ဒုတိယဈာန်မှာထိုးထွင်း စွာသိတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေရဲ့မွေးတဲ့နေရာဖြစ် တယ်။ပြီးတော့ပဉ္စမပုဂ္ဂိုလ်အရနဲ့တတိ ယဈာန်တွေဖြစ်ပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့ ပလိတာဖာဘုံ၁၊အပ္ပမာဏာဖာဘုံ၁၊ အာဖစလာဘုံ၁တို့ဖြစ်ကြတယ်။
တတိယဈာန်မှာဘုံ(၃)ဘုံရှိပြီးပဉ္စမပု ဂ္ဂိုလ်အရနဲ့စတုတ္ထဈာန်(သို့)စတုတ္ထပု ဂ္ဂိုလ်အရနဲ့တတိယဈာန်မှာထိုးထွင်း စွာသိတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်ရဲ့မွေးတဲ့နေရာဖြစ် တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ပရိတဆူဖာ ဘုံ၁၊အပ္ပမာဏဆူဖာဘုံ၁၊ဆူကီဟာဘုံ ၁ဘုံတို့ဖြစ်ကြတယ်။စတုတ္ထဈာန်မှာဘုံ၇ဘုံရှိပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့ဝေဟာဖလာဘုံ၁သည်စတုတ္ထပုဂ္ဂိုလ်အရနဲ့စတုတ္ထဈာန်(သို့)ပဉ္စမပုဂ္ဂိုလ်အရနဲ့ပဉ္စမဈာန်မှာထိုးထွင်းစွာသိတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်ရဲ့မွေးတဲ့ နေရာဖြစ်တယ်။အဆန်ရစာ့တာဘုံ၁ သည်ရုပ်ပဋိသန္ဓေတွေပဲရှိတဲ့ပဉ္စမဈာန် မှာထိုးထွင်းစွာသိတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်ရဲ့မွေးတဲ့နေ ရာဖြစ်တယ်။စိတ်၊စေတသိက်တွေမွေး ခြင်းမရှိဘူး။အဝိဟာဘုံ၁၊အတာပါဘုံ၁ ၊ဘူထာဝါ့၅ဘုံ(ဆူထစာဘုံ၁)၊ဆူထစီဘုံ၁၊အကနိထာဘုံ၁တို့သည်စတုတ္ထပုဂ္ဂိုလ်အရစတုတ္ထဈာန်(သို့)ပဉ္စမဈာန်တွေ ရရှိတဲ့အနာဂါမ်ပုဂ္ဂိုလ်တွေရဲ့မွေးတဲ့နေ ရာဖြစ်တယ်။
အရုပ်ဗြဟ္မာဘုံ၄ဘုံရှိပြီးအရုပ်ဈာန်မှာထိုးထွင်းစွာသိတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေရဲ့မွေးတဲ့ ဘုံဖြစ်ပြီးအဆင့်လိုက်အားဖြင့် အာ ဏာစာနာကြာရတနဘုံ၁၊ဝိညာဉ်နကြာ ရတနဘုံ၁၊အာကီကြာရာရတနဘုံ၁၊နေ ဝဆန်ရာနာဆန်ရာရတနဘုံ၁တို့ဖြစ်ကြ တယ်။ဒီအရုပ်ဗြဟ္မာ၄ဘုံမှာနာမ်(ခန္ဓာ) တရားပဲရှိတဲ့စိတ်နှင့်စေတသိက်တွေဖြစ်တယ်။ဘယ်ရုပ်တွေမှဖြစ်ပေါ်ဖို့မရှိဘူး။
အဂုၤတ္တလနိကယ်တီကာနိပါကျူလနိ သုတ်ထဲမှာဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကတစ် ချို့ပုဂ္ဂိုလ်တွေသံသယဖြစ်ပြီးသိချင်တဲ့ လောကနှင့်စင်္ကဝြဠာရဲ့အကြောင်းတွေ ကိုအသေးစိတ်အရမဟုတ်ပေမဲ့လည်း ဆိုဆုံးမသွားခဲ့တယ်။ဒါကြောင့်လောက သုံးပါးကိုသိတော်မူသွားတဲ့ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ ဘုရားရဲ့ပညာပါရမီကိုသိမြင်နိုင်တယ်။ စိတ်ရဲ့အဓိပ္ပါယ်ကတော့တစ်ခုသော စိတ်ဆိုတဲ့အရာသည်သင့်တော်သလောက်ဆန်းကြယ်တဲ့သဘာဝတရားဖြစ်ပြီး သမ္ပယုတ္တတရားရဲ့အာဏာအရစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။စိတ်တွေကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာပြီးအမျိုးအစားတွေအ မျိုးမျိုး
ဖြစ်သွားတယ်။ဥပမာ-အမျိုးအစားအ ရ(၄)မျိုးရှိပြီးကုသိုလ်၁၊အကုသိုလ်၁၊ ဝိပက်၁၊ကိရိယာ၁တို့ဖြစ်ကြတယ်။ဘုံ အရ၄ဘုံရှိပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့ကာ မာဝကျလစိတ်၁ဘုံ၊ရူပါဝကျလစိတ်၁ ဘုံ၊အရူပါဝကျလစိတ်၁ဘုံ၊လောကုတ္တ ရာစိတ်၁ဘုံတို့ဖြစ်ကြတယ်။
ကာမာဝကျလစိတ်(၄)မျိုးစလုံးရှိပြီး ဘာတွေလဲဆိုတော့ကုသိုလ်၊အကုသိုလ် ၊ဝိပက်၊ကိရိယာတို့ဖြစ်ကြတယ်။ကာ မာဝကျလစိတ်ကလွဲပြီးအဲဒီထက်မြင့် တဲ့စိတ်သည်အကုသိုလ်မဖြစ်ဘူး။ဆို လိုတာကအကုသိုလ်ဖြစ်တဲ့ရူပါဝကျ လစိတ်မရှိဘူး။အကုသိုလ်ဖြစ်တဲ့လော ကုတ္တရာစိတ်လည်းမရှိဘူး။ပြီးတော့ကိ ရိယာမှာဖြစ်တာလည်းမရှိဘူး။ဒါကြောင့်ရူပါဝကျလစိတ်သည်(၃)မျိုးရှိပြီးကု သိုလ်၊ဝိပက်နှင့်ကိရိယာတို့ဖြစ်ကြတယ်။ရူပါဝကျလကုသိုလ်စိတ်သည်ရူပါဝကျလဝိပက်စိတ်ကိုအကြောင်းဖြစ်ပေး ပြီးရုပ်ဗြဟ္မာ(၁၅)ဘုံထဲကဗြဟ္မာလော ကတစ်ဘုံဘုံမှာဗြဟ္မာပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်ပြီးပဋိ သန္ဓေတာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တယ်။ပြီး တော့ရူပါဝကျလပဉ္စမဈာန်သည်ပဋိသ န္ဓေတည်ဖို့ရုပ်ကိုအကြောင်းဖြစ်ပေးပြီး အဆန်ရစတာဗြဟ္မာဘုံ၁ဘုံထဲမှာအဆန်ရစတာဗြဟ္မာပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်လာတယ်။ရူ ပါဝကျလကိရိယာသည်ရုပ်ဈာန်စိတ်အဆင့်အမျိုးမျိုးဖြစ်တဲ့အခါမှာရဟန္တာ တွေရဲ့ကိရိယာစိတ်ဖြစ်တယ်။
ထို့နည်းတူပဲအရူပါဝကျလစိတ်လည်း(၃)မျိုးရှိပြီးကုသိုလ်၊ဝိပက်နှင့်ကိရိယာ တို့ဖြစ်ကြတယ်။ရူပါဝကျလစိတ်နှင့်အ ရူပါဝကျလစိတ်တွေသည်`မဟာခတာ’ စိတ်တွေဖြစ်တယ်။အဌာစာလိနီထဲက စိတ်တုပါဒကံအချက်အလက်ထဲမှာ`မ ဟာခတာ’ရဲ့အဓိပ္ပါယ်ကိုရှင်းပြသွား တယ်။ကိလေသာတွေကိုထိန်းချုပ်လို့ ရနိုင်ပြီးကြီးမားတဲ့သဘောဖြစ်ခြင်းမှ ရောက်ရှိတယ်။ပြီးတော့ပြီးပြည့်စုံတဲ့ အကျိုးတွေရှိတဲ့အတွက်ကြောင့်`မဟာ ခတာ’လို့ခေါ်တယ်။
ကိလေသာတွေသည်လွယ်လွယ်နဲ့ထိန်း ချုပ်လို့မရတဲ့အရာဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့မြင်လိုက်တာနဲ့ကြိုက် တယ်(သို့)မကြိုက်ဘူးဆိုတာဖြစ်ပေါ်တဲ့ အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့် စိတ်တွေအပ္ပဏာသမာဓိဖြစ်တဲ့အချိန် မှာအဲဒီဈာန်စိတ်သည်မနောဒါွရမှမမြင်၊ မကြား၊အနံ့မရ၊အရသာမရအထိအ တွေ့တွေမသိတဲ့အာရုံထဲမှာစိတ်တွေ ငြိမ်သက်ပြီးခိုင်မာလာတယ်။ဘယ်လောက်ပဲအချိန်ကြာကြာဈာန်စိတ်ဖြစ်တဲ့အချိန်မှာဘဝင်စိတ်သည်ကြားဖြတ်ဝင် ပြီးဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။ကာမာဝကျလ စိတ်ဖြစ်တဲ့အချိန်နဲ့မတူဘူး။ဒါကြောင့် အနည်းငယ်သာဖြစ်တဲ့အချိန်ဖြစ်ပြီးအ ရမ်းတိုတောင်းတဲ့ပရိတတရားလည်း ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီ ကာမာဝကျလစိတ်ဖြစ်တဲ့အချိန်မှာအ ချိန်ကာလတိုတိုနဲ့မြင်တယ်၊ကြားတယ်။အချိန်ကာလတိုတိုနဲ့စဉ်းစားတွေး တောတယ်။ဒါကြောင့်တကယ်တို တောင်းတဲ့အချိန်ကာလမှာအာရုံတစ် ခုခုကိုသိရတယ်။
စက္ခုဒါွရဝိထီစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာရူ ပါရုံကိုသိတယ်။ဆိုလိုတာကမျက်စိမှ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာသည်ပျက်သွားတယ်။ စက္ခုဒါွရဝိထီစိတ်ကနေမျက်စိမှဖြစ် ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုလက်ခံသိဖို့မနောဒါွ ရဝိထီစိတ်မဖြစ်ခင်ချက်ချင်းပဲဘဝင် စိတ်ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ကာမာ ဝချလတရားတွေကတော့အဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာနှင့်အထိအတွေ့တို့ ဖြစ်ကြတယ်။ပြီးတော့အဆင်း၊အသံ၊ အနံ့၊အရသာနှင့်အထိအတွေ့ကိုသိတဲ့ စိတ်တွေကြောင့်`ပရိတတရား’တွေဖြစ် ရခြင်းဖြစ်တယ်။`မဟာခတာ’စိတ်တွေ ကတော့ရူပါဝကျလစိတ်နှင့်အရူပါဝကျလစိတ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။အဲဒီအရူပါဝ ကျလစိတ်သည်ကြီးမားတဲ့သဘောဖြစ် ခြင်းကိုရောက်ရှိကိလေသာတွေကိုထိန် းချုပ်လို့ရတဲ့အတွက်ကြောင့်`မဟာခ တာစိတ်’ဖြစ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။
အပ္ပဏာသမာဓိဖြစ်တဲ့အချိန်မှာဆိုလို တာကအဲဒီဈာန်စိတ်တွေဆက်လက် ဖြစ်၊ပျက်တဲ့အချိန်မှာမျက်စိ၊နား၊နှာ၊ လျှာ၊ကိုယ်တွေမှမမြင်ရဘူး၊မကြားရ ဘူး၊အနံ့မရဘူး၊အရသာမရဘူး၊အထိ အတွေ့တွေမရဘူး။ပြီးတော့ဘယ်အ ဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအတွေ့ တွေရဲ့အကြောင်းတွေကိုမစဉ်းစားမ တွေးတောဖြစ်ဘူး။ဒါကြောင့်ကိလေ သာတွေကိုထိန်းချုပ်နိုင်ခြင်းဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်ဈာန်စိတ်အားလုံးပျက်သွားတဲ့အခါမှာကာမာဝကျလစိတ်ကဆက် ပြီးဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါွရအမျိုးမျိုးမှဝိထီ စိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာတကယ်လို့ကု သိုလ်မဟုတ်ရင်အကုသိုလ်ချဝနဝိထီ လည်းဖြစ်နိုင်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့ကိလေသာတွေကိုအကြွင်းမကျန် အောင်(သမုစ္ဒေ)မငြိမ်းသတ်နိုင်သေးတဲ့ အခါမှာမြင်ပြီး၊ကြားပြီးတော့အကုသိုလ်စိတ်တွေဖြစ်ပေါ်တယ်။ကိုယ်နဲ့ထိ တွေ့တဲ့အခါမှာအကုသိုလ်ဖြစ်ပေါ် တယ်။ဒါကြောင့်အကုသိုလ်စိတ်တွေ ပုံမှန်ဖြစ်ပေါ်နေတာဘယ်သူတွေသိသ လဲ?မသိကြတဲ့အခါမှာကိလေသာတွေ ကိုထိန်းချုပ်လို့မရဘူး။ပြီးတော့ကိလေ သာတွေကိုငြိမ်းသတ်ဖို့အတွက်ပါွများရ မယ့်နည်းလမ်းတွေမရှိသေးဘူး။
ကိလေသာကင်းစင်တော်မူသောဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရားသည်တရားတော်တွေ ကိုမသိခင်ကမြင်၊ကြား၊အနံ့ရ၊အရသာ၊ အထိအတွေ့တွေကိုသိတာကနေဆက် ပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့အကုသိုလ်စိတ်ရဲ့အပြစ် တွေကိုမြင်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်ကိလေ သာတွေကိုထိန်းချုပ်ဖို့အတွက်နည်း လမ်းတွေကိုကြိုးစားပြီးရှာဖွေကြတယ် ။ဒါကြောင့်ကိလေသာတွေကိုထိန်းချုပ် ဖို့တစ်လမ်းပဲရှိတယ်။ဘာလဲဆိုတော့မ မြင်၊မကြား၊အနံ့မရ၊အရသာမရ၊အထိ အတွေ့တွေမသိရဘူး။ဘာကြောင့်လဲ ဆိုတော့တကယ်လို့မြင်ရင်၊ကြားရင်၊ အနံ့ရရင်၊အရသာသိရင်၊အထိအတွေ့ တွေကိုသိရင်ကိလေသာတွေကိုတားဆီ းလို့မရဘူး။ဒီလိုမျိုးတွေသိတဲ့အခါမှာ လောဘ၊ဒေါသ၊မောဟတွေကနေငြိမ် သက်ခြင်းတွေဖြစ်စေတဲ့ကုသိုလ်စိတ် တွေကိုတိုးတက်အောင်ပါွးများရခြင်း ဖြစ်တယ်။
မမြင်၊မကြား၊အနံ့မရ၊အရသာမသိ၊ ဘယ်အထိအတွေ့တွေကိုမှမသိတဲ့အပ္ပ ဏာသမာဓိရောက်တဲ့အထိကုသိုလ် စိတ်ကိုဖြစ်စေတဲ့အာရုံတွေကလွဲလို့အဲ ဒီအာရုံတစ်ခုထဲသာစိတ်မှာတည်ငြိမ်ပြီ းခိုင်မာလာတယ်။အဲဒီဈာန်စိတ်ဖြစ်တဲ့ အပ္ပဏာသမာဓိသည်ကိလေသာတွေ ကိုငြိမ်းသတ်တဲ့နည်းလမ်းတွေမဟုတ် ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ဈာန်စိတ်မ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာကိလေသာတွေဖြစ် ပေါ်တယ်။အဲဒီရူပါဝကျလစိတ်နှင့်အရူ ပါဝကျလစိတ်တွေဖြစ်တဲ့အချိန်ခဏမှာ ကြီးမားတဲ့သဘောဖြစ်ပြီး`မဟာခတာ’ ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့မမြင်၊ မကြား၊အနံ့မရ၊အရသာမသိ၊ထိတွေ့တဲ့အရာတွေကိုမသိတဲ့အနေနဲ့ကိလေ သာတွေကိုထိန်းချုပ်လို့ရတယ်။အရှင် အနာဂါမ်ပုဂ္ဂိုလ်နဲ့မတူဘူး။အရှင်အနာ ဂါမ်ပုဂ္ဂိုလ်သည်မြင်ပြီးရင်အဆင်းမှနှစ် သက်သာယာခြင်းတွေကိုငြိမ်းသတ်နိုင် တယ်။ကြားပြီးရင်အသံမှသာယာနှစ် သက်ခြင်းတွေကိုငြိမ်းသတ်နိုင်တယ်။အနံ့ရပြီးရင်အနံ့မှသာယာနှစ်သက်ခြင်း တွေကိုငြိမ်းသတ်နိုင်တယ်။အရသာရပြီးရင်အရသာမှသာယာနှစ်သက်ခြင်းကို ငြိမ်သတ်နိုင်တယ်။ထိတွေ့တဲ့အရာတွေ ကိုသိပြီးရင်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အပူ၊အအေး၊အမာ၊အပျော့၊တင်းခြင်း၊လှုပ်ရှားခြင်း တွေမှသာယာနှစ်သက်ခြင်းတွေကိုငြိမ်း သတ်နိုင်တယ်။ဒါကြောင့်၄ဘုံအဖြစ်နဲ့ စိတ်တွေကွာခြားရခြင်းဖြစ်တယ်။အ ဆင်လိုက်အားဖြင့်၄ဆင့်ဖြစ်ကြတယ်။ ရူပါဝကျလစိတ်နှင့်အရူပါဝကျလစိတ် ၃မျိုးရှိပြီးကုသိုလ်၁၊ဝိပက်၁၊ကိရိယာ၁ တို့ဖြစ်ကြတယ်။လောကုတ္တစိတ်၂မျိုးရှိပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့လောကုတ္တရာ ကုသိုလ်အမျိုးအစား၁မျိုးနှင့်လောကုတ္တရာကိရိယာစိတ်တွေမရှိဘူး။
လောကုတ္တရာစိတ်၈ပါးရှိပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့သောတာပတ္တိမဂ်စိတ်သည် လောကုတ္တရာကုသိုလ်ဖြစ်တယ်။သော တာပတ္တိဖိုလ်စိတ်သည်လောကုတ္တရာဝိ ပက်ဖြစ်တယ်။သဒါဂါမ်မဂ်စိတ်သည် လောကုတ္တရာကုသိုလ်ဖြစ်တယ်။သဒါ ဂါမ်ဖိုလ်စိတ်သည်လောကုတ္တရာဝိပက် ဖြစ်တယ်။အနာဂါမ်မဂ်စိတ်သည်လော ကုတ္တရာကုသိုလ်ဖြစ်တယ်။အနာဂါမ် ဖိုလ်စိတ်သည်လောကုတ္တရာဝိပက်ဖြစ် တယ်။ရဟန္တာမဂ်စိတ်သည်လောကုတ္တ ရာကုသိုလ်ဖြစ်တယ်။ရဟန္တာဖိုလ်စိတ် သည်လောကုတ္တရာဝိပက်ဖြစ်တယ်။ လောကုတ္တရာကုသိုလ်စိတ်သည်လောကုတ္တရာဝိပက်စိတ်တွေချက်ချင်းဆက် လက်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေး တယ်။တစ်ခြားစိတ်တွေကြားဖြတ်ဖြစ် လို့မရဘူး။တစ်ခြားကုသိုလ်တွေချက် ချင်းအကျိုးပေးလို့မရဘူး။ဆိုလိုတာက ကုသိုလ်စိတ်ကနေချက်ချင်းဝိပက်စိတ် ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ဖို့မလုပ်ဆောင်ပေး ဘူး။ဒါပေမယ့်လောကုတ္တရာကုသိုလ် သည်တစ်ခြားစိတ်တွေကြားဖြတ်မရှိပဲ နဲ့ချက်ချင်းလောကုတ္တရာဝိပက်တွေ ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ် ပေးတယ်။
အရှင်သောတာပန်ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည် နောက်ထပ်အများဆုံးမွေးရင်(၇)ဘဝ ထက်မကျော်ဘူး။ဒါပေမယ့်အရှင်သော တာပန်တွေရဲ့ပဋိသန္ဓေစိတ်သည်သော တာပတ္တိဖိုလ်စိတ်ရဲ့ပဋိသန္ဓေတာဝန်ကို မလုပ်ဆောင်ဘူး။အဲဒီသောတာပန်ပုဂ္ဂိုလ်သည်ဘယ်ဘုံမှာမွေးမလဲဆိုတာကုသိုလ်အကျိုးပေးအရမွေးရတယ်။အဲဒီ ဝိပက်စိတ်ဘုံရဲ့အဆင့်အတိုင်းအဲဒီဘုံမှာပဋိသန္ဓေတာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တယ်။ ဆိုလိုတာကတကယ်လို့အဲဒီအရှင်သော တာပန်ပုဂ္ဂိုလ်နတ်ပြည်မှာမွေးရင်ကာမာဝကျလဝိပက်စိတ်သည်ပဋိသန္ဓေတာ ဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တယ်။တကယ်လို့အဲဒီ အရှင်သောတာပန်ပုဂ္ဂိုလ်သည်ဗြဟ္မာဘုံမှာမွေးခဲ့ရင်ရူပါဝကျလဝိပက်စိတ် (သို့)အရူပါဝကျလဝိပက်စိတ်တွေကအဲဒီဘုံမှာပဋိသန္ဓေတာဝန်ကိုလုပ် ဆောင်ရတယ်။ဒါကြောင့်(ဘုံ)သည်အ ဓိပ္ပါယ်၂မျိုးရှိပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့ စိတ်ရဲ့အစဉ်လိုက်ဖြစ်တဲ့ဘုံ၁မျိုးနှင့်သတ္တဝါလောကရဲ့မွေးခြင်းဖြစ်တဲ့ဘုံ၁မျိုးတို့ဖြစ်ကြတယ်။စိတ်ရဲ့အစဉ်လိုက်ဖြစ်တဲ့ဘုံ(၄)ဘုံရှိပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့ကာမာဝကျလစိတ်၁၊ရူပါဝကျလစိတ်၁၊ အရူပါဝကျလစိတ်၁နှင့်လောကုတ္တရာ စိတ်၁တို့ဖြစ်ကြတယ်။သတ္တဝါလောက ရဲ့မွေးခြင်းဖြစ်တဲ့ဘုံဆိုတာကတော့သတ္တဝါလောကရဲ့မွေးတဲ့နေရာဖြစ်တဲ့ဩ ကာသလောက(၃၁)ဘုံရှိပြီးစိတ်ရဲ့အ စဉ်လိုက်အားဖြင့်ရှိပြီးဘာတွေလဲဆို တော့ကာမဘုံ၁၁ဘုံ၊ရုပ်ဗြဟ္မာဘုံ၁၆ဘုံ၊ အရုပ်ဗြဟ္မာဘုံ၄ဘုံတို့ဖြစ်ကြတယ်။
*အပိုင်း ၁၀ * သမ္ပယုတ္တတရားအရနဲ့စိတ်တွေကွာခြားကြတယ်။ဆိုလိုတာကစေတသိက်တွေနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။စေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝေဒနာရဲ့အမျိုးအစား တွေကွာခြားကြတယ်။ဘာတွေလဲဆို တော့သောမနဿသဟခတံသည်သောမနဿဝေဒနာစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ် ပေါ်တဲ့စိတ်(ဝမ်းသာမူကိုခံစားခြင်း) ဖြစ်တယ်။ဒေါမနဿသဟခတံသည် ဒေါမနဿဝေဒနာစေတသိက်နဲ့အတူ ဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်(ဆင်းရဲမူကိုခံစားခြင်း) ဖြစ်တယ်။ဥပေက္ခာသဟခတံသည်ဥပေက္ခာစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ် (ပျော်ရွင်မူ၊ဆင်းရဲမူမရှိတဲ့ခံစားခြင်း) ဖြစ်တယ်။သုခသဟခတံသည်သုခဝေဒ နာစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်( ကိုယ်မှချမ်းသာမူကိုခံစားခြင်း)ဖြစ် တယ်။ဒုက္ခသဟခတံသည်ဒုက္ခဝေဒနာ စေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်(ကိုယ်မှဆင်းရဲဒုက္ခတွေကိုခံစားရခြင်း)တို့ ဖြစ်ကြတယ်။
ဘယ်အချိန်မဆိုစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန် မှာအမြဲတမ်းအတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝေဒနာ စေတသိက်တွေရှိတယ်။ဒါကြောင့်ဝေဒ နာစေတသိက်တစ်ပါးသည်စိတ်တစ်ပါး နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။နောက်ပြီးဘယ် ဝေဒနာစေတသိက်အမျိုးအစားဖြစ်သ လဲဆိုတာအကြောင်းအရဖြစ်ရတယ်။ စိတ်သည်အာရုံရဲ့လက္ခဏအမျိုးမျိုး တွေကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့သိတဲ့နေရာမှာအ ကြီးအကဲဖြစ်ရတယ်။ဒါပေမယ့်ဝေဒနာ စေတသိက်သည်အာရုံကိုသိတဲ့အချိန်မှာဝမ်းသားခြင်း(သို့)ဝမ်းနည်းခြင်း၊ချမ်း သာခြင်း(သို့)ဆင်းရဲခြင်း(သို့)ဥပေက္ခာ တွေခံစားတဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။
စိတ်တွေအမျိုးအစားအရကွာခြားကြတယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ကုသိုလ်၊အ ကုသိုလ်၊ဝိပက်နှင့်ကိရိယာတို့ဖြစ်ကြ တယ်။စိတ်တွေနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့စေတသိက်သည်အဲဒီစိတ်ရဲ့အမျိုးအစားတစ် မျိုးတည်းဖြစ်ရတယ်။အကုသိုလ်စေတ သိက်သည်ကုသိုလ်စိတ်၊ဝိပက်စိတ်နှင့်ကိရိယာစိတ်တွေနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်လို့မရ ဘူး။ကုသိုလ်စေတသိက်သည်အကုသိုလ်စိတ်၊ဝိပက်စိတ်နှင့်ကိရိယာစိတ်တွေ နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။ဝိပက်စေတ သိက်သည်ကုသိုလ်စိတ်၊အကုသိုလ် စိတ်နှင့်ကိရိယာစိတ်တွေနဲ့အတူဖြစ် ပေါ်လို့မရဘူး။ဒါကြောင့်ဝေဒနာစေတသိက်တွေကွာခြားရခြင်းဖြစ်တယ်။ကု သိုလ်၊အကုသိုလ်၊ဝိပက်နှင့်ကိရိယာ တွေဖြစ်ပြီးတစ်ခြားစေတသိက်တွေနဲ့ အတူတူပဲဖြစ်ကြတယ်။ဒါပေမယ့်တ ကယ်လို့ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကတရားသ ဘောအမျိုးအစားတစ်မျိုးစီတွေရဲ့လက္ခတွေကိုအသေးစိတ်နဲ့ဆိုဆုံးမမသွား ခဲ့ရင်ဝေဒနာစေတသိက်ရဲ့လက္ခဏသ ဘောတွေကိုနားလည်မူမှားတဲ့ပုဂ္ဂိုလ် တွေရှိမယ်။ဥပမာ-မပျှော်ရွှင်တဲ့ခံစား ခြင်းဖြစ်တဲ့ကိုယ်မှကိုက်ခဲခြင်း၊နာကျင် ခြင်းတွေကြောင့်ဒုက္ခဝေဒနာတွေသည် ကာယဝိညာဉ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါ ကြောင့်စိတ်တစ်ခဏထဲမှာဖြစ်ပေါ်တဲ့ကိုယ်ခန္ဓာနဲ့ထိတွေ့တဲ့အရာတွေကိုသိ တဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်။ဒေါမနဿဝေဒနာကို ခံစားတဲ့အချိန်မဟုတ်ဘူး။
ခန္ဓာကိုယ်မှမကြိုက်မနှစ်သက်တဲ့အာရုံနဲ့ထိတွေ့တဲ့အခါမှာမပျှော်ရွှင်ဘူး။စိတ် တစ်ခဏစီနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝေဒနာစေ တသိက်အရအသေးစိတ်နဲ့စိတ်တစ်ခဏစီတွေကွာခြားတဲ့အခါမှာဗုဒ္ဓမြတ် စွာဘုရားကအသေးစိတ်ဆိုဆုံးမသွား တယ်။အဲဒီအကုသိုလ်အမျိုးအစားတစ် မျိုးစီဖြစ်တဲ့စိတ်သည်ဘာဝေဒနာနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တာရှိသလဲ?အဲဒီဝိပက်အ မျိုးအစားတစ်မျိုးစီဖြစ်တဲ့စိတ်သည် ဘာဝေဒနာနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တာရှိသလဲ? အဲဒီကိရိယာအမျိုးအစားတစ်မျိုးစီဖြစ် တဲ့စိတ်သည်ဘာဝေဒနာနဲ့အတူဖြစ်ပေါ် တာရှိသလဲ?အဲဒီနာကျင်ခြင်းတွေကိုခံ စားရတဲ့အချိန်တစ်ခဏမှာကိုယ်မှဆင်း ရဲတဲ့ဝေဒနာတွေဖြစ်ပြီးအကုသိုလ်ဝိ ပက်တွေဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်မကြိုက်မ နှစ်သက်တဲ့အချိန်မှာအဲဒီဆင်းရဲတဲ့ဝေဒ နာကြောင့်ပူပြင်သောကတွေဖြစ်ရခြင်း သည်ဝိပက်(အကျိုး)တွေမဟုတ်ဘူး။အဲဒီအချိန်မှာအကုသိုလ်ဝေဒနာနှင့်အ ကုသိုလ်စိတ်တွေအတူဖြစ်ပေါ်တဲ့အ တွက်စိတ်မပျော်ရွှင်ရခြင်းဖြစ်တယ်။
အဘိဓမ္မာတရားတော်တွေကိုအသေး စိတ်နဲ့လေ့လာသင်ကြားခြင်းသည်စိတ် နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝေဒနာစေတသိက်ရဲ့ သဘောတရားတွေကိုမှန်ကန်စွာနား လည်နိုင်တယ်။အဲလိုမှမဟုတ်ရင်ဘယ် အချိန်ကဝေဒနာသည်ကုသိုလ်ဖြစ်သလဲ?ဘယ်အချိန်ကဝေဒနာသည်အကု သိုလ်ဖြစ်သလဲ?ဘယ်အချိန်ကဝေဒနာ သည်ဝိပက်ဖြစ်သလဲ?ဘယ်အချိန်က ဝေဒနာသည်ကိရိယာဖြစ်သလဲဆိုတာ မသိမှုတွေနဲ့သောမနဿဝေဒနာ၊သုခဝေ ဒနာ(သို့)ဥပေက္ခာဝေဒနာထဲမှာငြိတွယ် ပြီးကျေနပ်နေတယ်။အင်္ဂုတ္တလနိကယ် အေကနိပါတ်ဒုတိယပဏ္ဏသနိမိတ္တဝေါ ၃၊အပိုက်၃၂၈အချက်အလက်ထဲမှာ`ရ ဟန်းတို့အားလုံးနားထောင်ကြ!မကောင်းတဲ့အကုသိုလ်တရားတွေသည်ဝေဒ နာရှိတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ ဝေဒနာမရှိရင်မဖြစ်ပေါ်ဘူး။အဲဒီဝေဒနာ တွေကိုစွန့်လွတ်လိုက်တဲ့အတွက်ကြောင့်အဲဒီမကောင်းတဲ့အကုသိုလ်တရားတွေသည်ဒီလိုအကြောင်းတွေနဲ့မရှိရခြင်း ဖြစ်တယ်။သညက္ခန္ဓာဖြစ်တဲ့သညာစေ တသိက်၊သခါၤရက္ခန္ဓာဖြစ်တဲ့တစ်ခြား စေတသိက်တွေနှင့်ဝိညာက္ခန္ဓာဖြစ်တဲ့ စိတ်တွေကိုတစ်ခြားအချက်တွေမှာ ဟောပြသွားတယ်။အဲဒီခံစားခြင်းဖြစ် တဲ့ဝေဒနာစေတသိက်သည်တင်းကြပ် စွာနဲ့စွဲလန်းထားခြင်းတွေရဲ့တည်တဲ့နေ ရာဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ဝေဒနာစေတသိက်ရဲ့အမှန်တွေကိုမသိတဲ့အခါမှာနင်၊ငါ ဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့ခံစားခြင်းတွေကိုမစွန့် လွတ်နိုင်ကြဘူး။
ဝေဒနာစေတသိက်ရဲ့သဘောတွေကိုသိ ခြင်းသည်ဝေဒနာရဲ့လက္ခဏတွေကို အောက်မေ့သိနိုင်ဖို့အတွက်ထောက်ပံ့ ပေးတယ်။အဲလိုမှမဟုတ်ရင်အဲဒီတစ် နေ့တစ်နေ့မှာဝေဒနာရှိတယ်ဆိုတာမ အောက်မေ့သိနိုင်ဘူး။ထို့နည်းတူပဲတစ် နေ့တစ်နေ့မှာမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ် စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသဘောတွေပဲရှိတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးအဲဒီတရားသဘောတွေ ကိုသိတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဒါ ပေမယ့်စဉ်းစားကြည့်လိုက်ရင်တကယ် လို့မြင်ပြီးတော့ဘာခံစားခြင်းတွေမှမရှိ ဘူးဆိုရင်ပူပြင်သောကတွေမရှိဘူး။ ကြားခြင်း၊အနံ့ရခြင်း၊အရသာရခြင်း၊ အထိအတွေ့တွေသိပြီးတဲ့အခါမှာလည်းဘာခံစားခြင်းတွေမှမရှိဘူးဆိုရင် နောက်ထပ်ဘာပူပြင်သောကတွေမှမရှိ တော့ဘူး။ဒါကြောင့်မကောင်းတဲ့ဘယ် အကုသိုလ်ကံတွေမှမရှိဘူး။ဒါပေမယ့်ခံ စားခြင်းတွေရှိပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာခံ စားခြင်းတွေကိုငြိတွယ်ပြီးစွဲလန်းထား တယ်။ပြီးတော့စိတ်ချမ်းသာပြီးပျော်ရွှင်စေတဲ့ခံစားခြင်းတွေကိုဖြစ်စေတဲ့အ ရာတွေကိုလိုချင်ကြတယ်။ဒါကြောင့် ကိုယ်ကိုတိုင်မသိပဲအကုသိုလ်တရား တွေအားလုံးကိုခဏခဏနဲ့ပုံမှန်ဖြစ် ပေါ်စေတယ်။
တရားတွေအားလုံးသည်အနတ္တသ ဘောတွေဖြစ်တယ်။ဘယ်သူတစ်ဦး တစ်ယောက်ကမှဝေဒနာစေတသိက် တွေမဖြစ်ပေါ်အောင်တားဆီးလို့မရဘူး ။စိတ်တွေဘယ်အချိန်မှာဖြစ်ပေါ်နေပါ စေအဲဒီအာရုံတစ်ခဏထဲမှာခံစားတဲ့ဝေ ဒနာစေတသိက်တွေရှိရတယ်။ဒီအချိန် မှာဝေဒနာစေတသိက်တွေဖြစ်တဲ့သုခ ဝေဒနာ၊ဒုက္ခဝေဒနာ၊ဥပေက္ခာဝေဒနာ၊ သောမနဿဝေဒနာနှင့်ဒေါမနဿဝေဒ နာတွေသည်တစ်မျိုးမဟုတ်တစ်မျိုး ဖြစ်ရတယ်။တရားတွေကိုလေ့လာသင် ကြားခြင်းသည်အရေအတွက်သိဖို့နှင့် နာမည်သိဖို့အတွက်သာမဟုတ်ဘူး။ဒါ ပေမယ့်ခံစားခြင်းရှိနေတဲ့လက္ခဏသ ဘောတွေကိုသိဖို့အတွက်ဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်တကယ်လို့ဒီအချိန်မှာခံစားခြင်း ရှိတဲ့လက္ခဏသဘောအောက်မေ့သိတဲ့သတိမဖြစ်ပေါ်ဘူးဆိုရင်အမှန်တကယ်ရှိတဲ့အဲဒီခံစားခြင်းတွေသည်ဖြစ်ပေါ်ပေ မယ့်ပြန်ပြီးတော့ပျက်သွားရတယ်။
အမှန်တကယ်ရှိတဲ့ခံစားခြင်းတွေရဲ့လက္ခဏသဘောတွေကိုမသိတဲ့အခါမှာ စိတ်ချမ်းသားခြင်း၊စိတ်ဆင်းရဲခြင်း၊ ဝမ်းသားခြင်း၊ဝမ်းနည်းခြင်း(သို့)ဥပေ က္ခာပြုခြင်းဖြစ်တဲ့နင်၊ငါဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့ ခံစားခြင်းတွေကိုစွဲထားကြတယ်။ဒါ ကြောင့်ခံစားခြင်းတွေရဲ့လက္ခဏတွေ ကိုသတိအောက်မေ့သိပြီးမဖြစ်ပေါ်သ ၍တော့နင်၊ငါ၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါဖြစ်တဲ့တ ရားသဘောတွေရဲ့အစွဲတွေကိုစွန့်လွတ်လို့မရနိုင်ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ခံစားခြင်းတွေကိုလူတိုင်းစွဲငြိပြီးဘဝမှာအရေးကြီးဆုံးအရာဖြစ်တယ်။
လူတွေသည်ချမ်းသာတဲ့ခံစားခြင်းတွေကိုလိုချင်ကြတယ်။ဆင်းရဲတဲ့ခံစားခြင်း တွေကိုဘယ်သူမှမလိုချင်ကြဘူး။ဒါ ကြောင့်သုခဝေဒနာ(သို့)သောမနဿဝေ ဒနာတွေဖြစ်ပေါ်ပေးတဲ့နည်းလမ်းတွေရှိ မယ်ဆိုရင်အဲဒီခံစားခြင်းတွေဖြစ်ပေါ်ဖို့ ကြိုးစားပြီးရှာဖွေကြတယ်။အဲဒီအချိန်မှာငြိတွယ်ခြင်းတွေဖြစ်တယ်ဆိုတာမသိလိုက်ကြဘူး။ခံစားခြင်းတွေကိုစွဲလန် းပြီးကြိုက်နှစ်သက်ကြတယ်။ပြီးတော့ အကြောင်းကြောင့်ဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွာ းတယ်။ခံစားခြင်းတွေသည်အရေးကြီးတဲ့အရာဖြစ်တယ်လို့လူတွေစွဲထားတဲ့အခါမှာဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကဝေဒနာစေ တသိက်တစ်ပါးသည်ဝေဒနက္ခန္ဓာဖြစ် တယ်လို့ပြောဆိုဆုံးမသွားခြင်းဖြစ် တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အရေး ကြီးတဲ့အချက်တစ်ခုကနင်၊ငါ၊ပုဂ္ဂိုလ်၊ သတ္တဝါတွေဖြစ်တယ်ဆိုပြီးတရားသ ဘောတွေကိုစွဲထားခြင်းဖြစ်တယ်။အဲဒီ အမှန်တကယ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသဘော ရဲ့လက္ခဏတွေကိုအောက်မေ့သိပြီးသတိဖြစ်ပေါ်ဖို့သည်လေ့လာသင်ကြား ခြင်းနှင့်တရားသဘောရဲ့အကြောင်း တွေကိုပိုပြီးအသေးစိတ်နဲ့နာကြားရ ခြင်းတွေကိုမှီခိုရတယ်။ပြီးတော့တစ်နေ့တာဘဝမှာအမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရားသ ဘောတွေကိုဝေဖန်သုံးသပ်ခြင်းဖြင့် လက်တွေ့ပြရတယ်။
ဝေဒနာစေတသိက်(၄)မျိုးရှိပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့ကုသိုလ်ဖြစ်တဲ့ဝေဒနာ၁၊အ ကုသိုလ်ဖြစ်တဲ့ဝေဒနာ၁၊ဝိပက်ဖြစ်တဲ့ ဝေဒနာ၁၊ကိရိယာဖြစ်တဲ့ဝေဒနာ၁ပါး တို့ဖြစ်ကြတယ်။ဝေဒနာသည်သင်္ခတ တရားဖြစ်ပြီးပြုပြင်ပြောင်းလဲတဲ့အ ကြောင်းကြောင့်ဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ကု သိုလ်၊အကုသိုလ်နှင့်ဝိပက်ဖြစ်တဲ့ဝေဒ နာတွေသည်ဝိပက်တွေမဟုတ်တဲ့အ တွက်ကြောင့်ကံအကြောင်းကြောင့်နဲ့မ ဖြစ်ပေါ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်တစ် ခြားအကြောင်းကြောင့်နဲ့ဖြစ်ပေါ်ရ တယ်။ဝေဒနာ(၅)ပါးအဖြင့်နဲ့ကိုယ်မှသု ခဝေဒနာနှင့်ကိုယ်မှဒုက္ခဝေဒနာတွေ သည်ဝိပက်အမျိုးဖြစ်ပြီးကံရဲ့အကျိုး တွေဖြစ်တယ်။အဲဒီဝိပက်ဖြစ်တဲ့ဝေဒနာ စေတသိက်သည်ပြုလုပ်ပြီးသွားတဲ့ကံ ဖြစ်ပြီးအဲဒီဝိပက်ရဲ့အမျိုးအစားအရ မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှ ထိတွေ့တဲ့အာရုံတွေကိုခံစားပြီးဖြစ် ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။
စက္ခုဝိညာဉ်မြင်တဲ့အခါဝိပက်စိတ်ဖြစ် ပြီးဝိပက်စေတသိက်နှင့်တစ်ခြားဝိပက် စေတသိက်ဖြစ်တဲ့ဥပေက္ခာဝေဒနာနဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်တယ်။သောတဝိညာဉ်၊ဃာန ဝိညာဉ်နှင့်ဇိဝှာဝိညာဉ်တွေလည်းထို့ နည်းတူပဲဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီ ကိုယ်ခန္ဓာနဲ့ထိတွေ့တဲ့ဖောဌဖာရုံရဲ့အ မျိုးမျိုးသောလက္ခဏတွေကိုထိုးထွင်း စွာသိပြီးအကုသိုလ်ဖြစ်တဲ့ကာယဝိညာဉ်သည်ဒုက္ခဝေဒနာနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ပြီးတော့ကုသိုလ်ဖြစ်တဲ့ကာယဝိညာဉ် သည်သုခဝေဒနာနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။စိတ်အမျိုးအစားအမျိုးမျိုးနဲ့အတူဖြစ် ပေါ်တဲ့ဝေဒနာတွေသည်ဘယ်သူမှ ပြောင်းလဲလို့မရနိုင်ဘူး။ကာယဝိညာဉ် ဖြစ်ပေါ်ရခြင်းသည်ကံအကြောင်း ကြောင့်ဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ကာယပသာ ဓာတ်ရုပ်သည်ကြိုက်နှစ်သက်တဲ့အာရုံ ဖြစ်တဲ့မဟာဘူတရုပ်(အေး၊ပူ၊မာ၊ပျော့ တင်း၊လှုပ်ရှား)နဲ့ထိတွေ့တဲ့အခါမှာသုခ ဝေဒနာတွေဖြစ်ပေါ်တယ်။
ကာယပသာဓာတ်ရုပ်သည်မကြိုက်မ နှစ်သက်တဲ့အာရုံဖြစ်ပြီးမဟာဘူတရုပ်နဲ့ထိတွေ့တဲ့အခါမှာဒုက္ခဝေဒနာတွေဖြစ် ပေါ်တယ်။ကိုယ်ခန္ဓာမှဖြစ်ပေါ်တဲ့ခံစား ခြင်းတွေသည်သုခဝေဒနာ(သို့)ဒုက္ခဝေဒ နာတွေသာဖြစ်ကြတယ်။ဥပေက္ခာဝေဒနာ(သို့)သောမနဿဝေဒနာ(သို့)ဒေါမန ဿဝေဒနာတွေဖြစ်လို့မရဘူး။ကိုယ်မှ ဝေဒနာနှင့်စိတ်မှဝေဒနာတွေဆိုပြီးခွဲခြားထားတယ်။ကာယဝိညာဉ်သည်သုခဝေ ဒနာ(သို့)ဒုက္ခဝေဒနာဖြစ်တဲ့အချိန်မှာဝိပက်ဖြစ်ပြီးအတိတ်ကံရဲ့အကျိုးပေးဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီပူပြင်သောကဖြစ် တဲ့အချိန်မှာစိတ်မပျော်ရွှင်တဲ့ခံစားခြင်းတွေဖြစ်တယ်။အဲဒီအချိန်မှာအတိတ်ကံရဲ့အကျိုးပေးတွေမဟုတ်ဘူး။အကုသိုလ်တရားတွေကိုစုစောင်းခြင်းရဲ့အကျိုးပေးဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်စိတ်မပျော်ရွှင်စေတဲ့ခံစားခြင်းတွေဖြစ်ပေါ်ရခြင်း ဖြစ်တယ်။ဒုက္ခဝေဒနာနှင့်သုခဝေဒနာ တွေကလွဲပြီးရင်အဲဒီဝိပက်တစ်မျိုးသာ ဖြစ်ရတယ်။ပြီးတော့ဒေါမနဿဝေဒနာ သည်အကုသိုလ်တစ်မျိုးသာဖြစ်ရ တယ်။တစ်ခြားဝေဒနာဖြစ်တဲ့အဲဒီသော မနဿဝေဒနာနှင့်ဥပေက္ခာဝေဒနာတွေ သည်ကုသိုလ်လည်းဖြစ်နိုင်တယ်။အကု သိုလ်လည်းဖြစ်နိုင်တယ်။ဝိပက်လည်း ဖြစ်နိုင်တယ်။ကိရိယာလည်းဖြစ်နိုင် တယ်။တရားသဘောတွေအားလုံး သည်အကြောင်းအရဖြစ်ပေါ်ရတယ်။
ဝေဒနာတွေရဲ့လက္ခဏသဘောတွေကို အောက်မေ့သိဖူးကြရဲ့လာ?ဒီအခုချိန် မှာဝေဒနာတွေဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်နေတယ်။တစ်ချို့ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်မျက်စိ၊နား၊ နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်တွေ ရဲ့လက္ခဏသဘောတွေကိုစပြီးအောက် မေ့သိရင်သိကြလိမ့်မယ်။တစ်ချို့ပုဂ္ဂိုလ်တွေကတော့မြင်ခြင်း၊ကြားခြင်း၊အ နံ့ရခြင်း၊အရသာရခြင်း၊အထိအတွေ့သိတဲ့အချိန်နှင့်စဉ်းစားတွေးတောတဲ့ အချိန်တွေမှာသိတဲ့သဘောဖြစ်တဲ့နာမ် တရားရဲ့လက္ခဏသဘောတွေကို အောက်မေ့သိရင်သိကြလိမ့်မယ်။ဒါပေ မယ့်အဲလောက်နဲ့မလုံလောက်ဘူး။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့ရူပက္ခန္ဓာ၊ဝေဒနက္ခန္ဓာ၊သညက္ခန္ဓာ၊သင်္ခာရက္ခန္ဓာနှင့်ဝိညာက္ခန္ဓာဖြစ်တဲ့ခန္ဓာ(၅)ပါးစလုံးဖြစ်ပေါ်နေပြီး အမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရားသဘောတွေရဲ့လက္ခဏတွေကိုသတိကအောက်မေ့သိရတယ်။ဒီအမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရားသ ဘောရဲ့လက္ခတွေကိုအောက်မေ့မသိတဲ့ အခါမှာကိလေသာတွေကိုငြိမ်းသတ်လို့ မရနိုင်ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ကိ လေသာတွေကိုမသိမှုတွေ(သို့)သတိမ ရှိခြင်းတွေနဲ့ငြိမ်းသတ်လို့ရနိုင်တဲ့အရာ တွေမဟုတ်ဘူး။ဒါကြောင့်ဖြစ်ပေါ်တဲ့တ ရားသဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုတကယ် ထိရောက်စွာနဲ့အောက်မေ့မသိရင်ကိ လေသာတွေကိုမငြိမ်းသတ်နိုင်ဘူး။
အိပ်ပျော်နေတဲ့အချိန်မှာဝေဒနာစေတ သိက်ရှိလာ?တရားတော်တွေသည်ဝေ ဖန်သုံးသပ်သင့်ပြီးစဉ်းစားသင့်တဲ့အ ကြောင်းတွေဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲ ဆိုတော့ဝေဖန်သုံးသပ်လေလေ၊စဉ်းစားလေလေတရားတော်တွေကိုထိုးထွင်း စွားနဲ့ပိုပြီးနားလည်နိုင်လေလေဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီအိပ်ပျော်နေတဲ့အ ချိန်မှာခံစားခြင်းတွေရှိသလာဆိုတာစဉ်းစားပြီးဝေဖန်သုံးသပ်သင့်တယ်။အိပ် မောကျနေတဲ့အချိန်မှာမျက်စိ၊နား၊နှာ၊ လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ဒီ လောကရဲ့အာရုံတွေကိုမသိရဘူး။မစဉ်းစားဘူး၊အိပ်မက်မမက်ဘူး။အသက်မ ဆုံးသေးတဲ့အခါစိတ်ရဲ့ဖြစ်၊ပျက်ခြင်း တွေရှိရပြီးနိုးလာတဲ့အထိအဲဒီပုဂ္ဂိုလ်အ ဖြစ်မှဘဝဆက်လက်ရှင်သန်ဖို့ရှိနေတဲ့ ဘဝင်စိတ်တွေဖြစ်တယ်။ပြီးတော့ နောက်ထပ်အိပ်ပျော်တဲ့အချိန်ရောက်တဲ့အထိဆက်ပြီးတော့ဒီလောကမှာမြင် ရအုံးမယ်။ဒီလောကထဲကမျက်စိ၊နား၊ နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှမြင်ဖူး၊ကြား ဖူး၊ကြိုက်ဖူး၊စဉ်းစားတွေးတောဖူးတဲ့အရာတွေသည်အိပ်မောကျနေတဲ့အ ချိန်မှာဘာတစ်ခုမှမသိတော့ဘူး။
အဲဒီအိပ်မောကျနေတဲ့အချိန်မှာဘာအာ ရုံတွေမှဖြစ်ပေါ်ဖို့မရှိဘူး။ဒါပေမယ့်စိတ် ကတော့ဖြစ်ပေါ်ပြီးပုံမှန်နဲ့ဆက်လက် ပျက်နေတယ်။နာမ်တရားလေးပါးဖြစ် တဲ့စိတ်နှင့်စေတသိက်တွေသည်အတူ ဖြစ်ပေါ်ရပြီးခွဲလို့မရဘူး။အိပ်မောကျ နေတဲ့အချိန်မှာဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပြီးအ တိတ်ကံရဲ့အကျိုးဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့်အဲဒီအိပ်ပျော်နေတဲ့လူတွေကိုမသေ အောင်လုပ်ပေးခြင်းဖြစ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့ဘဝဆက်လက်ရှင်သန်ဖို့ရှိနေပြီးဝိပက်စိတ်ဆက်လက်ဖြစ်၊ပျက်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်စိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာအမြဲတမ်းစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ ဝေဒနာစေတသိက်သည်စိတ်အပါးတိုင်းနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ဘဝင်စိတ်နဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝေဒနာစေတသိက်သည် ဘဝင်စိတ်နဲ့အတူအာရုံတစ်ခုထဲကိုခံစားတဲ့ဝိပက်စေတသိက်ဖြစ်တယ်။ဆိုလို တာကဒီလောကရဲ့အာရုံတွေမဟုတ်ဘူး။ဒါကြောင့်ကိုယ့်ကိုကိုယ်မသိရခြင်းဖြစ်တယ်။မျက်စိမှမြင်နေတဲ့အချိန်၊နားမှ ကြားနေတဲ့အချိန်လိုမျိုးနှင့်အိပ်ပျော်နေ တဲ့အချိန်မှာဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ဝေဒနာစေတသိက်ရဲ့လက္ခဏတွေကိုဘယ်သူမှမသိ နိုင်ဘူး။ဒါပေမယ့်နိုးလာတဲ့အခါမှာဘာ တွေနိုးလဲဆိုတာထပ်ပြီးစဉ်းစားသင့် တယ်။ရုပ်တရားသည်သိတဲ့သဘောမ ဟုတ်ဘူး။ဒါကြောင့်ရုပ်သည်မနိုး၊အိပ် မပျော်ခြင်းဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်နာမ်တ ရားသည်သိတဲ့သဘောဖြစ်တယ်။ဒီလောကထဲမှာဖြစ်ပေါ်တဲ့အာရုံတွေကိုမသိတဲ့အခါမှာအိပ်ပျော်သွားတယ်လို့ခေါ် တယ်။ဒါပေမယ့်စိတ်သည်ဘဝဆက် လက်ရှင်သန်ဖို့အတွက်ဆက်လက်ဖြစ်၊ ပျက်နေတဲ့အတွက်ကြောင့်အသက်မ သေရသေးခြင်းဖြစ်တယ်။
အဲဒီနိုးတဲ့အချိန်မှာဘာနိုးသလဲ?စိတ်၊ စေတသိက်နိုးပြီးမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ ကိုယ်နှင့်စိတ်တွေမှအာရုံကိုသိတဲ့ဘယ် အချိန်မဆိုအဲဒီအချိန်မှာနိုးတယ်။ဒါပေ မယ့်သတိပဌာန်းတွေကိုပါွးများပြီးအ ကျိုးရှိဖို့အတွက်ဒီထက်ပိုပြီးအသေး စိတ်နဲ့ဝေဖန်သုံးသပ်သင့်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီတရားတော်တွေ ကိုဟောပြောရခြင်းသည်ဖြစ်ပေါ်တဲ့တ ရားသဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုသတိ အောက်မေ့သိပြီးကူညီထောက်ပံ့ပေးဖို့ အတွက်ရည်ရွယ်ခြင်းဖြစ်တယ်။ပြီး တော့`ဝိရိယာလန်ဖဂါထာ’လည်းဖြစ် တယ်။ဆိုလိုတာကဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသ ဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုအောက်မေ့သိ ဖို့နှင့်ဝိရိယတွေဖြစ်စေဖို့ကူညီထောက်ပံ့ ပေးတဲ့စကားတွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီနိုးတဲ့အချိန်သည်စိတ်၊စေတသိက် တွေဖြစ်ပေါ်ပြီးနားလည်ထားကြတဲ့အ တိုင်းဒီလောကရဲ့အာရုံတွေကိုသိကြ တယ်။ဒါပေမယ့်ဘာတွေနိုးသလဲဆိုတာပိုပြီးလေးနက်စွာနဲ့စဉ်းစားသင့်တယ်။ စိတ်၊စေတသိက်တွေတစ်ပြိုင်တည်းအ တူနိုးလာပြီးတားဆီးလို့မရတဲ့အနေနဲ့ မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်တွေမှဖြစ် ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုသိပြီးဝိပက်စိတ် တွေဖြစ်ပေါ်တယ်။
ဝိပက်စိတ်သည်ကံရဲ့အကျိုးပေးဖြစ်ပြီးဖြစ်ပေါ်ပြီးတော့ပျက်သွားတယ်။တစ် သက်လုံးအိပ်ပျော်နေလို့ရမလာ?ဘယ် လိုနည်းနဲ့မှမဖြစ်နိုင်ဘူး။ဒီဘဝမှာသေတဲ့အထိအိပ်ပျော်သွားတာသည်ကံက ပြုလုပ်ပေးတာမဟုတ်ဘူး။ဒါပေမယ့် ကံကစိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အတွက်အကြောင်း ဖြစ်တဲ့မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်တွေရှိ ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။ကြိုက်နှစ် သက်တဲ့အရာတွေကိုမြင်ရင်ကုသိုလ်ကံ ရဲ့အကျိုးပေးဖြစ်တယ်။မကြိုက်၊မနှစ် သက်တဲ့အရာတွေကိုမြင်ရင်အကုသိုလ် ကံရဲ့အကျိုးပေးဖြစ်တယ်။ကောင်းတဲ့ အသံကိုကြားရရင်ကုသိုလ်ကံရဲ့အကျို းပေးဖြစ်ပြီးမကောင်းတဲ့အသံကိုကြား ရင်အကုသိုလ်ကံရဲ့အကျိုးတွေဖြစ် တယ်။
တစ်နေ့တာဘဝမှာဝိပက်စိတ်နှင့်စေတ သိက်တွေနိုးလာပြီးမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ ၊ကိုယ်၊စိတ်မှအာရုံတွေကိုသိတယ်။အဲ ဒါတွေကလွဲပြီးဘာတွေရှိသေးလဲ?နိုး လာပြီးမြင်၊ကြား၊အနံ့ရ၊အရသာရ၊ထိ တွေ့တဲ့အရာတွေကိုသိပြီးဝိပက်စိတ် ဖြစ်ပေါ်တာကလွဲှလို့အကုသိုလ်တရား ဖြစ်တဲ့ကိလေသာတွေအားလုံးစပြီးနိုး လာတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီ အိပ်ပျော်နေတဲ့အချိန်မှာအနုသယကိ လေသာတွေရှိနေသေးတယ်။ဆိုလိုတာ ကမငြိမ်းသတ်ရသေးတဲ့ကိလေသာ တွေဖြစ်၊ပျက်နေပြီးဘဝင်စိတ်အားလုံး ထဲမှာစုစောင်းပြီးရှိနေတယ်။အဲဒီအိပ် ပျော်နေတဲ့အချိန်မှာကိလေသာတွေ သည်ကြိုက်တယ်၊မကြိုက်ဘူးဆိုတဲ့ တာဝန်ကိုဖြစ်ပေါ်ပြီးမလုပ်တော့ဘူး။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့မမြင်သေးဘူး၊မ ကြားသေးဘူး၊အနံ့မရသေးဘူး၊အရ သာမရသေးဘူး၊ပြီးတော့ဒီလောကရဲ့ အာရုံတွေကိုမထိတွေ့ရသေးတဲ့အ တွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။အဲဒီအိပ်မော ကျနေတဲ့အချိန်မှာကိလေသာတွေအား လုံးလည်းအိပ်ပျော်နေတယ်။ဒါပေမယ့် နိုးလာတဲ့အခါမှာကိလေသာတွေလည်းနိုးလာတယ်။ဆိုလိုတာကမြင်ပြီး၊ကြား ပြီး၊အနံ့ရပြီး၊အရသာရပြီး၊ကိုယ်မှထိ တွေတဲ့အရာတွေကိုသိပြီးတဲ့နောက်ကိ လေသာတွေအားလုံးသည်အကုသိုလ် စိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ပြီးတော့အဲဒီ အကုသိုလ်တရားတွေရဲ့အမျိုးအစား တွေဖြစ်ပေါ်ပြီးအကြောင်းအရဖြစ်ပေါ် ရတယ်။
စိတ်တွေကိုခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာလိုက်တဲ့အခါ မှာဘုံအရ(၄)ဘုံရှိပြီးကာမာဝကျလဘုံ၊ ရူပါဝကျလဘုံ၊အရူပါဝကျလဘုံနှင့် လောကုတ္တရာဘုံတို့ဖြစ်ကြတယ်။အဲဒီ ဘုံ(၄)ဘုံစလုံးသည်အဆင်လိုက်အား ဖြင့်စိတ်တွေပိုပြီးမြင့်မြတ်လာတယ်။ဒါ ပေမယ့်များသောအားဖြင့်လူတွေရဲ့ စိတ်သည်ကာမာဝကျလဘုံဖြစ်တယ်။ ဆိုလိုတာကအဆင်၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ နှင့်အထိအတွေ့ထဲမှာဖြစ်နေတယ်။ကာ မာဝကျလစိတ်သည်စိတ်ရဲ့ပထမဘုံအ ဆင့်ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကနိုးလာတဲ့အ ခါမှာမြင်ရတယ်၊ကြားရတယ်၊ပြီးတော့ မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှ တစ်လှည့်စီပြောင်းလဲနေတယ်။တစ်နေ့ တစ်နေ့မှာအဲဒီဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်သည်ပထ မဘုံအဆင့်ကလွဲလို့အမျိုးအစားအရနဲ့ ဆိုရင်ညံ့တဲ့အမျိုးဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကကုသိုလ်စိတ်မဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်မှာ အကုသိုလ်စိတ်တွေပုံမှန်နိုးလာတယ်။ မြင်တဲ့အခါမှာငြိတွယ်ပြီးသာယာတယ် ။ကြားတဲ့အခါမှာကြားတဲ့အသံကိုငြိ တွယ်ပြီးကျေနပ်တယ်။ပုံမှန်ဓမ္မာတာပဲ ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့များ သောအားဖြင့်ဒေါသမူလစိတ်ထက် လောဘမူလစိတ်ကပိုပြီးဖြစ်ပေါ်တာ များတယ်။ဒေါသမူလစိတ်သည်ကြမ်း တမ်းတဲ့စိတ်ရဲ့သဘောတွေဖြစ်တယ်။
နေ့စဉ်နဲ့အမျှအကုသိုလ်စိတ်တွေကု သိုလ်စိတ်ထက်ပိုများတယ်ဆိုတာအ မှန်ကိုလက်ခံနိုင်ရတယ်။တကယ်လို့မ သိခဲ့ရင်အကုသိုလ်တွေတိုးတက်ပါွးမျာ းပြီးညံ့တဲ့စိတ်ရဲ့သဘောကနေမလွတ် မြောက်နိုင်ဘူး။ဒါကြောင့်အကုသိုလ် စိတ်တွေပုံမှန်နဲ့အများကြီးရှိသေးတယ်။ပြီးတော့အပြစ်ဖြစ်တာကိုမမြင်ပဲအဲဒီ အကုသိုလ်ထဲမှာကျေနပ်ပြီးသာယာခြင် းတွေရှိနေသေးတယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီနိုး လာတဲ့ကိလေသာတွေသည်များသော အားဖြင့်မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊ စိတ်တွေမှကိလေသာတွေကြီးပဲနိုးလာ တယ်ဆိုတာသိသင့်တယ်။ဘယ်သူ့ရဲ့ကိ လေသာကဘယ်လောက်ရှုပ်ထွေးမလဲ? စိတ်နှင့်ကိုယ်တွေကိုဘယ်လောက်ပူပြင် သောကတွေဖြစ်ပေါ်စေသလဲ?ဆိုတာအကုသိုလ်ရဲ့အနည်းအများပေါ်မှာမူ တည်တယ်။ဒါကြောင့်ဒီလိုမျိုးသိလိုက် တဲ့အချိန်မှာဒါန၊သီလအဆင့်ကနေစိတ် ရဲ့ငြိမ်သက်ခြင်းအဆင့်(သို့)ဖြစ်ပေါ်နေ ဆဲဖြစ်တဲ့တရားသဘောရဲ့လက္ခဏ တွေကိုအောက်မေ့သိတဲ့သတိပဌာန်း အဆင့်တွေနဲ့ကုသိုလ်တွေကိုပိုပြီးတော့ တိုးတက်အောင်ပါွးများပြီးရှာဖွေသင့် တယ်။
ဘယ်သူတွေကလောဘတွေကိုအရင် စွန့်လွတ်လိုက်ပြီးနောက်မှအရှင်သော တာပန်ဖြစ်ဖို့အတွက်ပညာတွေကိုတိုး တက်အောင်ပါွးများကြတယ်ဆိုတာမ ဟုတ်ဘူး။လောဘတွေဖြစ်ပေါ်တဲ့ကြား ကအကြောင်းကြောင့်ဖြစ်ပေါ်ရတဲ့တ ရားသဘောတစ်မျိုးဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်နင်၊ငါမဟုတ်ဘူး။ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေ မဟုတ်ဘူး။ဖြစ်၊ပျက်နေတဲ့တရားသ ဘောတစ်မျိုးဖြစ်ပြီးအမှန်အတိုင်းရှိတဲ့ လောဘရဲ့လက္ခဏတွေကိုပညာက အောက်မေ့သိရတယ်။စိတ်အမျိုးမျိုးနဲ့ အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝေဒနာ(၅)မျိုးရှိပြီးဘာ တွေလဲဆိုတော့သုခဝေဒနာသည်ကာယ ဝိညာဉ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ကုသိုလ်ဝိပက် စိတ်၁ပါး၊ဒုက္ခဝေဒနာသည်ကာယဝိညာ ဉ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့အကုသိုလ်ဝိပက် စိတ်၁ပါး၊ဒေါမနဿဝေဒနာသည်ဒေါ သမူလစိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်၂ပါး၊ သောမနဿဝေဒနာနှင့်ဥပေက္ခာဝေဒနာ သည်ကုသိုလ်၊အကုသိုလ်၊ဝိပက်၊ကိရိ ယာဖြစ်ပြီးစိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ် ၁ပါးစုစုပေါင်း၅ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။
ဒေါမနဿဝေဒနာသည်ကုသိုလ်၊ဝိပက်၊ကိရိယာဖြစ်တဲ့စိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်လို့မ ရဘူး။အကုသိုလ်ဖြစ်တဲ့စိတ်နဲ့ပဲဖြစ်ပေါ် လို့ရတယ်။ဆိုလိုတာကအဲဒီဒေါသမူလ စိတ်၂ပါးသာဖြစ်တယ်။တကယ်လို့ဒီလို မျိုးမသိရင်တစ်ချို့ပုဂ္ဂိုလ်တွေကအကု သိုလ်သည်ကုသိုလ်ဖြစ်တယ်လို့နား လည်ကြတယ်။ဥပမာ-ပူပြင်သောက တွေနဲ့ဒုက္ခရောက်တဲ့သူတွေကိုသနားတဲ့ အခါမှာဆင်းရဲဒုက္ခတွေကနေလွတ်မြေ ာက်အောင်ဘယ်သူတွေကသူ့ကိုကူညီမ လဲ?အဲဒီကရုဏာစိတ်တွေဖြစ်ပေါ်တဲ့အ ချိန်မှာကုသိုလ်စိတ်ဖြစ်ပြီးကရုဏာစေ တသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါကြောင့် မသာမယာနဲ့မပျော်ရွှင်တဲ့ခံစားချက် တွေရှိဖူးသလာ?ဆိုတာဝေဒနာရဲ့လက္ခ ဏတွေကိုသိရတယ်။တကယ်လို့ဒေါမန ဿနဲ့ဝမ်းနည်းပြီးမပျော်ရွှင်တဲ့ခံစား ချက်တွေရှိရင်အကုသိုလ်စိတ်တွေဖြစ် တယ်။
စိတ်သည်ကရုဏာစေတသိက်တွေနဲ့အတူတစ်ချိန်ထဲဖြစ်ပေါ်တာမဟုတ်ဘူး။ဒီ လိုသိလိုက်တဲ့အခါမှာဝမ်းနည်းပြီးမ ပျော်ရွှင်တဲ့ဒေါမနဿဝေဒနာတွေကိုစွန့် လွတ်ရတယ်။ပြီးတော့ဝမ်းနည်းခြင်း တွေဒေါသတွေမရှိပဲနဲ့ပျော်ရွှင်စွာတစ်ပါ းသူတွေကိုဆင်းရဲဒုက္ခတွေကနေလွတ် မြောက်အောင်ကူညီနိုင်မယ်။ဒါကြောင့် ဘယ်အချိန်မှာအကုသိုလ်ဖြစ်သလဲဆို တာသိရမယ်။အဲဒါမှအကုသိုလ်တွေကို စွန့်လွတ်နိုင်မယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့အများအားဖြင့်ဒုက္ခနဲ့ပူပြင်သော ကဖြစ်တဲ့သူတွေကိုသနားတဲ့အခါမှာအဲ ဒီလူတွေနဲ့အတူဒုက္ခဖြစ်ပြီးစိတ်တွေဆင်းရဲကြရတယ်လို့နားလည်ကြတယ်။တကယ်လို့ဒီအချိန်မှာဘယ်လိုခံစားရ သလဲလို့မေးရင်တစ်ချို့ကအေးအေး ဆေးဆေးနဲ့တစ်ချို့ကဝမ်းသာပြီးတစ် ချို့ကစိတ်မပျော်ရွှင်ဘူးလို့ဖြေကြ တယ်။အဲဒီခံစားခြင်းတွေရဲ့လက္ခဏ တွေကိုမှန်ကန်စွာနဲ့သတိအောက်မေ့သိ တဲ့အချိန်တောင်မှအမှန်တကယ်ရှိတဲ့ဝေဒနာတွေကိုသိဖို့ခဲယှဉ်းတယ်။အဲဒီဝေ ဒနာတွေသည်သိတဲ့သဘောသာဖြစ် တယ်။ပြီးတော့စိတ်တွေနဲ့အတူဖြစ် ပေါ်တဲ့နာမ်တရားတစ်မျိုးလည်းဖြစ် တယ်။
အသံဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်မှာသောတဝိညာဉ်သည်အဲဒီအသံကိုကြားပြီးသိတဲ့သ ဘောဖြစ်တယ်။အဲဒီအချိန်မှာခံစားတဲ့ ဝေဒနာစေတသိက်ရှိပြီးသောတဝိညာဉ် နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ဖဿစေတသိက် ဖြစ်ပေါ်ပြီးအဲဒီအာရုံတွေနဲ့ထိတွေ့တဲ့ အခါမှာဝေဒနာစေတသိက်တွေမဖြစ် ပေါ်လို့မရဘူး။စိတ်(သို့)စေတသိက် တွေရဲ့လက္ခဏတွေကိုသတိစပြီးအော က်မေ့သိနိုင်တဲ့အခါမှာမမေ့အောင်ကူညီပေးပြီးစုစောင်းတဲ့အကြောင်းတွေ ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ဝမ်းနည်းခြင်း(သို့) ဝမ်သာခြင်း၊ဒုက္ခဖြစ်ခြင်း(သို့)သုခဖြစ် ခြင်းနှင့်အေးအေးဆေးဆေးနဲ့ခံစားရ တဲ့အချိန်မှာအကြောင်းကြောင့်ဖြစ်ပေါ် တဲ့ခံစားခြင်းတွေသာဖြစ်တယ်ဆိုတာသတိကအောက်မေ့သိရတယ်။ဒါကြောင့်သတိပဌာန်းသည်ဒုက္ခတွေစွန့်လွတ် နိုင်ဖို့အကျိုးကျေးဇူးတွေရှိတယ်။
သမ္ပယုတ္တတရားဆိုတာကစိတ်ကိုခွဲ ခြမ်းစိတ်ဖြာတဲ့စေတသိက်တွေကွာခြား ပြီးသမ္ပယုတ္တ(သို့)ဝိပ္ပယုတ္တအရနဲ့အမျိုး အစားတွေဆက်ပြီးကွာခြားကြတယ်။ `အကုသိုလ်သမ္ပယုတ္တ(၄)ပါး’ ၁။ဒိဌိခတ္တသမ္ပယုတ္တသည်ဒိဌိစေတသိ က်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကအမြင်မှားခြင်းဖြစ်တယ်။ပထီ ခသမ္ပယုတ္တသည်ဒေါသစေတသိက်နဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်။ဝီစိကိစ္စ သည်ဝီစိကိစ္စစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ် ပေါ်တဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကတ ရားသဘောတွေကိုသံသယရှိခြင်းဖြစ် တယ်။ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တသည်ဥဒ္ဓစ္စစေတ သိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်ဖြစ်ပြီးမ ငြိမ်သက်တဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။ ` သောမနဿသမ္ပယုတ္တ၁ပါး’ ဉာဏ်ဏသမ္ပယုတ္တသည်ပညာစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်။
`သမ္ပယုတ္တအရနဲ့ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာလိုက်တဲ့ အကုသိုလ်စိတ်(၁၂)ပါး’ ၁။လောဘမူလစိတ်၈ပါးသည်ဒိဌိစေတ သိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။အမြင်မှား ခြင်းဖြစ်တဲ့ဒိဌိခတ္တသမ္ပယုတ္တ၄ပါးနှင့်အ မြင်မှားခြင်းနဲ့အတူမဖြစ်ပေါ်တဲ့ဒိဌိခတ္တဝိပ္ပယုတ္တ၄ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။၂။ဒေါသမူလစိတ်၂ပါးသည်ပထီခသမ္ပယုတ္တ ဖြစ်ပြီးဒေါသစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ် တယ်။ဒါကြောင့်၂ပါးစလုံးသည်ကြမ်း တမ်းတဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။၃။ မောဟမူလစိတ်၂ပါးသည်ဝီစိကိစ္စစေ တသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးဝီစိကိစ္စသမ္ပ ယုတ္တ၁ပါးဖြစ်တယ်။ဥဒ္ဓစ္စစေတသိက်နဲ့ အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တ၁ပါးလည်းဖြစ်တယ်။စုစုပေါင်းအကုသိုလ်စိတ် ၁၂ပါးသည်သမ္ပယုတ္တ၈ပါးဖြစ်ပြီးဝိပ္ပယုတ္တ၄ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။အဲဒီဒိဌိခတ္တ သမ္ပယုတ္တနှင့်လောဘမူလစိတ်သည်(၄) မျိုးအဖြင့်ကွာခြားကြတယ်။ဆိုလိုတာ ကသောမနဿဝေဒနာ၂ပါးနဲအတူဖြစ် ပေါ်ပြီးဥပေက္ခာဝေဒနာ၂ပါးနဲ့အတူဖြစ် ပေါ်တယ်။
`ဒေါသမူလစိတ်၂ပါး’ အဲဒီဒေါသမူလစိတ်၂ပါးသည်ပတီခနဲ့ အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ဆိုလိုတာကဒေါသ စေတသိက်သည်ပတီခသမ္ပယုတ္တ၂ပါးစ လုံးဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီဒေါမနဿဝေဒနာဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါ မှာအမြဲတမ်းလုပ်ကြံမူတွေနဲ့အတူဖြစ် ပေါ်ပြီးကြမ်းတမ်းတဲ့တရားသဘော ဖြစ်တဲ့ဒေါသစေတသိက်ဖြစ်တယ်။ သောမနဿဝေဒနာနှင့်ဥပေက္ခာဝေဒနာ တွေနဲ့မတူဘူး။ဒါကြောင့်လောဘမူလ စိတ်(သို့)ကုသိုလ်စိတ်(သို့)ဝိပက်စိတ် နှင့်ကိရိယာစိတ်တွေနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်နိုင် တယ်။ဒါကြောင့်ဒေါသမူလစိတ်၂ပါး သည်ဒေါမနဿဝေဒနာနဲ့အတူဖြစ်ပေါ် တဲ့အခါမှာပတီခသမ္ပယုတ္တ၂ပါးစလုံး ဖြစ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။ပြီးတော့ဒေါသမူလစိတ်၂ပါးသည်ကွာခြားကြတယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဆံခါလိနှင့်စဆံခါလိဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။အဆံခါလိဆိုတာကယှဉ်တွဲခြင်းကို မမှီခိုပဲနဲ့ကိုယ်တိုင်ဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်၁ပါး ဖြစ်တယ်။ပြီးတော့စဆံခါလိဆိုတာက ယှဉ်တွဲခြင်းကိုမှီခိုပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်၁ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။
`မောဟမူလစိတ် ၂ပါး’ မောဟမူလစိတ်၂ပါးသည်ကွာခြားပြီးတစ်ပါးကဝီစိကိစ္စာသမ္ပယုတ္တဖြစ်ပြီးဘု ရား၊တရား၊သံဃာ၊ခန္ဓာ၊ဓာတ်၊အတိတ် ပစ္စုပ္ပန်နှင့်အနာဂတ်စသည်တို့ကိုသံသယဖြစ်တဲ့ဝီစိကိစ္စာစေတသိက်နဲ့အတူ ဖြစ်ပေါ်တယ်။နောက်တစ်ပါးကတော့ ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တဖြစ်တယ်။မောဟစေတ သိက်သည်အမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရားသ ဘောတွေကိုမသိတဲ့စေတသိက်ဖြစ် တယ်။အာရုံနဲ့လက်တွေ့ရှိနေတဲ့အချိန် မှာဖြစ်ပေါ်တဲ့အာရုံရဲ့အမှန်တကယ်ရှိတဲ့လက္ခဏတွေကိုမသိနိုင်ဘူး။ဥပမာ- အခုမြင်နေတဲ့အချိန်မှာမျက်စိမှဖြစ်ပေါ် တဲ့အရာသည်တရားသဘောတစ်မျိုးဖြစ်တယ်ဆိုတာမသိကြဘူး။မသိတဲ့အတွ က်ကြောင့်အဲဒီမျက်စိမှဖြစ်ပေါ်ရုံသာဖြစ်တဲ့တရားသဘောရဲ့လက္ခဏတွေကို သံသယရှိပြီးမြင်တဲ့အရာတွေသည်လူ ဖြစ်တယ်။(သို့)ဘယ်လိုပစ္စည်းဥစ္စာတွေ ဖြစ်သလဲဆိုတာနားလည်ထားခဲသလို မျိုးမဟုတ်ဘူး။သံသယရှိတဲ့ဘယ်အ ချိန်မဆိုအဲဒီအချိန်သည်ဝီစိကိစ္စာသမ္ပ ယုတ္တဖြစ်တဲ့မောဟမူလစိတ်ဖြစ်တယ်။ ဒါပေမယ့်သံသယရှိခြင်းသည်တစ်ချိန်လုံးဖြစ်ပေါ်တာမဟုတ်ဘူး။ဘုရား၊တ ရား၊သဃာတွေရဲ့အပေါ်မှာနှင့်ဖြစ်ပေါ် တဲ့တရားသဘောတွေရဲ့လက္ခဏတွေကိုသံသယရှိနေတဲ့ဘယ်အချိန်မဆိုအဲဒီ အချိန်မှာဝီစိကိစ္စစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ် ပေါ်တဲ့မောဟမူလစိတ်ဖြစ်တယ်။
ပုံမှန်အားဖြင့်မြင်၊ကြား၊အနံ့ရ၊အရသာ ရခြင်းနှင့်ကိုယ်မှထိတွေ့တဲ့အရားတွေကိုသိတဲ့အခါမှာတကယ်လို့အဲဒီအချိန် မှာဆက်ပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်သည်အကု သိုလ်စိတ်မဖြစ်ဘူးဆိုရင်တစ်ခြားအ မျိုးအစားဖြစ်တဲ့အကုသိုလ်စိတ်သည် ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တဖြစ်တဲ့မောဟမူလစိတ် ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီ အချိန်မှာသံသယရှိခြင်းတွေနဲ့အတူမ ဖြစ်ပေါ်ဘူး။လောဘစေတသိက်နှင့်ဒေါ သစေတသိက်လည်းအတူဖြစ်ပေါ်ခြင်းမရှိဘူး။ဒါကြောင့်ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တဖြစ် တဲ့မောဟမူလစိတ်ရဲ့လက္ခဏတွေကို သိနိုင်တယ်။သတိမေ့နေတဲ့ဘယ်အချိန်မဆိုအဲဒီအချိန်မှာဖြစ်ပေါ်တဲ့အာရုံရဲ့သ ဘောတွေကိုမသိရဘူး။ပြီးတော့အကု သိုလ်စိတ်သည်လောဘစေတသိက်(သို့)ဒေါသစေတသိက်နှင့်ဝီစိကိစ္စာစေတသိ က်တွေနဲ့အတူမဖြစ်ပေါ်တဲ့အချိန်မှာအကုသိုလ်စိတ်သည်ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တဖြစ်တဲ့ မောဟမူလစိတ်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်စုစုပေါင်းအကုသိုလ်စိတ်၁၂ပါးသည်သမ္ပယုတ္တ၈ပါးဖြစ်ပြီးဝိပ္ပယုတ္တ၄ပါးဖြစ် တယ်။
ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ်ထဲကအဝိဇ္ဇာသည်သင်္ခာရ ရဲ့အကြောင်းဖြစ်တယ်။သင်္ခာရသည်ဝိ ညာဉ်ရဲ့အကြောင်းဖြစ်တယ်။ပဋိစ္စသမု ပ္ပါဒ်ထဲမှာသင်္ခာရဆိုတာကအဘိသင်္ခာရ ဖြစ်တဲ့စေတနာစေတသိက်သည်အရမ်း ကိုပြုပြင်ပြောင်းလဲတဲ့သဘောဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကအကျိုးတွေကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ကုသိုလ်ကံ(သို့)အကုသိုလ်ကံတွေဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကဝိပက်စိတ်နှင့်စေတသိက်တို့ဖြစ်ကြတယ်။တစ်ခြား စေတသိက်တွေကစိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့ပြုပြင် ပြောင်းလဲပေးတယ်။ဥပမာ-ဖဿစေတ သိက်၊တကယ်လို့အာရုံတွေကိုထိတွေ့ တဲ့တရားသဘောဖြစ်တဲ့ဖဿစေတ သိက်မရှိရင်မြင်စိတ်လည်းရှိလို့မရဘူး။ ကြားစိတ်၊အနံ့ရတဲ့စိတ်၊အရသာရတဲ့ စိတ်၊ထိတွေ့တဲ့အရာတွေကိုသိတဲ့စိတ် နှင့်အရာအမျိုးမျိုးတွေကိုစဉ်းစားတဲ့ စိတ်တွေလည်းရှိလို့မရဘူး။ဒါပေမယ့် ဖဿစေတသိက်သည်အဘိသင်္ခာရမ ဟုတ်ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အာရုံ တွေကိုထိတွေ့ရုံသာဖြစ်ပြီးအားလုံး ပြန်ပျက်သွားတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ် တယ်။
ဒါကြောင့်သင်္ခာရက္ခန္ဓာ၅၀ပါးထဲမှာအဲဒီစေတနာစေတသိက်တစ်ပါးသာအဘိ သင်္ခာရဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကကုသိုလ် ကံ(သို့)အကုသိုလ်ကံအရနဲ့တကယ့်ကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲတဲ့သဘောဖြစ်တယ်။ ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးအကျိုးဖြစ်စေတဲ့ ကမ္မအကြောင်းဖြစ်တယ်။ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ် ထဲမှာသင်္ခာရ၃မျိုးရှိပြီးဘာတွေလဲဆို တော့ပုညာဘိသင်္ခာရ၁၊အပုညာဘိသင်္ခ ာရ၁နှင့်အာဏေစာဘိသင်္ခာရ၁တို့ဖြစ် ကြတယ်။ပုညာဘိသင်္ခာရဆိုတာကကာ မာဝကျလကုသိုလ်စိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ် တဲ့စေတနာစေတသိက်နှင့်ရူပါဝကျလ စိတ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။အပုညာဘိသင်္ခာရ ဆိုတာကအကုသိုလ်စိတ်နှင့်စေတနာ စေတသိက်ဖြစ်တယ်။အာဏေစာဘိသ င်္ခာရဆိုတာကအရူပါဝကျလစိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့စေတနာစေတသိက်ဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်မတုန်လှုပ်ပဲခိုင်မြဲတဲ့ ကုသိုလ်ဖြစ်တယ်။
ကာမာဝကျလစိတ်သည်တစ်ခဏနဲ့အ နည်းငယ်သာဖြစ်ပေါ်ပြီးတုန်လှုပ်လွယ် တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ကာလ တစ်ခုမှာ(၇)ကြိမ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးဒါနပေး ခြင်းမကောင်းမှုကိုရှောင်ကျဉ်ခြင်းနှင့် တစ်ခြားကုသိုလ်တွေတိုးတက်အောင် ပွားများခြင်းတွေသည်တစ်ခါတစ်လေ သာဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါကြောင့်အကုသိုလ် စိတ်တွေသည်ကာလ(အချိန်)အများ ကြီးဖြစ်ပေါ်တယ်။ရူပါဝကျလကုသိုလ် စိတ်သည်ပညာစေတသိက်နဲ့အတူပေါင် းစပ်တဲ့ကုသိုလ်ဉာဏသမ္ပယုတ္တဖြစ် တယ်။အာရုံဖြစ်ပြီးရုပ်ရှိတဲ့အပ္ပဏာ သမာဓိအဆင့်ရောက်တဲ့အထိငြိမ်သက် တဲ့စိတ်ဖြစ်ပြီးကာမာဝကျလကုသိုလ်နဲ့ တူညီတဲ့မဟာခတ္တကုသိုလ်ဖြစ်ရခြင်း ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ရုပ်ရဲ့ အာရုံတွေရှိသေးတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ် တယ်။အာဏေစာဘိသင်္ခာရသည်အ ရုပ်ဈာန်ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကအာရုံ ဖြစ်ပြီးရုပ်မရှိတဲ့ပဉ္စမဈာန်ဖြစ်တယ်။ အဲဒီအချိန်မှာစိတ်သည်မတုံလှုပ်ဘူး။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အာရုံဖြစ်တဲ့ရုပ် မရှိတဲ့အတွက်ကြောင့်ကောင်းစွာနဲ့အ ကျိုးပေးနိုင်ခြင်းဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာက အရူပါဝကျလစိတ်ရဲ့အင်အားအရအ ရမ်းရှည်လျှာပြီးအသက်ရှိတဲ့အရုပ်ဗြ ဟ္မာဘုံထဲမှာအရုပ်ဈာန်ဝိပက်စိတ်တွေ ဖြစ်ပေါ်စေတယ်။နတ်ပြည်မှာမွေးခြင်း သည်ချမ်းသာခြင်းတွေဖြစ်ပြီးအပယ် ဘုံနှင့်လူ့ဘုံလိုမျိုးခန္ဓာကိုယ်ရဲ့ဒုက္ခဆင်း ရဲတွေရောဂါအမျိုးမျိုးတွေနှင့်အန္တာရ ယ်တွေမရှိဘူး။ဒါပေမယ့်နတ်ပြည်မှာ ရုပ်ဗြဟ္မာဘုံလောက်အသက်မရှည်ကြ ဘူး။ပြီးတော့ရုပ်ဗြဟ္မာဘုံသည်အရုပ် ဗြဟ္မာဘုံလောက်အသက်မရှည်ကြဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အရုပ်ဗြဟ္မာဘုံ သည်အာဏေစာဘိသင်္ခာရဖြစ်တဲ့အ ရုပ်ဈာန်ကုသိုလ်ရဲ့အကျိုးပေးဖြစ် တယ်။
သင်္ခာရတရားတွေကတော့စိတ်၊စေတသိက်နှင့်ရုပ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။သင်္ခာရက္ခ န္ဓာတွေကတော့စေတသိက်၅၀တို့ဖြစ် ကြတယ်။(ဝေဒနာစေတသိက်နှင့်သညာ စေတသိက်မပါးဘူး။)အဘိသင်္ခာရတွေ ကတော့စေတနာစေတသိက်၁ပါးဖြစ်တယ်။(သင်္ခာရက္ခန္ဓာ၅၀ပါးထဲက၁ပါး ဖြစ်တယ်။)အဲဒီအသင်္ခာလိနှင့်သသင်္ခာ လိတွေရဲ့အမျိုးအစားအရစိတ်ရဲ့ကွာ ခြားခြင်းတွေကိုခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်းဖြင့် အဲဒီစေတနာစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ် တဲ့ကုသိုလ်စိတ်(သို့)အကုသိုလ်စိတ်(သို့)ဝိပက်စိတ်(သို့)ကိရိယာစိတ်တွေသည် အသင်္ခာလိနှင့်သသင်္ခာလိတွေရဲ့အမျိုး အစားအရကွာခြားကြတယ်။
သသင်္ခာရဆိုတာကသင်္ခာရအရနဲ့အတူ ဖြစ်တဲ့အတွက်ဖြစ်တယ်။ဒီနေရာမှာသ င်္ခာရရဲ့အဓိပ္ပါယ်ကတော့ကိုယ်တိုင်စွဲ ဆောင်ခြင်း(သို့)တစ်ခြားသူတွေစွဲ ဆောင်ခြင်း(သို့)ခိုင်းပြီးလုပ်စေခြင်းတို့ ဖြစ်ကြတယ်။တစ်နေ့တာဘဝမှာစိတ်ရဲ့ သဘောတွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ကု သိုလ်(သို့)အကုသိုလ်တွေဖြစ်နေပါစေ တစ်ခါတစ်လေအတိတ်မှစုဆောင်းခြင်း ကိုမှီခိုပြီးကိုယ်တိုင်ဖြစ်ပေါ်စေတယ်။ကု သိုလ်(သို့)အကုသိုလ်တွေကိုဖြစ်စေတဲ့ ဘယ်အမျိုးအစားတစ်မျိုးမျိုးမဆိုအား ကြီးတဲ့အကြောင်းဖြစ်ပြီးကိုယ်တိုင်ဖြစ် ပေါ်တယ်။ဘယ်စွဲဆောင်ခြင်းတွေကိုမှ မှီခိုစရာမလိုဘူး။ဒါပေမယ့်တစ်ခါတစ် လေအဲဒီဖြစ်ပေါ်တဲ့ကုသိုလ်(သို့)အကု သိုလ်တွေဖြစ်နေပါစေအားပျော့တဲ့အ တွက်ကြောင့်ကိုယ့်ရဲ့စွဲဆောင်ခြင်းကို မှီခိုပြီးဖြစ်ပေါ်ရတယ်။(သို့)တစ်ခြားသူ ရဲ့စွဲဆောင်ခြင်းလည်းရတယ်။အဲဒီစွဲ ဆောင်ခြင်းကိုမမှီခိုပဲဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်သ ဘောသည်အသင်္ခာလိဖြစ်တယ်။ဆိုလို တာကစွဲဆောင်ခြင်းကိုမမှီခိုဘူး။ပြီး တော့အဲဒီစွဲဆောင်ခြင်းကိုမှီခိုပြီးအား ပျော့တဲ့ကုသိုလ်နှင့်အကုသိုလ်သည်သ သင်္ခာလိစိတ်ဖြစ်တယ်။
ကုသိုလ်(သို့)အကုသိုလ်ဖြစ်ရင်လည်းကွာခြားသေးတာကိုမြင်နိုင်တယ်။တစ် ချို့အချိန်မှာအားကြီးတဲ့ကုသိုလ်(သို့) အကုသိုလ်တွေဖြစ်ပြီးကိုယ်ရဲ့စုဆောင် းခြင်းတွေရှိပြီးအကြောင်းအရနဲ့ဖြစ်ပေါ် တယ်။ပြီးတော့တစ်ခါတလေအားပျော့ တဲ့ကုသိုလ်(သို့)အကုသိုလ်တွေဖြစ်ပြီး ကိုယ်ရဲ့စွဲဆောင်ခြင်းကိုမှီခိုရတယ်။(သို့)တစ်ခြားသူတွေရဲ့စွဲဆောင်ခြင်းကိုမှီခိုမှဖြစ်ပေါ်လို့ရတယ်။တစ်ခါတစ်လေအ ကုသိုလ်စိတ်တွေအားရှိပြီးအဲဒီအချိန်မှ ာနှစ်သက်တဲ့အာရုံ(သို့)မနှစ်သက်တဲ့အ ာရုံတွေနဲ့စုဆောင်းခြင်းအရချက်ချင်း ဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါပေမယ်တစ်ခါတစ် လေမှာအဲလိုမျိုးမဖြစ်ဘူး။ဥပမာ-ရုပ် ရှင်(သို့)ဇတ်လမ်းတွေသိပ့်မသွားကြည့် ချင်ဘူး။ဒါပေမယ့်ဆွေမျိုး၊ညီ၊အကို တွေသူငယ်ချင်းတွေခေါ်တဲ့အခါမှာသွား လိုက်တယ်။အဲဒီအချိန်မှာစိတ်သည်သွာ းချင်ရဲ့လာ?သွားလည်းရတယ်။မသွား လည်းကောင်းတယ်။ဒါပေမယ့်ခေါ်တဲ့ သူရှိလို့သွားလိုက်တယ်။တကယ်လို့ တစ်ယောက်ထဲဆိုရင်မသွားဘူး။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့ချက်ချင်းသွားတဲ့အ ထိတော့အားမရှိသေးဘူး။အဲဒီအမှန်တ ကယ်ရှိတဲ့တစ်နေ့တာဘဝမှာဘယ်အ ချိန်မှာအားကောင်းတဲ့စိတ်ဖြစ်ပြီးဘယ် အချိန်မှာအားနည်းတဲ့စိတ်ဖြစ်တယ်ဆို တာသိနိုင်တယ်။
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်စိတ်ရဲ့အသေး စိတ်ဖြစ်ခြင်းတွေကိုသိမြင်ဖို့အတွက်အ သင်္ခာလိစိတ်နှင့်သသင်္ခာလိစိတ်တွေကိုဆိုဆုံးမသွားခြင်းဖြစ်တယ်။စေတသိက် နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးအရေအတွက်ရှိတဲ့ စိတ်ဖြစ်ရင်လည်းမကွာခြားကြဘူး။ဒါ ပေမယ့်စိတ်ရဲ့သဘောသည်အသင်္ခာလိ နှင့်သသင်္ခာလိတွေဖြစ်ပြီးအတူဖြစ်ပေါ် တဲ့စေတသိက်ရဲ့အားအရကွာခြားကြ တယ်။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားရဲ့ကြီးမားတဲ့ မဟာကရုဏာတော်တွေကိုသိမြင်ဖို့အ တွက်တရားတော်တွေကိုအသေးစိတ်နဲ့ ဆိုဆုံးမသွားခြင်းဖြစ်တယ်။
အဌာကထာဓမ္မဆံခဏီပကော်စိတ္တုပါ ဒကတ်အချက်ထဲမှာ`အနန္တ’ရဲ့အကြီး မားဆုံးကျယ်ပြန့်ခြင်း၄မျိုးရှင်းပြသွား တယ်။ဒီနေရာမှာ`အနန္တ’၄မျိုးကိုရှင်းပြ သွားတယ်။`အနန္တ’မျိုးတွေကတော့အာ ကာသဟင်းလင်းပြင်ရဲ့ဆုံးခြင်းမရှိတဲ့အနန္တတစ်မျိုး၊စင်္ကြာဝဌာရဲ့ဆုံးခြင်းမရှိ တဲ့အနန္တတစ်မျိုး၊သတ္တနိကယ်ဆိုတဲ့သတ္တဝါတွေရဲ့ဆုံးခြင်းမရှိတဲ့အနန္တတစ်မျို း၊ဗုဒ္ဓဉာဏ်တွေရဲ့ဆုံးခြင်းမရှိတဲ့အနန္တ တစ်မျိုးတို့ဖြစ်ကြတယ်။အရှေ့ဘက်၊ အနောက်ဘက်၊တောင်ဘက်၊မြောက် ဘက်မှအာကာသရဲ့ကျယ်ပြန့်ခြင်းတွေ ကိုခန့်မှန်းတာတော့မှန်ပေမယ့်ယူဇနာတစ်ရာလောက်ရှိတာလာ(သို့)ယူဇနာ တစ်ထောင်လောက်ရှိတာလာဆိုတာမ သိနိုင်ဘူး။ဆိုလိုတာကအရှေ့ဘက်မှ အာကာသရဲ့ကျယ်ဝန်းခြင်းတွေခန့်မှန်း ကြည့်ရင်ယူဇနာဘယ်လောက်ရှိသလဲ? ယူဇနာတစ်ရာ၊ယူဇနာတစ်ထောင်လာ ဆိုတာဘယ်သူမှခန့်မှန်းလို့မရဘူး။တစ် ခြားအရပ်တွေလည်းထို့နည်းတူပဲဖြစ် တယ်။မြင့်မိုရ်တောင်ကြီးလောက်ကြီး မားတဲ့သံတူကြီးကိုယူလာပြီးမြေကြီးကိုနှစ်ခြမ်းကွဲသွားအောင်ထုလိုက်ပြီးသံ တူကြီးကိုလွင့်ပစ်လိုက်ရင်သံတူကြီး သည်အောက်ကိုကျသွားမှာသေချာ တယ်။သံတူကြီးကိုလက်ခံတဲ့နေရာရှိ ပါ့မလာ?ဒါကြောင့်အာကာသဟင်းလင် းပြင်ကြီးကိုအဆုံးမရှိတဲ့`အနန္တ’လို့ခေါ်တယ်။
စင်္ကဝြဠာအားလုံးကိုခန့်မှန်းမယ်ဆိုရင် ဘယ်နှစ်ရာ၊ဘယ်နှစ်ထောင်(သို့)ဘယ် နှစ်သိန်းရှိတယ်ဆိုတာခန့်မှန်းလို့မရဘူး ။တကယ်လို့နတ်မင်းကြီး၄ပါးစလုံး သည်အနှစ်ထာဘုံထဲမှာမွေးတဲ့ပုဂ္ဂိုလ် ဖြစ်တယ်။(ရုပ်ဗြဟ္မာဘုံအဆင့်ဖြစ်တဲ့ ဆူထာဝ(၅)ဆင့်ထဲမှာရုပ်ဗြဟ္မာဘုံအ ဆင့်သည်အမြင့်ဆုံးအဆင့်ဖြစ်တယ်။) စင်္ကဝြဠာတိုက်ကိုပြတ်သွားနိုင်ပြီးလျှင် မြန်ခြင်းရှိတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်သည်အားကြီးတဲ့မု ဆိုးတစ်ယောက်လိုလျှင်မြန်စွာနဲ့မြှား ပစ်လိုက်သလိုမျိုး၊ထန်းပင်ရဲ့အရိပ်ကို ဖြတ်သွားတဲ့မြှားလိုမျိုးနှင့်အဲဒီလိုလျှင် မြန်စွာနဲ့စင်္ကဝြဠာရဲ့တောင့်ကိုစဉ်းစား ပြီးကိုင်ကြည့်သလိုမျိုးအဲဒီနတ်မင်းကြီ းတို့သည်စင်္ကြာဝဠာရဲ့တောင့်ကိုမြင်လို့ မမှီလိုက်ပဲပရိနိဗ္ဗာန်ကိုအရင်ရောက် သွားတယ်။ဒါကြောင့်စင်္ကဝြဠာအားလုံး သည်ဒီလိုအဆုံးမရှိတဲ့အတွက်ကြောင့် အနန္တလို့ခေါ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။
ရေထဲမှာနှင့်ကုန်းပေါ်မှာနေတဲ့သတ္တဝါ တွေရဲ့အရေအတွက်သည်စင်္ကြာဝဠာ အားလုံးထဲမှာဒီလောက်အရေအတွက် ပဲရှိတယ်ဆိုတာမဖြစ်နိုင်ဘူး။သတ္တနိ ကယ်ထဲမှာဒီလိုအဆုံးမရှိတဲ့အတွက် အနန္တလို့ခေါ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။အဲဒီအနန္တ ၃မျိုးစလုံးထက်ဗုဒ္ဓဉာဏ်သည်တကယ့် `အနန္တ’အစစ်လို့ခေါ်တယ်။အဆုံးမရှိတဲ့ အာကာသဟင်းလင်းပြင်ကိုမြင်ကြပြီး ယူဇနာဘယ်နှစ်ရာ၊ဘယ်နှစ်ထောင်၊ ဘယ်နှစ်သောင်း၊ဘယ်နှစ်သိန်းရှိတယ် ဆိုတာဘယ်သူမှတိုင်းလို့မရဘူး။(သို့) စင်္ကဝြဠာအားလုံးဘယ်လောက်ရှိတယ် ဆိုတာဘယ်သူမှမရေတွက်နိုင်ဘူး။ ဘယ်သူကကြယ်တာရာနှင့်စင်္ကဝြဠာ တွေကိုရေတွက်ချင်သလဲ?ဘယ်လိုမှ မအောင်မြင်နိုင်ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့စင်္ကြာဝဠာသည်အဆုံးမရှိတဲ့အန န္တဖြစ်တယ်။(သို့)စင်္ကြာဝဠာထဲမှာနေတဲ့ သတ္တနိကယ်ဆိုတဲ့သတ္တဝါတွေအားလုံး သည်ဘယ်လောက်အရေအတွက်တွေ ရှိသလဲဆိုတာဘယ်သူမှစာရင်းတင်ထာ းလို့မရဘူး။လူ၊နတ်၊ဗြဟ္မာ၊ကုန်းပေါ်က သတ္တဝါ၊ရေထဲကသတ္တဝါနှင့်အပါယ်ဘုံ ကသတ္တဝါတွေအားလုံးကိုလည်းဘယ် သူမှစာရင်းတင်လို့မရဘူး။ဒါပေမယ့်ဗုဒ္ဓ ဉာဏ်တော်သည်အဲဒီအနန္တ၃မျိုးစလုံး ထက်အဆုံးမရှိတဲ့`အနန္တ’ဖြစ်တယ်။ဆို လိုတာကစင်္ကြာဝဠာထဲမှာသတ္တဝါတွေအားလုံးနှင့်အာကာသဟင်းလင်းပြင် တွေပါဒီလိုအဆုံးမရှိတဲ့အရေအတွက် တွေရှာလို့မရှိဘူး။
စင်္ကြာဝဠာထဲမှာရေတွက်လို့မရအောင် ရှိနေတဲ့သတ္တဝါအားလုံးတွေကိုအောက် မေ့တဲ့အခါမှာအဲဒီသတ္တဝါအားလုံးရဲ့ စိတ်တွေသည်ဘယ်လောက်များဆန်း ကျယ်လိမ့်မလည်?ကာမာဝကျလဖြစ် တဲ့ကုသိုလ်စိတ်သည်သောမနဿဝေဒ နာနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါကြောင့်ဉာ ဏသမ္ပယုတ္တဖြစ်ပြီးအသင်္ခာလိဖြစ် တယ်။(စွဲဆောင်ခြင်းတွေကိုမမှီခိုပဲ ဖြစ်ပေါ်တယ်။)တစ်ခုသောသတ္တဝါတွေ နဲ့အများကြီးဖြစ်ပေါ်တယ်။သတ္တဝါတွေ အရေအတွက်အများကြီးရှိပြီးစိတ်တွေ လည်းအများကြီးဖြစ်ပေါ်တယ်။ကု သိုလ်စိတ်သည်တစ်ပါးတည်းရှိတာမ ဟုတ်ဘူး။ကာမာဝကျလကုသိုလ်ရဲ့အ မျိုးအစားအဖြင့်နဲ့ဖြစ်ပေါ်တဲ့ကုသိုလ် စိတ်သည်ပညာနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ ဆိုလိုတာကဉာဏသမ္ပယုတ္တဖြစ်ပြီးအ သင်္ခာလိဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကအဲဒီ အင်အားကြီးတဲ့စိတ်သည်တစ်ပါးတည် းရှိတာမဟုတ်ဘူး။သတ္တဝါအားလုံးရဲ့ အမျိုးအစားနှင့်အရေအတွက်အရအ မျိုးမျိုးဖြစ်ရတယ်။ဒါကြောင့်လူတစ် ယောက်ရဲ့စိတ်သည်တစ်ခဏသာဖြစ် ပေါ်ရတယ်။သတ္တဝါအားလုံးရဲ့အရေအတွက်အတိုင်းစိတ်တွေအများကြီး ဖြစ်ပေါ်ပေမယ့်လည်းအဲဒီကုသိုလ်စိတ် အားလုံးတွေသည်တစ်မျိုးထဲပဲဖြစ်ကြ တယ်။
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်သတ္တဝါအားလုံး နဲ့ဖြစ်ပေါ်တဲ့ကာမာဝကျလကုသိုလ်စိတ် အားလုံးတွေရဲ့အဆုံးကိုရှာလို့မရအော င်ဆိုဆုံးမသွားတယ်။စင်္ကြာဝဠာအားလုံ းထဲမှာဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားရဲ့ဒီလိုသဗ္ဗေ ညုတဉာဏ်တွေကိုအဆုံးရှာလို့မရှိဘူး။ ကြီးမားတဲ့ချိန်ခွင်နဲ့ချိန်ကြည့်သလိုချိန် ခွင်ပြားထဲကိုထည့်ပြီးရေတွက်လိုက် တာနဲ့တူတယ်။ပြီးတော့အဲဒီစိတ်တွေ ကို(ကာမာဝကျလကုသိုလ်စိတ်)၈ပုံ လောက်သာပုံလိုက်ပြီးဆိုဆုံးမသွား တယ်။ငြင်းဆန်လို့မရတဲ့အက္ခရာအသုံး အနှုန်းတွေအဖြင့်နဲ့ကာမာဝကျလကု သိုလ်စိတ်တွေ၈ပါးကွက်တိရှိတယ်။တ ကယ်တမ်းဆိုရင်ကာမာဝကျလကုသို လ်စိတ်သည်အများကြီးရှိတယ်။ဒါပေ မယ့်ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကမဟာကုသိုလ် ၈ပါး(သို့)အမျိုးအစား၈မျိုးဖြစ်တဲ့ကာ မာဝကျလကုသိုလ်တွေကိုရေတွက်ပြီး သိမ်းဆည်းတယ်။ဒါကြောင့်ဥပေက္ခာ ဝေဒနာနှင့်သောမနဿဝေဒနာဖြစ်တဲ့ ကွာခြားခြင်း၊ပညာနဲ့ပါတဲ့ကုသိုလ်နှင့်ပ ညာနဲ့မပါတဲ့ကုသိုလ်အဖြင့်နဲ့ကွာခြားခြ င်း၊အသင်္ခာလိနှင့်သသင်္ခာလိအဖြင့်နဲ့ကွ ာခြားခြင်းတွေကိုဘယ်သူမှငြင်းဆန်လို့မရဘူး။
အိပ်ငိုက်ဖူးသလာ?မောပန်းဖူးသလာ? စိတ်ကုန်ဖူးသလာ?တစ်ခါတလေကု သိုလ်တွေကိုဟိုလိုလုပ်မယ်၊ဒီလိုလုပ် မယ်လို့စိတ်ကစဉ်းစားတယ်။ဒါပေမယ့် အားကစားထလုပ်လိုက်တယ်၊(သို့)အိပ် ငိုက်ခြင်းတွေဖြစ်လာတယ်။အဲဒီအချိန် တွေမှာစိတ်ရဲ့လက္ခဏသဘောတွေကို သတိကအောက်မေ့သိရဲ့လာ?တကယ် လို့မအောက်မေ့ရင်ငါရှိတယ်ဆိုတာဖြစ် လာတယ်။အိပ်ငိုက်ခြင်းသည်တကယ် ရှိတယ်။နောက်ဆုတ်ခြင်း၊လက်လျှော့ ခြင်း၊ပင်ပန်းခြင်းနှင့်စိတ်နွမ်းပါးတဲ့ခံစား ခြင်းတေခတကယ်ရှိတယ်။တကယ်လို့ အမှန်တကယ်ရှိတဲ့အဲဒီတရားသဘော တွေရဲ့လက္ခဏတွေကိုသတိကအောက် မေ့မသိရင်အဲဒီတရားသဘောတွေကိုမ သိနိုင်ဘူး။နင်၊ငါမဟုတ်ဘူး၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သ တ္တဝါတွေမဟုတ်ဘူး။စိတ်ရဲ့လက္ခဏ တွေသာဖြစ်ပြီးအကြောင်းကြောင့်ဖြစ် ပေါ်ပြီးတော့ပြန်ပျက်သွားတယ်။ဒါ ကြောင့်ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကစိတ်ရဲ့ အမျိုးအစားအမျိုးမျိုးတွေကိုဆိုဆုံးမ သွားတယ်။ဥပမာ-အသင်္ခာလိနှင့်သသင်္ခ ာလိတွေဖြစ်တဲ့အမျိုးအစားနှင့်အသင်္ခာ လိနှင့်သသင်္ခာလိဖြစ်တဲ့လောဘမူလ စိတ်တွေလည်းရှိတယ်။အသင်္ခာလိနှင့် သသင်္ခာလိဖြစ်တဲ့ဒေါသမူလစိတ်လည်း ရှိတယ်။အသင်္ခာလိနှင့်သသင်္ခာလိဖြစ်တဲ့ကုသိုလ်စိတ်လည်းရှိတယ်။အဲဒီတ ရားသဘောတွေရဲ့လက္ခဏတွေကိုသ တိအောက်မေ့သိတဲ့အချိန်မှာနာမ်တရာ းဖြစ်ပြီးရုပ်တရားတွေမဟုတ်ဘူးဆို တာသိရတယ်။
`အကြောင်း’ဖြစ်တဲ့သမ္ပယုတ္တတရားအ ရနဲ့စိတ်တွေကွာခြားကြတယ်။အဲဒီသင်္ခ ာရတရားဖြစ်တဲ့တရားသဘောတွေ သည်ဘာအကြောင်းတွေကိုမှမမှီခိုပဲ အလိုလိုနဲ့ဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။သင်္ခာရတ ရားဖြစ်တဲ့ပရမတ္ထတရား၃မျိုးရှိပြီးစိတ် ၊စေတသိက်နှင့်ရုပ်တို့ဖြစ်ကြတယ်။အ ကြောင်းဖြစ်တဲ့စေတသိက်သည်စိတ်ကို မှီခိုပြီးဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ပြီးတော့အကြောင်းဖြစ်တဲ့စေတသိက်နှင့်ရုပ်တွေသည်တစ်ချို့စိတ်တွေကိုမှီခိုပြီးဖြစ်ပေါ်တယ် ။ပြီးတော့အကြောင်းဖြစ်တဲ့စေတသိက် နှင့်ရုပ်တွေသည်တစ်ချို့စိတ်တွေကိုမှီခို ပြီးဖြစ်ပေါ်တယ်။ပြီးတော့အကြောင်း ဖြစ်တဲ့စိတ်၊စေတသိက်နှင့်ရုပ်တွေ သည်တစ်ချို့ရုပ်ကိုမှီခိုပြီးဖြစ်ပေါ်ရ တယ်။ဒါကြောင့်အကြောင်းအရစိတ် တွေကွာခြားကြတယ်။ဆိုလိုတာကတစ် ချို့စိတ်တွေသည်အကြောင်းဖြစ်တဲ့စေ တသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ပြီးတော့ တစ်ချို့စိတ်တွေသည်အကြောင်းမဟု တ်တဲ့စေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ အဲဒီအကြောင်းဖြစ်တဲ့ပရမတ္ထတရား တွေကတော့စေတသိက်၆ပါးသာဖြစ် တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့အကြောင်း လောဘဖြစ်တဲ့စေတသိက်၁၊အကြောင်းဒေါသဖြစ်တဲ့ဒေါသစေတသိက်၁၊အ ကြောင်းမောဟဖြစ်တဲ့မောဟစေတသိ က်၁တို့ဖြစ်ပြီးစုစုပေါင်းအကြောင်းအကုသိုလ်၃ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။အကြော င်းအလောဘဖြစ်တဲ့အလောဘစေတ သိက်၁၊အကြောင်းအဒေါသဖြစ်တဲ့အ ဒေါသစေတသိက်၁၊အကြောင်းအမော ဟဖြစ်တဲ့ပညာစေတသိက်၁ပါးတို့ဖြစ် ပြီးစုစုပေါင်းအကြောင်းသောမနဿ ၃ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။
ဒီစေတသိက်၆ပါးကလွဲပြီးတစ်ခြားတ ရားသဘောအားလုံးတွေသည်အကြော င်းမဟုတ်ဘူး။ကွာခြားတဲ့စိတ်နဲ့အတူ ဖြစ်ပေါ်ပြီးတစ်ခြားစေတသိက်တွေ သည်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေး တယ်။ဒါပေမယ့်အကြောင်းဖြစ်တဲ့အ နေနဲ့အကြောင်းဖြစ်တာမဟုတ်ဘူး။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့၂၄ပစ္စည်းရော က်တဲ့အထိအကြောင်းအမျိုးမျိုးဖြစ်တဲ့ တရားသဘောအားလုံးထဲမှာအကြောင် းတစ်ခုသာဖြစ်တဲ့အကြောင်းတွေဖြစ် တယ်။အကြောင်းကြီးတွေရဲ့အမျိုးအ စားအရအဲဒီအကြောင်းဖြစ်တဲ့စေတသိ က်၆ပါးသည်သစ်ပင်တွေရဲ့ရေသောက် မြှစ်နဲ့ဥပမာတူတယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီသစ် ပင်တွေကိုစိမ်းလန်းစိုပြေပြီးလှပစွာနဲ့ အသီး၊အပွင့်တွေများစွာပေးနိုင်သလို ဒီအကြောင်း၆ပါးဖြစ်တဲ့စေတသိက် သည်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာတရားသဘောအားလုံးတွေကိုစိမ်းလန်းစိုပြေစေတယ် ။ဒါကြောင့်အသီး၊အပွင့်အမျိုးမျိုးတွေကိုပုံမှန်နဲ့ပိုပြီးတော့ထုတ်လုပ်ပေးတယ် ။ရဟန္တာမဟုတ်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်ကု သိုလ်နှင့်အကုသိုလ်အကြောင်းတွေရှိ သေးတယ်။ရဟန္တာဖြစ်ပြီးတဲ့အခါမှာကု သိုလ်နှင့်အကုသိုလ်အကြောင်းတွေငြိမ်းသတ်နိုင်တယ်။ရဟန္တာတွေရဲ့စိတ်နဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်တဲ့အလောဘစေတသိက်၊အ ဒေါသစေတသိက်နှင့်ပညာစေတသိက် (အမောဟ)တို့သည်အပ္ဖရာခတ္တအ ကြောင်းဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကကုသို လ်နှင့်အကုသိုလ်အကြောင်းတွေမ ဟုတ်ဘူး။
အဲဒီအပ္ဖရာခတ္တတရားဖြစ်တဲ့တရားသ ဘောတွေသည်ကုသိုလ်၊အကုသိုလ်မ ဟုတ်တဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်ဝိပက်စိတ်၊ကိရိယာစိတ်၊ဝိပက် စေတသိက်၊ကိရိယာစေတသိက်၊ရုပ်နှင့် နိဗ္ဗာန်တို့သည်အပ္ဖရာခတ္တတရားဖြစ် တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ကုသိုလ် ၊အကုသိုလ်တွေမဟုတ်တဲ့အတွက် ကြောင့်ဖြစ်တယ်။အကြောင်း၆ပါးကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာလိုက်ရင်အမျိုးအစား၂ မျိုးဖြစ်ပြီးဘာတွေလဲဆိုတော့အကုသို လ်အကြောင်း၃ပါးဖြစ်တဲ့လောဘစေ တသိက်၊ဒေါသစေတသိက်၊မောဟစေ တသိက်တို့ဖြစ်ကြတယ်။သောမနဿ အကြောင်း၃ပါးဖြစ်တဲ့အလောဘစေတသိက်၁ပါး၊အဒေါသစေတသိက်၁ပါး ၊ပညာစေတသိက်၁ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။ အကြောင်းကုသိုလ်၃ပါးကိုမသုံးပဲအ ကြောင်းသောမနဿ၃ပါးကိုသုံးရတယ် ။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အကြောင်းကု သိုလ်သည်အကျိုးဖြစ်တဲ့ကုသိုလ်ဝိပ က်ကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အကြောင်းဖြစ်တ ယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီကောင်းပြီးအကြောင် းဖြစ်တဲ့သောမနဿအကြောင်းသည်ကု သိုလ်စိတ်၊ကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်နဲ့အတူ ဖြစ်ပေါ်တယ်။ပြီးတော့သောမနဿကိရိယာစိတ်နဲ့လည်းအတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ ဒါကြောင့်အကြောင်းသောမနဿသည် ကုသိုလ်စိတ်တစ်ခုတည်းနဲ့သာမဖြစ် ပေါ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။
အကြောင်းအဖြစ်နဲ့ပရမတ္ထတရား၄ပါးရှိပြီးစိတ်၊စေတသိက်၊ရုပ်၊နိဗ္ဗာန်တို့ဖြစ် ကြတယ်။စိတ်သည်အကြောင်းမဟုတ် ဘူး။စေတသိက်သည်အကြောင်းဖြစ် တဲ့စေတသိက်တွေ၆ပါးသာရှိပြီးတစ် ခြားစေတသိက်၄၆ပါးသည်အကြောင်း ဖြစ်တဲ့စေတသိက်တွေမဟုတ်ဘူး။ရုပ် သည်အကြောင်းမဟုတ်ဘူး။အဲဒီအ ကြောင်းမဟုတ်တဲ့တရားတွေသည်ပါဠိ လို့`ဏဟေ’အကြောင်းမဟုတ်ဘူးလို့ ခေါ်တယ်။ဒါကြောင့်တရားအားလုံး တွေကိုအဖွဲ့အဖြင့်နဲ့ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာရင် ၂ဖွဲ့ရှိပြီးအကြောင်း(ဟေ)နှင့်အကြောင်းမဟုတ်တဲ့(ဏဟေ)တို့ဖြစ်ကြတယ်။ စေတသိက်၆ပါးသည်အကြောင်းဖြစ် တယ်။စိတ်၊ရုပ်၊နိဗ္ဗာန်နှင့်တစ်ခြားစေ တသိက်၄၆ပါးသည်အကြောင်းမဟုတ် တဲ့ဏဟေဖြစ်တယ်။
စိတ်နှင့်စေတသိက်၄၆ပါးသည်`ဏဟေ ‘ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကအကြာင်းမဟု တ်ဘူး။ဒါပေမယ့်စိတ်နှင့်တစ်ချို့စေတ သိက်တွေသည်အကြောင်းဖြစ်တဲ့စေတ သိက်ရှိပြီးအတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ဘယ်စိ တ်နှင့်စေတသိက်မဆိုအကြောင်းဖြစ် တဲ့စေတသိက်၆ပါးတွေအတူမဖြစ်ပေါ် ဘူးဆိုရင်အဲဒီစိတ်နှင့်စေတသိက်တွေ သည်အဲဒီစိတ်နှင့်စေတသိက်တွေသည် အဟေတုကစိတ်နှင့်အဟေတုကစေတသိက်တို့ဖြစ်ကြတယ်။ဘယ်စိတ်နှင့်စေတသိက်မဆိုအကြောင်းဖြစ်တဲ့စေတသိက်ရှိပြီးအတူဖြစ်ပေါ်ရင်အဲဒီစိတ်နှင့်စေတသိက်တွေသည်သဟေတုကစိတ်နှင့်သဟေတုကစေတသိက်တို့ဖြစ်ကြ တယ်။
အဲဒီဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုမြင်နေတဲ့စက္ခုဝိညာဉ်သည်စေတသိက်(၇)ပါးရှိပြီး စက္ခုဝိညာဉ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ဘာ တွေလဲဆိုတော့ဖဿစေတသိက်သည်စ က္ခုပသာဓာတ်ကိုထိတွေ့ပြီးရူပါရုံ(အာ ရုံ)ကိုထိတွေ့တဲ့တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင် တယ်။ဝေဒနာစေတသိက်သည်ပုံမှန်နဲ့ခံ စားတဲ့တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်ပြီးဥပေက္ခ ာဝေဒနာဖြစ်တယ်။သညာစေတသိက် သည်ရူပါရုံ(အာရုံ)ကိုမှတ်သားတဲ့တာ ဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တယ်။စေတနာစေတ သိက်သည်ကြိုးစားအားထုတ်မှုနှင့်ရှာ ဖွေမှုတွေအောင်မြင်ဖို့အတွက်အတူဖြစ် ပေါ်ပြီးစိတ်နှင့်စေတသိက်တွေကိုနိုး ဆော်တဲ့တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တယ်။ချီဝိအိန္ဒြိယစေတသိက်သည်သဟစာတ အတူဖြစ်တဲ့တရားကိုကြည့်ရှုစောင့် ရှောက်တဲ့တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်ရတယ် ။ဆိုလိုတာကစိတ်နှင့်စေတသိက်အား လုံးတွေရဲ့ဖြစ်နေတဲ့အချိန်ခဏမှာရှိနေ ဖို့အတွက်ဖြစ်တယ်။ဧကခတ္တာစေတသိက်သည်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အာရုံထဲမှာတည်ပြီး နေနိုင်ဖို့အတွက်တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်ရ တယ်။မနသိကာရစေတသိက်သည်အဲဒီ ရူပါရုံ(အာရုံ)ထဲမှာနှလုံးသွင်းတဲ့တာဝန် ကိုလုပ်ဆောင်ရတယ်။ဒီစေတသိက်(၇) ပါးသည်အကြောင်း(၆)ပါးဖြစ်တဲ့စေတ သိက်မဟုတ်ဘူး။ဒါကြောင့်စက္ခုဝိညာဉ်သည်အဟေတုကစိတ်မဟုတ်ရခြင်း ဖြစ်တယ်။အဲဒီစက္ခုဝိညာဉ်ရဲ့နောက် ပိုင်းမှာဖြစ်ပေါ်တဲ့လောဘမူလစိတ်တွေ ကတော့အကြောင်း(၂)ပါးနဲ့အတူဖြစ် ပေါ်တဲ့အကြောင်းစေတသိက်ဖြစ်တယ် ။ဆိုလိုတာကလောဘစေတသိက်သည် အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေထဲမှာငြိတွယ် ပြီးသာယာတဲ့သဘောတွေရှိပြီးမောဟစေတသိက်နဲ့လည်းအတူဖြစ်ပေါ်တာရှိ တယ်။ဒါကြောင့်လောဘမူလစိတ်သည် သဟေတုကစိတ်ဖြစ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။
အကြောင်းအရနဲ့တရားအားလုံးတွေကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာလိုက်ရင်(၂)ဖွဲ့ရှိကြ တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ဟေနှင့်ဏ ဟေ၊သဟေတုကနှင့်အဟေတုကတို့ ဖြစ်ကြတယ်။ဆိုလိုတာကနိဗ္ဗာန်နှင့်ရုပ် သည်ဏဟေနှင့်အဟေတုကဖြစ်တယ်။ စိတ်သည်ဏဟေဖြစ်တယ်။တစ်ချို့မှာ သဟေတုကဖြစ်ပြီးတစ်ချို့မှာအဟေတုကဖြစ်တယ်။စေတသိက်(၄၆)ပါး သည်ဏဟေဖြစ်တယ်။တစ်ချို့မှာသ ဟေတုကဖြစ်ပြီးတစ်ချို့မှာအဟေတုကဖြစ်တယ်။စေတသိက်(၆)ပါးဖြစ်တဲ့ လောဘစေတသိက်၊ဒေါသစေတသိက်၊ မောဟစေတသိက်၊အလောဘစေတ သိက်၊အဒေါသစေတသိက်နှင့်ပညာစေ တသိက်တွေသည်အကြောင်းဖြစ်ပြီးမေ ာဟမူလစိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါ ကြောင့်မောဟမူလစိတ်ကလွဲပြီးသ ဟေတုကဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့မောဟမူလစိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ မောဟစေတသိက်သည်အဟေတုက ဖြစ်တယ်။
လောဘစေတသိက်သည်သဟေတုက ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့မော ဟစေတသိက်နဲ့အတူအချိန်တိုင်းဖြစ် ပေါ်ရတယ်။တကယ်လို့မောဟစေတသိက်မဖြစ်ပေါ်ဘူးဆိုရင်လောဘစေတသိက်လည်းဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။ဒါကြောင့် လောဘစေတသိက်သည်သဟေတုက ဖြစ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့မောဟစေတသိက်နဲ့အတူအချိန် တိုင်းဖြစ်ပေါ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ် တယ်။ဒေါသစေတသိက်လည်းသဟေ တုကဖြစ်ပြီးလောဘစေတသိက်နဲ့အလားတူပဲဖြစ်တယ်။လောဘစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့မောဟစေတသိက်သည်လောဘမူလစိတ်ထဲမှာသဟေတုက ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အတူ ဖြစ်ပေါ်ပြီးအကြောင်းဖြစ်တဲ့လောဘစေတသိက်ရှိတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဒေါသစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ် တဲ့မောဟစေတသိက်သည်ဒေါသမူလ စိတ်ထဲမှာသဟေတုကဖြစ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးအ ကြောင်းဖြစ်တဲ့ဒေါသစေတသိက်ရှိတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။မောဟမူလ စိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့မောဟစေတသိက်သည်အဟေတုကဖြစ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့လောဘစေတသိက် နှင့်ဒေါသစေတသိက်တွေအတူမဖြစ်ပေါ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။
ဖဿစေတသိက်သည်အကြောင်းဖြစ် တယ်။ဒါပေမယ့်ဖဿစေတသိက်သည် စိတ်အပါးတိုင်းနဲ့ဖြစ်ပေါ်တယ်။တကယ်လို့အကြောင်း၆ပါးထဲမှာဘယ်အ ကြောင်းတစ်ပါးပါးကဖြစ်ပေါ်တဲ့စေ တသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ဘယ်စိတ်မ ဆိုအဲဒီဖဿစေတသိက်သည်သဟေတု ကဖြစ်တယ်။တကယ်လို့ဘယ်စိတ်မဆို အဟေတုကဖြစ်ရင်အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးအ ကြောင်းဖြစ်တဲ့စေတသိက်၆ပါးမရှိဘူး။အဲဒီအဟေတုကစိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ဖဿစေတသိက်သည်အဟေတုက ဖြစ်ရတယ်။ဒါကြောင့်ဖဿစေတသိက် သည်အကြောင်းဖြစ်ရတယ်။ပြီးတော့ တစ်ခါတစ်လေသဟေတုကဖြစ်ပြီးတစ် ခါတစ်လေအဟေတုကဖြစ်တယ်။အဲဒီ နေ့စဉ်နဲ့အမျှလူတွေရဲ့ဘဝသည်သဟေတုကစိတ်နှင့်သဟေတုကစိတ်တွေနှစ် မျိုးစလုံးရှိကြတယ်။ဒါပေမယ့်တရား တော်တွေကိုမနာကြားရတဲ့အခါဘယ် အချိန်မှာသဟေတုကစိတ်ဖြစ်ပြီးဘယ် အချိန်မှာအဟေတုကစိတ်ဖြစ်သလဲဆို တာမသိနိုင်ဘူး။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားက စိတ်သဘောရဲ့တစ်ခဏစီတွေကိုအ သေးစိတ်နဲ့ဆိုဆုံးမသွားတယ်။ပြီး တော့ဘယ်စိတ်ကဘယ်အချိန်မှာအ ဟေတုကစိတ်ဖြစ်ပြီးဘယ်စိတ်ကဘယ် အချိန်မှာသဟေတုကစိတ်ဖြစ်သလဲ?ပြီ းတော့အဲဒီသဟေတုကဖြစ်တဲ့စိတ်သည်အကြောင်းတွေဘယ်လောက်နဲ့ဖြစ် ပေါ်ပြီးစေတသိက်တွေဘယ်နှစ်ပါးနဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်သလဲဆိုတာဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရာ းကအသေးစိတ်ဆိုဆုံးမသွားတယ်။
မောဟမူလစိတ်သည်မောဟအကြောင်းရှိပြီးအကြောင်းတစ်ကြောင်းနဲ့သာအ တူဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါကြောင့်အဟေတု ကဖြစ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။မောဟမူလ စိတ်သည်အကြောင်း(၂)ကြောင်းနဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ မောဟအကြောင်းနှင့်လောဘအကြောင်းဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ထဝိဟေတုက ဖြစ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။ဒေါသမူလစိတ် သည်အကြောင်းနှစ်ကြောင်းနဲ့အတူ ဖြစ်ပေါ်ပြီးမောဟအကြောင်းနှင့်ဒေါသ အကြောင့်တို့ဖြစ်ကြတယ်။ဒါကြောင့် ထဝိဟေတုကဖြစ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။
အဲဒီကုသိုလ်စိတ်ကတော့သောမနဿ အကြောင်းနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ဒါမှ မဟုတ်ရင်ကုသိုလ်စိတ်ဖြစ်လို့မရဘူး။ ကုသိုလ်စိတ်သည်အမျိုးအစား၂မျိုးရှိ ပြီးပညာစေတသိက်နဲ့အတူမဖြစ်ပေါ်တဲ့ ကုသိုလ်စိတ်နှင့်ပညာစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ကုသိုလ်စိတ်တို့ဖြစ်ကြ တယ်။ဒါကြောင့်ပညာနဲ့အတူမဖြစ်ပေါ် တဲ့ကုသိုလ်စိတ်သည်အကြောင်း၂ ကြောင်းနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးအကြောင်း ဖြစ်တဲ့စေတသိက်ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာ ကအလောဘအကြောင်းနှင့်အဒေါသအကြောင်းတွေသည်ထဝိဟေတုကဖြစ် တယ်။ပြီးတော့ပညာနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ စေတသိက်သည်အကြောင်း(၃)ကြောင် းနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးအကြောင်းဖြစ်တဲ့ စေတသိက်ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကအ လောဘအကြောင်း၊အဒေါသအကြောင်းနှင့်အမောဟအကြောင်းတွေသည်တီ ဟေတုကတွေဖြစ်ကြတယ်။ကုသိုလ် စိတ်အေဟေတုကမဖြစ်ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အလောဘစေတသိက်နှင့် အဒေါသစေတသိက်တွေသည်အချိန်မှာ ဖြစ်ပေါ်ပြီးရှိကြတယ်။ဒါကြောင့်ကုသိုလ်စိတ်ဖြစ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။
အကြောင်းဆိုတဲ့စကားလုံးနှင့်ပစ္စယော (အကြောင်း)ဆိုတဲ့စကားလုံးတွေသည် ဘယ်လိုကွာခြားကြသလဲ?ပစ္စယော (အကြောင်း)သည်တစ်ခြားတရားသ ဘောတွေကိုဖြစ်ပေါ်စေဖို့ကူညီထောက် ပံ့ပေးတဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။အဲဒီ အကြောင်းရဲ့အမျိုးအစားနှင့်သင့်တော် သလောက်နေထိုင်ရတယ်။ဥပမာ-ဖဿ စေတသိက်သည်လောဘစေတသိက်မ ဟုတ်ဘူး။ဒါပေမယ့်ဖဿစေတသိက် နှင့်လောဘစေတသိက်တွေသည်တစ်ခြားတရားသဘောတွေကိုကူညီပေးတဲ့အ ကြောင်းဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကစိတ်၊စေတသိက်နှင့်ရုပ်တွေဖြစ်ပေါ်လို့ရတယ်။ဒါပေမယ့်ဖဿစေတသိက်ရဲ့လက္ခဏ သဘောနှင့်တာဝန်တွေသည်ကွာခြား ကြတယ်။ဒါကြောင့်လောဘစေတသိက်နှင့်ဖဿစေတသိက်တွေရဲ့တာဝန်တွေသည်လောဘစေတသိက်နှင့်ကွာခြား ရတဲ့အကြောင်းသဘောတွေဖြစ်ရခြင်း ဖြစ်တယ်။
ဖဿစေတသိက်သည်အာဟာရပစ္စယ အဖြစ်နဲ့အကြောင်းဖြစ်တယ်။အာဟာရ သည်အကျိုးကိုဖြစ်စေတဲ့တရားသ ဘောဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်သစ်ပင်တွေ ရဲ့ရေသောက်မြှစ်လိုမျိုးစိမ်းလန်းစိုပြေ စေတဲ့အထိမခိုင်မြဲဘူး။အဲဒီအကြောင်း ဖြစ်တဲ့တရားသဘောကျတော့အကြောင်းဖြစ်ခြင်းအရနဲ့ပစ္စယော(အကြောင်း) ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ဥပမာ-ရေသောက် မြှစ်နဲ့တူတယ်။သစ်ပင်တွေကြီးမားလာဖို့ရေသောက်မြှစ်တစ်မျိုးထဲပဲရှိလို့မရဘူး။အာဟာရဖြစ်တဲ့ရေ၊မြေတွေရရှိရ တယ်။ဒါပေမယ့်တကယ်လို့ရေသောက် မြှစ်ပြတ်သွားရင်ရေ၊မြေတွေလည်းသစ်ပင်တွေကြီးမားပြီးစိမ်းလန်းစိုပြေ အောင်လုပ်ပေးလို့မရဘူး။ရေသောက် မြှစ်ရှိတဲ့သစ်ပင်နှင့်ရေသောက်မြှစ်မရှိတဲ့မြက်ပင်တွေသည်အကြောင်း(ပစ္စ ယော)တွေကွာခြားတဲ့အတွက်ကြောင့် ကြီးမားပြီးစိမ်းလန်းစိုပြေကြတယ်။
အကြောင်း(၆)မျိုးဖြစ်တဲ့စေတသိက် တွေကလွဲပြီးတစ်ခြားစေတသိက်နှင့် တစ်ခြားတရားသဘောတွေသည်တစ် ခြားအကြောင်းအဖြင့်နဲ့အကြောင်း(ပစ္စယော)ဖြစ်တယ်။အကြောင်း(ပစ္စယော) ဖြစ်တဲ့အနေနဲ့မဟုတ်ဘူး။(၇)ကျမ်း မြောက်ဖြစ်တဲ့ပဌာန်းကျမ်းထဲမှာအဘိ ဓမ္မာပိဋကတ်ရဲ့နောက်ဆုံးကျမ်းဖြစ် တယ်။အဲဒီအဘိဓမ္မာပိဋကတ်တော် သည်အကြောင်းအမျိုးမျိုးတွေရဲ့အမျို းအစားအရတစ်ခုနဲ့တစ်ခုအကြောင်း ဖြစ်ခြင်းအရနဲ့တရားသဘောအားလုံး တွေကိုပြသွားတယ်။ပထမဆုံးအကြော င်းကတော့ဟေတုပစ္စယောသည်အ ကြောင်းဖြစ်တဲ့တရားသဘောတွေရဲ့အ ရေကြီးခြင်းတွေကိုပြသွားတယ်။အသု ဘပွဲထဲမှာရဟန်းသံဃာတွေကအဘိဓမ္မ ာတရားတွေကို`ဟေတုပစ္စယော’နဲ့စပြီး ရွတ်ဆိုကြတယ်။`လောဘပစ္စယော’ သည်လောဘအကြောင်း၊ဒေါသအ ကြောင်း၊မောဟအကြောင်း၊အလောဘ အကြောင်း၊အဒေါသအကြောင်းနှင့်အ မောဟအကြောင်းတွေသည်အဲဒီဘုံဘဝရဲ့အကျိုးတွေကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အကြောင်းရင်းဖြစ်ပြီးတရားသဘောတွေကို သိဖို့အတွက်သတိပေးခြင်းဖြစ်တယ်။ ဘာတွေလဲဆိုတော့စေတသိက်(၆)ပါး ဖြစ်တဲ့လောဘစေတသိက်၊ဒေါသစေတ သိက်၊မောဟစေတသိက်၊အလောဘစေတသိက်၊အဒေါသစေတသိက်နှင့်ပ ညာစေတသိက်တို့ဖြစ်ကြတယ်။
အမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရားသဘောတွေရဲ့အမျိုးအစားတစ်မျိုးစီတွေသည်ကိုယ် စီ၊ကိုယ်စီအရေးကြီးခြင်းတွေရှိကြ တယ်။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်အ ကြောင်းတစ်မျိုးထဲကိုသာဆိုဆုံးမသွား တာမဟုတ်ဘူး။ပြီးတော့အဲဒီအာရုံကို သိဖို့စိတ်ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အကြောင်းဖြစ် တဲ့အာရုံကိုသာဆိုဆုံးမသွားတာမဟုတ် ဘူး။ဒါကြောင့်အဲဒီအာရုံအရအာရုံအ ကြောင်းတရား(အာရမ္မဏပစ္စယော) တစ်ခုသာစိတ်နဲ့အတူဖြစ်တယ်။ဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရားက`၂၄ပစ္စည်း’ကိုအမျိုး အစားအကြောင်းကြီးကြီးအရနဲ့အ ကြောင်းအမျိုးမျိုးတွေကိုအသေးစိတ် နဲ့ပြည့်စုံစွာဆိုဆုံးမသွားတယ်။ပြီးတော့ အဲဒီ`၂၄ပစ္စည်’အကြောင်းကြီးထဲက တစ်ချို့အကြောင်းတွေရဲ့အကျဉ်းတွေ ကိုလည်းဆိုဆုံးမသွားတယ်။
တစ်ခြားအကြောင်းတွေကြောင့်စက္ခုပ သာဓာတ်ရုပ်ဖြစ်ပေါ်ရတယ်။အကြော င်းကြောင့်မဟုတ်ဘူး။ပြီးတော့စက္ခုပ သာဓာတ်သည်အကြီးဖြစ်တဲ့သဘော အနေနဲ့အကြောင်းဖြစ်ရတယ်။ဒါကြေ ာင့်အစိုးရခြင်းအကြောင်းတရား(က္ကန္ဒြိ ယပစ္စယော)ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာက ကိုယ့်ရဲ့တာဝန်တွေထဲမှာအကြီးဖြစ်တဲ့ သဘောဖြစ်ပြီးအကြောင်းဖြစ်ရတယ်။ စက္ခုပသာဓာတ်မှာစက္ခုသည်အကြီးဖြ စ်တယ်။မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုမြင်ပြီးစက္ခုဝိညာဉ်ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြေ ာင်းဖြစ်တဲ့နေရာမှာအကြီးဖြစ်တဲ့သ ဘောရှိတဲ့ရုပ်ဖြစ်တယ်။တကယ်လို့စက္ခုပသာဓာတ်၊သောတပသာဓာတ်၊ဃာ နပသာဓာတ်၊ဇိဝှာပသာဓာတ်နှင့်ကာယ ပသာဓာတ်တွေမရှိဘူးဆိုရင်ဒီရုပ်ခန္ဓာ သည်ဘာနဲ့တူမလဲ?သစ်တုံးကြီးနဲ့တူပြီး မမြင်နိုင်၊မကြားနိုင်၊အနံ့မရနိုင်၊အရသာ တွေမရနိုင်တော့ပဲနှင့်ထိတွေ့တဲ့အရာေ တွကိုလည်းမသိနိုင်တော့ဘူး။ဒါကြောင့် ဒီပသာဓာတ်ရုပ်(၅)ပါးစလုံးသည်`အိန္ဒြိ ယပစ္စယော’ဖြစ်ပြီးအကြောင်းတွေဖြစ် ရခြင်းဖြစ်တယ်။
`က္ကန္ဒြိယပစ္စယော’ဆိုတာကကိုယ့်ရဲ့တာ ဝန်ထဲမှာသာအကြီးဖြစ်တယ်။ဥပမာ-စက္ခုပသာဓာတ်ရုပ်သည်ရူပါရုံကိုထိ တွေ့တဲ့နေရာမှာအကြီးဖြစ်ပြီးမျက်စိမှ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုမြင်ပြီးမြင်သိစိတ်(စက္ခုဝိညာဉ်)ဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်း ဖြစ်ပေးတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ တစ်ခြားရုပ်တွေသည်ဒီတာဝန်တွေကို လုပ်ဆောင်လို့မရဘူး။ပြီးတော့မျက်စိမှ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေသည်ပေါ်ပေါက်မှု တွေထင်ရှားလာ?(သို့)မထင်ရှားဘူး လာဆိုတာစက္ခုပသာဓာတ်ရုပ်ရဲ့ကြည် လင်မှုသဘောပေါ်မှာမူတည်တယ်။ဒါ ကြောင့်ဘယ်သူ့ရဲ့လိုလားခြင်းဆန္ဒတွေ (သို့)စေတနာတွေပေါ်မှာမူတည်တာမ ဟုတ်ဘူး။ဒါပေမယ့်စက္ခုပသာဓာတ် ရုပ်နှင့်မြင်ခြင်းရဲ့အစိုးရခြင်းအကြောင် းတရား(က္ကန္ဒြိယပစ္စယော)ပေါ်မှာမူတည်တယ်။တရားသဘောရဲ့အမျိုးအစာ းအားလုံးသည်အကြောင်းအမျိုးမျိုးအ ဖြစ်နဲ့တစ်ခြားတရားသဘောဖြစ်ဖို့အ ကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။လောဘစေတ သိက်၊ဒေါသစေတသိက်၊မောဟစေတ သိက်၊အလောဘစေတသိက်၊အဒေါသ စေတသိက်နှင့်ပညာစေတသိက်တွေသည်အကြောင်းအရနဲ့အကြောင်းဖြစ်ပေး ရတယ်။နေ့စဉ်နဲ့အမျှအကုသိုလ်အ ကြောင်းတွေအများကြီးဖြစ်ပေါ်တယ်။ ကုသိုလ်အကြောင်းတွေလည်းရှိပါတယ်။ဒါပေမယ့်နှိုင်းယှဉ်လိုက်တဲ့အခါမှာ ကုသိုလ်ဖြစ်ဖို့အကြောင်းသည်အကု သိုလ်ဖြစ်ဖို့အကြောင်းထက်အများကြီး ပို့နည်းတယ်။
ကုသိုလ်အကြောင်းသည်တစ်ဖြေးဖြေးနဲ့တိုးတက်လာပြီးအကုသိုလ်အကြောင်းထက်အင်အားတွေဘယ်တော့ပိုများ လာမလဲ?အမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရားသ ဘောတွေရဲ့လက္ခဏတွေကိုသိပြီးပညာ တွေတိုးတက်ပွားများရမယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီအမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရားသဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုသိခြင်း သည်ပညာစေတသိက်ဖြစ်ပြီးအမောဟ အကြောင်းဖြစ်တယ်။အမှန်အတိုင်းရှိတဲ့လက္ခဏတရားသဘောတွေကိုပညာနဲ့သေချာစွာမသိသရွေ့တော့အဲဒီလောဘအကြောင်း၊ဒေါသအကြောင်း၊မော ဟအကြောင်းတွေမတိုးပါွးအောင်မများလာအောင်လုပ်ဖို့ဆိုတာမဖြစ်နိုင်တဲ့အ ရာဖြစ်တယ်။အကုသိုလ်အကြောင်းတွေကိုငြိမ်းသတ်ဖို့နှင့်ဖြေဖြောက်ဖို့သည် အမောဟဖြစ်တဲ့ပညာကလွဲလို့တခြားတရားတွေမရှိဘူး။
တရားတော်တွေကိုလေ့လာသင်ကြား ပြီးတဲ့အခါမှာမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ ကိုယ်စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုနားလည်ပြီးသတိပဌာန်းတွေကိုတိုးတက်ပွားများတဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်တယ်။အမောဟဖြစ်တဲ့ကု သိုလ်တွေကတော့ပညာတွေတစ်ဖြေး ဖြေးနဲ့တိုးတက်လာပြီးအရိယာသစ္စာ တရားတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိတဲ့အခါမှာ အရှင်သောတာပန်ပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်တယ်။အ ရှင်သောတာပန်ဖြစ်တဲ့အချိန်ကစပြီးရ ဟန္တာရောက်တဲ့အထိအကုသိုလ်တရား တွေရဲ့အမျိုးအစားတစ်ဆင့်စီ၊တစ်ဆင့် စီတွေကိုငြိမ်းသတ်နိုင်ခြင်းဖြစ်တယ်။အဲဒီအရှင်သောတာပန်၊အရှင်သဒ္ဒါဂါမ်၊ အနာဂါမ်အဆင့်ဖြစ်တဲ့အရိယာပုဂ္ဂုလ် ဖြစ်တဲ့သူတွေသည်အရှင်စေခါပုဂ္ဂိုလ် တွေဖြစ်ကြတယ်။ဒါကြောင့်ကုသိုလ်အ ကြောင်းနှင့်အကုသိုလ်အကြောင်းတွေ အားလုံးငြိမ်းသတ်နိုင်တဲ့အထိပညာ တွေကိုဆက်ပြီးတိုးတက်အောင်ပွား များရတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့တ ကယ်လို့ကုသိုလ်အကြောင်းတွေရှိနေ သေးရင်မဆုံးနိုင်တဲ့ကုသိုလ်ဝိပက်(အ ကျိုး)တွေဖြစ်ပေါ်ဖို့အကြောင်းဖြစ်ပေး တယ်။အဲဒီအကုသိုလ်အကြောင်းနှင့်ကု သိုလ်အကြောင်းတွေကိုငြိမ်းသတ်ပြီးတဲ့ရဟန္တာပုဂ္ဂိုလ်တွေရဲ့စိတ်သည်အလောဘ၊အဒေါသ၊အမောဟနဲ့အတူဖြစ် ပေါ်ပေမယ့်`အဗျာကတ’အကြောင်း ဖြစ်တယ်။အကျိုး(ဝိပက်)တွေဆက်ပြီး ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အကြောင်းမဖြစ်ဘူး။အဲဒီ နေ့ဘယ်တော့ရောက်မလဲ?
ပညာတွေကိုပုံမှန်နဲ့တိုးတက်အောင်ပါွး များပြီးကြိုးစားမယ်ဆိုရင်တစ်နေ့နေ့ မှာရောက်နိုင်တယ်။အဲဒီအကျိုးတွေကို ထိုးထွင်းစွာသိတဲ့ပုဂ္ဂုလ်တွေသည်အ တိတ်မှာအများကြီးရှိခဲ့တယ်။တကယ် လို့မဖြစ်နိုင်ဘူးဆိုရင်အဲဒီလိုအကျိုးတွေကိုသိနိုင်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေမရှိဘူး။ဒါပေ မယ့်အဲဒီအကျိုးတွေသည်မျှော်လင့်တဲ့ အတိုင်းလျှင်မြန်စွာနဲ့မရနိုင်ဘူး။အ ကြောင်းနဲ့သင့်တော်သလောက်ပဲဖြစ်ရ တယ်။ဆိုလိုတာကပညာတွေမပေါ် ပေါက်၊မတိုးတက်လာသေးတဲ့အခါမှာ ကိလေသာတွေကိုငြိမ်းသတ်လို့မရဘူး။ ဒါကြောင့်ကိလေသာတွေကိုတကယ်ငြိမ်းသတ်နိုင်တဲ့အထိအမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရားသဘောတွေရဲ့လက္ခဏသဘောတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိနိုင်ပြီးပညာတွေ အဆင့်ဆင့်နဲ့တိုးတက်လာပြီးဖြစ်ပေါ် ရတယ်။ဒါကြောင့်အမြဲတမ်းအောက် မေ့ရမှာကအဲဒီစိတ်၊စေတသိက်၊ရုပ် တွေရဲ့အကြောင်းတွေကိုနားလည် အောင်လေ့လာသင်ကြားခြင်းသည် အမှန်တကယ်ရှိပြီးတစ်ခဏစီဖြစ်ပေါ် တဲ့စိတ်၊စေတသိက်နှင့်ရုပ်တွေရဲ့လက္ခ ဏတွေကိုသိပြီးသတိပဌာန်းတွေတိုး တက်အောင်ပါွးများဖို့အတွက်ဖြစ်တယ်။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားဆိုဆုံးမသွားတဲ့တရားတော်တွေသည်ဘယ်သောအချိန်မှမ ပြောင်းလဲသွားဘူး။တကယ်လို့လေ့လာ သင်ကြားပြီးအမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရား သဘောရဲ့ဖြောင့်မတ်တဲ့လက္ခဏတွေ ကိုမသိဘူးဆိုရင်ကိလေသာတွေကိုမ ငြိမ်းသတ်နိုင်ဘူး။
အဲဒီအကုသိုလ်အကြောင်းကတော့တစ် ခြားအမျိုးဖြစ်လို့မရဘူး။လောဘစေတသိက်၊ဒေါသစေတသိက်၊မောဟစေတသိက်တွေဖြစ်ပေါ်နေတဲ့အချိန်မှာအကုသိုလ်အမျိုးဖြစ်ပြီးအကုသိုလ်စိတ်ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အကြောင်းဖြစ်တယ်။ပြီးတော့အနာဂတ်တွေမှာလည်းဆက်ခါ၊ဆက်ခါနဲ့ဆက်လက်စုဆောင်းသွားတယ်။သောမနဿအကြောင်း၃ပါးကတော့အဲဒီအလောဘစေတသိက်၁၊အဒေါသစေတသိက်၁၊ပညာစေတသိက်၁ပါးတွေ သည်ကုသိုလ်အမျိုး၊ဝိပက်အမျိုးနှင့်ကိ ရိယာအမျိုးတို့ရှိကြတယ်။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့အလောဘစေတသိက်၊အ ဒေါသစေတသိက်နှင့်ပညာစေတသိက် တွေသည်ကုသိုလ်စိတ်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ် လို့ရတယ်။ကုသိုလ်ဝိပက်နဲ့လည်းဖြစ် ပေါ်လို့ရတယ်။သောမနဿကိရိယာ စိတ်နဲ့လည်းအတူဖြစ်ပေါ်လို့ရတယ်။ `သောမနဿ’ဆိုတဲ့စကားလုံးသည်`ကု သိုလ်’ဆိုတဲ့စကားလုံးထက်အဓိပ္ပါယ်ပို ပြီးကျယ်ပြန့်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့သောမနဿတရားဆိုတာကကု သိုလ်ဖြစ်တဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။ (သို့)ကုသိုလ်ဝိပက်ဖြစ်ပြီးသောမနဿ ကိရိယာလည်းဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်တ ရားအားလုံးတွေကို(၃)ဖွဲ့အဖြင့်ခွဲခြမ်း စိတ်ဖြာလိုက်တဲ့အခါမှာကုသလာဓမ္မာ၊ အကုသလာဓမ္မာ၊အဗျာကတာဓမ္မာတို့ ဖြစ်ကြတယ်။အကြောင်း(၆)ပါးဖြစ်တဲ့ စေတသိက်ကိုခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာလိုက်ရင် အကြောင်း(၉)ပါးဖြစ်ပြီးဘာတွေလဲဆို တော့အကုသိုလ်အကြောင်း၃ပါး၊ကုသို လ်အကြောင်း၃ပါးနှင့်အဗျာကတာအ ကြောင်း၃ပါးတို့ဖြစ်ကြတယ်။
`သောမန’နှင့်`အသောမန’တွေကိုစိတ် အဖြင့်နဲ့ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာလိုက်ရင်`သောမ နတရား’သည်လောဘမဟုတ်တဲ့ကုသိုလ်တရားဖြစ်ပြီးကောင်းမြတ်တဲ့တရား သဘောဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်ကုသိုလ်တရားမဟုတ်ဘူး။ဆိုလိုတာကကုသိုလ် ကံရဲ့အကျိုးဖြစ်တဲ့ကုသိုလ်ဝိပက်ဖြစ် တယ်။ပြီးတော့ကုသိုလ်နှင့်အကုသိုလ် တွေကိုအပြီးငြိမ်းသတ်လိုက်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ် ဖြစ်တဲ့ရဟန္တာတွေကသာစိတ်နှင့်စေတ သိက်ဖြစ်တဲ့`သောမနကိရိယာ’တွေ ဖြစ်တယ်။
`အသောမနတရား’သည်သောမနတရာ းနဲ့ဆန့်ကျင်ဘက်ဖြစ်တဲ့တရားသဘော ဖြစ်တယ်။သောမနစေတသိက်နဲ့အတူ ဖြစ်ပေါ်မှုမရှိတဲ့ဘယ်စိတ်နှင့်စေတသိက်မဆိုအဲဒီစိတ်နှင့်စေတသိက်သည် `အသောမန’ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်သမ္မ ယုတ္တတရားအဖြင့်နဲ့စိတ်တွေကိုကွာခြာ းအောင်ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာလိုက်ပြီးကောင်း မြတ်တဲ့စိတ်အမျိုးအစားဖြစ်တဲ့`သော မန’ဖြစ်တယ်။ပြီးတော့အဲဒီ`အသောမန ‘ဖြစ်တဲ့မကောင်းမြတ်တဲ့စိတ်အမျိုးအစားသည်အဲဒီအကြောင်း(၆)ပါးဖြစ်တဲ့ စေတသိက်နဲ့ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာထားတယ်။ ကောင်းမြတ်တဲ့စေတသိက်တွေက တော့အလောဘ၊အဒေါသနှင့်ပညာစေ တသိက်တွေဖြစ်ပြီးကောင်းမြတ်တဲ့ စိတ်ကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့သောမနစေတ သိက်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်သောမနနှင့် အသောမနဖြစ်တဲ့စိတ်ကိုအမျိုးအစား အရနဲ့ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်းသည်အဲဒီအ ကြောင်းအရနဲ့စိတ်ကိုခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင် းကနေဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်တယ်။ သောမနအကြောင်းဖြစ်တဲ့စေတသိက် တွေနဲ့အတူစုပေါင်းတဲ့ဘယ်စိတ်မဆိုအဲ ဒီစိတ်သည်သောမနစိတ်ဖြစ်တယ်။ သောမနအကြောင်းဖြစ်တဲ့စေတသိက်တွေနဲ့အတူစုပေါင်းတဲ့ဘယ်စိတ်မဆိုအဲဒီ စိတ်သည်သောမနစိတ်ဖြစ်တယ်။အ ကြောင်းသောမနဖြစ်တဲ့စေတသိက် တွေနဲ့အတူမစုပေါင်းတဲ့ဘယ်စိတ်မဆို အဲဒီစိတ်သည်အသောမနစိတ်ဖြစ်တယ်။
အဲဒီပရမထတရားတွေကိုလေ့လာသင် ကြားခြင်းသည်စဉ်းစားရတယ်။အ ကြောင်းအကျိုးတွေကိုကိုယ်တိုင်ဝေ ဖန်သုံးသပ်ရတယ်။အကြောင်းအကျိုး တွေကိုမှန်ကန်စွာနဲ့နားလည်တဲ့အခါမှာ သောမနဿတရားနှင့်အသောမနဿ တရားအကြောင်းတွေကိုပြောင်းလဲစေ တဲ့တွေဝေမူတွေမရှိတော့ဘူး။အကုသိုလ်စိတ်သည်အကုသိုလ်စေတသိက်နဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်ပြီးလောဘ၊ဒေါသ၊မောဟ တွေဖြစ်ကြတယ်။ဒါကြောင့်အကုသိုလ် စိတ်သည်သောမနဿစိတ်မဟုတ်တာ သေချာတယ်။
စက္ခုဝိညာဉ်သည်ဘယ်လောဘ၊ဒေါသ၊ မောဟနှင့်သောမနဿစေတသိက်တွေ နဲ့မှအတူမဖြစ်ပေါ်ဘူး။စက္ခုဝိညာဉ် သည်စေတသိက်(၇)ပါးနဲ့သာအတူဖြစ် ပေါ်တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့ဖဿစေ တသိက်၊ဝေဒနာစေတသိက်၊သညာစေ တသိက်၊စေတနာစေတသိက်၊ဧကာခ တ္တာစေတသိက်၊ချီဝိအိန္ဒြိယစေတသိက် နှင့်မနသိကာရစေတသိက်တို့ဖြစ်ကြ တယ်။ဒီစေတသိက်(၇)ပါးစလုံးသည် သဗ္ဗစိတ္တသာထာရနစေတသိက်ဖြစ် တယ်။ဆိုလိုတာကစိတ်အပါးတိုင်းနဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်ရတဲ့စေတသိက်ဖြစ်တယ်။ဒီ စေတသိက်(၇)ပါးမပါပဲနဲ့စိတ်ဖြစ်ပေါ် လို့မရဘူး။ကုသိုလ်စိတ်၊အကုသိုလ် စိတ်၊ဝိပက်စိတ်၊ကိရိယာစိတ်နှင့်လော ကုတ္တရာစိတ်(သို့)ဘယ်စိတ်တွေဖြစ်နေ ပါစေဒီစေတသိက်(၇)ပါးရှိရပြီးအတူ ဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ဒီသဗ္ဗစိတ္တသာထာရန စေတသိက်ဖြစ်တဲ့စေတသိက်(၇)ပါး သည်`အာစရမာနာ’စေတသိက်ဖြစ် တယ်။ဆိုလိုတာကဘယ်စိတ်တွေနဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်တဲ့စေတသိက်သည်အဲဒီစိတ် နဲ့တန်းတူဖြစ်တယ်။အကုသိုလ်စိတ်နဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာဒီသဗ္ဗစိတ္တသာထာ ရနစေတသိက်(၇)ပါးလည်းအကုသိုလ် စေတသိက်ဖြစ်တယ်။ကုသိုလ်စိတ်နဲ့အ တူဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာဒီသဗ္ဗစိတ္တသာထာ ရနစေတသိက်(၇)ပါးလည်းကုသိုလ်စေ တသိက်ဖြစ်တယ်။
စက္ခုဝိညာဉ်သည်သဗ္ဗစိတ္တသာထာရန စေတသိက်(၇)ပါးနဲ့သာအတူဖြစ်ပေါ် ပြီးရှိတဲ့ဝိပက်စိတ်ဖြစ်တယ်။ဘယ် သောမနစေတသိက်(သို့)အကုသိုလ်စေ တသိက်တွေနဲ့မှအတူဖြစ်ပေါ်ခြင်းတွေမ ရှိဘူး။ဒါကြောင့်စက္ခုဝိညာဉ်သည်အ သောမနစိတ်ဖြစ်ပြီးအကုသိုလ်စိတ်မ ဟုတ်ဘူး။အဲဒီတရားတော်တွေကိုလေ့ လာသင်ကြားခြင်းသည်အကုသိုလ်တ ရားနှင့်အသောမနတရားတွေဘယ်လို ကွာခြားသလဲဆိုတာအသေးစိတ်နဲ့နား လည်ရတယ်။အကုသိုလ်တရားသည်မ ကောင်းတဲ့တရားသဘောဖြစ်ပြီးအပြစ် ဖြစ်တယ်။မသာမယာ၊မကြိုက်နှစ်သက် တဲ့အကျိုးကိုဖြစ်စေတဲ့အကြောင်းဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်ဆင်းရဲရတယ်။အ သောမနဿတရားသည်သောမနဿ စေတသိက်တွေအတူဖြစ်ပေါ်ခြင်းတွေ မရှိတဲ့စိတ်နှင့်စေတသိက်တွေဖြစ်တယ် ။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်အဲဒီတရား တော်တွေရဲ့သဘောတရားတွေကိုပုံစံအမျိုးမျိုးဖြင့်ဆိုဆုံးမသွားတယ်။ဒါ ကြောင့်တရားတော်တွေကိုလေ့လာ သင်ကြားတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်အဲဒီတရာ းသဘောအတိုင်းကိုမှန်ကန်စွာနဲ့အသေစိတ်ဝေဖန်သုံးသပ်ပြီးနားလည်သဘော ပေါက်ရတယ်။
တရားတော်တွေကိုအမျိုးအစားအရအ ဖွဲ့(၃)ဖွဲ့ဖြင့်ဆိုဆုံးမသွားပြီးကုသလာဓ မ္မာ၊အကုသလာဓမ္မာ၊အဗျာကတာဓမ္မာ တို့ဖြစ်ကြတယ်။ကုသိုလ်တရားသည်ကုသိုလ်ဝိပက်ကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အ ကြောင်းဖြစ်တယ်။အကုသိုလ်တရား သည်အကုသိုလ်ဝိပက်ကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အကြောင်းဖြစ်တယ်။ပြီးတော့အဗျာက တာတရားသည်ကုသိုလ်၊အကုသိုလ် တွေမဟုတ်တဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ် ။ဒါကြောင့်အဗျာကတာတရားသည်ဝိ ပက်စိတ်နှင့်စေတသိက်၊ကိရိယာစိတ် နှင့်စေတသိက်၊ရုပ်နှင်နိဗ္ဗာန်တို့ဖြစ်ကြ တယ်။ဒါကြောင့်အဗျာကတာတရား သည်ဝိပက်နှင့်ကိရိယာဖြစ်တဲ့စိတ်နှင့် စေတသိက်လောက်သာမဟုတ်ရခြင်း ဖြစ်တယ်။ရုပ်ပရမနှင့်နိဗ္ဗာန်ပရမလည်း အဗျာကတာတရားဖြစ်တယ်။ရုပ်နှင့်နိ ဗ္ဗာန်သည်ကုသိုလ်(သို့)အကုသိုလ်ဖြစ် လို့မရဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ရုပ် နှင့်နိဗ္ဗာန်သည်စိတ်နှင့်စေတသိက်တွေမ ဟုတ်ဘူး။
တရားတော်တွေရဲ့အမျိုးအစားတွေကို အဖွဲ့(၃)ဖွဲ့အဖြင့်ဆိုဆုံးမသွားပြီးပရမ တ္ထတရား(၄)ပါးစလုံးကိုဆိုဆုံးမသွား တယ်။ဒါပေမယ့်အမျိုး(၄)မျိုးအဖြင့် ဆုံးမသွားပြီးစိတ်နှင့်စေတသိက်တွေကို အဓိကဆိုဆုံးမသွားတယ်။အဲဒီအမျိုး(၄)မျိုးအရအတူဖြစ်ပေါ်တဲ့အကုသိုလ် စိတ်နှင့်စေတသိက်တွေသည်အသောမနဖြစ်ပြီးအတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ကုသိုလ်စိတ်နှင့်စေတသိက်သည်သောမနဖြစ်တယ်။ ဘယ်ဝိပက်စိတ်နှင့်ကိရိယာစိတ်မဆို သောမနစေတသိက်မရှိဘူး။ဥပမာ-အ လောဘစေတသိက်နှင့်အဒေါသစေတ သိက်တို့ဖြစ်ကြပြီးအတူဖြစ်ပေါ်တဲ့အဲဒီ ဝိပက်စိတ်နှင့်ကိရိယာစိတ်သည်အသောမနဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကသောမနစေ တသိက်နဲ့အတူမဖြစ်ပေါ်ဘူး။ဘယ်ဝိပက်စိတ်နှင့်ကိရိယာစိတ်မဆိုသောမနစေတသိက်တွေအတူဖြစ်ပေါ်မူရှိမယ်ဆို ရင်အဲဒီဝိပက်စိတ်နှင့်ကိရိယာစိတ်သည် သောမနဖြစ်တယ်။
စက္ခုဝိညာဉ်ကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါးနှင့်စက္ခု ဝိညာဉ်အကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါးတွေသည် သဗ္ဗစိတ္တသာထာရနစေတသိက်(၇)ပါးနဲ့ အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ပြီးတော့သောတဝိ ညာဉ်ကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါးနှင့်သောတဝိညာဉ်အကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါး၊ဃာနဝိညာ ဉ်ကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါးနှင်ဃာနဝိညာဉ်အ ကုသိုလ်ဝိပက်၁ပါး၊ဇိဝါှဝိညာဉ်ကုသိုလ် ဝိပက်၁ပါးနှင့်ဇိဝါှဝိညာဉ်အကုသိုလ်ဝိ ပက်၁ပါး၊ကာယဝိညာဉ်ကုသိုလ်ဝိပက် ၁ပါးနှင့်ကာယဝိညာဉ်အကုသိုလ်ဝိပက် ၁ပါးတို့သည်သဗ္ဗစိတ္တသာထာရနစေတသိက်(၇)ပါးနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ကြတယ်။ ထဝိပန်ကျဝိညာဉ်၁၀ပါးသည်အတူ ဖြစ်ပေါ်တဲ့သောမနစေတသိက်တွေမရှိ ဘူး။(ဒီစိတ်၁၀ပါးကလွဲပြီး)တစ်ခြား စိတ်နှင့်အသောမနစိတ်တွေသည်အ သောမနစိတ်တွေအားလုံးဖြစ်ကြတယ်။ဒါကြောင့်ကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်သည် သောမနစိတ်အပါးတိုင်းတွေမဟုတ်ရ ခြင်းဖြစ်တယ်။အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့သောမနစေတသိက်ရှိတဲ့ကုသိုလ်ဝိပက်စိတ် သည်သောမနစိတ်ဖြစ်တယ်။အတူဖြစ် ပေါ်တဲ့သောမနစေတသိက်မရှိတဲ့ကု သိုလ်ဝိပက်စိတ်သည်သောမနစိတ်မ ဟုတ်ဘူး။
တနေ့တာဘဝမှာစိတ်ရဲ့တခဏစီတွေ သည်ဒီလိုကွာခြားကြတယ်။လူ့ဘုံရဲ့ ပဋိသန္ဓေစိတ်နှင့်အပါယ်ဘုံရဲ့ပဋိသန္ဓေ စိတ်တွေမှာကံရဲ့အကျိုးတွေကွာခြား ကြတယ်။အဲဒီအပါယ်ဘုံထဲမှာပဋိသန္ဓေ တည်တဲ့သတ္တဝါတွေရဲ့ပဋိသန္ဓေစိတ် သည်အကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပြီးအကု သိုလ်ကံရဲ့အကျိုးလည်းဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်ငရဲဘုံ(သို့)ဗြတ္တာဘုံ(သို့)အသူရ ကယ်ဘုံ(သို့)တရိစ္ဆာန်ဘုံတွေထဲမှာမွေးရခြင်းဖြစ်တယ်။လူအဖြင့်နဲ့မွေးတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေရဲ့ပဋိသန္ဓေစိတ်နှင့်တစ်ခြားဘုံအထပ်ထပ်မှာမွေးတဲ့သကြားမင်းတွေ သည်ကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်ဖြစ်ပြီးကု သိုလ်ကံအကျိုးတွေဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်သုဂတိဘုံမှာမွေးရခြင်းဖြစ် တယ်။လူ့ဘုံမှာမွေးဖွားလာခြင်းသည် ကုသိုလ်ဝိပက်ပေမယ့်တစ်ချို့မွေးက တည်းကနေဒုက္ခိတဘဝဖြစ်ရတယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီပဋိသန္ဓေ တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့ကုသိုလ်ဝိပက် စိတ်သည်အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ပညာစေတသိက်တွေမရှိတဲ့ကုသိုလ်ကံရဲ့အကျိုး တွေဖြစ်ပြီးအရမ်းအားနည်းတဲ့ကုသိုလ် ကံဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်အဲဒီပဋိသန္ဓေ တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့ကုသိုလ်ဝိပက် စိတ်သည်သောမနစေတသိက်နဲ့မပေါင်း စပ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကအလောဘစေတသိက်၊အဒေါသစေတသိက်တွေနဲ့အတူမဖြစ်ပေါ်ဘူး။အရမ်းအား နည်းတဲ့ကုသိုလ်ကံရဲ့အကျိုးဖြစ်တဲ့အတွက်ပြုလုပ်ထားတဲ့အကုသိုလ်ကံ သည်မွေးကတည်းကနေဒုက္ခိတဘဝ အဖြင့်နဲ့ခံစားရတယ်။
အဲဒီမွေးကတည်းကနေဒုက္ခိတမဖြစ်တဲ့လူအဖြင့်နဲ့မွေးတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေမှာလည်း အမျိုးအနွယ်၊အဆင့်အတန်း၊အသိုင်း အဝိုင်းတွေနဲ့အမျိုးမျိုးကွာခြားပြီးမွေး လာကြတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ အဲဒီပဋိသန္ဓေတာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့ ကုသိုလ်ဝိပက်သည်အကြောင်းဖြစ်တဲ့ ကုသိုလ်ကံရဲ့အင်အားအရကွာခြားကြ တယ်။တကယ်လို့ပဋိသန္ဓေစိတ်သည် အားနည်းတဲ့ပညာစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်ပြီးကုသိုလ်ကံရဲ့အကျိုးပေးဖြစ် တယ်။(သို့)ပညာစေတသိက်နဲ့အတူမ ဖြစ်ပေါ်ဘူးဆိုရင်အဲဒီကုသိုလ်ဝိပက် ဖြစ်တဲ့ပဋိသန္ဓေစိတ်သည်သောမနစေ တသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။ပြီးတော့ အကြောင်း၂မျိုးဖြစ်တဲ့အလောဘစေ တသိက်နှင့်အဒေါသစေတသိက်တွေ သည်`ထဝိဟေတုက’ပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်တယ်။ဆိုလိုတာကပညာစေတသိက်နဲ့အတူ ဖြစ်ပေါ်ခြင်းမရှိတဲ့ပဋိသန္ဓေစိတ်ရိတဲ့ပု ဂ္ဂိုလ်တွေဖြစ်တယ်။အဲဒီပုဂ္ဂိုလ်တွေ သည်အဲဒီဘဝမှာလောကုတ္တရာတရား (သို့)ဈာန်တရားတွေကိုဘယ်လိုမှမသိ နိုင်ဘူး။
အဲဒီပညာစေတသိက်နဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့ပဋိသန္ဓေစိတ်နှင့်ပညာနဲ့အတူပေါင်းစပ် ပြီးကံတွေရဲ့အကျိုးပေးဖြစ်တဲ့ပဋိသန္ဓေစိတ်ရှိတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်`တီဟေတု ကပုဂ္ဂိုလ်’တွေဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲ ဆိုတော့အကြောင်း၃မျိုးဖြစ်တဲ့အလောဘစေတသိက်၊အဒေါသစေတသိက် နှင့်ပညာစေတသိက်(အမောဟ)တွေအ တူဖြစ်ပေါ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။အဲဒီပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်တရားတော်တွေ ကိုနာကြားရတဲ့အခါမှာဝေဖန်သုံးသပ် ခြင်းဖြင့်နားလည်နိုင်တယ်။ပြီးတော့ ဈာန်စိတ်သိနိုင်တဲ့အထိပညာတွေကို တိုးတက်အောင်ပါွးများရတယ်။အရိ ယာသစ္စာတရား၄ပါးတွေကိုထိုးထွင်း စွာသိပြီးမဂ်၊ဖိုလ်၊နိဗ္ဗာန်ကိုမျက်မှောက် ပြုနိုင်တယ်။ဒါကြောင့်အကြောင်းရဲ့စု စောင်းခြင်းနဲ့သင့်တော်သလောက်ဒီဘဝ မှာအရှင်အရိယာပုဂ္ဂုလ်တွေဖြစ်ကြတယ်။ဒါပေမယ့်မမေ့မလျော့ပဲနဲ့သတိပ ညာတွေရှိတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်ရတယ်။
ပဋိသန္ဓေစိတ်သည်`တီဟေတုက’ဖြစ်ပြီးတကယ်လို့ကုသိုလ်တွေပါွးများခြင်း၊ တရားတော်တွေကိုနာကြားခြင်းတွေမေ့ လျော့နေရင်လောကထဲမှအတတ်ပညာ အမျိုးမျိုးတွေကိုသာကျွမ်းကျင်တဲ့ပုဂ္ဂို လ်ပဲဖြစ်နိုင်တယ်။ဒါကြောင့်တရားဘက်မှာပညာတွေတိုးတက်အောင်မပွာ များဘူးဆိုရင်အမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရား သဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုမသိနိုင်ဘူး။အရင်ဘဝကအကြားကြီးရှိခဲ့ဘူးတဲ့အ တိတ်ဘဝကတစ်ချို့ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည် တရားတော်တွေကိုစိတ်ဝင်စားတဲ့သူ၊ လေ့လာသင်ကြားခဲ့တဲ့သူတွေဖြစ်နိုင် တယ်။(သို့)ပုဇင်တက်ပြီးရဟန်း၊သာမ ဏေတွေဖြစ်ခဲ့ဖူးတယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီ အရိယာသစ္စာတရားကိုထိုးထွင်းစွာသိ ဖို့သည်ဘယ်လိုပုဂ္ဂိုလ်မျိုးနဲ့သိမလဲဆို တာဘယ်သူမှကြိုတင်မသိနိုင်ဘူး။ဒါ ကြောင့်ရဟန်းပုဂ္ဂိုလ်(သို့)လူပုဂ္ဂိုလ် တွေအားလုံးသည်ပညာတွေတိုးတက် အောင်ပါွးများရတယ်။ပြီးတော့ဘဝ တိုင်း၊ဘဝတိုင်းမှာအမှန်တကယ်ရှိပြီးဖြစ်ပေါ်နေဆဲဖြစ်တဲ့တရားသဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုသိရမယ်။နောက်ဆုံးပညာ ရဲရင့်တဲ့ဘဝရောက်တဲ့အထိအရိယာသစ္စာတရားတွေကိုသိနိုင်မှာဖြစ်တယ်။
အရင်ဘဝတုန်းကတရားတော်တွေကိုစိတ်ဝင်စားခဲ့ဖူးပေမယ့်တရားတော်တွေကိုအားထုတ်ခြင်းနှင့်လေ့လာသင်ကြား ခြင်းတွေပြုလုပ်မယ်လို့မျှော်လင့်ခဲ့တယ်။ဒါပေမယ့်အရိယာသစ္စာတရားတွေ ကိုထိုးထွင်းစွာသိနိုင်ဖို့အတွက်သည်အ များကြီးစုစောင်းလာခဲ့တဲ့အကုသိုလ် တွေရှိသေးတယ်ဆိုတာမမေ့ရဘူး။တ ကယ်လို့မေ့လျော့တဲ့သူဖြစ်မယ်ဆိုရင် အကုသိုလ်ထဲမှာသာယာပြီးမေ့လျော့ ခြင်းတွေဖြစ်စေတယ်။ဒါကြောင့်ပဋိသ န္ဓေစိတ်သည်`တီဟေတုက’ဖြစ်ပေမယ့် အဲဒီဘဝမှာပညာစေတသိက်ကိုမေ့လျော့တဲ့သူဖြစ်တဲ့ဘယ်အချိန်မဆိုအဲဒီအချိန်သည်မတိုးတက်ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့တရားတော်တွေကိုနာကြား ခြင်း၊ဝေဖန်သုံးသပ်ခြင်းနှင့်အားထုတ် ခြင်းတွေနဲ့မပါွးများတဲ့အတွက်ကြောင့် ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်တီဟေတုကဖြစ်ပြီ းပဋိသန္ဓေစိတ်ဖြစ်တဲ့ဘဝကိုနှမြော တယ်။ပြီးတော့ပညာတွေပိုပြီးတိုးတက် အောင်မပါွးများလိုက်ရဘူး။နောက်ဘဝမှာဘယ်ကံကဘယ်ပဋိသန္ဓေစိတ်အ မျိုးအစားတွေဖြစ်ပေါ်မလဲဆိုတာမသေ ချာဘူး။အပါယ်ဘုံမှာပဋိသန္ဓေတာဝန် ကိုပြုလုပ်တဲ့အကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်ဖြစ် နိုင်တယ်။(သို့)ပဋိသန္ဓေတာဝန်ကိုလုပ် ဆောင်တဲ့အကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်သည် မွေးကတည်းကနေဒုက္ခိတဖြစ်တဲ့သူဖြစ် ရတယ်။(သို့)ပဋိသန္ဓေတာဝန်ကိုလုပ်တဲ့ ထဝိဟေတုကကုသိုလ်ဝိပက်သည်အရိ ယာသစ္စာတရားကိုထိုးထွင်းစွာသိပြီးပ ညာတွေတိုးတက်ပါွးများခြင်းမရှိတဲ့သု ဂတိဘုံမှာ`ထဝိဟေတုက’ပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်ရ တယ်။
ဒါကြောင့်ပညာတွေပိုပြီးတိုးတက်အော င်မပါွးများရတဲ့တစ်ဘဝစီ၊တစ်ဘုံစီတွေ ကိုနှမြောဖို့ကောင်းတယ်။ပြီးတော့`တီ ဟေတုက’ပဋိသန္ဓေဖြစ်ပေမယ့်ပညာပါွ းများခြင်းတွေမလုံလောက်သေးတဲ့အ ခါဒီဘဝမှာအရိယာသစ္စာတရားတွေကို ထိုးထွင်းစွာနဲ့မသိနိုင်ဘူး။တီဟေတုကပု ဂ္ဂိုလ်ဖြစ်တဲ့သူတွေသည်ပစ္စုပ္ပန်ဘဝမှာ ယောက်တိုင်းအရိယာသစ္စာတရားကို ထိုးထွင်းစွာနဲ့သိနိုင်တာမဟုတ်ဘူး။အဲဒီ မွေးကတည်းကနေဒက္ခိတမဖြစ်တဲ့သူ တွေရဲ့အိပ်မောကျနေတဲ့အချိန်မှာဘ ဝင်စိတ်သည်သောမနစိတ်ဖြစ်တယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ပဋိသန္ဓေစိတ် သည်ထဝိဟေတုကဖြစ်ပြီးအလောဘ စေတသိက်နှင့်အဒေါသစေတသိက်တွေ ရှိပြီးအတူဖြစ်ပေါ်တယ်။တစ်ချို့ပုဂ္ဂိုလ် ရဲ့ပဋိသန္ဓေစိတ်သည်တီဟေတုကဖြစ် ပြီးအလောဘစေတသိက်၊အဒေါသစေ တသိက်နှင့်ပညာစေတသိက်တွေရှိပြီး အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။အိပ်ပျော်နေတဲ့အ ချိန်မှာကိလေသာတွေမဖြစ်ပေါ်ဘူး။နှစ် သက်ခြင်း၊မနှစ်သက်ခြင်းတွေမရှိဘူး။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့မမြင်၊မကြား၊အ နံ့မရ၊အရသာတွေမရဘူး။ပြီးတော့စိတ်မှအကြောင်းအမျိုးမျိုးတွေကိုမစဉ်းစာ းရသေးတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဒါ ပေမယ့်နိုးလာတဲ့အခါမှာဝမ်းသာမလာ (သို့)ဝမ်းနည်းမလာ၊ပျော်ရွင်မလာ(သို့) ဆင်းရဲမလာဆိုတာတစ်နေ့တာဘဝမှာ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အကုသိုလ်စိတ်အမျိုးမျိုး ပေါ်မှာမူတည်ပြီးဖြစ်ရတယ်။
အရင်ဘဝတုန်းကတရားတော်တွေကိုစိတ်ဝင်စားခဲ့ဖူးပေမယ့်တရားတော်တွေကိုအားထုတ်ခြင်းနှင့်လေ့လာသင်ကြား ခြင်းတွေပြုလုပ်မယ်လို့မျှော်လင့်ခဲ့တယ်။ဒါပေမယ့်အရိယာသစ္စာတရားတွေ ကိုထိုးထွင်းစွာသိနိုင်ဖို့အတွက်သည်အ များကြီးစုစောင်းလာခဲ့တဲ့အကုသိုလ် တွေရှိသေးတယ်ဆိုတာမမေ့ရဘူး။တ ကယ်လို့မေ့လျော့တဲ့သူဖြစ်မယ်ဆိုရင် အကုသိုလ်ထဲမှာသာယာပြီးမေ့လျော့ ခြင်းတွေဖြစ်စေတယ်။ဒါကြောင့်ပဋိသ န္ဓေစိတ်သည်`တီဟေတုက’ဖြစ်ပေမယ့် အဲဒီဘဝမှာပညာစေတသိက်ကိုမေ့လျော့တဲ့သူဖြစ်တဲ့ဘယ်အချိန်မဆိုအဲဒီအချိန်သည်မတိုးတက်ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့တရားတော်တွေကိုနာကြား ခြင်း၊ဝေဖန်သုံးသပ်ခြင်းနှင့်အားထုတ် ခြင်းတွေနဲ့မပါွးများတဲ့အတွက်ကြောင့် ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်တီဟေတုကဖြစ်ပြီ းပဋိသန္ဓေစိတ်ဖြစ်တဲ့ဘဝကိုနှမြော တယ်။ပြီးတော့ပညာတွေပိုပြီးတိုးတက် အောင်မပါွးများလိုက်ရဘူး။နောက်ဘဝမှာဘယ်ကံကဘယ်ပဋိသန္ဓေစိတ်အ မျိုးအစားတွေဖြစ်ပေါ်မလဲဆိုတာမသေ ချာဘူး။အပါယ်ဘုံမှာပဋိသန္ဓေတာဝန် ကိုပြုလုပ်တဲ့အကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်ဖြစ် နိုင်တယ်။(သို့)ပဋိသန္ဓေတာဝန်ကိုလုပ် ဆောင်တဲ့အကုသိုလ်ဝိပက်စိတ်သည် မွေးကတည်းကနေဒုက္ခိတဖြစ်တဲ့သူဖြစ် ရတယ်။(သို့)ပဋိသန္ဓေတာဝန်ကိုလုပ်တဲ့ ထဝိဟေတုကကုသိုလ်ဝိပက်သည်အရိ ယာသစ္စာတရားကိုထိုးထွင်းစွာသိပြီးပ ညာတွေတိုးတက်ပါွးများခြင်းမရှိတဲ့သု ဂတိဘုံမှာ`ထဝိဟေတုက’ပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်ရ တယ်။
ဒါကြောင့်ပညာတွေပိုပြီးတိုးတက်အော င်မပါွးများရတဲ့တစ်ဘဝစီ၊တစ်ဘုံစီတွေ ကိုနှမြောဖို့ကောင်းတယ်။ပြီးတော့`တီ ဟေတုက’ပဋိသန္ဓေဖြစ်ပေမယ့်ပညာပါွ းများခြင်းတွေမလုံလောက်သေးတဲ့အ ခါဒီဘဝမှာအရိယာသစ္စာတရားတွေကို ထိုးထွင်းစွာနဲ့မသိနိုင်ဘူး။တီဟေတုကပု ဂ္ဂိုလ်ဖြစ်တဲ့သူတွေသည်ပစ္စုပ္ပန်ဘဝမှာ ယောက်တိုင်းအရိယာသစ္စာတရားကို ထိုးထွင်းစွာနဲ့သိနိုင်တာမဟုတ်ဘူး။အဲဒီ မွေးကတည်းကနေဒက္ခိတမဖြစ်တဲ့သူ တွေရဲ့အိပ်မောကျနေတဲ့အချိန်မှာဘ ဝင်စိတ်သည်သောမနစိတ်ဖြစ်တယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ပဋိသန္ဓေစိတ် သည်ထဝိဟေတုကဖြစ်ပြီးအလောဘ စေတသိက်နှင့်အဒေါသစေတသိက်တွေ ရှိပြီးအတူဖြစ်ပေါ်တယ်။တစ်ချို့ပုဂ္ဂိုလ် ရဲ့ပဋိသန္ဓေစိတ်သည်တီဟေတုကဖြစ် ပြီးအလောဘစေတသိက်၊အဒေါသစေ တသိက်နှင့်ပညာစေတသိက်တွေရှိပြီး အတူဖြစ်ပေါ်တယ်။အိပ်ပျော်နေတဲ့အ ချိန်မှာကိလေသာတွေမဖြစ်ပေါ်ဘူး။နှစ် သက်ခြင်း၊မနှစ်သက်ခြင်းတွေမရှိဘူး။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့မမြင်၊မကြား၊အ နံ့မရ၊အရသာတွေမရဘူး။ပြီးတော့စိတ်မှအကြောင်းအမျိုးမျိုးတွေကိုမစဉ်းစာ းရသေးတဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဒါ ပေမယ့်နိုးလာတဲ့အခါမှာဝမ်းသာမလာ (သို့)ဝမ်းနည်းမလာ၊ပျော်ရွင်မလာ(သို့) ဆင်းရဲမလာဆိုတာတစ်နေ့တာဘဝမှာ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အကုသိုလ်စိတ်အမျိုးမျိုး ပေါ်မှာမူတည်ပြီးဖြစ်ရတယ်။
အများအားဖြင့်တစ်နေ့တာဘဝမှာနိုး လာတဲ့အခါကုသိုလ်ဖြစ်တာထက်အကု သိုလ်ဖြစ်တာပိုများတယ်။စက္ခုဝိညာဉ် သည်မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုတစ်ခဏသာဖြစ်ပေါ်ပြီးမြင်ရတယ်။ပြီး တော့အဲဒီနောက်ပိုင်းမှာအများအားဖြင့် အကုသိုလ်ချဝနဝိထီစိတ်(၇)ကြိမ်ဖြစ် ပေါ်တယ်။ဒါကြောင့်တစ်ခဏမှာသာမြ င်ရတဲ့တာဝန်ကိုလုပ်ဆောင်တဲ့စက္ခုဝိညာဉ်ရဲ့(၇)ပြန်နဲ့ညီတယ်။အဲဒီတစ်နေ့ တာဘဝမှာအကုသိုလ်တရားတွေဆက် လက်စုစောင်းလာခြင်းသည်တကယ့်ကို များလွန်းတယ်။ဒါကြောင့်မေ့လျော့နေလို့မသင့်တော်ဘူး။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားဆို ဆုံးမသွားတဲ့တရားတော်တွေကိုအသေးစိတ်နဲ့နာကြားရတဲ့အခါမှာဘယ်အချိန် မှာစိတ်သည်သောမနဖြစ်ပြီးဘယ်အချိန်မှာစိတ်သည်အသောမနဖြစ်သလဲ?ပြီး တော့အဲဒီအသောမနစိတ်သည်အကုသို လ်ဖြစ်သလာ?(သို့)ဝိပက်ဖြစ်သလာ?(သို့)ကိရိယာဖြစ်သလာ? အမေး–>ရဟန္တာတွေသည်အသောမနစိတ်ရှိသ လာ? အဖြေ–>ရှိတယ်။ အမေး–>ရဟန္တာတွေသည်အကုသိုလ်စိတ်ရှိ လာ? အဖြေ–>မရှိဘူး။ရဟန္တာတွေ သည်အသောမနစိတ်ရှိပြီးအကုသိုလ် စိတ်တွေမရှိဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ရဟန္တာတွေသည်စက္ခုဝိညာဉ်၊သောတ ဝိညာဉ်တို့ရှိပြီးအသောမနစိတ်တွေဖြစ် တယ်။ဒါပေမယ့်ရဟန္တာတွေသည်အကု သိုလ်စိတ်နှင့်ကုသိုလ်စိတ်တွေမရှိဘူး။
စေတသိက်အားလုံး(၅၂)ပါးရှိပြီး အာရစမာနာစေတသိက်ဖြစ်တယ်။ဆို လိုတာက(၁၃)ပါးနဲ့အတူဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်နှင့်စေတသိက်သည်တူညီတဲ့စေတသိက်ဖြစ်တယ်။(၁၄)ပါးသည်အကုသို လ်စေတသိက်ဖြစ်ပြီး(၂၅)ပါးသည် သောမနစေတသိက်ဖြစ်တယ်။တကယ် လို့`သောမန’ `အသောမန’လို့မသုံးဘူး ဆိုရင်သောမနနှင့်အသောမနဖြစ်တဲ့တရားသဘောရဲ့အဓိပ္ပါယ်တွေမဖြောင့်ဘူ း။ဥပမာ-ဝေဒနာစေတသိက်သည် ကောင်းလာလို့မေးရင်လူတွေကပျော် ရွင်တဲ့ဝေဒနာတွေဖြစ်တဲ့အခါမှာကောင် းတယ်လိုဖြေကြတယ်။ပျော်ရွင်တဲ့ဝေဒ နာသည်ဝေဒနာ၅ပါးရဲ့အဓိပ္ပါယ်အရနဲ့ ပြောရင်ကုသိုလ်ဝိပက်ဖြစ်တဲ့ကာယဝိ ညာဉ်နဲ့သာဖြစ်ပေါ်တဲ့ဝေဒနာစေတသိက်သည်ကိုယ်ခန္ဓာရွှင်လန်းစေတဲ့အာရုံ နဲ့ထိတွေ့တဲ့အချိန်မှာသောမနစေတ သိက်မရှိဘူး။ဆိုလိုတာကအလောဘ စေတသိက်၊အဒေါသစေတသိက်နှင့်ပ ညာစေတသိက်တွေအတူဖြစ်ပေါ်ကြတယ်။ဒါကြောင့်တရားသဘောအရအဲဒီကာယဝိညာဉ်ကုသိုလ်ဝိပက်နဲ့အတူ ဖြစ်ပေါ်တဲ့သုခဝေဒနာသည်သောမနမ ဟုတ်ဘူး။အသောမနဖြစ်တယ်။ဒီလိုအ ကြောင်းတွေကြောင့်တရားတော်တွေကိုလေ့လာသင်ကြားခြင်းသည်ပါဠိစ ကားနဲ့ဖြောင့်မတ်အောင်တရားသဘော တွေကိုနားလည်ရမယ်။အဲလိုမှမဟုတ်ရင်တရားသဘောတွေကိုနားလည်မှု တွေမှားနိုင်တယ်။
တကယ်လို့ဒီအချိန်မှာမျက်စိမှဖြစ်ပေါ် နေတဲ့ရုပ်သည်ကောင်းလာ?(သို့)မ ကောင်းဘူးလာဆိုတာအမေးရှိလာရင် အဖြေကမပြတ်သားဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ကြည်လင်လှပပြီးသာယာ နှစ်သက်ဖွယ်ကောင်းတဲ့ရုပ်ဖြစ်နေပေ မယ့်ရုပ်သည်သောမနတရားမဟုတ်ဘူး။ကုသိုလ်(သို့)အကုသိုလ်တွေမဟုတ်ဘူး။ရုပ်သည်မေတ္တာ၊ကရုဏာ၊မုဒိတာမရှိ ဘူး။ပြီးတော့ကောင်းမြတ်တဲ့တရားသ ဘောဖြစ်တဲ့ဘယ်တရားသဘောမဆိုအ တူဖြစ်ပေါ်ခြင်းမရှိဘူး။စိတ်နှင့်စေတ သိက်တွေကသာသောမန(သို့)အသောမနတွေဖြစ်တယ်။ရုပ်သည်အဲဒီရုပ်တွေကိုနှစ်သက်တယ်။(သို့)မနှစ်သက်ဘူး ဆိုတဲ့စိတ်တွေဖြစ်ပေါ်ဖို့အတွက်အ ကြောင်းဖြစ်ပေးတဲ့အာရုံဖြစ်တယ်။ရုပ် ကိုယ်တိုင်ကအဗျာကတာတရားဖြစ်ပြီး ဘာကိုမှမသိဘူး။အဲဒီရုပ်ကိုစိတ်ကကြို က်လာ(သို့)မကြိုက်ဘူးလာဆိုတာရုပ်ကမသိဘူး။ပြီးတော့အဲဒီရုပ်ကိုစိတ် ကြိုက်(သို့)မကြိုက်အောင်လုပ်ဖို့ရုပ် ကိုယ်တိုင်ကစေတနာမရှိဘူး။ဘာကြော င့်လဲဆိုတော့ရုပ်သည်သိတဲ့သဘောမ ဟုတ်ဘူး။ဒါပေမယ့်စိတ်သည်ရုပ်ကို မြင်ချင်တယ်။အသံကိုကြားချင်တယ်။ အနံ့ကောင်းကောင်းကိုရချင်တယ်။ ပျော်ရွင်မှုတွေထပ်ပြီးဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ခံ စားခြင်းအတွက်စိတ်နှစ်သက်တဲ့အရာ တွေကိုထိတွေ့ချင်တယ်။မျက်စိမှဖြစ် ပေါ်တဲ့အရာတွေကိုမြင်တဲ့၊နားမှဖြစ် ပေါ်တဲ့အသံကိုကြားတဲ့၊နှခေါင်းမှအနံ့ရ တဲ့၊လျှာမှအရသာသိတဲ့၊ကိုယ်ခန္ဓာမှအထိအတွေ့ကိုသိတဲ့အခါတွေမှာစိတ်မှ အဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊အရသာ၊အထိအတွေ့တွေကိုနေ့တိုင်း၊နေ့တိုင်းစဉ်းစားယုံ သာဖြစ်တယ်။
ခန္ဓာ(၅)ပါးကိုဥပမာနဲ့နှိုင်းယှဉ်ထားတ ယ်။ရူပက္ခန္ဓာသည်နှစ်သက်ခံစားခြင်း တွေဖြစ်စေပြီးအရာတွေကိုလက်ခံတဲ့ ပစ္စည်းနဲ့တူတယ်။ဝေဒနက္ခန္ဓာသည်အဲဒီ ပစ္စည်းထဲမှာရှိတဲ့အစားအစာနဲ့တူတယ်။သညက္ခန္ဓာနှင့်သခါၤရက္ခန္ဓာသည်အိုးသူ ကြီးနှင့်အိုးသူကြီးကိုဝိုင်းကူတဲ့သူနဲ့တူ တယ်ဝိညာဉ်နက္ခန္ဓာသည်အစားအစာ တွေကိုသုံးဆောင်တဲ့ပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်တယ်။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့စိတ်သည်အကြီးဖြစ်ပြီးအာရုံသိခြင်းမှာအကြီးအကဲ ဖြစ်တယ်။နာမ်တရား(၄)ပါးစလုံးသည် အတူဖြစ်ပေါ်ရပြီးအာရုံတစ်ခုထဲကိုသိ ကြတယ်။ဒါကြောင့်နာမ်တရားတွေ တစ်ခုမှမခွဲကြဘူး။နာမ်တရား(၁)ပါး ရှိပြီးကျန်တဲ့နာမ်တရား(၃)ပါးတွေမရှိ လို့မဖြစ်ဘူး။နာမ်တရား(၂)ပါးရှိပြီး ကျန်တဲ့(၂)ပါးမရှိလို့မဖြစ်ဘူး။နာမ်တ ရား(၃)ပါးရှိပြီးကျန်တဲ့(၁)ပါးမရှိလို့မ ဖြစ်ဘူး။ပြီးတော့အဲဒီခန္ဓာ(၅)ပါးရှိတဲ့ဘုံမှာနာမ်တရားသည်ရုပ်တရားကိုမှီခို ရတယ်။အဲဒါမှဖြစ်ပေါ်လို့ရတယ်။
အဲဒီစိတ်ရဲ့အမျိုးအစားအမျိုးမျိုးဖြစ်တဲ့အကြောင်းတရားတွေကိုလေ့လာ သင်ကြားခြင်းသည်စိတ်ရဲ့လက္ခဏ တွေကိုသေချာစွာသိဖို့အတွက်ဖြစ် တယ်။ဒါကြောင့်အမျိုးအရ(၄)မျိုး၊အ ဖွဲ့အရ(၃)ဖွဲ့နှင့်အကြောင်းအရအသခါၤ လိ၊သသခါၤလိ၊သောမန၊အသောမနအရ နဲ့အမျိုးအစားတွေအမျိုးမျိုးအဖြင့်နဲ့ခွဲ ခြမ်းစိတ်ဖြာလိုက်တယ်။စေတသိက်နဲ့ ပေါင်းစပ်ပြီးဘယ်လိုတွေကွာခြားကြသလဲဆိုတာတရားအားလုံးရဲ့အနတ္တ ဖြစ်တဲ့သဘောကိုဝေဖန်သုံးသပ်ပြီးသ တိဖြစ်ပေါ်ပြီးအောက်မေ့သိဖို့အတွက် ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်နင်၊ငါ၊ပုဂ္ဂုလ်၊သတ္တဝါမဟုတ်ဘူး။ပြီးတော့အဲဒီတရားသ ဘောရဲ့လက္ခဏတစ်ခုစီတွေသည်ရုပ်တရားတစ်ခုစီ၊နာမ်တရားတစ်ခုစီတွေ ရဲ့လက္ခဏတွေဖြစ်တယ်။ဥပမာ-မျက် စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့ရုပ်ရဲ့လက္ခဏတစ်မျိုး ဖြစ်တယ်။နားမှတစ်မျိုး၊နှခေါင်းမှတစ် မျိုး၊လျှာမှတစ်မျိုး၊ကိုယ်ခန္ဓာမှတစ်မျိုး ကုသိုလ်ဖြစ်တဲ့စိတ်ရဲ့လက္ခဏမှတစ်မျိုး၊အကုသိုလ်ဖြစ်တဲ့စိတ်ရဲ့လက္ခဏမှ တစ်မျိုးနှင့်အဗျာကတာဖြစ်တဲ့စိတ်ရဲ့ လက္ခဏမှတစ်မျိုးတို့ဖြစ်ကြတယ်။တရားသဘောအားလုံးရဲ့လက္ခဏတွေကို သိခြင်းနှင့်နားလည်ခြင်းတွေပိုပြီးတိုး တက်လာခြင်းသည်အဲဒီတရားသဘော ရဲ့အမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရားသဘောတစ်ခုစီရဲ့လက္ခဏတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိ တဲ့အထိဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသဘောရဲ့လ က္ခဏတွေကိုဝေဖန်သုံးသပ်ရင်းသတိ ဖြစ်ပေါ်ပြီးအောက်မေ့သိစေဖို့ပြုပြင် ပြောင်းလဲစေတဲ့အကြောင်းတွေဖြစ် တယ်။
စိတ်တွေကိုလောကီစိတ်နှင့်လောကုတ္တ ရာစိတ်ဟူ၍ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာထားတယ်။ အရင်ဆုံး`လောက’စကားရဲ့အဓိပ္ပါယ် တွေကိုနားလည်ရတယ်။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘု ရားဆိုဆုံးမသွားတဲ့အရိယာပုဂ္ဂိုလ်တွေ ရဲ့ဝိနည်းထဲမှာသမ္ပယုတ္တနိကယ်၊သလာ ရတနဝေါ်၊ချန်ထဝေါ်(၄)လောကသုတ် မှာအချက်အလက်တွေရှိတယ်။တစ်ခါ ကအရှင်အာနန္ဒာသည်ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရာ းရဲ့သီတင်းသုံးနေတဲ့နေရာကိုသွား ရောက်ပြီးမြတ်စွာဘုရားကိုတရားတွေ မေးမြန်းတယ်။မြင့်မြတ်သောအရှင်ဘု ရား!ဒီလို`လောက၊လောက’လို့ခေါ်ကြတဲ့အခါဘယ်လောက်အကြောင်းတွေ နဲ့မှ`လောက’လို့ခေါ်ရခြင်းဖြစ်သလဲ? ထိုအခါဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားက!အာနန္ဒာ နားထောင်အုံး!ပျက်ဆီးခြင်းရှိတဲ့ဘယ် အရာမဆိုအဲဒီအရာတွေသည်တရားသ ဘောအရ(ဓမ္မတာ)ဖြစ်ရတယ်။အဲဒါကို `လောက’လို့ခေါ်တယ်။အရိယာဝိနည်း ထဲမှာပျက်ဆီးခြင်းရှိတဲ့ဘယ်အရာမဆို အဲဒီအရာတွေသည်ဓမ္မတာဖြစ်တယ်ဆို တာဘာတွေလဲ?မျက်စိ(စက္ခု)သည်ပျက်ဆီးခြင်းရှိပြီးတရားသဘောအရဖြစ် ရတယ်။မြင်သိစိတ်(စက္ခုဝိညာဉ်)သည် ပျက်ဆီးခြင်းရှိပြီးဓမ္မတာဖြစ်တယ်။ထိ တွေ့တဲ့မျက်စိသည်ပျက်ဆီးခြင်းရှိပြီးဓမ္မတာဖြစ်တယ်။သုခဝေဒနာ၊ဒုက္ခဝေဒ နာ(သို့)အသုခနဲ့အဒုက္ခဝေဒနာတွေဖြစ် ပေါ်ရခြင်းသည်ထိတွေ့တဲ့မျက်စိ(စက္ခု)ကအကြောင်းဖြစ်ပေးတယ်။ဒါကြောင့် ပျက်ဆီးခြင်းရှိတဲ့ဓမ္မတာဖြစ်တယ်။နား ၊နှခေါင်း၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေအထိဖြစ် ကြတယ်။
အရိယာပုဂ္ဂိုလ်တွေထဲမှာပုံမှန်တရားသဘော(ဓမ္မတာ)အရဖြစ်ကြတယ်။ဒါပေ မယ့်တရားသဘောရဲ့ဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက် ဆီးသွားခြင်းတွေကိုထိုးထွင်းစွာမသိ သေးတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေအတွက်ကျတော့ပုံ မှန်မဟုတ်ဘူး။ဒါကြောင့်အရှင်အရိယာ ဖြစ်မယ့်သူတွေသည်တကယ်ဖြစ်ပေါ် တဲ့တရားသဘောရဲ့ဖြစ်၊ပျက်ခြင်းတွေ ကိုထိုးထွင်းစွာသိရမယ်။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘု ရားကအာနန္ဒာနားထောင်အုံး!ပျက်ဆီး ခြင်းရှိတဲ့ဘယ်အရာမဆိုအဲဒီအရာသည်ပုံမှန်(ဓမ္မတာ)ဖြစ်တယ်။အဲဒါကို လောကလို့ခေါ်တယ်။အရိယာဝိနည်းထဲမှာဖြစ်၊ပျက်တဲ့အရားအားလုံးတွေ သည်`လောက’ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် `လောက’မဟုတ်တဲ့မဖြစ်၊မပျက်တဲ့တ ရားသဘောတွေသည်လောကထက်သ ာပြီး`လောက’ကနေလွတ်မြောက်သွား တဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် လောကုတ္တရာဖြစ်ပြီးနိဗ္ဗာန်ဖြစ်တယ်။ အဲဒီလောကီနှင့်လောကုတ္တရာအမျိုးအစားဖြစ်တဲ့စိတ်တွေကိုခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာ လိုက်တဲ့အခါမှာနိဗ္ဗာန်ရဲ့လက္ခဏတွေကိုထိုးထွင်းစွာမသိတဲ့ဘယ်စိတ်မဆိုအဲဒီစိတ်သည်နိဗ္ဗာန်ဖြစ်တဲ့အာရုံမရှိဘူး။ အဲဒီစိတ်သည်လောကီစိတ်ဖြစ်တယ်။ နိဗ္ဗာန်ရှိတဲ့ဘယ်စိတ်မဆိုအဲဒီစိတ်သည်ကိလေသာကိုငြိမ်းတဲ့အာရုံဖြစ်တယ်။ (သို့)နိဗ္ဗာန်ရှိပြီးကိလေသာကိုငြိမ်းသတ် ပြီးတဲ့အာရုံဖြစ်ရင်အဲဒီစိတ်သည်`လော ကုတ္တရာစိတ်’ဖြစ်တယ်။
အဲဒီအရိယာပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်မယ့်သူသည်ရုပ်တရားနှင့်နာမ်တရားရဲ့လက္ခဏတွေကို သိပြီးလောကီပညာတွေကိုတိုးတက် အောင်ပါွများရမယ်။လောကီပညာ သည်စက်မှုပစ္စည်းတွေထုတ်လုပ်တဲ့ သိပ္ပံပညာအမျိုးမျိုးတွေရဲ့သိခြင်းတွေ မဟုတ်ဘူး။အဲဒီရုပ်တရားနှင့်နာမ်တရားတွေရဲ့လက္ခဏတွေကိုမသိပဲတစ်ခြား အရာတွေကိုသိခြင်းသည်ဗုဒ္ဓသာသနာ ထဲမှာလောကီပညာမဟုတ်ဘူး။လော ကီပညာသည်လောကရဲ့လက္ခဏကို သိရတယ်။ဆိုလိုတာကမျက်စိ၊နား၊နှ ခေါင်း၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ် တဲ့တရားသဘောတွေသည်နိဗ္ဗာန်မဟု တ်ဘူး။ဒါကြောင့်လောကုတ္တရာကုသိုလ်စိတ်ဖြစ်တဲ့မဂ္ဂစိတ်(၄)ပါးကလွဲပြီး ကိလေသာတွေကိုငြိမ်းသတ်တဲ့နိဗ္ဗာန် ကိုအာရုံရှိတယ်။ပြီးတော့ဖိုလ်စိတ်(၄) ပါးကတော့ကိလေသာတွေကိုငြိမ်းသတ်ပြီးနိဗ္ဗာန်ကိုအာရုံရှိတဲ့လောကုတ္တရာ ဝိပက်စိတ်ဖြစ်တယ်။တစ်ခြားစိတ်အား လုံးသည်လောကီစိတ်ဖြစ်တယ်။လော ကုတ္တရာစိတ်အားလုံး(၈)ပါးရှိပြီး(၄) တွဲဖြစ်တယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့သော တာပတ္တိမဂ္ဂစိတ်၁ပါး၊သောတာပတ္တိဖို လ်စိတ်၁ပါး၊သဒ္ဒါဂါမ်မဂ္ဂစိတ်၁ပါး၊သ ဒ္ဒါဂါမ်ဖိုလ်စိတ်၁ပါး၊အနာဂါမ်မဂ္ဂစိတ် ၁ပါးအနာဂါမ်ဖိုလ်စိတ်၁ပါး၊အရဟံမဂ္ဂ စိတ်၁ပါး၊အရဟံဖိုလ်စိတ်၁ပါးတို့ဖြစ် ကြတယ်။
တစ်ခြားသောကံတွေသည်အကျိုးပေး တဲ့အချိန်ကာလရောက်တဲ့အထိတစ်ခြာ းစိတ်တွေကြားမှာအများကြီးဖြစ်ပေါ်တာရှိရတယ်။ဒါပေမယ့်ကံတစ်မျိုးထဲ သာအကျိုးပေးပြီးတစ်ခြားစိတ်တွေ ကြားမှာဖြစ်ပေါ်လို့မရဘူး။ဆိုလိုတာက လောကုတ္တရာကုသိုလ်ကံသည်လောကုတ္တရာကုသိုလ်စိတ်တွေချက်ချင်းပျက် သွားတာနဲ့လောကုတ္တရာဝိပက်စိတ်တွေ ချက်ချင်းဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့လောကုတ္တရာဝိပက် စိတ်သည်ပဋိသန္ဓေတာဝန်၊ဘဝင်တာဝ၃်၊စုတိတာဝန်နှင့်တစ်ခြားတာဝန်တွေ(တစ်ခြားဝိပက်စိတ်)ကိုမလုပ်ဆောင်ဘူး။
အဌာစာလိနီထဲမှာအတ္ထဂါထာဓမ္မသံခ ပကော်၊စိတ္တုပါထကန်မှာအချက်အ လက်တွေရှင်းပြသွားတယ်။`လောကီ တရား’ဆိုတဲ့နာမည်သည်အဲဒီလောက ထဲမှာနက်နဲစွာရှိနေတဲ့အကြောင်းတွေနဲ့ ပေါင်းစပ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ `အူတလတရား’ဆိုတဲ့နာမည်ကတော့ အဲဒီလောကကနေလွတ်မြောက်သွား တဲ့အတွက်ကြောင့်မြင့်မြတ်တဲ့တရား ဖြစ်တယ်။`လောကုတ္တရာ’တရားဆိုတဲ့ နာမည်သည်လောကထဲမှနက်နဲစွာမရှိ နေတဲ့အကြောင်းတွေနဲ့အဲဒီလောကကနေကျော်တက်သွားတဲ့တရားဖြစ်တယ်။ စိတ်၊စေတသိက်နှင့်ရုပ်တွေသည်သင်္ခာရတရားဖြစ်တယ်။ဖြစ်၊ပျက်တဲ့တရားသဘောဖြစ်တယ်။အဲဒီနိဗ္ဗာန်ကိုအာရုံရှိ တဲ့လောကုတ္တရာစိတ်နှင့်စေတသိက် တောင်မှဖြစ်၊ပျက်သေးတယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီလောကုတ္တရာစိတ်နှင့်လောကီ စိတ်ဖြစ်တဲ့စိတ်တွေခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာလိုက်ခြင်းသည်ကိလေသာကိုငြိမ်းတဲ့(မဂ္ဂ စိတ်)နှင့်ကိလေသာကိုငြိမ်းပြီးသွားတဲ့ (ဖိုလ်စိတ်)တွေအဖြင့်နဲ့နိဗ္ဗာန်ကိုအာရုံရှိ တဲ့လောကုတ္တရာစိတ်ဖြစ်တဲ့အတွက် ကြောင့်ဖြစ်တယ်။
တခါတုန်းကအရှင်အာနန္ဒာကဗုဒ္ဓမြတ် စွာဘုရားကိုမေးလျှောက်တယ်။ဘုန်တော်ကြီးသောမြတ်စွာဘုရား!`လောက သည်ကင်းမဲ့တယ်’လို့ဒီလိုခေါ်ကြတယ်။ ဘယ်လောက်အကြောင်းတွေနဲ့မှ`လော ကသည်ကင်းမဲ့တယ်လို့’ခေါ်ကြရခြင်း ဖြစ်သလဲ?ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကအာနန္ဒာ နားထောင်!ကိုယ်ကနေကင်းမဲ့တယ်(သို့)ကိုယ်ရဲ့ဥစ္စာပစ္စည်းတွေကနေကင်းမဲ့တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် လောကသည်ကင်းမဲ့တယ်လို့ခေါ်ရခြင်း ဖြစ်တယ်။ကိုယ်ကနေကင်းမဲ့တယ်(သို့) ကိုယ့်ရဲ့ဥစ္စာ၊ပစ္စ ်းတွေကနေကင်းမဲ့ တယ်ဆိုတာဘာတွေလဲ?စက္ခု(မျက်စိ) ကပဲကိုယ်ကနေ(သို့)ကိုယ့်ရဲ့ပစ္စည်း တွေကနေကင်းမဲ့တယ်။ပြီးတော့ရုပ်၊ စက္ခုဝိညာဉ်(မြင်သိစိတ်)နှင့်စက္ခုထိ တွေ့သည်ကိုယ်ကနေ(သို့)ကိုယ်ရဲ့ပစ္စ ည်တွေကနေကင်းမဲ့တယ်။အကြောင်း ဖြစ်ပြီးစက္ခုထိတွေ့ကြောင့်ဖြစ်ပေါ်တဲ့ သုခဝေဒနာ၊ဒုက္ခဝေဒနာ၊အဒုက္ခ၊အသုခ ဝေဒနာတွေသည်ကိုယ်ကနေ(သို့)ကိုယ့်ရဲ့ပစ္စည်းတွေကနေကင်းမဲတယ်။စိတ်၊ တရားရတနာ၊မနောဝိညာဉ်နှင့်မနောထိ တွေ့တွေသည်ကိုယ်ကနေ(သို့)ကိုယ့်ရဲ့ ဥစ္စာ၊ပစ္စည်းတွေကနေကင်းမဲ့တယ်။အ ကြောင်းဖြစ်ပြီးမနောထိတွေ့ကြောင့် ဖြစ်ပေါ်တဲ့ဒုက္ခဝေဒနာ၊သုခဝေဒနာ၊အ သုခဒုက္ခဝေဒနာတွေသည်ကိုယ်ကနေ (သို့)ကိုယ့်ရဲ့ဥစ္စာ၊ပစ္စည်းတွေကနေကင် းမဲ့တယ်။ဒါကြောင့်လောကသည်ကင်းမဲ့တယ်လို့ခေါ်ရခြင်းဖြစ်တယ်။
ဘာမှမသိပဲနဲ့ဘယ်လိုကင်းမဲ့သလဲ?ဘယ်ကနေကင်းမဲ့သလဲ?ဘာတွေကင်းမဲ့ သလဲဆိုတာမသိပဲနဲ့ကင်းမဲ့အောင်ပြု လုပ်လို့ရတယ်ဆိုတာမဖြစ်နိုင်ဘူး။ဒါ ပေမယ့်ကိုယ်ကနေကင်းမဲ့တယ်(သို့) ကိုယ်ရဲ့ပစ္စည်းတွေကနေကင်းမဲ့တယ် ဆိုတာအမှန်တကယ်ရှိတဲ့အတိုင်းကိုသိ ရမယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့မျက်စိ၊ နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှတစ်မျိုး စီ၊တစ်မျိုးစီဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွားတဲ့တ ရားသဘောတွေဖြစ်တယ်။တစ်ချို့ပုဂ္ဂု လ်တွေမှာတစ်ရက်တလေကိုယ့်ရဲ့ပစ္စ ည်းဥစ္စာဖြစ်တဲ့အရာတွေဘာတစ်ခုမှမ ရှိဘူးလို့ခံစားခြင်းတွေရှိလာတယ်။ပြီး တော့ဘာဖြစ်လို့အရင်ကဒီလိုမျိုးတွေ မခံစားဘူးသလဲ?အရင်က`ငါဖြစ်တယ် ၊ငါ့ဥစ္စာဖြစ်တယ်’လို့စွဲထားခဲ့တယ်။ဒါပေမယ့်တစ်နေ့မှာတရားတွေကိုခဏ၊ခ ဏနဲ့ပိုပြီးနာကြားရတဲ့အခါစဉ်းစားမှု တွေဖြစ်လာတယ်။အားလုံးတွေသည် ဘာတစ်ခုမှကိုယ့်ရဲ့ပစ္စည်း၊ဥစ္စာတွေ ဖြစ်ပြီးရှိတယ်ဆိုတာမမြင်ရဘူး။ဒါ ကြောင့်ကိုယ့်ရဲ့ပစ္စည်းတွေဖြစ်တယ် ဆိုတာအမြင်မှားပြီးမစွဲထားသင့်ဘူး။ ပြီးတော့အဲလိုစဉ်းစားရုံနဲ့မလုံလောက် ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ကိလေသာ တွေကိုငြိမ်းလို့မရဘူး။တကယ်လို့မသိ ရင်ပညာတွေအများကြီးရပြီးအရှင်အ ရိယာပုဂ္ဂိုလ်ဖြစ်ခါနီးပြီးလို့စဉ်းစားကြ တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ဒီလိုမျိုး ခံစားမှုတွေအရင်ကမစဉ်းစားခဲ့ဘူး။ တစ်ချို့ကအဲလိုမျိုးစဉ်းစားပြီးခံစား ခြင်းတွေဖြစ်ပေါ်တာထူးဆန်းတယ်လို့ ထင်တယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒါတွေသည်ကိ လေသာတွေကိုငြိမ်းနိုင်တဲ့နည်းလမ်းမ ဟုတ်ဘူဆိုတာသိရတယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့သိတဲ့ဓာတုဖြစ်တဲ့နာမ်တရာ းရဲ့လက္ခဏတွေကိုမသိသေးတဲ့အ တွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။
မြင်ဆဲ၊ကြားဆဲ၊အနံ့ရဆဲ၊ထိတွေ့တဲ့အ ရာတွေကိုသိဆဲနှင့်စဉ်းစားဆဲတွေကအ စသိတဲ့သဘောတွေဖြစ်တယ်။ဘယ်လို `ငါ’မဟုတ်တာလ?ဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသ ဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုသိပြီးပညာတွေ တိုးတက်အောင်ပါွးများပြီးဝေဖန်သုံး သပ်ရတယ်။ပညာတွေလေ့လာသင် ကြားပြီအောက်မေ့သိခြင်းတွေမရှိသေး တဲ့အခါအဓိပ္ပါယ်ဆီကိုမရောက်သေးဘူ း။ဆိုလိာတာကအမှန်တကယ်ရှိတဲ့ရုပ်တရားနှင့်နာမ်တရားတွေရဲ့လက္ခဏ တွေသည်ဒီအချိန်မှာဖြစ်၊ပျက်နေတဲ့ `လောက’မှာဖြစ်နေဆဲဖြစ်တဲ့ရုပ်တ ရားတွေရဲ့ဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွားတဲ့လ က္ခဏတွေကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့မသိနိုင်ခြင်း ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ရုပ်တရားနှင့်နာမ် တရားရဲ့လက္ခဏတွေကိုဘယ်လိုစဉ်း စားပြီးနားလည်နေပါစေကိလေသာ တွေကိုငြိမ်းသတ်နိုင်တဲ့ပညာရှိပြီးလို့ အမြင်မှားပြီးမစဉ်းစားသင့်ဘူး။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့တကယ်လို့သတိ တွေမဖြစ်ပေါ်ဘူး၊အောက်မေ့မသိဘူး ဆိုရင်တကယ်ရှိတဲ့ရုပ်တရားနှင့်နာမ်တ ရားရဲ့ကွာခြားတဲ့လက္ခဏတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိတဲ့အထိဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသ ဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုမဝေဖန်မသုံးသပ်ဘူးဆိုရင်မနောဒါွရမှလက္ခဏတစ်ခုစီ တွေကိုထင်ရှားစွာနဲ့ထိုးထွင်းစွာသိပြီးတရားသဘောအားလုံးတွေသည်ကင်း မဲ့တဲ့လောကသာဖြစ်တယ်လို့ပညာတွေ သိနိုင်တဲ့အထိမတိုးတက်သေးဘူး။ဒါ ကြောင့်နင်၊ငါဖြစ်တယ်၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါ ဖြစ်တယ်လို့စွဲလန်းထားခြင်းကနေ(ဘာ မှမရှိဘူး)ကင်းမဲ့တယ်။
ဂုတ္တနိကယ်ကြူလနိထေ့အပိုင်း(၂)မိုလ ချမာပါဟာနိထေ့အချက်၅၀၅မှာဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရားကရဟန်းတွေအားလုံး ကိုမေးမြန်းတော်မူတယ်။ရဟန်းတို့အာ းလုံးနားထောင်းကြ!ဒီကျောင်းဝင်းထဲ မှာရှိနေတဲ့ဘယ်မြက်၊သစ်ပင်၊သစ်ကိုင်း သစ်ရွက်တွေကိုယူသွားပြီးမီးရုှိ့လိုက် တယ်။(သို့)အကြောင်းနဲ့သင့်တော်သလို လုပ်လိုက်ကြတယ်။ပြီးတော့လူတွေ သည်ငါတို့တွေအားလုံးကိုယူသွားပြီး မီးရုှိ့လိုက်တယ်။(သို့)အကြောင်းနဲ့သင့် တော်သလိုလုပ်လိုက်ကြတယ်လို့အရှင် တို့အားလုံးဒီလိုစဉ်းစားမှုတွေရှိလာသ လာ?အဲဒီအချက်အလက်တွေကိုဘယ် လိုအရေးတစ်ကြီးတွေနဲ့မြင်မလဲ?ရ ဟန်း–>အဲလိုမျိုးမဟုတ်ရပါဘူးအရှင် ဘုရား။မြတ်စွာဘုရား–>ဒါဆိုဘာအ ကြောင်းကြောင့်ဖြစ်သလဲ?ရဟန်း–> ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဲဒီအရာတွေ သည်တပည့်တော်တို့တွေမဟုတ်ဘူး။ (သို့)တပည့်တော်တို့တွေအားလုံးထက် သာတဲ့အရာဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ် တယ်။အဲလိုမျိုးပါအရှင်ဘုရား။မြတ် စွာဘုရား–>ရဟန်းတို့အားလုံးနား ထောင်ကြ!ထို့နည်းတူပဲဘယ်အရာမ ဆိုအရှင်တို့အားလုံးရဲ့ဥစ္စာမဟုတ်ဘူး ဆိုရင်အရှင်တို့အားလုံးအဲဒီအရာတွေ ကိုစွန့်လွတ်လိုက်ကြပါ။အဲဒီအရာတွေ ကိုအရှင်တို့အားလုံးစွန့်လွတ်လိုက်ပြီး ဆိုရင်တစ်သက်လုံးချမ်းသာခြင်းအ တွက်နှင့်အကျိုးတွေဖြစ်ဖို့အတွက်ဖြစ် တယ်။ရဟန်းတို့အားလုံးနားထောင်း ကြ!ရုပ်သည်အရှင်တို့တွေရဲ့ပစ္စည်းမ ဟုတ်ဘူး။အရှင်တို့အားလုံးအဲဒီရုပ်တွေ ကိုစွန့်လွတ်လိုက်ကြပါ။အဲဒီရုပ်ကိုအ ရှင်တို့အားလုံးစွန့်လွတ်လိုက်ပြီးဆိုရင် တစ်သက်လုံးချမ်းသာဖို့နှင့်အကျိုးတွေ ဖြစ်ဖို့အတွက်ဖြစ်တယ်။ဝေဒနာ၊သညာ ၊သင်္ခာရ၊ဝိညာဉ်တို့ကိုလည်းအရှင်တို့ အားလုံးစွန့်လွတ်လိုက်ပြီးဆိုရင်တစ် သက်လုံးချမ်းသားဖို့နှင့်အကျိုးတွေ ဖြစ်ဖို့အတွက်ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်လူ တွေသည်ဘာမှမရှိခြင်း(သုည)ရဲ့ဖြစ် ခြင်းအရနဲ့လောကကိုမြင်ပြီးဝေဖန်သုံး သပ်ကြတယ်။
နောက်ဆုံးအချက်မှာဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား ဆိုဆုံးမသွားတဲ့`ခါမနီနားထောင်အုံး!တ ရားအားလုံးတွေရဲ့တစ်ပြိုင်တည်းဖြစ်ပေါ်ပြီးပြုပြင်ပြောင်းလဲတဲ့သခါၤရတရာ းအားလုံးသည်ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ခြင်း ကိုလူတွေအမှန်အတိုင်းမြင်တဲ့အခါမှာ အဲဒီအန္တရယ်တွေသည်မရှိဘူး။ဘယ်အ ချိန်မဆိုလူတွေကလောကကိုမြက်နှင့် သစ်ပင်တွေလိုပညာနဲ့ထပ်တူမြင်ပြီး ဝေဖန်သုံးသပ်တဲ့အခါမှာအဲဒီအချိန်မှာ လူတွေသည်ပဋိသန္ဓေမရှိတော့တဲ့နိဗ္ဗာန် ကလွဲလို့တစ်ခြားဘယ်ဘုံ(သို့)ဘယ်ဘဝတွေကိုမှအလိုမရှိတော့ဘူး။ဒါကြောင့် လူတွေသည်ဘာမှမရှိခြင်း(သုည)ရဲ့ဖြစ်ခြင်းအရနဲ့လောကကိုမြင်ပြီးဝေဖန်သုံ းသပ်ကြတယ်။စွဲထားဖူးတဲ့ရုပ်ကိုကိုယ့် ရဲ့ဥစ္စာဖြစ်တယ်လို့မသိသေးတဲ့အခါနှင့် ခံစားဖူးတဲ့ဝေဒနာအမျိုးမျိုးတွေကိုကို ယ့်ရဲ့ဥစ္စာဖြစ်တယ်လို့မသိသေးတဲ့အခါ ၊ဒီလိုနာမည်နဲ့ငါဖြစ်တယ်၊ဒီလောကမှာ နေပြီးဒီလိုတာဝန်တွေရှိတယ်ဆိုပြီးမှတ် သားခြင်း(သညာ)အမျိုးမျိုးတွေကိုမသိသေးတဲ့အခါမှာသခါၤရတရားအား လုံးသည်ကုသိုလ်တရား(သို့)အကုသို လ်တရားအားလုံးတွေသည်မြက်၊သစ် ပင်၊သစ်ကိုင်းနှင့်သစ်ရွက်တွေထပ်တူ ဖြစ်ပြီးတရားသဘောဖြစ်တဲ့ရုပ်၊ဝေဒ နာ၊သညာ၊သခါၤရနှင့်ဝိညာဉ်တွေကိုမသိ သေးတဲ့အခါမှာငြိတွယ်ခြင်း(အစွဲ)တွေ မှမစွန့်လွတ်နိုင်သေးဘူး။
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကတရားတော်တွေ ကိုဆိုဆုံးမသွားပြီးသတိပဌာန်းတွေတိုး တက်အောင်ပါွးများခြင်းနှင့်ဝေဖန်သုံး သပ်ခြင်းတွေမရှိသေးတဲ့အခါမှာလော ကကိုသိတယ်လို့မပြောနိုင်သေးဘူး။ဒီ လောကမှာနေလာခဲ့တာဘယ်နှစ်နှစ်၊ ဘယ်နှစ်ဘဝနှင့်ဘယ်လောက်အကြာ ကြီးဖြစ်နေပါစေလောကကိာမသိသေး တဲ့အခါမှာလောကကနေဘယ်လိုလွတ် မြောက်နိုင်မလဲ?ဘယ်လောက်ပဲချမ်း သာနေပါစေတစ်ချိန်လုံးမချမ်းသာနိုင် ဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ချမ်းသာ ခြင်းဖြစ်တဲ့ခံစားခြင်းသည်စိတ်ရဲ့တစ်ခ ဏသာဖြစ်ပေါ်ပြီးပျက်သွားတဲ့အတွက် ကြောင့်ဖြစ်တယ်။အမှန်တကယ်ရှိတဲ့ တရားသဘောတွေကိုမလေ့လာမသင် ကြားတဲ့အခါ`လောက’ဆိုတာဘာလဲ? ဆိုတာမသိနိုင်ဘူး။ပြီးတော့လောကမှာ ဘာတွေရှိသလဲ?မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အ ရာတွေရှိတယ်ဆိုတာလူတိုင်းသိကြ တယ်။အသံလည်းရှိတယ်။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့အသံကိုကြားတဲ့အခါမှာအသံဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါပေမယ့်တကယ်လို့ ကြားနေဆဲဖြစ်တဲ့သိတဲ့သဘောနှင့်သိတဲ့ဓာတု(ဓာတ်)မရှိရင်အသံလည်းဖြစ် ပေါ်လို့မရဘူး။ဒါကြောင့်မျက်စိ၊နား၊နှာ ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အာရုံ အမျိုးမျိုးတွေသည်သိတဲ့သဘော၊သိတဲ့ဓာတုဖြစ်တဲ့စိတ်တွေရှိတယ်ဆိုတာ သိနိုင်တယ်။ဒါကြောင့်အချိန်တိုင်းဖြစ်၊ ပျက်နေတဲ့လောကဖြစ်တယ်။ပြီးတော့ တကယ်လို့အာရုံအမျိုးမျိုးတွေဖြစ်ပေါ် တာမရှိရင်ဖြစ်၊ပျက်နေပြီးသိတဲ့သ ဘောဖြစ်တဲ့စိတ်ရဲ့လက္ခဏတွေကို ဘယ်သူမှမသိနိုင်ဘူး။
မြင်ခြင်း၊ကြားခြင်း၊အနံ့ရခြင်း၊အရသာ ရခြင်း၊ထိတွေ့ခြင်းတွေရတဲ့အခါမှာ လျှင်မြန်စွာနဲ့ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်တဲ့ဖြစ် ပြီးပျက်သွားတဲ့အမှန်တကယ်ရှိတဲ့တ ရားသဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုမသိဘူး ဆိုရင်နင်၊ငါဖြစ်တယ်၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါ နှင့်ပစ္စည်းဥစ္စာအမျိုးမျိုးတွေဖြစ်တယ်ဆိုပြီးဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေရဲ့ပုံသဏ္ဋန် တွေကိုစွဲထားကြတယ်။အမှန်တကယ် ရှိပြီးတစ်ခဏစီဖြစ်တဲ့တရားသဘောရဲ့ ဖြစ်၊ပျက်တဲ့လက္ခဏတွေကိုထိုးထွင်း စွာနဲ့မသိသရွေ့တော့အမှန်အတိုင်းရှိတဲ့ လောကကိုသိတယ်လို့မပြောနိုင်ဘူး။ သိပ္ပံ၊ပထဝီ၊သမိုင်းဘာသာတွေနှင့်အ မျိုးမျိုးသောဘာသာရပ်တွေနဲ့လောက ရဲ့အကြောင်းတွေကိုလေ့လာသင်ကြား ရပေမယ့်နောက်ထပ်နှစ်ပေါင်းများစွာ မှာလည်းအဲဒီဘာသာရပ်တွေအားလုံး သည်ဒီလောကကနေလွတ်မြောက် အောင်လုပ်ပေးလို့မရဘူး။ဘာကြောင့် လဲဆိုတော့လောကကိုမသိတဲ့အခါမှာ လောကကနေလွတ်မြောက်လို့မရဘူး။အဲဒီလောကသည်တစ်နေ့နေ့မှာဘာအ နစ်သာရတွေရှိသလဲ?သုခဝေဒနာသည် အချိန်တိုင်းဖြစ်ပြီးအားလုံးပြန်ပျက် သွားတယ်။ပြီးတော့အဲဒီသုခဝေဒနာသည်နောက်ထပ်ပြန်လာဖြစ်လို့မရတော့ ဘူး။ဒုက္ခတွေနဲ့အသည်းအသံဖြစ်တဲ့သူ တွေကျတော့လောကကနေလွတ် မြောက်ဖို့ဘယ်လောက်ပဲအလိုရှိနေပါ စေအမှန်အတိုင်းရှိတဲ့လောကကိုမသိ တဲ့အခါမှာလွတ်မြောက်လို့မရဘူး။
အရေးကြီးတဲ့အချက်ကတော့နင်၊ငါ ဖြစ်တယ်၊ပါဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါဖြစ်တယ်လို့ စွဲထားတဲ့အရာတွေကိုစွန့်လွတ်ဖို့အစဉ် သင့်ဖြစ်ကြပြီးလာ?ဒီအချိန်မှာ`ငါ’တို့ တွေဆိုတာမရှိကြဘူး။ဒါကြောင့်လော ကကိုပစ်ထုတ်ဖို့အစဉ်သင့်ဖြစ်ပြီးလာ? နင်၊ငါမရှိဘူး၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေမရှိဘူ းဆိုတာထိုးထွင်းစွာနဲ့အရင်ဆုံးသိရမယ် ။အဲဒါမှလောကကိုငြိမ်းနိုင်မယ်။ပြီး တော့လောကကနေလွတ်မြောက်နိုင် မယ်။မြင်နေဆဲ၊ကြားနေဆဲတွေကအစ ငါ့ကိုယ်၊ငါ့ဥစ္စာတွေမဟုတ်ဘူးဆိုတာ တစ်ချို့ကစဉ်းစားယုံလောက်နဲ့သီးမခံ နိုင်ကြဘူး။ပြီးတော့ဆွေမျိုး၊မိတ်ဆွေ အပေါင်းအသင်းတွေမရှိဘူး၊ကြိုက်နှစ် သက်တဲ့အရာဖြစ်တဲ့ပစ္စည်းဥစ္စာအမျိုး မျိုးတွေလည်းမရှိဘူး။ဒါကြောင့်အမျာ းအားဖြင့်လောကကနေတကယ်လွတ် မြောက်ဖို့အလိုမရှိကြသေးဘူး။ဒါကြေ ာင့်အဲဒီငါ့ကိုယ်၊ငါ့ဥစ္စာဖြစ်တယ်လို့စွဲ ထားခြင်းနင့်ကြိုက်နှစ်သက်တဲ့အရာ တွေကိုစွန့်လွတ်နိုင်ဖို့သည်အဲဒီတရား သဘောတွေရဲ့အမှန်တကယ်ရှိတဲ့လော ကနှင့်ဖြစ်ပေါ်တဲ့တရားသဘောအားလုံ းတွေကိုထိုးထွင်းစွာသိနိုင်တဲ့အထိပညာ တွေကိုတိုးတက်အောင်ပါွးများရတယ်။
အဲဒီအမှန်တကယ်ရှိတဲ့လောကကိုသိဖို့ သည်မလွယ်ဘူး။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရား သည်တရားတော်တွေကိုသိမြင်တော် မူပြီးနောက်လောကရဲ့အကြောင်းတွေ ကိုဆိုဆုံးမသွားတယ်။တရားတော်တွေ ကိုနာကြားရတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေသည်တရား တော်တွေကိုဝေဖန်းသုံးသပ်ခြင်းဖြင့်ကျ င့်ကြံအားထုတ်ပြီးပညာတွေပိုပြီးတိုးတက်လာတဲ့အထိအမှန်တကယ်ရှိတဲ့ လောကရဲ့လက္ခဏတွေကိုသိနိုင်တယ်။ပြီးတော့တစ်ခြားအချိန်တွေမှာလောက ကိုသိရတာမဟုတ်ဘူး။အခုမြင်နေတဲ့၊ ကြားနေတဲ့၊အနံ့ရတဲ့၊အရသာရတဲ့၊ထိ တွေ့တဲ့အချိန်မှာနှင့်စဉ်းစားနေတဲ့အ ချိန်တွေမှာသာလောကကိုသိရတယ်။
တရားတော်တွေကိုနာကြားပြီးနားလည်ဖို့အတွက်ဆက်ပြီးလေ့လာသင် ကြားရတယ်။ပြီးတော့ဖြစ်၊ပျက်နေတဲ့ လောကကိုသိတဲ့အထိပညာတွေပိုပြီး တိုးတက်အောင်ပြုလုပ်ပေးတဲ့နည်း လမ်းတွေရှိတယ်။ပြီးတော့မျက်စိ၊နား၊ နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ တရားသဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုဝေဖန် သုံးသပ်ပြီးသိရတယ်။အဲဒါကလွဲလို့ လောကကိုသိနိုင်တဲ့နည်းလမ်းတွေမရှိဘူး။သမ်ယုတ္တနိကယ်၊သလာရတနဝေါ်၊ စမီးထိသုတ်မှာအရှင်စမီးထိကဗုဒ္ဓမြတ် စွာဘုရားကိုမေးလျှောက်တော်မူတယ်။ `ဘုန်းတော်ကြီးသောမြတ်စွာဘုရား!` လောက’လို့ဒီလိုခေါ်ကြတယ်။ဘယ် လောက်အကြောင်းတွေနဲ့လောကဖြစ် ရတယ်။(သို့)`လောက’လို့ပညတ်ကြ ရသလဲအရှင်ဘုရား?။ထိုအခါဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကစမီးထိနားထောင်!စက္ခု၊ ရုပ်၊စက္ခုဝိညာဉ်တွေသည်စက္ခုဝိညာဉ် နဲ့အတူထိုးထွင်းစွာသိနိုင်တဲ့တရားတွေရှိနေတဲ့ဘယ်နေရာမဆိုအဲဒီနေရာသည် လောကဖြစ်တယ်။(သို့)လောကလို့ပ ညတ်ထားတဲ့အရာတွေသည်အဲဒီနေ ရာမှာရှိနေတယ်။
အဲဒီလောကကိုသိနိုင်ခြင်းသည်မျက်စိရှိ တဲ့အတွက်ကြောင့်လောကရဲ့အဆင်းအရောင်တွေကိုမြင်ရခြင်းဖြစ်တယ်။ နားရှိလို့လောကရဲ့အသံကိုကြားရခြင်း ဖြစ်တယ်။နှခေါင်းရှိလို့လောကရဲ့အနံ့ တွေကိုသိရတယ်။လျှာရှိလို့လောကရဲ့ အရသာတွေကိုသိရတယ်။ခန္ဓာကိုယ်ရှိ လို့လောကရဲ့အေး၊ပူ၊ပျော့၊မာ၊တင်း၊ လှုပ်ရှားမှုတွေကိုထိတွေ့ရတယ်။တ ကယ်လို့ဒီလိုနည်းလမ်းတွေမရှိဘူးဆို ရင်လောကတွေဖြစ်ပေါ်လို့ရမလာ?မ မြင်၊မကြား၊အနံ့မရ၊အရသာမရ၊အထိ အတွေ့မသိ၊မစဉ်းစားတဲ့အခါတွေမှာဘယ်လောကကဖြစ်ပေါ်မလဲ?ဘယ် လောကမှမဖြစ်ပေါ်ဘူး။ဒါကြောင့်ဖြစ် ပေါ်နေတဲ့လောကကိုစွဲထားခြင်းသည် မြင်တဲ့အတွက်ကြောင့်ဖြစ်တယ်။ဘာ မြင်လဲ?လောကကိုမြင်ရတယ်။မျက်စိ မှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာသည်လောကဖြစ် တယ်။ဘာအသံကိုကြားသလဲ?ထို့နည်း တူပဲအသံလည်းလောကဖြစ်တယ်။တ ကယ်လို့အသံမရှိဘူးဆိုရင်ကြားတာလည်းမရှိဘူး။လောကရဲ့အသံလည်းမရှိဘူး။ဒါကြောင့်အဲဒီအဆင်း၊အသံ၊အနံ့၊ အရသာ၊အထိအတွေ့တွေနဲ့ပေါင်းစပ် နေတဲ့လောကသည်မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ ၊ကိုယ်၊စိတ်တွေကြောင့်ဖြစ်ပေါ်ရတယ် ။တစ်ခြားနေရာမှာလောကကိုရှာဖွေစ ရာမလိုဘူး။ဘယ်လောက၊ဘယ်နေရာ မှာပဲရှိနေပါစေအဲဒီလောကဖြစ်ပေါ်နိုင် ဖို့သည်မျက်စိကအကြောင်းဖြစ်ပေးတဲ့ အတွက်ကြောင့်မြင်ရတယ်။နားကအ ကြောင်းဖြစ်ပေးတဲ့အတွက်ကြောင့် ကြားရတယ်။နှခေါင်းကအကြောင်း ဖြစ်ပေးတဲ့အတွက်ကြောင့်အနံ့ရတယ်။ လျှာကအကြောင်းဖြစ်ပေးတဲ့အတွက် ကြောင့်အရသာရတယ်။ခန္ဓာကိုယ်က အကြောင်းဖြစ်ပေးတဲ့အတွက်ကြောင့် အထိအတွေ့တွေကိုသိရတယ်။ပြီး တော့အဲဒီမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊ စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေရဲ့အ ကြောင်းတွေကိုစိတ်ကစဉ်းစားတွေး တောတယ်။
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကစမီထိနားထောင်!စ က္ခု၊ရုပ်၊စက္ခုဝိညာဉ်တွေသည်စက္ခုဝိ ညာဉ်နဲ့အတူထိုးထွင်းစွာသိနိုင်တဲ့တရား တွေမရှိတဲ့ဘယ်နေရာမဆိုလောက(သို့) လောကလို့ပညတ်ထားတဲ့အရာတွေ သည်အဲဒီနေရာမှာမရှိဘူး။အမှန်တ ကယ်ရှိတဲ့လောကကိုမသိတဲ့အခါမှာ လောကကနေလွတ်မြောက်ချင်ပေ မယ့်လည်းလွတ်မြောက်လို့မရဘူး။ လောကသည်တစ်ခုတည်းရှိတာမဟုတ် ဘူး။လောကမှာနေလာခဲ့တာလည်းကြ ာပါပြီးအတိတ်ဘဝတွေမှာလည်းတစ် ခြားလောကမှာတွေမှာနေလာခဲ့တယ်။ ပြီးတော့လောကကိုမသိသေးတဲ့အခါ မှာလောကမှာဆက်လက်ပြီးအကြာကြီ းနေရအုံးမယ်။ဒါကြောင့်လောကကိုမ သိမလိုနဲ့နေသွားရင်အမှန်တကယ်ရှိတဲ့ လောကကိုမမြင်နိုင်ဘူး။ချမ်းသာလိုက်၊ ဆင်းရဲလိုက်နဲ့ပဲနေရတယ်။ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားပရိနိဗ္ဗာန်စံသွားပြီးကိုယ်ခန္ဓာတွေရှိနေသေးတယ်လို့ဒီခေတ်မှာတစ်ချို့ကပြောကြတယ်။ဒါကြောင့်မြတ်စွာဘုရား ကိုဆွမ်းကပ်လှူဒါန်းပြီးပူဇော်ကြတယ်။
ပိဋကတ်သုံးပုံထဲကသံယုတ္တနိကယ်သ လာရတနဝေါ်ဖခူးနသုတ်မှာအချက်အ လက်တွေကိုဝေဖန်သုံးသပ်ထားတယ်။ တစ်ချိန်တုန်းကအရှင်ဖခူးနကဗုဒ္ဓမြတ် စွာဘုရားရှိတဲ့နေရာဆီသို့သွားရောက်ဖူ းမြော်ပြီးမြတ်စွာဘုရားကိုမေးလျှောက် တော်မူတယ်။ဘုန်တော်ကြီးသောမြတ် စွာဘုရား!ပုဂ္ဂိုလ်တွေကိုပညတ်တော့ မယ့်အခါမှာဘယ်စက္ခုတွေနဲ့ကိလေသာတဏှာတွေကိုနှေးစေပြီးဖြတ်နိုင်တဲ့သူ၊လမ်းမှားတွေကိုဖြတ်လို့ရတဲ့သူ၊သံသရာတွေကိုအုပ်စိုးလို့ရတဲ့သူ၊ဆင်းရဲခြင်းအားလုံးကိုကျော်ဖြတ်နိုင်တဲ့သူ၊ပရိနိဗ္ဗာန်ကိုကျော်လို့ရပြီးတဲ့ပုဂ္ဂိုလ်တွေကိုဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားလို့ပညတ်ကြတယ်။အဲဒီမျက်စိ(စက္ခု)သည်ရှိသေးလာ?ပြီး တော့ပုဂ္ဂိုလ်တွေလို့ပညတ်တော့မယ့် အခါမှာဘယ်စိတ်တွေနဲ့ကိလေသာတ ဏှာတွေကိုနှေးစေပြီးဖြတ်နိုင်တဲ့သူ၊ လမ်းမှားတွေကိုဖြတ်နိုင်တဲ့သူ၊သံသရာ တွေကိုအုပ်စိုးလို့ရတဲ့သူ၊ဆင်းရဲခြင်း အားလုံးကိုကျော်ဖြတ်လို့ရတဲ့သူ၊ပရိနိ ဗ္ဗာန်ကိုကျော်လို့ရပြီးတဲ့သူသည်ဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရားလို့ပညတ်ကြတယ်။အဲဒီစိတ်သည်ရှိသေးလာ?အရင်ဘုရား!ဆိုလိုတာကဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားပရိနိဗ္ဗာန်စံ သွားတဲ့အခါမှာမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ ကိုယ်နှင့်စိတ်တွေရှိအုံးမလာ(သို့)မရှိ တော့ဘူးလာ?
ထိုအခါဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကဖခူးနနား ထောင်!ပုဂ္ဂိုလ်တွေလို့ပညတ်တော့မယ့် အခါမှာဘယ်စက္ခုတွေနဲ့ကိလေသာတ ဏှာတွေကိုနှေးစေပြီးဖြတ်နိုင်တဲ့သူ၊ လမ်းမှားတွေကိုဖြတ်နိုင်တဲ့သူ၊သံသရာ တွေကိုအုပ်စိုးလို့ရတဲ့သူ၊ဆင်းရဲခြင်း အားလုံးကိုကျော်ဖြတ်လို့ရတဲ့သူ၊ပရိ နဗ္ဗာန်ကိုကျော်လို့ရပြီးတဲ့သူသည်ဗုဒ္ဓ မြတ်စွာဘုရားလို့ပညတ်ကြတယ်။အဲဒီ စက္ခုသည်မရှိတော့ဘူး။ပြီးတော့အဲဒီ စိတ်လည်းမရှိတော့ဘူး။ပရိနိဗ္ဗာန်စံသွာ းပြီးတဲ့နောက်မှာမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်နှင့်စိတ်တွေနောက်ထပ်မရှိတော့ ဘူး။ပရိနိဗ္ဗာန်စံသွားပြီးကုသိုလ်ဒါနပြု လုပ်ခြင်းရဲ့အကျိုးတွေကြောင့်တစ်နေ ရာမှာရောက်သွားတာမဟုတ်ဘူး။ဒါ ကြောင့်တကယ်လို့အဲသလိုဖြစ်နေရင် လောကကနေမလွတ်မြောက်သေးဘူး။ ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ဖြစ်၊ပျက်နေတဲ့ မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်နှင့်စိတ်တွေ ရှိသေးတဲ့အတွက်ကြောင့်ဆင်းရဲခြင်း တွေရှိရသေးတယ်။ဆင်းရဲဒုက္ခတွေမှ လွတ်မြောက်လို့မရသေးဘူး။
လောကသည်မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ ကိုယ်နှင့်စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်နေတဲ့အရာ တွေဖြစ်တယ်။တကယ်လို့မြင်စိတ်၊ ကြားစိတ်၊အနံ့ရတဲ့စိတ်၊အရသာရတဲ့ စိတ်၊ထိတွေ့တဲ့စိတ်၊စဉ်းစားတဲ့စိတ် တွေမဖြစ်ပေါ်ရင်လောကလည်းမဖြစ် ပေါ်ဘူး။သတိအောက်မေ့နိုင်တဲ့ဘယ် အချိန်မဆိုမျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်၊ စိတ်တွေမှဖြစ်ပေါ်တဲ့လောကရဲ့လက္ခ ဏဖြစ်တဲ့အာရုံကိုလေ့လာသင်ကြား ပြီးဝေဖန်သုံးသပ်ကြတယ်။လောကအ ကြောင်းကိုစဉ်းစားနေတဲ့ဘယ်အချိန်မ ဆိုအဲဒီအချိန်သည်နင်၊ငါမဟုတ်ဘူး၊ ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေမဟုတ်ဘူး။ပြီး တော့အမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရားသဘော ရဲ့လက္ခဏတွေကိုလည်းမသိဘူး။ဒါ ကြောင့်အဲဒီအချိန်မှာနင်၊ငါဖြစ်တယ်။ ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါတွေဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့သမုတိအဖြင့်နဲ့လောကကိုသိခြင်းဖြစ်တယ်။ပစ္စည်း၊ဥစ္စာအမျိုးမျိုးတွေလည်းသမု တိသစ္စာအဖြင့်နဲ့လောကဖြစ်ပြီးပရမတ္ထ သစ္စာမဟုတ်ဘူး။လူတွေသည်နေ့စဉ်နဲ့အမျှသမုတိသစ္စာ(သို့)ပရမတ္ထသစ္စာဖြစ် တဲ့လောကထဲမှာနေကြရတယ်။စိတ် သည်သိတဲ့သဘောဖြစ်ပေမယ့်မမြင် တဲ့၊မကြားတဲ့၊အနံ့မရတဲ့၊အရသာမရ တဲ့၊ထိတွေ့တဲ့အရာတွေကိုမသိတဲ့၊မစဉ် းစားတဲ့ဘယ်အချိန်မဆိုအဲဒီအချိန်သည် ဒီလောကလည်းမဖြစ်ပေါ်ဘူး။ပဋိသန္ဓေ စိတ်ကတော့ဒီလောကရဲ့ပထမဆုံးစိတ် ဖြစ်ပြီးဝိပက်စိတ်ဖြစ်တယ်။အရင်ဘဝရဲ့နောက်ဆုံးစိတ်ဖြစ်တဲ့စုတိစိတ်ကနေ ဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်ပြီးပဋိသန္ဓေစိတ်ကို ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ကံတစ်ခုရဲ့အကျိုးဖြစ် တယ်။ပဋိသန္ဓေစိတ်သည်အရင်ဘဝရဲ့ စုတိကျခါနီးစိတ်နဲ့အတူအာရုံတစ်ခု တည်းကိုသိတယ်။
ဒီလောကရဲ့အာရုံကိုပဋိသန္ဓေစိတ်မသိ တဲ့အခါမှာဒီလောကသည်မဖြစ်ပေါ် သေးဘူး။ပြီးတော့ပဋိသန္ဓေစိတ်ပျက် သွားတဲ့အခါမှာအဲဒီပဋိသန္ဓေစိတ်ကို ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ကံသည်ပဋိသန္ဓေစိတ်က နေဆက်လက်ပြီးဘဝင်စိတ်ကိုဖြစ်စေ တယ်။ဘဝင်စိတ်သည်ပဋိသန္ဓေစိတ်နဲ့ အတူအာရုံတစ်ခုတည်းမှာရှိကြတယ်။ အဲဒီဘဝင်စိတ်သည်ဖြစ်၊ပျက်ပြီးဘဝ ရှင်သန်ဖို့ဆက်လက်တာဝန်လုပ်တဲ့အ ချိန်မှာဒီလောကရဲ့အားရုံတွေကိုမသိ ဘူး။ပြီးတော့မမြင်ဘူး၊မကြားဘူး၊အနံ့ မရဘူး၊အရသာမရဘူး၊ထိတွေ့ခြင်း တွေမသိဘူး၊ဘာကိုမှမစဉ်းစားတော့ဘူ း။အဲဒီဘဝင်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးပုံမှန်နဲ့ပျက် သွားတဲ့အချိန်မှာဒီလောကမဖြစ်ပေါ် သေးဘူး။
ဒါွရဆိုတာကဖြစ်ပေါ်တဲ့လောကကိုသိ ပြီးစိတ်ဖြစ်ပေါ်တဲ့လမ်းတွေအားလုံး၆ ဒါွရရှိတယ်။ရုပ်၅ဒါွရနှင့်နာမ်၁ဒါွရတို့ ဖြစ်ကြတယ်။ဘာတွေလဲဆိုတော့စက္ခု ပသာဓာတ်ရုပ်သည်စက္ခုဒါွရ၁၊သောတ ပသာဓရုပ်သည်သောတဒါွရ၁၊ဃာနပသာဓာတ်ရုပ်သည်ဃာနဒါွရ၁၊ဇိဝါှပ သာဓာတ်ရုပ်သည်ဇိဝါှဒါွရ၁၊ကာယပ သာဓာတ်ရုပ်သည်ကာယဒါွရ၁၊ဘဝင်ခု ပစေဒစိတ်သည်မနောဒါွရ၁တို့ဖြစ်ကြတယ်။ပသာဓာတ်ရုပ်တစ်ရုပ်စီတွေ သည်တချို့ရုပ်နဲ့သာထိတွေ့နိုင်တဲ့အထူ းလက္ခဏတွေရှိကြတယ်။ဒါကြောင့်ကိုယ့်ရဲ့ကိုယ်စီ၊ကိုယ်စီဒါွရနဲ့သာထိတွေ့နိုင်တဲ့အာရုံကိုသိပြီးစိတ်ကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ လမ်းဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်နေ့စဉ်နဲ့အမျှ မြင်ခြင်းတစ်ခုတည်းသာရှိတာမဟုတ် ဘူး။ကြားခြင်း၊အနံ့ရခြင်း၊အရသာရ ခြင်းနှင့်ကိုယ်နဲ့ထိတွေ့တဲ့အရာတွေကို သိခြင်းလောက်သာရှိတာမဟုတ်ဘူး။ အကြောင်းအမျိုးမျိုးတွေကိုလည်းစဉ်း စားသေးတယ်။
မျက်စိ၊နား၊နှာ၊လျှာ၊ကိုယ်ကနေဆက်ပြီးအာရုံကိုစိတ်လက်ခံပြီးသိတဲ့အခါ(သို့) အဲဒီအကြောင်းအမျိုးမျိုးတွေကိုစဉ်း စားတဲ့အခါမှာစိတ်သည်စက္ခုပသာ ဓာတ်ရုပ်၊သောတပသာဓာတ်ရုပ်၊ဃာန ပသာဓာတ်ရုပ်၊ဇိဝါှပသာဓာတ်ရုပ်၊ကာ ယပသာဓာတ်ရုပ်တွေကိုမမှီခိုဘူး။ဒါပေ မယ့်ဒါွရဖြစ်တဲ့အဲဒီမနောဒါွရလာဝချ ဏစိတ်မှအရင်ဖြစ်ပေါ်တဲ့ဘဝင်ခုပစေ ဒစိတ်ကိုမှီခိုရတယ်။ဆိုလိုတာကအမျိုး မျိုးသောအကြောင်းတွေကိုစဉ်းစားပြီး စိတ်ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့လမ်းဖြစ်တယ်။ဘာ ကြောင့်လဲဆိုတော့တကယ်လို့ဘဝင်ခုပ စေဒစိတ်သည်စိတ်မှအာရုံကိုသိတဲ့ပထ မဆုံးဝိထီစိတ်တွေမဖြစ်ပေါ်ရင်မနောဒါွ ရလာဝချဏစိတ်လည်းဖြစ်ပေါ်လို့မရ ဘူး။ဒါကြောင့်မနောဒါွရနှင့်မနောဒါွရ လာဝချဏစိတ်တွေကွာခြားရခြင်းဖြစ် တယ်။ဆိုလိုတာကဘဝင်ခုပစေဒစိတ် သည်မနောဒါွရဖြစ်ပြီးဝိပက်စိတ်ဖြစ် တယ်။ဝိထီစိတ်မဟုတ်ဘူး။မနောဒါွရ လာဝချဏစိတ်သည်မနောဒါွရမဟုတ် ဘူး။မနောဒါွရမှအာရုံကိုသိပြီးဖြစ်ပေါ် တဲ့ပထမဆုံးဝိထီစိတ်ဖြစ်ပြီးကိရိယာ စိတ်ဖြစ်တယ်။
တစ်နေ့တာဘဝမှာအမှန်တကယ်ရှိတဲ့ တရားသဘောကိုဝေဖန်သုံးသပ်ပြီးဒါွရ ရဲ့လက္ခဏတွေကိုနားလည်နိုင်တဲ့ပုံမှန် ဘဝတွေဖြစ်တယ်။အဲဒီဖြစ်၊ပျက်နေတဲ့ တရားသဘောတစ်ခုစီတွေသည်ဘယ် လိုနဲ့နင်၊ငါတွေမဟုတ်ဘူး၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တ ဝါတွေမဟုတ်ရသလဲ?အခုချိန်မှာမျက် စိအလယ်မှာဖြစ်၊ပျက်နေပြီးတကယ်ရှိ တဲ့ရုပ်ဖြစ်တဲ့စက္ခုပသာဓာတ်ရုပ်ကို ဘယ်သူမှမစဉ်းစားမိဘူး။ဓမ္မသံခနီပ ကောမှာအရှင်ဘာလီကျခါရတနနီးထေ့ မှာအချက်အလက်တွေရှိတယ်။`ရုပ်’လို့ ခေါ်တဲ့`ကျခါရတန’သည်ဘယ်လိုလဲ?ပ သာဓာတ်ရုပ်ဖြစ်တဲ့ဘယ်စက္ခုမဆိုမ ဟာဘူတရုပ်၄ရုပ်ကိုမှီခိုရတယ်။ရုပ်သ ဘောတွေနှစ်မြှပ်နေပြီးမြင်လို့မရတဲ့အ ရာဖြစ်တယ်။ဒါပေမယ့်ထိတွေ့လို့ရ တယ်။`ကျခါရတန’သည်စက္ခုနှင့်အာရ တနတွေရဲ့စုပေါင်းထားတဲ့စကားလုံး ဖြစ်တယ်။`စက္ခု’ဆိုတာကမျက်စိ၊`အာ ရတန’ဆိုတာကစုပေါင်းခြင်းနှင့်ဖြစ်ပေါ် ခြင်းတွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ကျခါရတနဆိုတာကစုပေါင်းခြင်းဖြစ်တဲ့စက္ခုဖြစ် ပြီးဖြစ်ပေါ်ခြင်းလည်းဖြစ်တယ်။
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကဝိထီစိတ်အမျိုးမျိုးတွေဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာစက္ခုဒါွရမှရူပါရုံကိုမြင်ပြီးသိတယ်လို့ဗုဒ္ဓဆိုဆုံးမသွား တယ်။စက္ခုဒါွရတစ်ကာလပျက်သွား ပြီးဘဝင်စိတ်ကအကြိမ်များစွာဆက် လက်ပြီးဖြစ်၊ပျက်နေတယ်။ပြီးတော့ နောက်ထပ်မနောဒါွရမှဆက်ပြီးအဲဒီ ပျက်သွားပြီးဖြစ်တဲ့စက္ခုဒါွရမှဖြစ်ပေါ် တဲ့ရူပါရုံကိုသိပြီးစိတ်ဖြစ်ပေါ်တယ်။မ နောဒါွရဝိထီစိတ်သည်ဘဝင်စိတ်ကြား မှာဖြစ်ပေါ်တယ်။ပြီးတော့အဲဒီလျှင်မြန် စွာနဲ့အားလုံးပျက်သွားပြီးတဲ့အခါမှာ စက္ခုဒါွရဝိထီစိတ်ကနေဆက်ပြီးမနော ဒါွရမှအာရုံကိုသိပြီးဖြစ်ပေါ်တယ်။ဒါ ကြောင့်စက္ခုဒါွရမှအာရုံကိုသိတဲ့စိတ် တွေမရောနှောဖို့အတွက်အသေးစိတ်နဲ့ ဒါွရရဲ့အကြောင်းတွေကိုဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘု ရားကဆိုဆုံးမသွားတယ်။ပြီးတော့မ နောဒါွရ၊သောတဒါွရ၊ဃာနဒါွရ၊ဇိဝါှဒါွ ရနှင့်ကာယဒါွရမှဆက်ပြီးအဲဒီအာရုံကို သိတဲ့စိတ်တွေသည်ထို့နည်းတူပဲဖြစ် တယ်။ဆိုလိုတာကဝိထီစိတ်အမျိုးမျိုး တွေဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာ(၅)ဒါွရထဲမှ ဘယ်ဒါွရတစ်ဒါွရမှာပျက်သွားပြီးဘယ် အာရုံတစ်ခုခုကိုမဆိုသိတဲ့အခါမှာဘဝင် စိတ်သည်အကြိမ်များစွာနဲ့ကြားမှာဖြစ် ပေါ်ပြီးစိတ်လည်းအချိန်တိုင်းမနောဒါွရမှဆက်ပြီးအဲဒီအာရုံကိုအတူတူသိပြီး ဖြစ်ပေါ်တယ်။
နာမ်တရားဆိုတာကစိတ်နှင့်စေတသိက် တွေလျှင်မြန်စွာနဲ့အတူဆက်လက်ဖြစ်၊ ပျက်နေတယ်။ဒီလိုထိုင်ပြီးရှိနေတဲ့အခါ မှာမြင်တာနှင့်ကြားတာတွေတစ်ပြိုင် တည်းဖြစ်နေတယ်လို့ထင်ရတယ်။ဒါ ပေမယ့်အမှန်တကယ်တမ်းကျတော့ဝိ ထီစိတ်သည်ဒါွရတစ်ခုကိုမှီခိုပြီးအဲဒီဒါွ ရမှအာရုံကိုသိပြီးဖြစ်ပေါ်တယ်။ပြီး တော့လျှင်မြန်စွာနဲ့ပျက်သွားတယ်။ဒါွရ တစ်ကာလသည်ကာလဆိုတာကဒါွရ တစ်ခုတည်းမှစိတ်အခါပေါင်းများစွာ ဆက်လက်ဖြစ်၊ပျက်နေခြင်းဖြစ်တယ်။ အဲဒီမျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာကိုသိရုံ သာဖြစ်တဲ့စက္ခုဒါွရမှဖြစ်ပေါ်တဲ့စိတ်ရဲ့ အမှန်တကယ်ရှိတဲ့လက္ခဏတွေကိုမသိ နိုင်တဲ့အထိလျှင်မြန်စွာနဲ့ဆက်လက်ဖြစ် ပျက်ခြင်းဖြစ်တယ်။မနောဒါွရဝိထီစိတ် သည်မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့ရူပါရုံကိုလက်ခံသိပြီးဆက်လက်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါမှာ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာရဲ့ရုပ်ပုံသဏ္ဋန်ကိုမှတ် သားပြီးအဲဒီမျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာ သည်တကယ်တမ်းကျတော့မျက်စိမှ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာသာဖြစ်တယ်ဆိုတာမေ့ နေကြတယ်။
စက္ခုဒါွရသည်တကယ်ကြီးမာကျယ် ပြန့်ပြီးမပြည့်နိုင်တဲ့ပင်လယ်သမုဒ္ဒရာနဲ့ တူတယ်လို့နှိုင်းယှဉ်ထားတယ်။ဒါကြော င့်စက္ခုပသာဓာတ်နဲ့ထိတွေ့ပြီးအဝေး ကြီးမှာရှိနေတဲ့နေမင်း၊လမင်းနှင့်ကြယ် တာရာအမျိုးမျိုးတွေကိုမြင်နိုင်ဖို့သည် စက္ခုဒါွရဝိထီစိတ်နဲ့ဖြစ်ပေါ်ရတယ်။ဒါ ကြောင့်စင်္ကဝြဠာ၊နင်၊ငါ၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တ ဝါအမျိုးမျိုးနှင့်ပစ္စည်း၊ဥစ္စာအမျိုးမျိုး တွေနဲ့ပြည့်နေတဲ့လောကဖြစ်တာနဲ့တူ နေတယ်လို့ထင်ရတယ်။ဒါပေမယ့်အဲဒီ နင်၊ငါဖြစ်တယ်၊ပုဂ္ဂိုလ်၊သတ္တဝါအမျိုး မျိုးတွေဖြစ်တယ်၊နေမင်း၊လမင်း၊ ကြယ်တာရာနှင့်ပစ္စည်း၊ဥစ္စာအမျိုးမျိုး တွေဖြစ်တယ်လို့ထင်ရတယ်။ဒါကြောင့် မြင်ခြင်းကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့မြေဓာတ်၊ရေ ဓာတ်၊မီးဓာတ်၊လေဓာတ်တွေရဲ့ရုပ်ပုံ သဏ္ဋန်တွေသည်အမှန်တကယ်တမ်း ကျတော့စိတ်ကစဉ်းစားတွေးတောတာ ဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်အေး၊ပူ(သို့)မာ၊ ပျော့(သို့)တင်း၊လှုပ်ရှားတွေဖြစ်ပေါ် တဲ့ကာယကိုထိတွေ့တဲ့အခါမှာအမှန်တ ကယ်ရှိတဲ့တရားသဘောတွေကိုသိတဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်သည်လောကကိုထိုးထွင်းစွာနဲ့သိ ကြတယ်။လောကဆိုတာကလျှင်မြန်စွာ နဲ့ဖြစ်၊ပျက်နေပြီးပျက်ဆီးပျောက်ကွယ် သွားတဲ့တရားဖြစ်တယ်။မနောဒါွရဝိထီ စိတ်သည်မျက်စိမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာတွေ ရဲ့ရုပ်ပုံသဏ္ဋန်တွေကိုမှတ်သားခြင်း၊နာ းမှဖြစ်ပေါ်တဲ့အသံအနိမ့်အမြင့်တွေကို မှတ်သားပြီးအရာအမျိုးမျိုးတွေရဲ့အ ဓိပ္ပါယ်စကားလုံးတွေရဲ့ပညတ်ခြင်း တွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့်ဘယ်တရား သဘောတွေမှဖြစ်ပေါ်ပြီးမပျက်တဲ့တ ရားတွေမရှိဘူး။
အဌာစာလိနီ၊အတ္ထဂါထာအချက်အ လက်ထဲမှာရှိတယ်။`စိတ်’သည်ဘယ် လိုဆန်းကြယ်အောင်လုပ်ပေးတဲ့အ တွက်ကြောင့်`စိတ်’လို့ခေါ်သလဲ?ဓမ္မာ တာ(တကယ်ရှိခြင်း)အရတစ်ခြားဆန်း ကြယ်ခြင်းတွေသည်လုပ်ရပ်ဆန်းကြယ် ခြင်းထက်လောကမှာပိုပြီးဆန်းကြယ် တာမရှိဘူး။ဓမ္မာတာအရဆိုရင်လုပ်ရပ် ဆန်းကြယ်ခြင်းထဲမှာလက်ယာမြောက် ခြင်းသည်ဆန်းကြယ်ခြင်းတစ်မျိုးဖြစ် တယ်။ဆိုလိုတာကအရမ်းကိုလှပတင့် တယ်ခြင်းတွေရှိတယ်။လက်ယာမြော က်တဲ့ပန်ချီဆရာတွေအဲဒီအလုပ်တာဝန် တွေကိုလုပ်ဆောင်တဲ့အခါမှာမှတ်သား စိတ်တွေဖြစ်ပေါ်ပြီးရုပ်ပုံစံတွေအားလုံး ကိုလုပ်ဆောင်ကြတယ်။လုပ်ငန်းတာ ဝန်တွေအောင်မြင်စေဖို့ဒီနေရာမှာဒီလိုပုံစံနဲ့ဆွဲပြီးဆန်းကြယ်တဲ့လုပ်ဆောင်ခြင်း နှင့်ရေးသားခြင်း၊အရောင်တွေချခြင်း၊အရောင်တွေဆေးချယ်ခြင်းနှင့်ဆေး ရောင်တွေဖြောင့်ခြင်းကအစလုပ်ကြ တယ်။ဒါကြောင့်ဆန်းကြယ်တဲ့မှတ်သာ းခြင်းတွေဖြစ်ပေါ်ရတယ်။
ရုပ်သည်ဆန်းကြယ်တဲ့နေရာမှာတစ်မျို းမဟုတ်ရင်တစ်မျိုးဆန်းကြယ်ကြတယ်။ဆိုလိုတာကလက်ယာမြောက်ခြင်း သည်အဲဒီဆန်းကြယ်တဲ့လုပ်ရပ်ကနေ အောင်မြင်လာခြင်းဖြစ်တယ်။ဒါကြော င့်မို့လောကမှာဆန်းကြယ်တဲ့အတတ်ပ ညာအားလုံးတွေသည်အဲဒီစိတ်ကပဲစဉ်း စားလာပြီးဒီရုပ်ကဒီရုပ်ရဲ့အပေါ်မှာရှိ နေပြီးဒီရုပ်ကအောက်မှာဒီရုပ်ကဘေး နှစ်ဘက်စလုံးမှာအသီးသီးရှိနေကြ တယ်။ပြီးတော့ဆန်းကြယ်တဲ့ရုပ်နဲ့တူ အောင်လုပ်ယူကြတယ်။ကျန်တာတွေ ကတော့ပန်ချီသမားတွေစဉ်းစားပြီးရ လာတဲ့လုပ်ရပ်တွေနဲ့အောင်မြင်ကြ တယ်။အဲဒီဆန်းကြယ်ခြင်းနဲ့အောင်မြင် လာတဲ့စိတ်ကိုလည်းထို့နည်းတူပဲ`စိတ်’ လို့ခေါ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့ဒီ လုပ်ဆောင်ခြင်းတွေနဲ့ဆန်းကြယ်ပြီးသ ဘာဝတရားတွေဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့် ဖြစ်တယ်။နောက်တစ်မျိုးကတော့အဲဒီ ဆန်းကြယ်တဲ့လုပ်ရပ်တွေလက်ယာ မြောက်စေဖို့စိတ်ကပဲဆန်းကြယ်ခြင်း ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့စိတ် စဉ်းစားတဲ့အရာအားလုံးတွေကိုဆန်း ကြယ်တဲ့လုပ်ရပ်အတိုင်းအောင်မြင်စေ တယ်။
ဒါတွေသည်အနည်းငယ်မျှသာဖြစ်တဲ့ဆန်းကြယ်ခြင်းလုပ်ရပ်ရဲ့ဆန်းကြယ် တဲ့အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုသာဖြစ်တယ်။ဒါ ပေမယ့်နေ့စဉ်နဲ့အမျှလူတွေလုပ်ဆောင်တဲ့လုပ်ရပ်ရဲ့ဆန်းကြယ်ခြင်းတွေသည် ကိုယ်၊နှုတ်၊စိတ်တွေမှစပြီးကုသိုလ်ကံ ဖြစ်တဲ့ဒါန၊သီလ၊ဘာဝနာတွေတိုးတက် အောင်ပါွးများပြီး(သို့)အကုသိုလ်ကံ ဖြစ်တဲ့သူတစ်ပါးအသက်ကိုသတ်ခြင်း၊ ခိုးယူလုယက်ခြင်းတွေသည်အများကြီး ဆန်းကြယ်ကြတယ်။ဒါကြောင့်စိတ် တွေသည်ဆန်းကြယ်တဲ့စိတ်ရဲ့လက္ခဏ တွေဖြစ်တယ်ဆိုတာမြင်တွေ့နိုင်တယ်။ မျိုးစေ့သီးနှံအမျိုးမျိုးတွေဖြစ်တဲ့ဆန်း ကြယ်တဲ့အဆင်းဓာတ်အပြင်ဘက်မှာ ပန်း၊သစ်ရွက်၊မျိုးစေ့အမျိုးမျိုးတွေနှင့် ပစ္စည်း၊တောတောင်၊ချောင်းစသည်တို့ သည်မြေဓာတ်၊မီဓာတ်၊လေဓာတ်နှင့် ရေဓာတ်တွေရဲ့စုပေါင်းခြင်းကြောင့် ဖြစ်ပေါ်တဲဘအရာတွေဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်ပျော့(သို့)မာ၊အေး(သို့)ပူ၊တင်း (သို့)လှုပ်ရှား၊ယိုစီး(သို့)ပြည့်စတဲ့အ ဆင့်အမျိုးမျိုးတွေသည်လက္ခဏတွေ ရှိပြီးဆန်းကြယ်ခြင်းအမျိုးမျိုးတွေကို ဖြစ်ပေါ်စေတဲ့အရာတွေဖြစ်တယ်။ဒါ ပေမယ့်အဆင်း/ရုပ်ဓာတ်သည်အပြင် ထက်ဆန်းကြယ်တဲ့အရာကတော့စိတ် ဖြစ်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့စိတ် သည်ဆန်းကြယ်အောင်လုပ်ပေးတဲ့သ ဘောဖြစ်တယ်။
ဆန်းကြယ်တဲ့အကုသိုလ်ကံတွေသည်တရိစ္ဆာန်တွေရဲ့ဆန်းကြယ်တဲ့ရုပ်ပုံသ ဏ္ဋန်တွေကိုကွာခြားအောင်အကြောင်း တွေဖြစ်ပေးတယ်။တစ်ချို့တရိစ္ဆာန် တွေကတော့ခြေထောက်၂ချောင်း၊တစ် ချို့ကခြေထောက်၄ချောင်း၊တစ်ချို့က ခြေထောက်အများကြီးရှိပြီးတစ်ချို့က ခြေထောက်တွေမရှိဘူး။တစ်ချို့ကရေ ထဲမှာနေပြီးတစ်ချို့ကကုန်းပေါ်မှာနေ ကြတယ်။ပြီးတော့ဆန်းကြယ်တဲ့ကုသို လ်ကံသည်လူတွေကိုယောကျ်ား၊မိန်းမ တွေမျက်နား၊ရုပ်ပုံသဏ္ဋန်တွေကိုကွာ ခြားစေတယ်။ဒါကြောင့်ဝေါဟာရတွေ ကိုဖြစ်ပေါ်စေတယ်။ဆိုလိုတာကဖြစ် ပေါ်တဲ့တရားသဘောအားလုံးရဲ့လက္ခ ဏအခြေအနေတွေကိုထုတ်ဖော်တဲ့စ ကားအသုံးအနှုန်းတွေဖြစ်တယ်။ဒါ ကြောင့်အရာအမျိုးမျိုးတွေကိုပြောတဲ့ ဘာသာစကားတွေအများကြီးရှိတယ် ဆိုတာကိုမြင်တွေ့နိုင်တယ်။ဘာကြော င့်လဲဆိုတော့အဲဒီဖြစ်ပေါ်ပြီးဆန်းကြယ် တဲ့အရာအမျိုးမျိုးတွေကိုခေါ်ဆိုဖို့အ တွက်စကားအသုံးအနှုန်း(ဝေါဟာရ) တွေကိုဖြစ်ပေါ်စေတယ်။ပြီးတော့ပြော လိုက်တဲ့စကားတွေသည်ကုန်ဆုံးသွား တဲ့ရက်တွေမရှိဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆို တော့စိတ်သည်ပုံမှန်ဖြစ်ပေါ်တဲ့အရာ ဖြစ်ပြီးဆန်းကြယ်အောင်ပြုလုပ်စေ တယ်။ဒါကြောင့်ပိုပြီးတော့ဆန်းကြယ် အောင်စိတ်လုပ်ဆောင်တဲ့အရာကိုခေါ် ဆိုတဲ့အသုံးအနှုန်းတွေကိုသမုတိရခြင်း ဖြစ်တယ်။
နေ့စဉ်နေ့တိုင်းမှာသိရမှာကလူတွေ ဘယ်နေရာမှာပဲနေနေ၊ဘာတွေကိုပဲမြင် မြင်(သို့)ဘာတွေကိုပဲပြောပြောအားလုံ းတွေသည်အဲဒီအရာအမျိုးမျိုးတွေကို ဆန်းကြယ်အောင်လုပ်တဲ့စိတ်ရဲ့ဆန်း ကြယ်ခြင်းကိုသိမြင်နိုင်တယ်။ဒါကြောင့် ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကစိတ်ရဲ့လက္ခဏ တွေကိုအောက်မေ့သိနိုင်ဖို့တရားတော်တွေကိုဆိုဆုံးမသွားတယ်။စိတ်ကိုဆန်း ကြယ်အောင်ပြုလုပ်ပေးတဲ့ဆန်းကြယ် ခြင်းအမျိုးမျိုးတွေကိုမြင်တဲ့အခါမှာအခုချိန်၊အခုခါထိနောက်ထပ်ဆက်ပြီးဆန် းကြယ်အောင်ပြုလုပ်ပေးတယ်။ပြီး တော့အပြင်ကအရာတွေကိုစိတ်ကဆန် းကြယ်အောင်ပြုလုပ်ပေးရုံလောက်နဲ့ဆန်းကြယ်ခြင်းတွေကိုမအောက်မေ့ သင့်ဘူး။အခုချိန်မှာစိတ္တာနူပဿနာသ တိပဌာန်းဖြစ်ပြီးဖြစ်ပေါ်နေတဲ့စိတ်ရဲ့ လက္ခဏတွေကိုသိနိုင်ဖို့သည်မြင်နေဆဲ အချိန်မှာ၊ကြားနေဆဲ၊အနံ့ရဆဲ့အရသာရဆဲ၊စဉ်းစားနေဆဲအချိန်တွေမှာသိရ တယ်။ဒါကြောင့်၆ဒါွရထဲကဒါွရတစ်ခုခု ကိုမှီခိုရတယ်။
အကြောင်းတစ်ခုခုကိုစဉ်းစားနေတဲ့အ ခါမှာအဲဒီအကြောင်းသည်တစ်ခဏသာ ရှိပြီးအဲဒီအကြောင်းကိုစဉ်းစားတဲ့စိတ် သည်တစ်ခဏသာရှိတယ်ဆိုတာလူ တွေစဉ်းစားလာကြတယ်။စိတ်သည် စဉ်းစားတဲ့သဘောဖြစ်တယ်။အခုမြင် နေဆဲအချိန်၊ကြားနေဆဲ၊အနံ့ရဆဲ၊အရ သာရဆဲ၊အထိအတွေ့သိနေဆဲ(သို့)အခု စဉ်းစားနေဆဲအချိန်တွေမှာတကယ်လို့ စိတ်ကိုမဝေဖန်မသုံးသပ်ရင်ဘယ်အ ချိန်မှာစိတ်ရဲ့လက္ခဏတွေကိုသိနိုင်မလဲ ?သံယုတ္တနိကယ်၊ခန္ဓဝါလဝေါ်၊ခန္ထုသုတ် အချက်ထဲမှာဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားက ရ ဟန်းတို့အားလုံးနားထောင်ကြ!စိတ်အ ညစ်အကြေးတွေရှိတဲ့အတွက်ကြောင့် သတ္တဝါတွေအားလုံးစိတ်မသာယာရ ခြင်းတွေဖြစ်တယ်။စိတ်ကြည်လင်တဲ့အတွက်ကြောင့်သတ္တဝါတွေအားလုံး စိတ်သန့်ရှင်းစင်ကြယ်ကြတယ်။ရဟန်း တို့အားလုံးနားထောင်ကြ!လှည်ပတ် သွားလာနေတဲ့စိတ်ကိုရဟန်းတို့အား လုံးမြင်တွေ့ကြပြီးလာ?မြင်ပါပြီးအ ရှင်ဘုရားလို့ရဟန်းတွေကပြန်လျှောက် တယ်။
စိတ်တွေဘယ်လိုလှည်ပတ်သွားလာနေသလဲ?မျက်စိမှမြင်ခြင်း၊နားမှကြားခြင်း၊နှခေါင်းမှအနံ့ရခြင်း၊လျှာမှအရသာသိ ခြင်း၊ကိုယ်မှထိတွေ့ခြင်းနှင့်စိတ်တွေမှ စဉ်းစားခြင်းတွေသည်လှည်ပတ်သွား နေကြတယ်။လူတွေသည်အလည်သွား ခြင်းကိုနှစ်သက်ကြတယ်။ဘယ်သူမှ တစ်နေရာထဲမှာပဲနေတာကိုမနှစ်သက် ကြဘူး။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့အဆင်း(ရုပ်)ကိုမြင်ချင်ကြတယ်။အသံကိုကြား ချင်ကြတယ်။အနံ့၊အရသာနှင့်ထိတွေ့ ခြင်းအမျိုးမျိုးတွေကိုရချင်ကြတယ်။ ဒါကြောင့်စိတ်သည်အာရုံထဲမှာဖြစ်ပေါ် ပြီးဒါွရအမျိုးမျိုးဖြစ်တဲ့မျက်စိ၊နား၊နှာ၊ လျှာ၊ကိုယ်နှင့်စိတ်တွေမှလှည်ပတ်သွား လာနေတယ်။စိတ်သည်ငြိမ်ငြိမ်မနေဘူး ၊ဘယ်သူ့ရဲ့စိတ်တွေကငြိမ်ငြိမ်နေနိုင်သလဲ?တကယ်လို့အမှန်တကယ်ရှိတဲ့တ ရားသဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုသိမယ် ဆိုရင်စိတ်ဖြစ်ပေါ်ပြီးအာရုံတစ်ခုခုကို သိပြီးတော့ပျက်သွားတယ်ဆိုတာသိရ တယ်။ဒါမှအမှန်တကယ်ရှိတဲ့တရားသဘောရဲ့လက္ခဏတွေကိုသိနိုင်မှာဖြစ် တယ်။
ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကအဲဒီလှည်ပတ်သွား နေတဲ့စိတ်နှင့်အဲဒီစိတ်နဲ့ပဲရဟန်းတွေ အားလုံးစဉ်းစားကြတယ်။အဲဒီစိတ်က ပဲလှည်ပတ်သွားနေတဲ့စိတ်ထက်ပိုပြီး ဆန်းကြယ်တယ်။အဲလိုအကြောင်း ကြောင့်ရဟန်းတို့အားလုံး!ကိုယ့်ရဲ့စိတ် ကိုခဏ၊ခဏဝေဖန်သုံးသပ်ကြပါ။ဒီ စိတ်သည်ရာဂ၊ဒေါသ၊မောဟအဖြင့်နဲ့ ညစ်နွမ်းနေတာအကြာကြီးရှိခဲ့တယ်။ စိတ်ညစ်နွမ်းတဲ့အတွက်ကြောင့်သတ္တဝါ တွေအားလုံးစိတ်မသာယာရခြင်းဖြစ်တယ်။စိတ်ကြည်လင်တဲ့အတွက်ကြောင့်သတ္တဝါတွေအားလုံးစိတ်မသာယာရ ခြင်းဖြစ်တယ်။စိတ်ကြည်လင်တဲ့အတွ က်ကြောင့်သတ္တဝါတွေအားလုံးစိတ် သန့်ရှင်းစင်ကြယ်ကြတယ်။ရဟန်းတို့ အားလုံးနားထောင်ကြ!ဒီလိုတရိစ္ဆာန် အားလုံးတွေလိုမျိုးဆန်းကြယ်တဲ့တစ် ခြားအဖွဲ့တစ်ခုကိုမြင်ရပေမယ့်ငါ!ဘု ရားမဝေဖန်မသုံးသပ်ဘူး။
ရဟန်းတို့အားလုံးနားထောင်ကြ!အဲဒီ စိတ်တွေနဲ့ပဲဒီတရိစ္ဆာန်တွေစဉ်းစားကြ တယ်။ပြီးတော့အဲဒီစိတ်ကပဲအဲဒီတရိ စ္ဆာန်တွေထက်ပိုပြီးဆန်းကြယ်တယ်။ အဲဒီအကြောင်းကြောင့်ရဟန်းတို့တွေ ကိုယ့်ရဲ့စိတ်တွေကိုခဏ၊ခဏဝေဖန်သုံး သပ်ကြပါ။စိတ်တွေသည်ရာဂ၊ဒေါသ၊ မောဟတွေနဲ့ညစ်နွမ်းနေတာအကြာကြီ းရှိခဲ့ပြီး။စိတ်ညစ်နွမ်းတဲ့အတွက်ကြော င့်သတ္တဝါတွေအားလုံးစိတ်မသာယာရ ခြင်းဖြစ်တယ်။စိတ်ကြည်လင်တဲ့အ တွက်ကြောင့်စိတ်တွေသန့်ရှင်းစင် ကြယ်ကြတယ်။ဒါကြောင့်ရဟန်းတို့ အားလုံးကြည့်ကြ!ဆေးဆိုးသမား(သို့) ပန်ချီရေးဆွဲသမားတွေသည်အရောင် ဆိုးတဲ့စက်ရှိခြင်း၊ကော်ရှိခြင်း၊အဝါ ရောင်၊အစိမ်းရောင်၊အနီရောင်တွေအာ းလုံးကိုရုပ်ပုံကာချပ်(သို့)နံရံ(သို့)စာ ရွက်ထဲမှာညီညာစွာရေးဆွဲပြီးကိုယ်၊ လက်၊အဂါၤကြီး၊ငယ်တွေအားလုံးတွေ နဲ့ပြည့်စုံတဲ့ယောကျာ်း(သို့)မိန်းမစတဲ့ ရုပ်တွေကိုရေးဆွဲကြတယ်။ထို့နည်းတူ ပဲရဟန်းတို့အားလုံးနားထောင်ကြ!တ ရားတော်တွေကိုမနာကြားရတဲ့ပုထုဇဉ် တွေသည်နောက်ထပ်မွေးလာခဲ့ရင်အဲဒီ ခန္ဓာ၅ပါးနဲ့ဖြစ်ပေါ်ပြီးပြန်မွေးလာရ တယ်။ဒါကြောင့်ရဟန်းတို့အားလုံး!အဲဒီ အချက်တွေကိုဘယ်လိုသဘောရသလဲ?ရုပ်တွေသည်မြဲလာ(သို့)မမြဲဘူးလာ? ရဟန်း–>မမြဲပါဘူးအရှင်ဘုရား၊မြတ် စွာဘုရား–>ဝေဒနာ၊သညာ၊သခါၤရ၊ဝိ ညာဉ်တွေသည်မြဲလာ(သို့)မမြဲဘူးလာ? ရဟန်း–>မမြဲပါဘူး၊အရှင်ဘုရား။မြတ် စွာဘုရား–>အဲဒီအကြောင်းလိုပဲနာ ကြားရတဲ့အရိယာပုဂ္ဂိုလ်တွေဒီလိုမြင် ကြတယ်။တစ်ခြားလုပ်ရမယ့်တာဝန် တွေဒီထက်အရေးကြီးတာမရှိဘူးဆို တာသေချာစွာနဲ့သိကြတယ်။
ရုပ်တွေကိုဆွဲတဲ့ပန်ချီဆရာသည်အ ရောင်အမျိုးမျိုးကိုမှီခိုပြီးရုပ်အမျိုးမျိုး ကိုရေးဆွဲကြတယ်။ဒါကြောင့်ဆန်း ကြယ်ခြင်းတွေကိုဖြစ်ပေါ်စေတဲ့ရုပ်အ မျိုးမျိုးတွေဖြစ်တယ်။ထို့နည်းတူပဲဒီအ ချိန်မှာလူတစ်ဦးစီတွေရဲ့စိတ်တွေသည် အနာဂတ်မှာဆက်ပြီးဖြစ်ပေါ်မယ့်ရူပက္ခန္ဓာ၊ဝေဒနက္ခန္ဓာ၊သညာက္ခန္ဓာ၊သခါၤရ က္ခန္ဓာ၊ဝိညာဉ်က္ခန္ဓာတွေကိုရေးဆွဲနေတဲ့ ပန်ချီဆွဲဆရာနဲ့တူတယ်။
အဌာကာထာသံယုတ္တနိကယ်ဒုတိယ ဝေါ၊ပတ္တသုတ်အပိုင်း(၆)အချက်အ လက်ထဲမှာဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကတရား တော်တွေရဲ့အသုံးအနှုန်းသင်္ကေတတွေ ကိုနားလည်းဖို့နှင့်ရဟန်းတွေအားလုံး ကိုထိုးထွင်းစွာသိမြင်ဖို့အတွက်ဒီလို လက်ကိုင်ထားခြင်း၊ကြိုးစားမှုရှိစေခြင် းနှင့်ကြည်လင်စေခြင်းဖြင့်တရားတော် တွေကိုဆိုဆုံးမသွားတယ်။အဲဒီခေတ် ကာလကဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားသည်ဥပါ ဒါန်ခန္ဓာ၅ပါးနဲ့ပတ်သက်တဲ့တရားဓမ္မ တွေနှင့်ရဟန်းတွေအားလုံးကိုထိုးထွင်း စွာသိမြင်အောင်တည်/လက်ကိုင်ထား ခြင်းကြည်လင်ခြင်းတွေကိုထပ်ခါ၊ထပ်ခါနဲ့ဆိုဆုံးမသွားတယ်။အဲဒီရဟန်းတွေ ကလည်းငြိမ်သက်စွာနဲ့တရားတွေကိုနာ ကြားပြီးစိတ်ဝင်စားစွာဖြင့်အောက်မေ့ ရင်အကျိုးတွေအောင်မြင်ဖို့ဆောင်ရွက် ကြတယ်။
`စမာထန်’ဆိုတဲ့စကားဆိုတာကလက် ကိုင်ထားစေခြင်း၊နားလည်စေခြင်းနှင့် မှန်ကန်အောင်ဝေဖန်သုံးသပ်ခြင်းတို့ ဖြစ်ကြတယ်။ဒါကြောင့်နားလည်မှုတွေ မှန်ကန်အောင်နှင့်အကျိုးတွေရှိဖို့အ တွက်ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကတရားတော် တွေကိုဆိုဆုံးမသွားခြင်းဖြစ်တယ်။ဆို လိုတာကတရားတော်တွေကိုနာကြားပြီ းတဲ့အခါမှာလက်ကိုင်ထားခြင်း၊နား လည်စေခြင်းနှင့်မှန်ကန်အောင်ဝေဖန် သုံးသပ်ခြင်းတွေရှိလာတယ်။ကုသိုလ် တရားတွေသည်ကုသိုလ်တရားတွေ ဖြစ်တယ်။အကုသိုလ်တရားသည်အကု သိုလ်တရားတွေဖြစ်တယ်။ဒါကြောင့် တကယ်လို့ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကအသေး စိတ်နဲ့မဆုံးမသွားခဲ့ရင်လူတွေကအကု သိုလ်တရားကိုကုသိုလ်တရားဖြစ်တယ် လို့အထင်မှားနိုင်တယ်။ဒါပေမယ့်ကု သိုလ်တရားရဲ့လက္ခဏသဘောသည် အကုသိုလ်တရားမဟုတ်ဘူး။အကု သိုလ်တရားရဲ့လက္ခဏသဘောသည် ကုသိုလ်တရားမဟုတ်ဘူး။ဒါကြောင့် ဗုဒ္ဓမြတ်စွာဘုရားကဥပါဒါန်ခန္ဓာ(၅)ပါး နဲ့ပတ်သက်တဲ့တရားတော်တွေကိုအ သေးစိတ်နဲ့ဆိုဆုံးမသွားခြင်းဖြစ်တယ်။ ဥပါဒါန်ခန္ဓာ(၅)တွေကတော့စိတ်၊စေတ သိက်နှင့်ရုပ်တွေဖြစ်ပြီးခွဲလိုက်ရင်ရူပ က္ခန္ဓာ၊ဝေဒနက္ခန္ဓာ၊သညက္ခန္ဓာ၊သခါၤရက္ခ န္ဓာနှင့်ဝိညာဉ်က္ခန္ဓာတို့ဖြစ်ကြတယ်။ဒါ ကြောင့်ဘယ်နေရာမှာပဲနေနေခန္ဓာ(၅) ပါးကနေမလွတ်မြောက်နိုင်ဘူး။ဒါ ကြောင့်ခန္ဓာ၅ပါးရဲ့အကြောင်းတွေကို လေ့လာသင်ကြားသင့်ပြီးထိရောက်စွာ နဲ့ဝေဖန်သုံးသပ်သင့်တယ်။ဘာကြောင့်လဲဆိုတော့တရားတော်တွေကိုမှန်ကန် အောင်လက်ကိုင်ထားဖို့နှင့်နားလည်မှု တွေမမှားဖို့အတွက်ဖြစ်တယ်။